Nɔví e ɖo Betɛ́li lɛ́ é ko wa azɔ̌ nú xwe ɖokpó jɛjí bá dó gbá hladíóxwé WBBR ɖó Staten Island, ɖo toxo New York tɔn mɛ. Ée yě jlá ayǐ ɔ jí ɖó gúdo é ɔ, yě gbá xɔ ɖaxó ɖé nú azɔ̌watɔ́ lɛ́, bo lɛ́ gbá ɖěvo nú éé mɛ azɔ̌wanú lɛ́ ná nɔ é. Ée azɔ̌ énɛ́ fó gúdo é ɔ, nɔví lɛ́ jɛ azɔ̌wanú e sín hudó è ɖó bɔ hladíóxwé ɔ ná bɛ́ azɔ̌ lɛ́ é xo kplé jí. Amɔ̌, é ná byɔ́ ɖɔ yě ní ɖu ɖo wǔvɛ́ gěgé jí.

Nɔví lɛ́ mɔ ɖɔ antɛ́nu e ɖo tají hú gǎn nú hladíóxwé ɔ é dídó vɛ́ wǔ. É byɔ́ ɖɔ è ní xwe antɛ́nu e ɖi ga nú mɛ̌tlu 91 é ɖé ɖó ayǐmlɔ́mlɔ́ dó dotín we wú. Dotín lɛ́ ɖokpó ɖokpó ɖi ga nú mɛ̌tlu 61. É kpa yě azɔn nukɔntɔn ɔ ǎ. Ji e nɔví lɛ́ ɖe dó alɔdó Jexóva tɔn wú é zɔ́n bɔ yě wá kpé wú. Calvin Prosser, éé wa azɔ̌ dó tito ɔ jí é ɖɔ: “Ényí é ko kpa mǐ azɔn nukɔntɔn ɔ wɛ ɔ, mǐ ná ko yí nugo bo ɖɔ: ‘Mi kpɔ́n nǔ e mǐ wa é!’” Nɔví lɛ́ xɔ susu ɖuɖéjí e yě ɖó é tɔn nú Jexóva, amɔ̌, tagba yětɔn lɛ́ ko fó ǎ.

Tlóló wɛ è ɖó hladíóxwé ɔ ayǐ, bɔ é bɔ wǔ bónú è ná mɔ azɔ̌wanú e sín hudó è ɖó lɛ́ é xɔ ǎ. É ɖo mɔ̌ có, nɔví lɛ́ mɔ mɔ ɔ xóxó tɔn ɖé ɖo xá ɔ mɛ bɔ mɛɖé ko zán kpɔ́n. Yě sɔ́ xɔ miklo ɖé ǎ, é nyɔ́ wa ɔ, yě zán miklo alǒkan xlohún ɖé tɔn. Zǎnmɛ gbe ɖokpó ɖo février mɛ ɔ, nɔví lɛ́ wá gbeta ɔ kɔn bo ná tɛ́n azɔ̌wanú énɛ́ lɛ́ bǐ kpɔ́n. É byɔ́ ɖɔ è ní xwlé nǔɖé mɛ gbɔn hladíó ɔ jí, énɛ́ wú ɔ, nɔví lɛ́ ji han Axɔ́súɖuto ɔ tɔn lɛ́. Ernest Lowe flín nǔɖé bɔ é hwɛ́n n’i, é wɛ nyí ɖɔ hwenu e nɔví lɛ́ ɖo han ji wɛ é ɔ, Hwɛɖɔtɔ́ Rutherford b se han e ji wɛ yě  ɖe é ɖo hladíó tɔn jí ɖo Brooklyn, éé ɖó kilomɛ́tlu 25 mɔ̌ dó fínɛ́ é, bo ylɔ́ yě.

É hwɛ́n nú Nɔví Rutherford bɔ é ɖɔ: “Mi ɖó nǔ énɛ́ te. Gbe mitɔn cí gbɛ̌ta awǐi lɛ́ tɔn e ɖo nǔ xwe ɖɔ wɛ é ɖé tɔn ɖɔhun!” Winnyá hu nɔví lɛ́ kpɛɖé bɔ yě yá wǔ cí nǔ ɔ, amɔ̌, yě kú d’é jí ɖɔ émí ko ɖo gbesisɔmɛ bo ná xwlé nǔ mɛ gbɔn hladíó jí azɔn nukɔntɔn ɔ.

Ðo 24 février 1924, ée hladíóxwé ɔ bɛ́ azɔ̌ tawun tawun é ɔ, Nɔví Rutherford ɖɔ ɖɔ è sɔ́ hladíóxwé ɔ ɖó vo “nú nǔ e kunkplá nukɔnyiyi axɔ́súɖuto Mɛsíya ɔ tɔn tɔn lɛ́ é.” É ɖɔ ɖɔ linlin e wú è ɖó hladíóxwé ɔ ayǐ é wɛ nyí ɖɔ “è ná d’alɔ mɛ lɛ́ bǐ bɔ yě ná mɔ nukúnnú jɛ Biblu mɛ, bo lɛ́ mɔ nukúnnú jɛ hwenu tají e mɛ nɔ gbɛ ɖe wɛ mǐ ɖe é wú.”

Nǔ nukɔntɔn énɛ́ e è xwlé mɛ gbɔn hladíó jí é hɛn le gěgé wá. È zán hladíóxwé énɛ́ nú xwe 33 dó xwlé tuto hladíó jí tɔn mɛ Jexóva tɔn lɛ́ tɔn lɛ́ mɛ.

Ðo juillet 1924 ɔ, Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ kplé nú kpléɖókpɔ́ ɖaxó ɖé ɖo Columbus, Ohio. Afɔsɔ́ɖótetɔ́ lɛ́ gosín awa vovo gbɛ ɔ tɔn lɛ́ bǐ xwé bo wá. Yě se xóɖiɖɔ lɛ́ dó Arabe-gbe, Glɛ̌nsigbe, Flanségbe, Jǎnmagbe, Glɛ̌kigbe, Hongrie-gbe, Italie-gbe, Lithuanie-gbe, Pologne-gbe, Russie-gbe, Scandinavie-gbe lɛ́ kpó Ukraine-gbe kpó mɛ. È bló tuto bɔ lěe nǔ lɛ́ yi gbɔn ɖo kpléɖókpɔ́ ɖaxó ɔ sín azǎn ɖokpó ɖokpó jí é ná nɔ tɔ́n ɖo xójláwéma Ohio State Journal mɛ.

Ðo jeudi 24 juillet ɔ, mɛ e wá kpléɖókpɔ́ ɖaxó ɔ lɛ́ é 5000 jɛjí ɖ’alɔ ɖo wɛnjíjlázɔ́ ɔ mɛ. Yě má wěma 30000 mɔ̌, bo bɛ́ Biblu kplɔ́nkplɔ́n afatɔ́n donu mɔ̌kpán. Atɔxwɛ ylɔ́ azǎn énɛ́ ɖɔ “akpáxwé e dó awǎjijɛ nú mɛ hú gǎn ɖo kpléɖókpɔ́ ɖaxó ɔ mɛ é.”

Akpáxwé ɖaaɖagbe kpléɖókpɔ́ ɖaxó ɔ tɔn ɖěvo wɛ nyí vendredi 25 juillet tɔn, hwenu e Nɔví Rutherford xa wěma e ɖó hwɛ nú sinsɛngán lɛ́ é ɖé kpó akɔ́nkpinkpan kpó é. É ɖɔ ɖɔ toxóɖɔtɔ́gán lɛ́, sinsɛngán lɛ́ kpó ajɔ̌watɔ́ ɖaxó ɖaxó lɛ́ kpó nɔ sú ali dó mɛ lɛ́ nú yě ní ma kplɔ́n nǔgbó e ɖɔ xó dó Axɔ́súɖuto Mawu tɔn, éé Mawu ná zán dó kɔn nyɔ̌ná dó gbɛtɔ́ lɛ́ jí é wú ó. Gɔ́ ná ɔ, wěma ɔ ɖɔ ɖɔ mɛ énɛ́ lɛ́ “nɔ gǔdo nú Gbɛ̌ kplékplé akɔta lɛ́ tɔn bo ɖɔ ɖɔ ‘toxóɖɔgbɛ́ta e sɔ́ Axɔ́súɖuto Mawu tɔn sín afɔ ɖó te ɖo ayǐkúngban jí é wɛ é nyí.’” É ná ko byɔ́ ɖɔ Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ ní ɖó akɔ́nkpinkpan tawun cóbó jlá wɛn énɛ́ gbɛtɔ́ lɛ́.

 Atɔxwɛ sɛ sin xwe nú ɖagbe e kpléɖókpɔ́ ɖaxó énɛ́ wa é bo ɖɔ: “Ahwankpá kléwún Aklúnɔ ɔ tɔn e kplé ɖo kpléɖókpɔ́ ɖaxó Colombus tɔn énɛ́ hwenu é sín nǔɖiɖi lí dǒ . . . , acɛkpikpa ɖěbǔ alǒ gǎ myɔnɔ ɖěbǔ e kɛntɔ́ sixú da dó yě é ná wa nǔ ɖěbǔ nú yě ǎ.” Leo Claus, éé wá kpléɖókpɔ́ ɖaxó ɔ domɛ é flín nǔ élɔ́: “Mǐ gosín kpléɖókpɔ́ ɔ, bɔ akpakpa ɖo mǐ sɔ́ wɛ bónú mǐ ná má wɛn énɛ́ xá mɛ e nɔ nɔ fí e mǐ nɔ ɖɔ mawuxó gbɔn lɛ́ é.”

Ðo octobre mɛ ɔ, Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ jɛ tláti Ecclesiastics Indicted, éé ɖo zǐnzín lɔ jí bɔ nǔ e Nɔví Rutherford ɖɔ dó sinsɛngán lɛ́ wú lɛ́ é ɖ’é mɛ é lǐvi mɔ̌kpán má jí. Ðo toxo kpɛví e ɖo Cleveland, Oklahoma é ɖé mɛ ɔ, Frank Johnson ko má tláti ɔ nú mɛ e ɖo xá énɛ́ mɛ lɛ́ é kpé, bo lɛ́ nɔ te nú cɛ́jú 20 cóbɔ wɛnjlátɔ́ ɖě lɛ́ wá xo go è. É sixú nɔ te ɖo agbawungba kpowun ǎ, ɖó toxo ɔ mɛ nu e wɛn e jlá wɛ é ɖe é dó xomɛsin ná lɛ́ é ɖo biba ɛ wɛ. Nɔví Johnson wá gbeta ɔ kɔn bá hɔn hwlá cí amǐsaxɔ e sɛkpɔ́ ɛ é ɖé mɛ. Ðó é mɔ xɔ ɔ ɖo vɔ̌ wútu ɔ, é sɔ́ Ecclesiastics Indicted ɔ dó sinsɛngán ɔ sín Biblu mɛ, bo lɛ́ sɔ́ ɖokpó ɖokpó ɖó zinkpo lɛ́ jí. É hwlɛ́n dó bo gosín sinsɛnxɔ ɔ mɛ. É kpo hwenu kpɛɖé n’i, énɛ́ wú ɔ, é lɛ́ gbɔn sinsɛnxɔ we mɛ gɔ́ ná bo wa nǔ ɖokpó ɔ.

Frank yá wǔ lɛ́ kɔ wá fí e é ɖó ná xo go nɔví lɛ́ ɖe é. É hɔn hwlá cí sánsin donu ɖé gúdo, bo ɖo súnnu e ɖo biba ɛ wɛ lɛ́ é kpɔ́n sɛ́dó wɛ. Mɛ lɛ́ gbɔn fínɛ́ dín bo ka mɔ ɛ ǎ. Yě dín b’ɛ ná nɔ zaan é ɔ, wɛnjlátɔ́ hǎtɔ́ Frank tɔn, éé ɖo wɛn ɔ jlá wɛ ɖo xá ɔ mɛ fínɛ́ lɛ́ é wá bo wá sɔ́ ɛ.

Nɔví súnnu lɛ́ ɖokpó flín nǔ élɔ́: “Ée mǐ ɖo toxo ɔ mɛ gosín wɛ é ɔ, mǐ zɛ sinsɛnxɔ atɔn lɛ́ wú. Mɛ 50 mɔ̌ nɔ ɖo te ɖo sinsɛnxɔ lɛ́ ɖokpó ɖokpó nukɔn. Mɛɖé lɛ́ ɖo tláti ɔ xa wɛ, bɔ mɛ ɖěvo lɛ́ ɖo xlɛ́xlɛ́ sinsɛngán ɔ wɛ. Hwenu e mǐ ɖó ná gosín fínɛ́ bá nyi alɔ nú tagba é pɛ́ɛ́ wɛ mǐ gosín fínɛ́. Amɔ̌, mǐ dó kú nú Jexóva Mawu mǐtɔn nú xɛ e é nya ɖo mǐ jí é kpó alɔ e é dó mǐ bɔ mǐ tuun nǔ e mǐ ná wa bo ná dó sixú jlá wɛn ɔ, bɔ è ma ná wlí mǐ ǎ é kpó é.”

Ðo to ɖěvo lɛ́ mɛ ɔ, Biblu kplɔ́ntɔ́ lɛ́ xwedó kpɔ́ndéwú adɔgbígbó tɔn mɔ̌hun bo ɖe kúnnu. Ðo totaligbé France tɔn ɔ, Józef Krett jlá wɛn ɔ ayǐdɔkunkuntɔ́ e gosín Pologne lɛ́ é. È bló tuto bɔ é ná xwlé xóɖiɖɔ e xóta tɔn nyí “Fínfɔ́n sín kú mɛkúkú lɛ́ tɔn ɖo malínmálín mɛ” é mɛ. Ée è má mɛylɔ́wéma lɛ́ nú mɛ e ɖo toxo ɔ mɛ lɛ́ é ɔ, yɛhwenɔ ayǐ ɔ jí tɔn ɖé gba akpá nú agunví tɔn lɛ́ ɖɔ yě ní ma yi ó. Flíjɛ nǔ e sín akpá é gba nú mɛ é tɔn wɛ jɛ. Gbɛtɔ́ 5000 jɛjí wɛ yi xóɖiɖɔ ɔ domɛ, káká jɛ yɛhwenɔ ɔ jí! Nɔví Krett byɔ́ yɛhwenɔ ɔ ɖɔ é ní wá jɛ hun dó nǔ e é ɖi nǔ ná lɛ́ é jí, amɔ̌, é gbɛ́. Nɔví Krett má wěma e é hɛn lɛ́ é bǐ, ɖó é ɖó ayi wú ɖɔ kɔ Xó Mawu tɔn tɔn xú mɛ e é ɖe kúnnu ná lɛ́ é.—Amɔ́. 8:11.

Ðo Aflíka ɔ, Claude Brown hɛn wɛn ɖagbe ɔ yi Côte de l’Or, ée è nɔ ylɔ́ ɖɔ Ghana égbé é. Xóɖiɖɔ ɖěɖěe é xwlé mɛ lɛ́ é kpó wěma e é má lɛ́ é kpó zɔ́n bɔ nǔgbó ɔ yá wǔ vun kan ɖo to énɛ́ mɛ. John Blankson éé ɖo wěma kplɔ́n wɛ bo ná húzú atínkɛ́nsatɔ́ (pharmacien) é wá xóɖiɖɔ nɔví Brown tɔn lɛ́ ɖokpó domɛ. É yá wǔ ɖ’ayi wú ɖɔ émí mɔ nǔgbó ɔ. John flín nǔ élɔ́: “Nǔgbó ɔ zɔ́n bɔ akpakpa sɔ́ mì, bɔ un nɔ ɖɔ xó d’é wú faa ɖo wěmaxɔmɛ ce. ”

Gbe ɖokpó ɔ, John yi sinsɛn Anglicane tɔn ɖé bá yi kan nǔ byɔ́ yɛhwenɔ ɔ dó Atɔnɖobǔ wú. Nǔkplɔ́nmɛ ɖé wɛ bɔ John mɔ nǔ jɛ wú nyi wɛn din ɖɔ é kún jínjɔ́n Biblu jí ó. Yɛhwenɔ ɔ nya ɛ  tɔ́n, bo sú xó bo ɖɔ: “A nyí klisánwun ɖě ǎ; Awǒvi tɔn wɛ a nyí. Tɔ́n sín fí!”

Ée John wá xwégbe é ɔ, é wlán wěma ɖé sɛ́dó yɛhwenɔ ɔ, bo byɔ́ ɛ ɖɔ émí kpó é kpó ná xo go ɖo fí e ɖo agbawungba é ɖé bá ɖɔ xó dó Atɔnɖobǔ xó ɔ jí. Yɛhwenɔ ɔ ná xósin John bo ɖɔ n’i ɖɔ émí kpó é kpó ná kplé ɖo mɛ e nyí gǎn nú wěmaxɔmɛ tɔn é sín azɔ̌xɔsá. Ðo fínɛ́ ɔ, gǎn ɔ kanbyɔ́ John ɖɔ é wlán nǔ sɛ́dó yɛhwenɔ ɔ nǔgbó a jí.

John yí gbe ɖɔ: “Un wa mɔ̌, Mɛɖaxó.”

Gǎn ɔ byɔ́ John ɖɔ é ní wlán nǔ sɛ́dó yɛhwenɔ ɔ bo dó kɛnklɛ́n n’i. Énɛ́ wú ɔ, John wlán ɖɔ:

“Mɛɖaxó, Mɛ̌si ce byɔ́ mì ɖɔ nyi ní wlán nǔ sɛ́dó mi bo dó kɛnklɛ́n nú mi, bɔ un bló tito bá wlán nǔ sɛ́dó mi bá dó kɛnklɛ́n nú mi, amɔ̌, mi ɖó ná to yí gbe hwɛ̌ ɖɔ, adingban núkplɔ́nmɛ lɛ́ kplɔ́n mɛ wɛ émí ɖe.”

É kpácá gǎn ɔ, b’ɛ kanbyɔ́ ɖɔ: “Blankson, nǔ e a ba ná wlán é ná?”

“Ganjí, Mɛɖaxó. Nǔ e un sixú wlán é bǐ jɛ́n nɛ́.”

“È ná nya we sín wěmaxɔmɛ. Ényí a kpo ɖo xó ɖɔ dó yɛhwenɔ sinsɛn e acɛkpikpa ɔ nɔ nɔ gǔdo ná é tɔn wú wɛ ɔ, a ná sixú nɔ azɔ̌mɛxwé élɔ́ ǎ.”

“Amɔ̌, Mɛɖaxó, . . . ényí mi kplɔ́n nǔ mǐ bónú nǔɖé lɛ́ ɖe bɔ mǐ ma mɔ nukúnnú jɛ mɛ ǎ ɔ, mǐ nɔ kan nǔ byɔ́ ǎ cé?”

“Ganjí, mi nɔ wa mɔ̌.”

“Mɛɖaxó, nǔ e jɛ é bǐ jɛ́n nɛ́. Nya ɔ nɔ kplɔ́n Biblu mǐ, bɔ un kan nǔɖé byɔ́ ɛ. Ényí é ma kpé wú bo ná xósin mì nú nǔkanbyɔ́ ɔ ǎ ɔ, aniwú è ka ná byɔ́ mì ɖɔ má wlán nǔ sɛ́dó è bo dó kɛnklɛ́n n’i?”

È sɔ́ nya Blankson sín azɔ̌mɛ ǎ. É ka sɔ́ wlán nǔ ɖě bo dó kɛnklɛ́n ǎ.

Atɔxwɛ sɛ sin xwe nú azɔ̌ e è wa ɖo xwe ɔ mɛ é bo ɖɔ: “Mǐ sixú ɖɔ nǔgbó nǔgbó Davídi ɖɔhun ɖɔ: ‘A nɔ ná hlɔ̌nhlɔ́n mì bɔ un nɔ dó fun ahwan.’ (Ðɛhan 18:39) Wǔsyɛ́n dó lanmɛ nú mɛ ɖaxó sín xwe ɖé wɛ xwe ɔ nyí, ɖó mǐ mɔ Aklúnɔ sín alɔ . . . Mɛsɛntɔ́ tɔn gbejínɔtɔ́ lɛ́ . . . jlá wɛn ɔ kpó awǎjijɛ kpó.”

Nukɔnmɛ ɖo xwe ɔ mɛ ɔ, nɔví lɛ́ bló tito bo ná ɖó hladíóxwé ɖěvo. Azɔ̌ ɔ bɛ́ ɖo hladíóxwé ɖěvo e ɖo malínmálín dó Chicago é. WORD wɛ è nɔ ylɔ́ hladíóxwé yɔ̌yɔ́ énɛ́ ɖɔ, bɔ tínmɛ tɔn nyí Xó ɔ, ɖó Xó Mawu tɔn wɛ è ná jlá ɖ’é jí. Gayɛnu tɔn ɔ, mɔ e ɖó agbɔ̌n tawun hú gǎn é wɛ yě zán b’ɛ ná zɔ́n bɔ mɛ e tlɛ ɖo zɔ tawun lɛ́ é ná se wɛn Axɔ́súɖuto ɔ tɔn, káká jɛ mɛ e ɖo totaligbé Canada tɔn lɛ́ é jí.

Ðo xwe 1925 tɔn mɛ ɔ, Jexóva d’alɔ nɔví lɛ́ bɔ yě ɖó mɔjɛmɛ yɔ̌yɔ́ e sɔ́ akpakpa mɛ é dó Nǔɖexlɛ́mɛ wěmata 12​gɔ́ ɔ wú. É ná nyí afɔklɛ́nnú nú mɛɖé lɛ́. Amɔ̌, xomɛ hun mɛ gěgé ɖěvo lɛ́ ɖɔ yě mɔ nukúnnú jɛ nǔ ɖěɖěe jɛ ɖo jǐxwé lɛ́ é mɛ hú gǎn, bo lɛ́ mɔ nukúnnú jɛ lěe é kunkplá togun Mawu tɔn e ɖo ayǐkúngban jí é gbɔn é mɛ.