1, 2. Hwɛgbe e tɔ́n ɖò gbɛtɔ́ lɛ tɛntin é tɛ lɛ xó wɛ è ka ɖɔ ɖò wema Bǐbɛ̌mɛ tɔn mɛ? Etɛwu?

A KA ko lin tamɛ kpɔ́n dó hwɛgbe e tɔ́n ɖò gbɛtɔ́ lɛ tɛntin bɔ Biblu ɖɔ lɛ é wu kpɔ́n à? Kpɔ́n ɖěɖee xó wema Bǐbɛ̌mɛ tɔn sín wemata nukɔntɔn lɛ kɛɖɛ ɖɔ é. Kanyɛ́ɛ hu Abɛli (Bǐb. 4:3-8); kanlinnyitɔ́ Ablaxamu (Ablamu) tɔn lɛ kpo Lɔti tɔn lɛ kpo ɖɔ jlɛ (Bǐb. 13:5-7); Hagáa gbɛ́ wǎn nú Sala (Salayíi), bɔ éyɛ sìn xomɛ dó Ablaxamu (Bǐb. 16:3-6); Isimayɛli klán gbè xá mɛ bǐ bɔ mɛ bǐ klán gbè xá ɛ.​—Bǐb. 16:12.

² Etɛwu Biblu ka ɖɔ hwɛgbe mɔhun lɛ xó? Hwɛjijɔ ɖokpo wɛ nyí ɖɔ é d’alɔ gbɛtɔ́ hwɛhutɔ́ lɛ bonu ye na tuùn nǔ e wu ye ɖó na nɔ xò fífá kàn é. É lɛ́vɔ xlɛ́ lee mǐ sixu bló mɔ̌ gbɔn é mǐ. Tan Biblu tɔn e ɖɔ xó dó lee gbɛtɔ́ lɛ li za xá hwɛgbe lɛ gbɔn é jí é xixa nɔ hɛn lè wá nú mǐ. Mǐ nɔ kplɔ́n nǔ ɖěɖee mɛ gǎndido yetɔn lɛ tɔ́n kɔ dó é, bɔ mɔ̌ mɛ ɔ, mǐ sixu kpéwú bo zán nùkplɔnmɛ mɔhun lɛ ɖò ninɔmɛ e mǐ nɔ kpannukɔn ɖò gbɛmɛ é ɖé lɛ mɛ. Nǔ enɛ lɛ bǐ nɔ d’alɔ mǐ bɔ mǐ nɔ tuùn lee mǐ ɖó na wà nǔ gbɔn é alǒ lee mǐ ma ɖó na wà gbɔn ǎ é ɖò ninɔmɛ mɔhun lɛ mɛ.​—Hlɔ. 15:4.

3. Etɛ lɛ jí xota elɔ ka na ɖɔ xó dó?

 ³ Xota elɔ na tinmɛ nǔ e wu Jehovah sɛntɔ́ lɛ ɖó na nɔ ɖeɖɛ hwɛgbe lɛ é kpo lee ye sixu kpéwú gbɔn é kpo. Gɔ́ na ɔ, é na ɖɔ xó dó nugbodòdó Biblu tɔn ɖěɖee sixu d’alɔ mǐ bɔ mǐ na ɖeɖɛ hwɛgbe lɛ, bo ɖó kancica ɖagbe xá nɔzo mǐtɔn lɛ kpo Jehovah Mawu kpo é jí.

4. Linlin tɛ ka gbakpé gbɛ̀ ɔ mɛ? Etɛ lɛ é ka jì?

⁴ Satáan wɛ nyí mɛ nukɔntɔn e wu gbemanɔkpɔ́ kpo hwɛgbe e ɖò gbɛtɔ́ lɛ tɛntin é kpo sín é. Xó e é ɖɔ ɖò Edɛni mɛ é xlɛ́ ɖɔ gbɛtɔ́ hɛn ɔ, é na cyan nǔ ɖagbe ɖò nǔ nyanya mɛ, Mawu mɛvo, bo ka ɖó na bló mɔ̌. (Bǐb. 3:1-5) Nǔ e linlin enɛ jì lɛ é ɖò wɛn. Gbɛtɔ́ kpo togun e nɔ ba na nɔ jlokoko lɛ é kpo wɛ gɔ́ gbɛ̀ ɔ mɛ, bɔ enɛ nɔ dɔn goyiyi, cejɛnnabi, kpo agbahwlɛnhwlɛn kpo wá. Mɛɖebǔ e na jó éɖée dó bɔ jlǒ enɛ na vunbla ɛ é ɔ, linlin Satáan tɔn e ɖɔ ɖɔ ɖagbe mɛɖesunɔ tɔn lɛ gbé nyinya, ma keya nú lee mɔ̌ wiwa na hɛn nǔ gblé dó mɛ ɖevo lɛ wu gbɔn é nyí nùnywɛnú é yí gbè na wɛ é ɖè nɛ. Nǔwiwa cejɛnnabi tɔn mɔhun nɔ dɔn tagba wá. Bɔ é nyɔ́ ɖɔ mǐ ni flín ɖɔ “gbɛtɔ́ xomɛsinnɔ nɔ dɔn hun wá; mɛ e nɔ ɖò adǎn jí hwebǐnu ɔ, é nɔ hu hwɛ gègě.”​—Nùx. 29:22.

5. Nɛ̌ Jezu ka kplɔ́n mɛ lɛ ɖɔ ye ni nɔ ɖeɖɛ gbemanɔkpɔ́ lɛ gbɔn?

⁵ Jezu ka kplɔ́n gbɛtɔ́ lɛ ɖɔ ye ni nɔ xò fífá kàn, enyi é tlɛ cí ɖɔ mɔ̌ wiwa na hɛn nùɖé lɛ gblé dó wǔ nú ye ɔ nɛ. Ðò Mawuxó e Jezu ɖɔ ɖò só jí é hwenu ɔ, é na gbemanɔkpɔ́ lɛ alǒ hwɛgbe lɛ ɖiɖeɖɛ sín wlɛnwín titewungbe ɖé lɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, é byɔ ahwanvu tɔn lɛ ɖɔ ye ni nyí mɛfífá, ye ni nyí fífá-kàn-xotɔ́, ye ni jó nǔ e nɔ dɔn xomɛsin wá lɛ é dó, ye ni nɔ yawu dó hwɛ gbɔ, lobo yí wǎn nú kɛntɔ́ yetɔn lɛ.​—Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Aniwu é ka ɖò taji ɖɔ è ni nɔ yawu dóhwɛ gbɔ? (b) Nùkanbyɔ tɛ lɛ mɛ Jehovah tɔn lɛ bǐ ka ɖó na kanbyɔ yeɖée?

⁶ Gǎn e dó wɛ mǐ ɖè bo ɖò Mawu sɛ̀n wɛ lɛ é, é wɛ nyí ɖɔ ɖɛxixo, kplé lɛ yiyi, Mawuxójijla, kpo sinsɛn-biblo mǐtɔn sín akpáxwé ɖevo lɛ kpo na nyí nǔ yayǎ, enyi mǐ gbɛ́ ɖɔ mǐ kún na dóhwɛ gbɔ xá mɛ ɖevo lɛ ó ɔ nɛ. (Mak. 11:25) Enyi mǐ ma nɔ sɔ́ dojijɛ mɛ ɖevo lɛ tɔn kɛ ye kpo jlǒ kpo ǎ ɔ, mǐ sixu vɛ́ kpo Mawu kpo ǎ.​—Xà Luki 11:4; Efɛzinu lɛ 4:32.

⁷ Klisanwun lɛ bǐ ɖó na lin tamɛ kpɔ́n ganji dó hwɛ sísɔ́ kɛ mɛ ɖevo lɛ kpo fífá mɛ ninɔ xá ye kpo jí nugbǒ nugbǒ tɔn. A ka nɔ sɔ́ hwɛ kɛ nùɖitɔ́ hàtɔ́ towe lɛ kpo jlǒ kpo à? Kpɔ́ninɔ xá ye ka nɔ víví nú we à? Jehovah nɔ ɖó nukún ɖɔ mɛsɛntɔ́ emitɔn lɛ ni nɔ sɔ́ hwɛ kɛ mɛ. Enyi ayixa towe ɖɔ nú we ɖɔ hwi ɖó na jla nùɖé lɛ ɖó ɖò ali enɛ nu hǔn, xoɖɛ bo ba alɔdo Jehovah tɔn bo na dó sixu kpéwú! Tɔ́ mǐtɔn jixwé tɔn ɔ na ɖótó mɛɖesɔhwe sín ɖɛ mɔhun lɛ lobo na na sìnkɔn yetɔn.​—1 Jaan 5:14, 15.

8, 9. Enyi è dó xomɛsin xomɛ nú mǐ ɔ, etɛ mǐ ka ɖó na wà?

⁸ Ðó gbɛtɔ́ lɛ bǐ wɛ nyí hwɛhutɔ́ wutu ɔ, é yá kaka ɔ, mɛɖé na ɖɔ nùɖé alǒ wà nùɖé nyì dó nú we jɛn wɛ. Ðěwagbɔn bo xò glo ɖè ǎ. (Nùt. 7:20; Mat. 18:7) Nɛ̌ a ka na wà nǔ gbɔn? Kpɔ́n nǔ e jɛ ɖò ninɔmɛ elɔ mɛ é: Ðò ayiɖeɖayi Kúnnuɖetɔ́ ɖé lɛ tɔn ɖé tɛnmɛ ɔ, nɔví nyɔnu ɖé dó gbè nɔví sunnu wè gbɔn alɔkpa ɖé bɔ é gbán ye mɛ ɖokpo nukúnmɛ. Hwenu e nɔví sunnu wè lɛ wá ɖò ye ɖoɖó é ɔ, nɔví sunnu e sìn xomɛ ɔ é jɛ xó mɔ ɖɔ dó nǔ e nɔví nyɔnu ɔ ɖɔ é wu jí. É ɖò mɔ̌ có, nɔví sunnu ɖě ɔ flín i ɖɔ jí nɔví nyɔnu ɔ ko sɛ̀n Jehovah kpo  gbejininɔ kpo ɖò ninɔmɛ syɛnsyɛn lɛ mɛ nú xwè 40; é kudeji ɖɔ nɔví nyɔnu ɔ kún lin na ɖɔ nùɖé nyì dó nú ye ó. Ee nɔví sunnu nukɔntɔn ɔ lin tamɛ d’eji zaan é ɔ, é ɖɔ: “Hwɛ towe jɔ.” Bɔ xó ɔ nɔte ɖó finɛ.

⁹ Etɛ nǔ enɛ e jɛ é ka ɖexlɛ́? Lee a na wà nǔ gbɔn hwenu e ninɔmɛ e sixu dó xomɛsin nú mɛ lɛ é fɔ́n é ɖò así towe. Mɛ e ɖó wanyiyi é nɔ bú nǔ dó nùwanyido klewun klewun lɛ. (Xà Nùnywɛxó 10:12; 1 Piyɛ́ɛ 4:8.) Jehovah nɔ mɔ ‘wi ɖò ta towe,’ enyi a nɔ “wɔn agɔ e è jɛ dó [we] lɛ” é ɔ nɛ. (Nùx. 19:11; Nùt. 7:9) Enɛ wu ɔ, nǔ nukɔntɔn e a ɖó na kanbyɔ hwiɖée hwenu e mɛɖé wà nǔ xá we kpo xomɛmanyɔ́ kpo alǒ kpo mɛmasi kpo é wɛ nyí ɖɔ: ‘Un ka hɛn ɔ un na dovɛ̌ na à é? Dandan jɛn un na sɔ́ ɖó hǎga jí à?’

10. (a) Nɛ̌ nɔví nyɔnu ɖé ka wà nǔ gbɔn dó nukɔn hwenu e è mɔ xó ɖɔ dó wǔ tɔn é? (b) Linlin Mawuxówema ɔ tɔn tɛ ka d’alɔ ɛ bɔ awǎjijɛ tɔn ma bú ǎ?

¹⁰ É sixu vɛwǔ ɖɔ mǐ ni dovɛ̌ nú nǔ hwenu e è mɔ xó ɖɔ dó mǐ wu é. Kpɔ́n kpɔ́ndéwú gbexosin-alijitɔ́ e mǐ na ylɔ ɖɔ Lucy é tɔn. È ɖɔ xó masɔgbe lɛ dó sinsɛnzɔ́ tɔn kpo lee é nɔ zán hwenu tɔn gbɔn é kpo wu. Nǔ enɛ sìn xomɛ nú Lucy, bɔ é yì ba wěɖexámɛ ɖò nɔví sunnu e zin lɛ é gɔ́n. É ɖɔ: “Wemafɔ e ye zán dó ɖè wě xá mì é d’alɔ mì bɔ un kpò ɖò linlin e sɔgbe é ɖó dó linlin mɛ ɖevo lɛ tɔn wu wɛ, bɔ un sɔ́ ayi ɖó mɛ e ɖò taji hugǎn é jí, é wɛ nyí Jehovah.” Matie 6:1-4 xixa dó wusyɛn lanmɛ nú Lucy. (Xà.) Wemafɔ enɛ flín i ɖɔ xomɛ Jehovah tɔn hinhɛn hun gbé wɛ é ɖó na nya. É ɖɔ: “Enyi mɛ ɖevo lɛ na bo tlɛ ɖɔ xó masɔgbe lɛ dó azɔ̌ ce wu ɔ, un nɔ kpò ɖò awǎjijɛ mɛ, ɖó un tuùn ɖɔ un ɖò gǎn e wu un kpé é dó wɛ bo na nyí mɛ ɖò Jehovah sí.” Gbeta enɛ e kɔn Lucy wá é zɔ́n bɔ é wà nǔ kpo nùnywɛ kpo bo dovɛ̌ nú xó masɔgbe e è ɖɔ dó wǔ tɔn lɛ é.

11, 12. (a) Enyi Klisanwun ɖé mɔ ɖɔ “hwɛgbe ɖé ɖò nɔzo emitɔn kpo emi kpo tɛntin” ɔ, nɛ̌ é ka ɖó na wà nǔ gbɔn? (b) Etɛ lee Ablaxamu ɖeɖɛ hwɛgbe ɖé gbɔn é ka sixu kplɔ́n mǐ? (Kpɔ́n ɖiɖe e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.)

¹¹ “Mǐ mɛ bǐ wɛ nɔ wà nǔ nyì dò gbɔn alɔkpa gègě mɛ.” (Ja. 3:2) Mǐ ni ɖɔ ɖɔ a mɔ ɖɔ emi ɖɔ xó ɖé alǒ wà nùɖé b’ɛ sìn xomɛ nú nɔví ɖé. Etɛ a ka ɖó na wà? Jezu ɖɔ: “Enyi a wá vɔsakpe nukɔn, bo ja nùɖé xwlé Mawu gbé, bo flín ɖɔ hwɛgbe ɖé ɖò nɔzo emitɔn kpo emi kpo tɛntin hǔn, jǒ vɔsanú e xwlé Mawu gbé wɛ a ja ɔ dó nyì vɔsakpe ɔ kɔn, bo yì dóhwɛ gbɔ xá nɔzo towe hwɛ̌; enɛ ɔ gudo ɔ, lɛ̌kɔ bo wá zé vɔsanú towe xwlé Mawu.” (Mat. 5:23, 24) Sɔgbe kpo wěɖexámɛ Jezu tɔn enɛ kpo ɔ, ɖɔ xó xá nɔví towe. Ðǒ ayi nǔ e gbé a ɖó na nya é wu. É nyí a na ɖè fí e nɔví towe ɔ jɛdo ɖè é xlɛ́ wutu wɛ ǎ, amɔ̌, bo na dó yí nǔ e hwɛ wà nyì dò é gbè bo dóhwɛ gbɔ wutu wɛ. Fífá mɛ ninɔ xá Mawu sɛntɔ́ hàtɔ́ mǐtɔn lɛ ɖò taji hú nǔ bǐ.

¹² Tan Biblu tɔn e mɛ Mawu sɛntɔ́ lɛ ɖeɖɛ hwɛgbe ɖé ɖò fífá mɛ é ɖokpo wɛ nyí ee xó mǐ ɖɔ ɖò bǐbɛ̌mɛ b’ɛ kúnkplá Ablaxamu kpo ataví-ylɔ-ví tɔn Lɔti kpo é. Ye mɛ wè lɛ bǐ wɛ ɖó kanlin sukpɔ́, bɔ kanlinnyitɔ́ yetɔn lɛ ɖɔ jlɛ ɖó fí e kanlin lɛ na ɖu nǔ ɖè é wu. Ablaxamu jló bo na yawu ɖeɖɛ xó ɔ, enɛ wu ɔ, é sɔ́ fí e xwédo ye mɛ ɖokpo ɖokpo tɔn na bɛ́ nǔ bo yì jɛ lɛ é ɖó te, bo ɖɔ nú Lɔti ɖɔ éyɛ ni sɔ́ dó nukɔn. (Bǐb. 13:1, 2, 5-9) Kpɔ́ndéwú ɖagbe ɖé wɛ nyí enɛ à cé? Ablaxamu xò fífá kàn, é nya ɖagbe éɖesunɔ tɔn lɛ gbé ǎ. Xomɛnyínyɔ́ tɔn gú i wɛ à? Ðebǔ ǎ. Nǔ enɛ jɛ ɖò é kpo Lɔti kpo tɛntin gudo tlolo é ɔ, Jehovah dó nyɔna gègě sín akpá n’i. (Bǐb. 13:14-17) Enyi Mawu sɛntɔ́ lɛ wà nǔ sɔgbe xá nugbodòdó tɔn lɛ bo ɖeɖɛ hwɛgbe lɛ kpo wanyiyi  kpo ɔ, é na lɔn gbeɖé bonu nǔ na gú ye kaka sɔyi ǎ. ^[1]

13. Hwenu e è dó gbè vɛ́sin nú nukúnkpénuwutɔ́ ɖé é ɔ, nɛ̌ é ka wà nǔ gbɔn? Etɛ kpɔ́ndéwú tɔn ka sixu kplɔ́n mǐ?

¹³ Lin tamɛ dó ninɔmɛ hwe mǐtɔn nu tɔn elɔ jí. Nukúnkpénuwutɔ́ yɔyɔ̌ azɔ̌xɔsa kpléɖókpɔ́ ɖaxó tɔn ɖé wɛ tɛ kàn sɛ́dó nɔví sunnu ɖé bo kanbyɔ ɛ ɖɔ é na zé éɖée jó bo w’azɔ̌ ɖò kpléɖókpɔ́ ɔ jí à jí, nɔví sunnu ɔ dó gbè vɛ́sin ɖé lɛ n’i bo cí alokan ɔ. Kwinkwin ɖé wɛ ɖò é kpo nukúnkpénuwutɔ́ xóxó ɔ kpo tɛntin, b’ɛ kpó ɖò akpɔ̀ tɔn mɔ wɛ. Nukúnkpénuwutɔ́ yɔyɔ̌ ɔ sìn xomɛ ǎ, amɔ̌, é sixu dovɛ̌ na mɔ̌ kpowun ǎ. Ganxixo ɖokpo gudo ɔ, é lɛ́vɔ ylɔ nɔví sunnu ɔ, bo ɖɔ n’i ɖɔ ye mɛ wè lɛ kún ko kplé kpɔ́n ó, bo byɔ ɖɔ ye ni mɔ yeɖée bo ɖeɖɛ ninɔmɛ ɔ ɖó kpɔ́. Aklunɔzán gblamɛ ɖokpo gudo ɔ, ye mɛ wè lɛ mɔ yeɖée ɖò Kpléxɔ Axɔsuɖuto ɔ Tɔn ɖé mɛ. Ee ye xoɖɛ gudo é ɔ, ye ɖɔ xó nú ganxixo ɖokpo, bɔ nɔví sunnu ɔ kpi tan tɔn. Nukúnkpénuwutɔ́ ɔ ɖótó è bo sè wuvɛ̌ xá ɛ, lobo wá sɔ́ Biblu dó tinmɛ nùɖé lɛ n’i, bɔ ye mɛ wè lɛ gbadó kpo nukiko kpo. Enɛ ɔ gudo ɔ, nɔví sunnu ɔ w’azɔ̌ ɔ ɖò kpléɖókpɔ́ ɔ jí, lobo wá dokú nú nukúnkpénuwutɔ́ ɔ ɖɔ é fá xomɛ bo lɛ́ nyɔ́ xomɛ dó emi wu.

14, 15. (a) Hwetɛnu mǐ ka ɖó na zán wěɖexámɛ e ɖò Matie 18:15-17 mɛ é? (b) Afɔ atɔn tɛ lɛ Jezu ka ɖɔ è ni ɖè? Etɛ mǐ ka na nya hwenu e mǐ na ɖò afɔ enɛ lɛ ɖè wɛ é?

¹⁴ Hwɛgbe e nɔ tɔ́n ɖò Klisanwun lɛ tɛntin é gègě wɛ mɛ e é kàn lɛ é sixu ɖeɖɛ ɖò nǔglɔ, bɔ mɔ̌ wɛ é ka ɖó na nyí. É ɖò mɔ̌ có, Jezu ɖɔ ɖɔ é sixu byɔ ɖɔ è ni ɖɔ ninɔmɛ ɖé lɛ nú agun ɔ. (Xà Matie 18:15-17.) Enyi nùwanyidotɔ́ ɖé gbɛ́ ɖɔ emi kún na sè  nɔví emitɔn, kúnnuɖetɔ́ lɛ, kpo agun ɔ kpo sín xó ó ka ló? È ɖó na “sɔ́ ɛ dó mɔ mɛ e ma nyí Jwifu ǎ é na, bo lɛ́ sɔ́ ɛ dó mɔ tokwɛyitɔ́ na.” Égbé ɔ, mǐ na ɖɔ ɖɔ è ɖó na ɖè è sín agun ɔ mɛ. Lee nǔ enɛ ma nyí ayihundanú ǎ gbɔn é xlɛ́ ɖɔ ‘nùwanyido’ ɔ kún nyí gbemanɔkpɔ́ klewun ɖé kpowun ó. É nyɔ́ wà ɔ, (1) nùwanyido ɖé wɛ bɔ mɛ e é kàn lɛ é sixu ɖeɖɛ ɖò yeɖée tɛntin, bo ka lɛ́ nyí (2) nùwanyido ɖé bo syɛn sɔmɔ̌ bɔ enyi è ma ɖeɖɛ ǎ ɔ, è sixu ɖè mɛ sín agun mɛ. Nùwanyido mɔhun lɛ sixu nyí mɛtítáfú alɔkpa ɖé alǒ sixu nyí jidómɛ bo hɛn mɛ ɔ gblé. Ninɔmɛ enɛ lɛ kɛɖɛ mɛ wɛ è na ɖè afɔ atɔn e xó Jezu ɖɔ lɛ é ɖè. Nùwanyido ɔ nyí hwɛ lehun lɛ ǎ: afɔdogbě alǒ nyɔnu ɖevo biba, sunnu ɖóxó xá sunnu alǒ nyɔnu ɖóxó xá nyɔnu, gǔfɔndómawuji, vodunsinsɛn, alǒ hwɛ syɛnsyɛn e byɔ ɖɔ mɛxo agun tɔn lɛ ni kpé nukún d’ewu é ɖevo.

¹⁵ Nǔ e nya wɛ Jezu ɖè bo ɖè wě enɛ xá mɛ é wɛ nyí ɖɔ è na d’alɔ nɔví ɖé kpo wanyiyi kpo. (Mat. 18:12-14) Jɛ nukɔn hwɛ̌ ɔ, è ɖó na tɛnkpɔn bo ɖeɖɛ hwɛgbe ɔ mɛ ɖevo lɛ mɛvo. É sixu byɔ ɖɔ a ni ɖɔ xó xá nùwanyidotɔ́ ɔ azɔn gègě. Enyi enɛ gló hǔn, hwi kpo kúnnuɖetɔ́ lɛ alǒ mɛ ɖevo e sixu d’alɔ bɔ è kpɔ́n ɖɔ nùwanyido ɖé tíìn nugbǒ à jí lɛ é kpo ni ɖɔ xó xá nùwanyidotɔ́ ɔ. Enyi ye d’alɔ we bonu a kpéwú bo ɖeɖɛ hwɛgbe ɔ xá nɔví towe hǔn, “a ɖè è ɖó ali jí nɛ.” Hwenu e è tɛnkpɔn azɔn gègě bá d’alɔ nùwanyidotɔ́ ɔ, b’ɛ gló bǐ é jɛn è na ɖɔ nú mɛxo agun tɔn lɛ.

16. Etɛ ka ɖexlɛ́ ɖɔ è hɛn ɔ è na xwedó wěɖexámɛ Jezu tɔn b’ɛ lɛ́ nyí wanyiyi sín nǔ?

¹⁶ Ninɔmɛ ɖěɖee mɛ é na byɔ ɖɔ nɔví lɛ ni ɖè afɔ atɔn e xó è ɖɔ ɖò Matie 18:15-17 mɛ é ɖè lɛ é nɔ tíìn mɔ̌ ǎ. Enɛ nyɔ́ tawun, ɖó é xlɛ́ ɖɔ è nɔ yawu mɔ ɖɔgbotínsá, bɔ ninɔmɛ ɔ sɔ́ nɔ wá jɛ fí e é na jɛ b’ɛ na byɔ ɖɔ è ni ɖè nùwanyidotɔ́ e ma lɛkɔ ǎ é sín agun ɔ mɛ é ǎ. Hwɛhwɛ ɔ, nùwanyidotɔ́ ɔ nɔ mɔ hwɛ tɔn lɛ bo nɔ jla ninɔmɛ lɛ ɖó. Mɛ e è wà nǔ nyì dó na é sixu mɔ ɖɔ emi kún sɔ́ ɖó hwɛjijɔ tawun ɖé bo na kpó ɖò hwɛ mɔ nú mɛ ɔ wɛ ó, bo sixu gbɔ bo sɔ́ hwɛ kɛ ɛ. Ðebǔ wɛ é na bo nyí ɔ, xógbe Jezu tɔn lɛ xlɛ́ ɖɔ è kún ɖó na zɔn kplakpla jí bo xwlé gbemanɔkpɔ́ lɛ agun ɔ ó. Hwenu e è ko ɖè afɔ wè e jɛ nukɔn lɛ é, bɔ è sixu lɛ́ na kúnnuɖenú tewungbeju nǔ e jɛ é tɔn céɖécéɖé é jɛn mɛxo agun tɔn lɛ sixu d’afɔ mɛ.

17. Enyi mǐ tɛnkpɔn bo nɔ fífá mɛ xá mǐɖée lɛ ɔ, nyɔna tɛ lɛ mǐ ka na mɔ?

¹⁷ Enyi gbɛ̀ elɔ kpó ɖò te jɛn wɛ ɔ, gbɛtɔ́ lɛ na kpó ɖò hwɛhutɔ́ nyí wɛ bo na kpó ɖò nùwanyido nú mɛ ɖevo lɛ wɛ. Ahwanvu Jaki wlan kpo gbesisɔ kpo ɖɔ: “Enyi mɛɖé ma wà nǔ nyì dò gbeɖé ɖò xóɖiɖɔ tɔn lɛ mɛ ǎ ɔ, mɛ maɖóblɔ̌ ɖò wǔ wɛ nyí mɛ enɛ; mɛ enɛ hɛn ɔ, é na lɛ́ ɖu ɖò agbaza éɖée tɔn bǐ jí.” (Ja. 3:2) Bo na dó sixu ɖeɖɛ hwɛgbe lɛ ɔ, mǐ ɖó na tɛnkpɔn bo na “nɔ ba fífá, bo nɔ jɛhun d’eji.” (Ðɛh. 34:15) Enyi mǐ nyí fífá-kàn-xotɔ́ lɛ ɔ, mǐ na ɖu vivǐ kancica ɖagbe ɖé tɔn xá nùɖitɔ́ hàtɔ́ mǐtɔn lɛ, lobo na jɛhun dó bǔninɔ agun ɔ tɔn jí. (Ðɛh. 133:1-3) Ðò taji hú bǐ ɔ, mǐ na ɖó kancica ɖagbe ɖé xá Jehovah, “Mawu e nɔ na fífá mɛ ɔ.” (Hlɔ. 15:33) Mɛ ɖěɖee nɔ ɖeɖɛ hwɛgbe lɛ kpo wanyiyi kpo é wɛ nɔ ɖu vivǐ nyɔna mɔhun lɛ tɔn.