1. Ko honno diina naamu nanndintiniraa e fello ?

DIINA naamu no nanndintinaa e fello. Ka hoore maggo, ko Allah Joomiraaɗo on. Malaa’ikaaɓe wonuɓe e kurkanaade Allah ɓen no ka sera. E takko maɓɓe ko maamiraaɓe ɓen, ɓe anndita ɓeynguureeji maɓɓe ɗin e hoore ndii leydi ɓe kippa fii maɓɓe. Ka ley ko mbileeɓe ɓen, ndaarooɓe ɓen e ɲanneeɓe ɓen.

2. Ko honno ko yimɓe Afrik ɓen wi’i kon holli naamuuji ɗin no battini diina ?

² Ɗii naamuuji no battini diinaaji buy e nder aduna on. Yimɓe Afrik no wi’a : « Wonaa fii meɗen jaɓani diina (islaam maa kretien) haɗata men rewugol allaaji amen ɗin ka amen. »

3. Ko honto janngeten annden goonga on fii ɓee hoɗuɓe ka kammu ?

³ Ko honno naamuuji Afrik ɗin woniri goonga ? Deftere Allah nden no yewti en goonga fii ɓee hoɗuɓe ka kammu.

4. Ko e hoore honɗun diinaaji ɗin fow fottani ?

⁴ Diinaaji tati ɓuruɗi hittude ɗin e nder Afrik no fottani ko Allah woni taguɗo on e ko kanko woni Joomiraaɗo on. Deftere Allah nden wi’i ko kanko woni « Allah mo allaaji e Koohoojo mo koohooɓe, Allah mawɗo on, dolnuɗo, e huleteeɗo ». (Yaɲɲannde sariyaaji ɗin 10:17, TMN.) Julɓe diina islaam kadi no hoolii ko Allah Joomiraaɗo gooto woodi. Ko woni fii diina naamu, porofeserjo inneteeɗo Geoffrey Parrinder wi’i : « Afrikenɓe buy no hoolii Allah Joomiraaɗo on, Allah mo allaaji e yimɓe, taguɗo piiji ɗin fow. »

5. Ko inɗe honɗe wona e huutoreede fii noddugol Allah ?

⁵ Fii kala yimɓe no hoolii Allah, kono buy anndaa ko laaɓi fii Allah. Si hiɗon faalaa anndude goɗɗo, ko adii kon ko yo on eto anndon innde makko nden. Diinaaji ɗin fottaa e huunde wootere fii innde Allah nden. Ɓee ka igliis no wi’a innde makko nden ko Dieu e haala Faransi, ko firi « Dolnuɗo on ». Julɓe islaam kadi no nodda mo Allah. E hakkunde yimɓe jokkuɓe diina naamu, innde Joomiraaɗo on no noddiree sifaaji buy. E nder deftere inneteende Concepts of God in Africa, John S. Mbiti holli inɗe Afriken ɓuruɗe 500 e tiitooɗe fii Allah. Wano e nder haalaa Yoroba (Nijeria) innde Allah nden ko Olodumare, e nder haalaa Kikuyu (Kenya) innde Allah nden ko Ngai. E hakkunde Zuluuɓe ɓen (Afrik di sid), ko Unkulunkulu Allah innetee.

6, 7. Ko honno Allah innetee e ko honno anndirɗen ɗun ?

⁶ Ko honɗun Allah kanko tigi daali fii innde makko nden ? Fewndo ko Allah nulunoo annabi Muusaa fii ɗowugol Banii-Isra’iila’en e leydi Misira, annabi Muusaa lanndino Allah o wi’i : « Si mi yahii  non jooni mi wi’oyii Banii-Isra’iila’en : “ Alla baabiraaɓe mon ɓen nulii lan e mon ”, e si ɓe aru non e lanndaade lan ko honno o wi’etee, haray ko honɗun mi jaaboytoo ɓe ? » (Eggudu ndun 3:13.)

⁷ Allaahu on jaabii : « A wowliranay nii Banii-Isra’iila’en : “ Yahuwah Allah baabiraaɓe mon ɓen [...] woni ko nulimmi e mon. ” Ko ɗun woni innde an nden haa poomaa, e ko ndee innde mi haanaa anditireede e nder jamaanuuji ɗin fow » (Eggudu ndun 3:15, TMN). Ndee innde no ka nder Deftere Allah ko ɓuri nde laabi 7 000, fii kala waylunooɓe goo Deftere Allah nden wattituno innde nden e tiitooɗe wano « Allah » maa « Joomiraaɗo ».

8. Ko honno Allah wa’iri e ko honɗun haanuɗen waɗude si hiɗen faalaa heɓude yeɗoore makko nden ?

⁸ Ko honno Allah wa’iri ? Allah ko Ruuhu, dolnuɗo, mawɗo. Himo ɓuri fow, o alaa ɗimmo (Yaɲɲannde sariyaaji ɗin 6:4, TMN ; Isaaya 44:6, TMN). Yahuwah daalanno annabi Muusaa o wi’i mo : « Ko fii min Yahuwah Allah maa on, ko mi Allaajo nawluɗo. » Ko ɗun woni, si hiɗen faalaa heɓude yeɗoore Yahuwah nden, hiɗen haani rewude mo kanko tun. O faalaaka yo en rewu goɗɗun maa goɗɗo goo (Eggudu ndun 20:3-5, TMN).

9. Fii honɗun wiireten annabi Iisaa e Yahuwah fotataa ?

⁹ Hannde buy no wondi e jiɓi-liɓi fii annabi Iisaa. Ɓee ka igliis no hoolii annabi Iisaa, ruuhu Allah on e Allah ko aaden gooto. Kono Deftere Allah nden jannaali ko yimɓe tato woni Allah gooto. E nde jannaali kadi wondema annabi Iisaa e Yahuwah no fota. Annabi Iisaa kanko tigi wi’uno : « Baabaajo on no ɓuri lan mawnude » (Yuuhanna 14:28).

10. Ko honto annabi Iisaa wonunoo ɗoo yo o arude e oo aduna ?

¹⁰ Deftere Allah nden wi’i, ɗoo yo annabi Iisaa arude e oo aduna, hari ko o malaa’ikaajo dolnuɗo ka kammu. Wano no Allah tagirnoo baaba Aadama e neene Hawaa e hoore ndii leydi, ko wano non kadi Allah tagiri malaa’ikaaɓe ɓen ka kammu. Ko annabi Iisaa wonuno tagoore Yahuwah aranere nden (Yuuhanna 17:5 ; Koloosi 1:15).

11. Ko honno annabi Iisaa ari e jibineede wa aaden ?

¹¹ E nder duuɓi ko yahata 2 000 ɓaawo ɗoo, Yahuwah feƴƴinno wonkii annabi Iisaa kin ka nder reedu jiwo inneteeɗo Mariyama. Malaa’ikaajo inneteeɗo Jibriilu wi’uno mo : « Awa a ƴettay reedu, jibinaa boobo gorko innoyaa mo Iisaa. O laamoyto suudu Yaaquuba ndun haa poomaa, awa kadi laamu makko ngun lannataa » (Luuka 1:31, 33). *

12. Ko honɗun woni sabu arano on fii arugol annabi Iisaa e hoore ndii leydi ?

¹² Ko non annabi Iisaa jibiniraa, o njanɗi, o woni gorko, o janni yimɓe ɓen fii faale Yahuwah on e ko o fodi en kon. O yeetino lanɗo Roomu goo : « Ko sabu ɗun mi heɓiraa e ko fii ɗun mi arani ka aduna : ko fii seeditanagol goonga on » (Yuuhanna 18:37). Si en etike anndugol ko annabi Iisaa janni kon, en waaway anndude goonga on fii Allah, faale makko on e ko o fodi en kon. En waaway kadi anndude ko haanuɗen waɗude fii heɓugol baraaji Allah ɗin.

13. Ko honɗun woni sabu ɗiɗaɓo on fii arugol annabi Iisaa ngol e hoore ndii leydi ?

¹³ Sabu ɗiɗaɓo on fii arugol annabi Iisaa ngol e hoore ndii leydi, ko fii okkitirgol ngurndan makko ɗan fii cottudi ɗuuɗuɓe (Matta 20:28). O waɗuno ɗun fii yo en sotte e junuubu e mayde ko baaba  Aadama e neene Hawaa raaɓini en kon. Ko ɗun okkoyta en feere fii no heɓiren ngurndan poomayankejan. Sahaabaajo goo inneteeɗo Yuuhanna wi’i : « Ko fii hakkee ko Alla yiɗi aduna on, o yeɗii mo ɓiɗɗo makko bajjo on, fii kala gomɗinɗo mo wota halko, kono yo ontigi heɓu ngurndan poomayankejan » (Yuuhanna 3:16).

14. (a) Ko honɗun heɓi annabi Iisaa ko o maayii ? (b) Ko honɗun annabi Iisaa woni e waɗude ka kammu hannde ?

¹⁴ Ko annabi Iisaa maayii, o immintinano, o yahi ka kammu o wuuri ton e ɓanndu ruuhu wa malaa’ikaajo dolnuɗo (Kuuɗe Sahaabaaɓe ɓen 2:32, 33). Ontuma Yahuwah okki mo « doole, martaba e laamu, fii yimɓe, leƴƴi e musiɓɓe fow yo kurkano mo ». (Danu’iila 7:13, 14 TMN.) Annabi Iisaa wontii Lanɗo dolnuɗo, Lanɗo laamu Allah ngun ka kammu. Neeɓataa o laamoyto leydi ndin fow.

15. Ko honnde tuma e honto malaa’ikaaɓe ɓen tagaa ?

¹⁵ Wonaa Yahuwah e annabi Iisaa tun woni ka kammu. Yahuwah taguno kadi malaa’ikaaɓe goo ka kammu. Goɗɗo e maɓɓe ko Jibriilu yewtunooɗo Mariyama on. Malaa’ikaaɓe ɓen hinaa e hoore ndii leydi ɓe tagaa. Ko ka kammu ɓe tagaa ko neeɓi haa si aaden tagaa e hoore ndii leydi (Ayyuuba 38:4-7, TMN). No woodi malaa’ikaaɓe guluuji guluuji (Danu’iila 7:10, TMN).

16. Fii honɗun yimɓe ɓen haanaa rewude malaa’ikaaɓe ɓen ?

¹⁶ Malaa’ikaaɓe sella-finndeeɓe ɓen faalaaka yo en rewu ɓe. Nde laabi ɗiɗi sahaabaajo inneteeɗo Yuuhanna faalano rewude malaa’ikaaɓe, kono ɓe wi’uno mo : « Accu, wota a waɗu ɗun ! [...] Sujjan Alla ! » (Feɲɲinannde 19:10 ; 22:8, 9.)

17. Ko honɗun holli malaa’ikaaɓe ɓen no waawi danndude rewooɓe Allah ɓen ? Fii honɗun ɗun ɓuttinta en ɓernde ?

¹⁷ Malaa’ikaaɓe ɓen yaltitataa hannde kadi yeeso rewooɓe Allah ɓen wano no ɓe waɗirnoo non fewndo ko ɓe yaltini sahaabaaɓe annabi Iisaa ɓen ka kaso (Kuuɗe sahaabaaɓe ɓen 5:18, 19). Kono, si en rewii Yahuwah no o yamiri en non ka nder Deftere makko, hiɗen waawi fellitude malaa’ikaaɓe ɓen dannday en. Deftere Allah nden wi’i : « Malaa’ikaajo Yahuwah on no daaki takko ɓee huluɓe mo, e himo danndi ɓe » (Zabuura 34:7 ; 91:11, TMN). Fii honɗun ɗun no haani ɓuttinde en ɓernde ? Ɓayri no woodi malaa’ikaaɓe bonɓe faalaaɓe en re’ugol.

18. (a) Fii honɗun malaa’ikaajo goo dartii Allah ? (b) Ko honno on malaa’ikaajo murtuɗo innaa ?

¹⁸ Wonaa malaa’ikaaɓe ɓen fow ɗoftii Allah. Woɓɓe e maɓɓe murtuno. Ɓe waɗi hoore maɓɓe ayɓe Allah e ayɓe  banii-Aadama. Ko honno ɗun waɗiri ? Malaa’ikaaɓe ɓe Yahuwah tagi ɓen fow hari ko feewuɓe e moƴƴuɓe. Kono, goɗɗo e ɓee malaa’ikaaɓe faalano yo yimɓe ɓen rewu mo e o waɗi on anniyee makko bonɗo. On malaa’ikaajo bonɗo no innaa Seytaane, ɗun no firi « Dartiiɗo Allah ». Himo noddaa kadi Jinnawii, ko firi « Aybinoowo » ɓayri o fenuno e hoore Allah.

19. Ko honno Seytaane tampiniri annabi Ayyuuba ? Fii honɗun ?

¹⁹ Seytaane no jokki yimɓe ɓen fii murtingol ɓe ɓaawo Allah. Etoɗen annden ko o waɗunoo jiyaaɗo Allah sella-finndeejo innetenooɗo Ayyuuba. Annabi Ayyuuba hari ko o jooma jawdi. Himo marunoo baali 7 000, ngelooɗi 3 000, kolce nay 1 000 e babbi 500. Himo marunoo kadi ɓiɓɓe sappo e kurkaaɓe buy. Seytaane fuɗɗori warugol daabeeji annabi Ayyuuba ɗin e kurkaaɓe makko ɓen. Ontuma o addi « henndu tiiɗundu » ndu liɓi suudu ndun, ɓiɓɓe annabi Ayyuuba ɓen fow maayi. Ɓawto ɗun, Seytaane tampini annabi Ayyuuba o waɗi mo « ɓuɓɓuuji muusuɗi gila ka teppere haa ka tummbere hoore ». (Ayyuuba 1:3-19 ; 2:7, TMN.)

20. (a) Ko honno Allah barkiniri annabi Ayyuuba fii sella-finndeyaagal makko ngal ? (b) Fii kala annabi Ayyuuba nunɗanno Allah, ko honɗun Seytaane waɗi yimɓe buy ?

²⁰ Fii kala annabi Ayyuuba heɓuno ɗii tampereeji, o yeddaali Allah. Ko ɗun waɗi Yahuwah sellini mo e o « jonniti mo jawdi makko ndin. Yahuwah okki mo nde laabi ɗiɗi ɓuri ko o joginoo kon ». (Ayyuuba 42:10, TMN.) Seytaane waawaali majjinde annabi Ayyuuba, kono o murtinii yimɓe ɓuy ɓaawo Allah. Deftere Allah nden wi’i : « Aduna on fow no e ley doole bonɗo on » (1 Yuuhanna 5:19).

21. (a) Ko honno Seytaane holliri faale makko on fii yo o rewe kanko ? (b) Fii honɗun annabi Iisaa salanii rewugol Seytaane ?

²¹ Seytaane no faalaa yo en rewu mo. O holluno ɗun ko o faalano jarribaade annabi Iisaa ko yahata duuɓi 2 000 ɓaawo ɗoo. Deftere Allah nden wi’i : « Ibuliisa nawri mo kadi e hoore fello toowungo fota, o holli mo laamateeriiji aduna on fow e darja mun. O wi’i mo : “ Mi okkete ɗun fow si a jiccike, a sujjanii lan. ” » Annabi Iisaa salino, o wi’i : « Pottito, yo Ibuliisa ! Ko fii no winndii : “ Ko Yahuwah Allah maa on haanuɗaa sujjande, e ko kanko tun haanuɗaa rewude ” » (Matta 4:8-10, TMN). Annabi Iisaa no anndunoo sariya Yahuwah on moƴƴa e o waɗaali faale Seytaane on.

22. Ko honɗun jinnaaji ɗin waɗi yimɓe ɓen ?

²² Malaa’ikaaɓe goo tawtuno Seytaane fii yeddugol Allah. Ɓee malaa’ikaaɓe bonɓe ko ayɓe yimɓe ɓen e hoore ndii leydi. Hiɓe hunƴi e hiɓe boni. Ko feƴƴunoo, ɓe wuminno yimɓe, ɓe mbobini ɓe (Matta 9:32, 33 ; 12:22). Ɓe nawninno yimɓe goo, ɓe feetini woɓɓe kadi (Matta 17:15, 18 ; Markuusa 5:2-5). Ɓe lettuno hay paykoy (Luuka 9:42).

23. (a) Ko honɗun malaa’ikaaɓe bonɓe ɓen faalaa yo yimɓe ɓen waɗu ? (b) Ko honɗun Seytaane e fedde mun nden hiili yimɓe ɓen waɗugol ?

²³ Wano Seytaane, ɗii jinnaaji bonɗi no faalaa yo en rewu ɗi. Ɗoo yo ɗi salo ko yimɓe ɓen rewata ɗi kon —ɗi anndita ko Yahuwah tun haanuɗen rewude —hiɗi faalaa, ɗi ɗaɓɓa, e hiɗi ɓantude ɗun. Seytaane e fedde mun nden no hiilude, fena e hulɓina yimɓe ɓen fii yo ɓe rewu ɓe. Kono wonaa yimɓe buy anndi ko Seytaane e fedde mun nden ɓe woni e rewude. Ŋalɗinay yimɓe buy si ɓe anndii ɗun. Deftere Allah nden no waajii : « Kono kon ko rewooɓe sanamuuji ɓen woni sakkaade, ko jinnaaji ɗin ɓe woni sakkanaade, hinaa Alla » (1 Korenti 10:20).

24. Ko honɗun Seytaane woni e huutorde fii majjingol yimɓe ɓen ?

²⁴ Seytaane e fedde mun nden no huutorde penaale fii mayɓe fii majjingol yimɓe ɓen fii no ɓe rewira ɓe. Etoɗen annden ko Deftere Allah nden janni kon.