1923: Xwe kanweko ɖíe
Atɔxwɛ 1er Janvier 1923 tɔn ɖɔ xó élɔ́: “Mǐ ɖo nukún ɖó wɛ ɖɔ 1923 ná nyí xwe e sɔ́ akpakpa mɛ é ɖé.” “Wǔjɔmɛ ɖaxó wɛ é nyí ɖɔ è ní ɖɔ nú . . . mɛ ɖěɖěe agban kpinkpɛn hinhɛn ci kɔ ná lɛ́ é ɖɔ sɔgúdo ɖagbe ɖé ɖo te kpɔ́n gbɛtɔ́ lɛ́.” Ðo xwe 1923 tɔn mɛ ɔ, Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ bló hǔzúhúzú e sɔ́ akpakpa mɛ lɛ́ é ɖo kplé yětɔn lɛ́, kpléɖókpɔ́ yětɔn lɛ́ kpó wɛnɖagbejíjlázɔ́ yětɔn kpó kpáxwé. Wǎgbɔ tɔn ɔ, yě lɛ́ vɛ́ d’é jí.
KPLÉ LƐ́ GƆ́ SO NÚ BǓNINƆ YĚTƆN
Ðo xwe énɛ́ xwe ɔ, tutoblónúnǔ ɔ bló hǔzúhúzú ɖé lɛ́, bɔ yě gɔ́ so nú bǔ e Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ ɖe, bo nɔ sɛn Mawu é. È jɛ nǔɖé lɛ́ ɖe tɔ́n ɖo Atɔxwɛ mɛ jí, bɔ yě nɔ tín wěmafɔ ɖěɖěe yě nɔ zán ɖo kplé lɛ́ jí ɖo aklúnɔzángbla ɖokpó ɖokpó mɛ lɛ́ é mɛ; ɖo kplé énɛ́ lɛ́ domɛ ɔ, yě nɔ xo ɖɛ, bo nɔ lɛ́ kpa susu nú Jexóva. Gɔ́ ná ɔ, Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ ɖe sunzánwéma ɖé tɔ́n, bɔ wěmafɔ ɖěɖěe jí yě ná ɖɔ xó dó ɖo aklúnɔzángbla ɖokpó ɖokpó mɛ ɖo kplé lɛ́ jí é, gɔ́ nú han e yě ná ji ɖo nǔkplɔ́nkplɔ́n mɛɖésúnɔ tɔn yětɔn lɛ́ kpó mawusinsɛn ɖo xwédo mɛ yětɔn lɛ́ kpó hwenu é ɖ’é jí.
Ðo kplé yětɔn lɛ́ hwenu ɔ, Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ “nɔ ɖɔ” nǔ ɖěɖěe yě ko mɔ kpɔ́n ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ lɛ́ é, nɔ ɖɔ nǔ e wú nǔ e Jexóva wa nú yě lɛ́ é su nukún yětɔn mɛ é ɖé, nɔ ji han, alǒ tlɛ nɔ xo ɖɛ. Eva Barney, éé bló batɛ́mu ɖo 1923 ɖo hwenu e é ɖó xwe 15 é flín nǔ élɔ́: “Ényí a ba ná ɖɔ nǔ e a mɔ kpɔ́n ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ é ɖé ɔ, a ná sí te bo jɛ xó lěhun ɖé ɖɔ jí: ‘Un jló ná dó kú nú Aklúnɔ ɔ nú nǔ ɖagbe e é wa nú mì lɛ́ é bǐ.’” Nɔví ɖé lɛ́ yí wǎn nú nǔ e yě mɔ kpɔ́n ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ lɛ́ é ɖiɖɔ. Nɔví nyɔ̌nu Barney gbɛ kan d’é nú, bo ɖɔ: “Nɔví súnnu vívɛ́ Godwin, éé ko nyí mɛxómɔ é ɖó nǔ e wú é ná dó kú nú Aklúnɔ é gěgé. Amɔ̌, ényí asi tɔn mɔ ɖɔ nɔví e ɖo nukún kpé dó akpáxwé ɔ wú wɛ é jɛ nukúnmɛ nylá jí ɔ, é nɔ dɔn awu tɔn sín tónú bɔ é nɔ jínjɔ́n ayǐ.”
Ðo sun ɖokpó ɖokpó mɛ ɔ, agun ɖokpó ɖokpó nɔ wa nǔ élɔ́ lɛ́ ɖo ali bǔnɔ ɖé nu: Ðɛ xixo, susu kpikpa nú Jexóva kpó nǔ e yě mɔ kpɔ́n ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ lɛ́ é ɖiɖɔ kpó. Atɔxwɛ 1er avril 1923 tɔn ɖɔ xó élɔ́ dó kplé énɛ́ wú: “È nɔ zán táan e è nɔ dó bló kplé ɔ ná é sín wevlɔ́ɖó dó ɖɔ nǔ e è mɔ kpɔ́n ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ lɛ́ é, bo nɔ dó wǔsyɛ́n lanmɛ nú azɔ̌watɔ́ lɛ́. . . . Mǐ ɖi ɖɔ nǔ énɛ́ e mǐ nɔ wa ɖo bǔ é ná zɔ́n bɔ xɔ́ntɔn lɛ́ ná lɛ́ vɛ́ d’é jí.”
Charles Martin e ɖó xwe 19, bo nyí azɔ̌watɔ́ (wɛnjlátɔ́), lobo nɔ nɔ Vancouver, ɖo Canada é nɔ ɖu le kplé énɛ́ lɛ́ tɔn tawun. É wá flín nǔ élɔ́ ɖo nukɔnmɛ: “Fínɛ́ wɛ un kplɔ́n nǔ e un ná ɖɔ ɖo hɔn lɛ́ nukɔn é ɖe azɔn nukɔntɔn ɔ. Hwɛhwɛ wɛ mɛɖé nɔ ɖɔ nǔ ɖěɖěe é mɔ kpɔ́n hwenu e é ɖo mawuxó ɖɔ wɛ sín xwé ɖé gbe jɛ xwé ɖé gbe lɛ́ é ɖokpó. Énɛ́ zɔ́n bɔ un tuun nǔ e un ná nɔ ɖɔ é kpó lěe un ná nɔ ná xósin nú nǔ vovo e mɛ lɛ́ nɔ ɖɔ dó gbɛ́ wɛn mǐtɔn lɛ́ é kpó gbɔn é.”
MAWUXÓÐIÐƆZƆ́ Ɔ GƆ́ SO NÚ BǓNINƆ YĚTƆN
“Kúnnuɖiɖe sín azǎn lɛ́” lɔ gɔ́ so nú bǔninɔ tutoblónúnǔ ɔ tɔn. Atɔxwɛ 1er avril 1923 tɔn ɖɔ
xó élɔ́: “Énɛ́ zɔ́n bɔ mǐ mɛ bǐ ɖo bǔ bo ɖo azɔ̌ ɖokpó ɔ wa wɛ . . . , è sɔ́ mardi 1er mai 1923, bɔ é nyí mawuxóɖiɖɔ sín azǎn bǔnɔ ɖé gbɔn gbɛ ɔ bǐ mɛ. Nǔ ɖokpó ɔ wɛ è nɔ lɛ́ wa ɖo mardi nukɔntɔn sunzán ɖokpó ɖokpó tɔn . . . Mɛ e ɖo agun ɖokpó ɖokpó mɛ lɛ́ é bǐ ɖó ná ɖ’alɔ ɖo azɔ̌ ɔ mɛ ɖo ali ɖé nu.”Mɛ wínnyáwínnyá e ɖo Biblu kplɔ́n wɛ lɛ́ é lɔ tlɛ nɔ ɖ’alɔ ɖo azɔ̌ énɛ́ mɛ. Xwe 16 ɖó wɛ jɛ́n Hazel Burford ɖe hwe ɔ nu; é flín nǔ élɔ́: “Xóɖɔɖókpɔ́ sín kpɔ́ndéwú lɛ́ nɔ ɖo Bulletin lɛ́ jí, bɔ mǐ sixú kplɔ́n dó tamɛ. a Un nɔ ɖ’alɔ ɖo mawuxóɖiɖɔzɔ́ ɔ mɛ kpó kanɖódónǔwú kpó, nyi kpó gan’páa ce kpó.” É ɖo mɔ̌ có, lěe nǔ cí nú nɔví súnnu ɖé dó sinsɛnzɔ́ nɔví nyɔ̌nu Burford tɔn wú é kpácá ɛ. É ɖɔ: “Nɔví súnnu mɛxómɔ ɖé gbɛ́ gbídígbídí ɖɔ nyi kún ɖó ná ɖɔ mawuxó ó. Hwe ɔ nu ɔ, mɛɖé lɛ́ mɔ nukúnnú jɛ mɛ ɖɔ Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ bǐ, káká jɛ ‘dɔ̌nkpɛvú kpó ɖyɔ̌vǐ kpó lɛ́ jí,’ wɛ ɖó ná ɖ’alɔ ɖo susu kpikpa nú Gbɛɖótɔ́ mǐtɔn mɛ ǎ.” (Ðɛh. 148:12, 13) Amɔ̌, nɔví nyɔ̌nu Burford kpo ɖo wɛn ɔ jlá wɛ. É wá yi klási wegɔ́ wěmaxɔmɛ Galádi tɔn, bo nyí mɛsɛ́dó ɖo Panama. Hwenu ɖo yiyi wɛ é ɔ, nɔví súnnu énɛ́ lɛ́ wá ɖyɔ́ lěe yě nɔ wa nǔ gbɔn xá mɛ wínnyáwínnyá lɛ́ ɖo sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ é.
KPLÉÐÓKPƆ́ LƐ́ GƆ́ SO NÚ BǓNINƆ YĚTƆN
Kpléɖókpɔ́ lɛ̌dó tɔn lɛ́ kpó kpléɖókpɔ́ ɖaxó lɛ́ kpó lɔ gɔ́ so nú bǔninɔ nɔví lɛ́ tɔn. Ðo kpléɖókpɔ́ énɛ́ lɛ́ gěgé hwenu ɔ, è nɔ zé azǎn ɖokpó dó ɖɔ mawuxó ná. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖo kpléɖókpɔ́ e è bló ɖo Winnipeg ɖo Canada é hwenu ɔ, è byɔ́ mɛ e wá kpléɖókpɔ́ ɔ lɛ́ é bǐ ɖɔ yě ní jlá wɛn ɔ ɖo toxo énɛ́ mɛ ɖo 31 mars. È nɔ xo go gbɛtɔ́ gěgé hú gǎn ɖo kúnnuɖiɖe sín azǎn bǔnɔ énɛ́ lɛ́ jí, bɔ é nɔ ná sínsɛ́n ɖagbe gěgé. Ðo 5 août ɔ, gbɛtɔ́ 7 000 mɔ̌ wá kpléɖókpɔ́ ɖěvo ɖo Winnipeg. Kpléɖókpɔ́ énɛ́ wɛ nyí kpléɖókpɔ́ e jí gbɛtɔ́ sukpɔ́ ɖe hú gǎn ɖo hwe ɔ nu ɖo Canada é.
Kúnnuɖetɔ́ Jexóva tɔn lɛ́ sín kpléɖókpɔ́ e jí gbɛtɔ́ sukpɔ́ ɖe hú gǎn ɖo 1923 é wɛ nyí ée è bló ɖo 18 jɛ 26 août, ɖo Los Angeles, ɖo Californie é. Ðo aklúnɔzángbla e jɛ nukɔn nú kpléɖókpɔ́ ɔ lɛ́ é mɛ ɔ, xójláwéma lɛ́ jlá nǔwiwa ɔ, bɔ Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ má mɛylɔ́wéma 500 000 jɛjí. È tɛ́ atɛ nǔjlájlá
tɔn lɛ́ dó mɛkplékpɔ́mɛhún lɛ́ kpó mɔ̌to mɛɖésúnɔ tɔn lɛ́ kpó wú.Ðo samedi 25 août ɔ, Nɔví Rutherford xwlé xóɖiɖɔ e xóta tɔn nyí “Lɛ̌ngbɔ́ lɛ́ kpó gbɔ̌ lɛ́ kpó” é mɛ; ɖo xóɖiɖɔ énɛ́ hwenu ɔ, é tínmɛ nyi wɛn ɖɔ “lɛ̌ngbɔ́” lɛ́ wɛ nyí mɛ ɖěɖěe ɖó ninɔmɛ ayi mɛ tɔn e sɔgbe, bá nɔ gbɛ ɖo palaɖísi mɛ ɖo ayǐkúngban jí lɛ́ é. É lɛ́ xwlé xóɖiɖɔ ɖé mɛ bo xa gbeta élɔ́ e kɔn è wá, bɔ é nɔ nyí “Akpágbanúmɛ” é. Gbeta ɔ ɖe klisánwun-nyíjɛtɔ́ lɛ́ gba, bo byɔ́ ayijlɔ́jlɔ́nɔ lɛ́ ɖɔ yě ní tɔ́n sín “Babilɔ́nu ɖaxó ɔ” mɛ. (Nǔɖe. 18:2, 4) Biblu kplɔ́ntɔ́ kanɖódónǔwútɔ́ e gbɔn gbɛ ɔ bǐ mɛ lɛ́ é wá nɔ kpɔ́ bo má wěma e jí gbeta ɔ ɖe é lǐvi mɔ̌kpán.
“Nǔ énɛ́ e mǐ nɔ wa ɖo bǔ é ná zɔ́n bɔ xɔ́ntɔn lɛ́ ná lɛ́ vɛ́ d’é jí.”
Ðo azǎn gǔdo tɔn kpléɖókpɔ́ ɔ tɔn jí ɔ, gbɛtɔ́ 30000 jɛjí wɛ ɖótó xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ élɔ́ e Nɔví Rutherford xwlé mɛ é: “Toutes les nations marchent vers Harmaguédon, mais des millions de personnes actuellement vivantes ne mourront jamais.” Ðó Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ ko mɔ jɛ nukɔn ɖɔ gbɛtɔ́ ná sukpɔ́ tawun wútu ɔ, yě xáya kantátablótɛn ɖaxó e è gbá yɔ̌yɔ́ ɖo Los Angeles, bɔ é nɔ nyí Los Angeles Coliseum é. Bo ná dó kú d’é jí ɖɔ mɛ bǐ ná se xó e ná dín lɛ́ é ɔ, nɔví lɛ́ zán mɔ gbezéyiaga tɔn e è sɔ́ nǔ ná ɖó nɔtɛn ɔ lɛ́ é, bɔ ɖo hwe ɔ nu ɔ, nǔnywɛ́ xwítíxwítí sín nǔ yɔ̌yɔ́ ɖé wɛ é nyí. Mɛ gěgé ɖěvo lɛ́ ɖótó tuto ɔ gbɔn hladíó jí.
AZƆ̌ Ɔ GBA KPÉ GBƆN GBƐ Ɔ BǏ MƐ
Ðo 1923 ɔ, wɛnɖagbejíjlázɔ́ ɔ jɛ kan vun jí tawun gbɔn Aflíka, Elɔ́pu, Inde kpó tofɔligbé Amɛlíka tɔn kpó. Ðo Inde ɔ, A. J. Joseph ɖo nukún kpé dó asi tɔn kpó vǐ tɔn ayizɛ́n lɛ́ kpó wú wɛ cóbó ka nɔ lɛ́ d’alɔ bɔ è nɔ ɖe wěma lɛ́ tɔ́n dó Hindi, Tamoul, Télougou, kpó Ourdu kpó mɛ.
Ðo Sierra Leone ɔ, Alfred Joseph kpó Leonard Blackman kpó éé nyí Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ é wlán wěma sɛ́dó hɔ̌nkan gbɛ ɔ tɔn ɖo Brooklyn, New York, bo byɔ́ alɔdó. Ðo 14 avril 1923 ɔ, è ná xósin nú wěmasɛ́dómɛ yětɔn. Alfred ɖɔ: “Samedi zǎn xóxó mɛ ɖokpó wɛ un ɖ’ayi tɔn ǎ bɔ mɛɖé ylɔ́ mì ɖo alǒkan jí.” É se gbe ɖaxó ɖé bɔ é kanbyɔ́ ɛ ɖɔ: “Mi wɛ nyí mɛ e wlán nǔ sɛ́dó Watch Tower Society bo byɔ́ ɖɔ è ní sɛ́ wɛnjlátɔ́ dó émí é a?” Alfred yí gbe ɖɔ “Ɛɛn.” Bɔ mɛ ɔ yí gbe n’i ɖɔ: “Nyɛ wɛ è sɛ́dó.” William R. Brown wɛ nyí mɛ e ɖo xó ɔ ɖɔ wɛ é. É kpó asi tɔn Antonia kpó, gɔ́ nú ɖyɔ̌vǐvú yětɔn Louise kpó Lucy kpó gosín Caraïbes gbe nɛ́ gbe, bo wá. Nɔví lɛ́ sɔ́ ná nɔ te nabí ɖé cóbó ná mɔ nɔví Brown kpó xwédo tɔn kpó ǎ.
Alfred gbɛ kan d’é nu bo ɖɔ: “Ayǐhɔ́ngbe tɔn zǎnzǎn tɛɛn ɔ, nyi kpó Leonard kpó ɖo xó ɖɔ dó Biblu jí wɛ lěe mǐ ko nɔ bló gbɔn ɖo aklúnɔzángbla ɖokpó ɖokpó mɛ é, bɔ ajijimɛ kpowun ɔ,
nya gaga ɖé wá xwetɔ́n ɖo hɔn mǐtɔn linu. Nɔví Brown wɛ. Akpakpa nɔ sɔ́ ɛ dó nǔgbó ɔ wú tawun, káká bɔ é ba ná xwlé xóɖiɖɔ nú mɛ bǐ mɛ ɖo ayǐhɔ́ngbe tɔn.” É kpé sun ɖokpó zinzin ǎ bɔ, Nɔví Brown má xójláwéma e é hɛn wá lɛ́ é bǐ. É lín ǎ bɔ è hɛn wěma 5000 wá n’i, bɔ é ka tlɛ sɔ́ lín nabí ɖé cóbɔ wěma lɛ́ lɛ́ vɔ ǎ. Amɔ̌, è tuun ɖɔ Nɔví Brown kún nɔ sa wěma lɛ́ ó. Ðo táan e é nyí mɛsɛntɔ́ Jexóva tɔn kanɖódónǔwútɔ́ xɔ lɛ́ é bǐ mɛ ɔ, hwebǐnu wɛ é nɔ zán Mawuxówéma ɔ ɖo xóɖiɖɔ tɔn lɛ́ mɛ, énɛ́ wɛ zɔ́n bɔ mɛ lɛ́ sun nyǐ i ɖɔ Brown la Bible.Ðo Allemagne ɔ, nɔví lɛ́ wá gbeta ɔ kɔn bo ná sɛ tɛn sín alaxɔ e ɖo Barmen é mɛ, ɖó é hwe dín bo sɔ́ sixú hɛn yě ǎ. Gɔ́ ná ɔ, yě lɛ́ se ɖɔ ahwankpá France tɔn ná yí toxo ɔ ɖo malínmálín mɛ. Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ mɔ xwé ɖé ɖo Magdeburg, bo mɔ ɖɔ fí e nyɔ́ hú gǎn bɔ è ná nɔ zín wěma lɛ́ ɖe é wɛ fí ɔ nyí. Ðo 19 juin ɔ, nɔví lɛ́ ko dó wěmazínmɔ ɔ sín nǔ lɛ́ kpó nǔ ɖěvo lɛ́ kpó sín agban, bo ko sɛ tɛn yi Betɛ́li yɔ̌yɔ́ ɔ, ɖo Magdeburg. Gbe e gbe è ɖó gbe nú hɔ̌nkan gbɛ ɔ tɔn ɖɔ è ko sɛ tɛn yi alaxɔ yɔ̌yɔ́ ɔ mɛ é ɔ, gbe énɛ́ gbe ɖokpó ɔ wɛ xójláwéma lɛ́ lɔ ɖó gbe ɖɔ France yí toxo Barmen tɔn. Nɔví lɛ́ mɔ ɖɔ tɛn e émí sɛ é ɔ xlɛ̌ nyɔ̌ná Jexóva tɔn kpó alɔ e é nɔ cyɔ́n mɛ jí é kpó tɔn wɛ.
Ðo Brésil ɔ, George Young e gbɔn to gěgé mɛ dó jlá wɛn ɖagbe ɔ é ɖó alaxɔ yɔ̌yɔ́ ɖé ayǐ, bo jɛ Atɔxwɛ ɖe tɔ́n dó Portugais mɛ jí. Ðo sun kléwún ɖé vlamɛ ɔ, wěma mǐtɔn lɛ́ 7 000 jɛjí wɛ é má. Xomɛ hun Sarah Ferguson tawun hwenu e nɔví Young wá ba xwédo yětɔn kpɔ́n é. É ko ɖo xójláwéma Atɔxwɛ xa wɛ sín 1899, loɔ, é ko kpé wú gbeɖé bo bló batɛ́mu dó xlɛ́ ɖɔ émí ko zé émíɖée jó nú Mawu ǎ. Sun kléwún ɖé gúdo ɔ, Nɔví nyɔ̌nu Ferguson kpó vǐ tɔn ɛnɛ lɛ́ kpó wá kpé wú bo ɖe afɔ tají énɛ́.
MAWU SINSƐN KPÓ KANÐÓDÓNǓWÚ KPÓ KPÓDÓ AWǍJIJƐ KPÁN
Ée xwe ɔ fó é ɔ, è ɖɔ le e Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ mɔ é xó ɖo Atɔxwɛ 15 décembre 1923 mɛ, bo ɖɔ: “É bɔ wǔ ɖɔ è ní mɔ ɖɔ agun lɛ́ ɖo ninɔmɛ ɖagbe mɛ ɖo gbigbɔ lixo. . . . Mi nú mǐ ní sin gǒjíblánú mǐtɔn lɛ́, bo lɛ́ ván kan dó nǔ wú, bá mɔ tɛn dó kpo ɖo awǎjijɛ ɖó wɛ ɖo xwe e ɖo nukɔn nú mǐ é mɛ.”
Xwe e sɔ́ akpakpa mɛ tawun é wɛ 1924 lɔ ná nyí nú Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́. Nɔví e ɖo Betɛ́li lɛ́ é ɖo azɔ̌ wa wɛ ɖo fí ɖé ɖo Staten Island; fí ɔ ɖo malínmálín dó hɔ̌nkan gbɛ ɔ tɔn ɖo Brooklyn. È fó xɔ e gbá ɖó fí yɔ̌yɔ́ ɔ wɛ è ɖe lɛ́ é ɖo bǐbɛ́mɛ 1924 tɔn, bɔ xɔ énɛ́ lɛ́ gɔ́ so nú bǔninɔ e ɖo nɔví lɛ́ tɛ́ntin é, bo lɛ́ bló bɔ wɛn ɖagbe ɔ gba kpé hú gǎn lěe é ko nɔ nyí gbɔn ɖ’ayǐ é bǐ.
a É wɛ è nɔ ylɔ́ ɖɔ Gbɛzán klisánwun tɔn kpó sinsɛnzɔ́ mǐtɔn kpó: Kplé sín azɔ̌wéma din.