Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Nikasemɔ 17

“Miitsɛ Nyɛ Nanemɛi”

“Miitsɛ Nyɛ Nanemɛi”

“Miitsɛ nyɛ nanemɛi, ejaakɛ nibii fɛɛ ni minu yɛ mi-Tsɛ naa lɛ, mihã nyɛle.”​—YOH. 15:15.

LALA 13 Kristo Ji Wɔ-Nɔkwɛmɔnɔ

NƆ NI ABAASUSU HE *

1. Kɛ́ okɛ mɔ ko kpe, ni ootao okɛ lɛ abɔ naanyo waa lɛ, mɛni obaafee?

KƐ́ OKƐ mɔ ko kpe, ni ootao okɛ lɛ abɔ naanyo waa lɛ, bei pii lɛ, nɔ klɛŋklɛŋ ni ofeɔ ji, onáa be ohãa lɛ ni okɛ lɛ gbaa sane. Be ni nyɛgbaa sane ni mɔ fɛɛ mɔ hãa enyɛmi leɔ nɔ ni yɔɔ ejwɛŋmɔ kɛ etsui mli lɛ, nyɛbatsɔmɔɔ nanemɛi waa. Shi kɛ́ wɔmiitao wɔkɛ Yesu abɔ naanyo waa lɛ, no lɛ, esoro fioo. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

2. Mɛni ji nɔ klɛŋklɛŋ ni baanyɛ ahã ewa kɛhã wɔ akɛ wɔkɛ Yesu baabɔ naanyo?

2 Klɛŋklɛŋ lɛ, wɔkɛ Yesu ekpeko dã. Kristofoi ni hi shi yɛ blema lɛ hu ateŋ mɛi pii enaaa Yesu kɛ amɛhiŋmɛi. Shi bɔfo Petro wie yɛ amɛhe akɛ: “Eyɛ mli akɛ nyɛnako lɛ pɛŋ moŋ, shi nyɛsumɔɔ lɛ. Eyɛ mli akɛ nyɛnaaa lɛ amrɔ nɛɛ moŋ, shi nyɛheɔ enɔ nyɛyeɔ.” (1 Pet. 1:8) Enɛ hãa wɔnaa akɛ, kɛ́ wɔkɛ Yesu ekpeko dã po lɛ, wɔbaanyɛ wɔkɛ lɛ abɔ naanyo waa.

3. Mɛni ji nɔ ni ji enyɔ ni baanyɛ ahã ewa kɛhã wɔ akɛ wɔkɛ Yesu baabɔ naanyo?

3 Nɔ ni ji enyɔ lɛ, wɔnyɛɛɛ wɔkɛ Yesu agba sane. Eyɛ mli akɛ kɛ́ wɔmiisɔle lɛ, wɔsɔleɔ yɛ Yesu gbɛ́i mli moŋ, shi jeee lɛ wɔkɛwieɔ; Yehowa wɔkɛwieɔ. Yesu diɛŋtsɛ po sumɔɔɔ ni wɔsɔleɔ wɔhãa lɛ. Ani ole nɔ hewɔ? Kɛ́ wɔsɔle wɔhã mɔ ko lɛ, belɛ wɔmiijá lɛ, ni Yehowa pɛ esa akɛ wɔjá. (Mat. 4:10) Kɛ̃lɛ, wɔbaanyɛ wɔhã Yesu ana akɛ wɔsumɔɔ lɛ.

4. Mɛni ji nɔ ni ji etɛ ni baanyɛ ahã ewa kɛhã wɔ akɛ wɔkɛ Yesu baabɔ naanyo? Ni mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ nɛɛ mli?

4 Nɔ ni ji etɛ lɛ, Yesu yɛ ŋwɛi, ni wɔnyɛŋ wɔya eŋɔɔ yɛ jɛmɛ ni wɔkɛ lɛ ayagba sane. Shi ehe ehiaaa ni wɔkɛ Yesu hiɔ he kome dani wɔle lɛ jogbaŋŋ. Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔbaakwɛ nibii ejwɛ ni wɔbaanyɛ wɔfee koni naanyobɔɔ ni yɔɔ wɔ kɛ Yesu teŋ lɛ mli awa. Shi dani wɔbaaba no nɔ lɛ, nyɛhãa wɔkwɛa nɔ hewɔ kwraa ni ehe miihia ni wɔkɛ Kristo abɔ naanyo waa.

MƐNI HEWƆ EHE MIIHIA NI WƆKƐ YESU ABƆ NAANYO?

5. Mɛni hewɔ ehe miihia ni wɔkɛ Yesu abɔ naanyo? (Kwɛmɔ akrabatsa ni yitso ji, “ Kɛ́ Wɔkɛ Yesu Bɔ Naanyo Lɛ, Wɔbaatsɔmɔ Yehowa Nanemɛi” kɛ akrabatsa ni yitso ji, “ Suɔmɔ Yesu, Shi Kaasumɔ Lɛ Fe Yehowa” lɛ hu.)

5 Ja wɔkɛ Yesu ebɔ naanyo dani wɔbaanyɛ wɔkɛ Yehowa abɔ naanyo. Mɛni hewɔ wɔkɛɔ nakai? Naa yiŋtoi enyɔ ahewɔ. Klɛŋklɛŋ lɛ, Yesu kɛɛ ekaselɔi lɛ akɛ: “Tsɛ lɛ diɛŋtsɛ sumɔɔ nyɛ, akɛni nyɛsumɔɔ mi . . . lɛ hewɔ.” (Yoh. 16:27) Ewie hu akɛ: “Mɔ ko mɔ ko baaa Tsɛ lɛ ŋɔɔ akɛ ja etsɔ minɔ.” (Yoh. 14:6) Kɛ́ mɔ ko miitao ekɛ Yehowa abɔ naanyo, shi esumɔɔɔ ni ekɛ Yesu bɔɔ naanyo lɛ, etamɔ mɔ ko ni miitao ebote tsũ ko mli, shi esumɔɔɔ ni etsɔɔ shinaa lɛ mli. Yesu kɛ nɔkwɛmɔnɔ ko ni tamɔ nakai tsu nii, ni ewie akɛ lɛ ji “shinaa kɛhã gwantɛŋi lɛ.” (Yoh. 10:7) Yiŋtoo ni ji enyɔ lɛ ji akɛ, Yesu kase e-Tsɛ lɛ pɛpɛɛpɛ yɛ nɔ fɛɛ nɔ mli. Be ko lɛ, ekɛɛ ekaselɔi lɛ akɛ: “Mɔ fɛɛ mɔ ni ena mi lɛ ena Tsɛ lɛ hu.” (Yoh. 14:9) No hewɔ lɛ, kɛ́ wɔmiitao wɔle Yehowa lɛ, nɔ kome ni ehe miihia waa ni wɔfee ji, ni wɔkase Yesu he sane. Kɛ́ wɔkase Yesu he sane lɛ, wɔbaasumɔ lɛ waa. Ni kɛ́ wɔbasumɔ lɛ waa lɛ, wɔbaasumɔ e-Tsɛ lɛ hu waa.

6. Mɛni ji yiŋtoo kroko hewɔ ni esa akɛ wɔkɛ Yesu abɔ naanyo? Tsɔɔmɔ mli.

6 Kɛ́ wɔkɛ Yesu ebɔɔɔ naanyo lɛ, Yehowa hãŋ wɔsɔlemɔi hetoo, ejaakɛ Yesu nɔ Yehowa tsɔɔ ehãa wɔsɔlemɔi hetoo. Enɛ hewɔ kɛ́ wɔmiisɔle lɛ, wɔkɛ wiemɔ ni ji, “yɛ Yesu gbɛ́i mli” lɛ tsuɔ nii lɛ. Shi mɛni nakai wiemɔ lɛ tsɔɔ? Yesu kɛɛ ebɔfoi lɛ akɛ: “Nɔ fɛɛ nɔ ni nyɛbaabi yɛ migbɛ́i mli lɛ, no mafee.” (Yoh. 14:13) Yehowa ni boɔ wɔsɔlemɔi lɛ toi ni ehãa hetoo, shi ehã Yesu hegbɛ akɛ etsu nɔ ni lɛ, Yehowa lɛ, ekpɛ eyiŋ akɛ ebaatsu yɛ wɔsɔlemɔi lɛ ahe lɛ ehã wɔ. (Mat. 28:18) No hewɔ lɛ, dani Nyɔŋmɔ baahã wɔsɔlemɔi hetoo lɛ, ekwɛɔ kɛji wɔkɛ ŋaa ni Yesu wo lɛ etsu nii lo. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Yesu wie akɛ: “Kɛ́ nyɛkɛ mɛi atɔmɔi ke amɛ lɛ, nyɛŋwɛi Tsɛ lɛ hu kɛbaake nyɛ; shi kɛ́ nyɛkɛ mɛi atɔmɔi ekeee amɛ lɛ, nyɛ-Tsɛ lɛ hu kɛ nyɛtɔmɔi ekeŋ nyɛ.” (Mat. 6:14, 15) Ani oona nɔ hewɔ ni ehe miihia waa ni wɔna mɛi mɔbɔ tamɔ bɔ ni Yehowa kɛ Yesu naa wɔ mɔbɔ lɛ?

7. Namɛi náa Yesu kpɔmɔ afɔleshaa lɛ he sɛɛ?

7 Mɛi ni kɛ Yesu bɔɔ naanyo waa lɛ pɛ baaná ekpɔmɔ afɔleshaa lɛ he sɛɛ. Te wɔfeɔ tɛŋŋ wɔleɔ enɛ? Yesu kɛɛ ekɛ ewala “baafɔ̃ shi ehã enanemɛi.” (Yoh. 15:13) Abaatsɔɔ hii kɛ yei anɔkwafoi ni gboi dani Yesu ba shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ Yesu he nii koni amɛsumɔ lɛ ni amɛkɛ lɛ abɔ naanyo. No hewɔ lɛ, kɛ́ atee mɛi tamɔ Abraham, Sara, Mose, kɛ Rahab shi lɛ, ehe baahia ni amɛkase Yesu he nii ni amɛkɛ lɛ abɔ naanyo. No dani amɛbaahi shi kɛya naanɔ.​—Yoh. 17:3; Bɔf. 24:15; Heb. 11:8-12, 24-26, 31.

8-9. Tamɔ bɔ ni atsɔɔ yɛ Yohane 15:4, 5 lɛ, mɛni wɔnyɛɔ wɔfeɔ akɛni wɔkɛ Yesu ebɔ naanyo lɛ hewɔ? Ni mɛni hewɔ esa akɛ wɔkɛ lɛ abɔ naanyo daa?

8 Wɔkɛ Yesu efee ekome kɛmiishiɛ Maŋtsɛyeli lɛ he sane kpakpa lɛ ni wɔmiitsɔɔ mɛi nii, ni nitsumɔ nɛɛ hãa wɔnáa miishɛɛ. Be ni Yesu yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ, etsɔɔ mɛi nii. Ni kɛjɛ be ni eku esɛɛ kɛtee ŋwɛi ni ebatsɔ Kristofoi asafo lɛ yitso nɛɛ, lɛ ekwɛɔ shiɛmɔ kɛ nitsɔɔmɔ nitsumɔ lɛ nɔ. Enaa mɔdɛŋ fɛɛ ni obɔɔ koni oye obua mɛi babaoo ni amɛbale lɛ kɛ e-Tsɛ lɛ, ni ehiɛ sɔɔ waa. Anɔkwa, kɛ́ Yehowa kɛ Yesu yeee amɛbuaaa wɔ lɛ, wɔnyɛŋ wɔtsu nitsumɔ nɛɛ kɔkɔɔkɔ.​—Kanemɔ Yohane 15:4, 5.

9 Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ hãa wɔnaa faŋŋ akɛ, kɛ́ wɔmiitao Yehowa aná wɔhe miishɛɛ lɛ, esa akɛ wɔsumɔ Yesu ni wɔfee nibii ni baahã nakai suɔmɔ lɛ ahi shi daa. No hewɔ lɛ, nyɛhãa wɔkwɛa nibii ejwɛ ni kɛ́ wɔfee lɛ wɔbaatsɔmɔ Yesu nanemɛi.

BƆ NI WƆBAAFEE WƆKƐ YESU ABƆ NAANYO

Kɛ́ ootao otsɔ Yesu naanyo lɛ, (1) bɔɔ mɔdɛŋ ni ole lɛ jogbaŋŋ, (2) jwɛŋmɔ nii ahe tamɔ lɛ ni ofee onii hu tamɔ lɛ, (3) ye obua Kristo nyɛmimɛi lɛ, ni (4) okɛ gbɛjianɔi ni atoɔ yɛ asafo lɛ mli lɛ atsu nii (Kwɛmɔ kuku 10-14) *

10. Kɛ́ wɔmiitao wɔkɛ Yesu abɔ naanyo lɛ, mɛni ji nɔ klɛŋklɛŋ ni esa akɛ wɔfee?

10 (1) Bɔɔ mɔdɛŋ ni ole Yesu. Kɛ́ wɔkane Mateo, Marko, Luka, kɛ Yohane wolo lɛ, wɔbaale Yesu. Kɛ́ wɔjwɛŋ Yesu he saji ni wɔkaneɔ yɛ Biblia lɛ mli lɛ anɔ lɛ, wɔbaana akɛ ekɛ mɔ fɛɛ mɔ ye jogbaŋŋ, ni enɛ baahã wɔsumɔ lɛ ni wɔhiɛ asɔ lɛ waa. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, wɔbaana akɛ, eyɛ mli akɛ lɛ ji ekaselɔi lɛ a-Nuŋtsɔ moŋ, shi ekɛ amɛ yeee oookɛɛ nyɔji ji amɛ. No najiaŋ lɛ, ehã amɛle esusumɔi kɛ bɔ ni enuɔ he ehãa yɛ saji ahe. (Yoh. 15:15) Kɛ́ nɔ ko hã amɛwerɛ ho amɛhe lɛ, lɛ hu ewerɛ hoɔ ehe, ni kɛ́ amɛmiifó lɛ, ekɛ amɛ fóɔ. (Yoh. 11:32-36) Mɛi ni sumɔɔɔ Yesu sane po ye odase akɛ, mɛi ni boɔ lɛ toi lɛ, ekɛ amɛ bɔɔ naanyo. (Mat. 11:19) Kɛ́ wɔkase Yesu ni wɔkɛ mɛi ye tamɔ bɔ ni ekɛ ekaselɔi lɛ ye ehã lɛ, wɔkɛ mɛi fɛɛ baahi shi jogbaŋŋ, wɔtsui baanyɔ wɔmli, wɔbaaná miishɛɛ, wɔbaasumɔ Kristo waa, ni wɔhiɛ baasɔ lɛ.

11. Kɛ́ wɔmiitao wɔkɛ Yesu abɔ naanyo lɛ, mɛni ji nɔ ni ji enyɔ ni esa akɛ wɔfee? Ni mɛni hewɔ enɛ he miihia waa?

11 (2) Jwɛŋmɔ nii ahe tamɔ Yesu, ni ofee onii tamɔ lɛ. Kɛ́ wɔbale Yesu susumɔ yɛ saji ahe, ni wɔtsake wɔsusumɔ koni ekɛ enɔ lɛ akpã gbee lɛ, wɔ kɛ lɛ teŋ naanyobɔɔ lɛ mli baawa. (1 Kor. 2:16) Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Yesu susu nɔ ni ebaanyɛ efee ehã mɛi lɛ he klɛŋklɛŋ dani esusu lɛ diɛŋtsɛ ehe. (Mat. 20:28; Rom. 15:1-3) Enɛ hewɔ lɛ, ekɛ ehe shã afɔle ehã mɛi, ni ekɛ mɛi atɔmɔi ke amɛ. Kɛ́ mɛi wie amɛshi lɛ lɛ, emli fuuu mra. (Yoh. 1:46, 47) Agbɛnɛ hu, ehãaa tɔmɔi ni mɛi tɔ̃ afii pii ni eho lɛ asa bɔ ni ekɛ amɛ yeɔ ehãa lɛ he. (1 Tim. 1:12-14) Yesu wie akɛ: “Kɛji nyɛsumɔɔ nyɛhe lɛ, no mɛi fɛɛ kɛbaale akɛ mikaselɔi ji nyɛ.” (Yoh. 13:35) Ehi jogbaŋŋ akɛ obaabi ohe akɛ, “Ani miikase Yesu? Ani miifee nɔ fɛɛ nɔ ni manyɛ koni mikɛ minyɛmimɛi Kristofoi lɛ ahi shi yɛ toiŋjɔlɛ mli?”

12. Kɛ́ wɔmiitao wɔkɛ Yesu abɔ naanyo lɛ, mɛni ji nɔ ni ji etɛ ni esa akɛ wɔfee? Ni te wɔbaafee tɛŋŋ wɔfee nakai?

12 (3) Ye obua Kristo nyɛmimɛi lɛ. Kɛ́ wɔfee nɔ ko wɔhã Yesu nyɛmimɛi ni afɔ amɛ mu lɛ, Yesu naa lɛ tamɔ nɔ ni lɛ wɔfee wɔhã lɛ. (Mat. 25:34-40) Nɔ titri ni wɔbaanyɛ wɔfee kɛye wɔbua mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ ji, ni wɔkɛ ekãa baashiɛ ni wɔtsɔɔ mɛi nii, tamɔ bɔ ni Yesu fã wɔ akɛ wɔfee lɛ. (Mat. 28:19, 20; Bɔf. 10:42) Eji “gwantɛŋi krokomɛi” lɛ yeee amɛbuaaa Kristo nyɛmimɛi lɛ kulɛ, Kristo nyɛmimɛi lɛ nyɛŋ amɛshiɛ kɛkpele jeŋ fɛɛ tamɔ bɔ ni afeɔ bianɛ lɛ. (Yoh. 10:16) Ani ofata gwantɛŋi krokomɛi lɛ ahe? Be fɛɛ be ni obaatsu shiɛmɔ nitsumɔ lɛ, ohãa anaa akɛ osumɔɔ mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ waa, ni osumɔɔ Yesu hu waa.

13. Mɛɛ gbɛ nɔ wɔbaanyɛ wɔkɛ ŋaa ni Yesu wo yɛ Luka 16:9 lɛ atsu nii?

13 Kɛ́ wɔkɛ wɔshika kɛ wɔheloonaa nibii fi nitsumɔ ni Yehowa kɛ Yesu nyiɛɔ hiɛ lɛ sɛɛ lɛ, no hu tsɔɔ akɛ, wɔkɛ amɛ miibɔ naanyo. (Kanemɔ Luka 16:9.) Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, wɔbaanyɛ wɔtsu onia kɛfi jeŋ muu fɛɛ nitsumɔ lɛ sɛɛ. Akɛ oniai ni wɔtsuɔ nɛɛ eko toɔ gbɛjianɔ koni mɛi ayashiɛ yɛ hei ni etse amɛhe banee, akɛ eko mamɔɔ tsũi ni ajáa Yehowa yɛ mli, ni akɛkuraa ekomɛi hu. Agbɛnɛ hu, akɛ eko yayeɔ abuaa mɛi ni oshãrai enina amɛ lɛ. Wɔbaanyɛ wɔtsu onia koni akɛwo nyɔji ni wɔsafo lɛ bɔɔ lɛ, ni agbɛnɛ hu, wɔye wɔbua mɛi ni wɔle akɛ amɛhe efi amɛ. (Abɛi 19:17) Kɛ́ wɔfee nibii nɛɛ, no tsɔɔ akɛ, wɔmiiye wɔmiibua Kristo nyɛmimɛi lɛ.

14. Tamɔ bɔ ni wɔnaa yɛ Efesobii 4:15, 16 lɛ, kɛ́ wɔmiitao wɔkɛ Yesu abɔ naanyo lɛ, mɛni ji nɔ ni ji ejwɛ ni esa akɛ wɔfee?

14 (4) Okɛ gbɛjianɔi ni atoɔ yɛ Yehowa asafo lɛ mli lɛ atsu nii. Kɛ́ wɔkɛ gbɛtsɔɔmɔi fɛɛ ni nyɛmimɛi ni ahala koni amɛkwɛ wɔnɔ lɛ kɛhãa wɔ lɛ tsu nii lɛ, no baahã naanyobɔɔ ni yɔɔ wɔ kɛ Yesu, ni ji asafo lɛ yitso lɛ, teŋ lɛ mli awa waa. (Kanemɔ Efesobii 4:15, 16.) Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, asafo lɛ miisumɔ ni akɛ Maŋtsɛyeli Asai fɛɛ atsu nii jogbaŋŋ kɛmɔ shi. No hewɔ lɛ, ahã asafoi komɛi eyafata asafoi krokomɛi ahe, ni atsake asafoi komɛi ashikpɔŋkuku lɛ dalɛ. Enɛ ehã abaa oniai ni wɔtsu kɛhã Yehowa sɔɔmɔ lɛ yi. Shi yɛ nakai beiaŋ nɔŋŋ lɛ, tsakemɔi nɛɛ esa nyɛmimɛi komɛi ahe. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, nyɛmimɛi anɔkwafoi komɛi ehi asafo ni amɛyɔɔ mli lɛ mli afii pii, ni amɛná nanemɛi pii yɛ jɛmɛ. Shi amrɔ nɛɛ, ehe ebahia ni amɛshi kɛya asafo kroko mli. Kwɛ bɔ ni Yesu mii baashɛ ehe ehã kɛ́ ena ni nyɛmimɛi anɔkwafoi nɛɛ miibo gbɛtsɔɔmɔ nɛɛ toi!

WƆKƐ YESU BAABƆ NAANYO KƐYA NAANƆ

15. Wɔsɛɛ lɛ, te naanyobɔɔ ni yɔɔ wɔ kɛ Yesu teŋ lɛ baafee tɛŋŋ?

15 Mɛi ni akɛ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ efɔ amɛ mu lɛ yɛ hiɛnɔkamɔ akɛ, amɛbaafata Yesu he kɛye nɔ yɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ mli, ni amɛkɛ Yesu baahi shi kɛya naanɔ. Amɛbaana Kristo, amɛkɛ lɛ baagba sane, ni amɛbaahi emasɛi daa. (Yoh. 14:2, 3) Ni mɛi ni yɔɔ hiɛnɔkamɔ akɛ amɛbaahi shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ hu? Amɛ hu Yesu baajie suɔmɔ kpo etsɔɔ amɛ ni ekwɛ amɛ. Eyɛ mli akɛ amɛnaŋ Yesu moŋ, shi amɛbaaná shihilɛ kpakpa ni Yehowa kɛ Yesu esaa eto amɛ lɛ mli ŋɔɔmɔ, ni naanyobɔɔ ni yɔɔ amɛ kɛ Yesu teŋ lɛ mli baawa waa.​—Yes. 9:6, 7.

16. Kɛ́ wɔkɛ Yesu bɔ naanyo lɛ, mɛɛ jɔɔmɔi wɔbaaná?

16 Kɛ́ wɔkɛ Yesu bɔ naanyo lɛ, wɔbaaná jɔɔmɔi babaoo. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, amrɔ nɛɛ po lɛ, ejieɔ suɔmɔ kpo etsɔɔ wɔ ni eyeɔ ebuaa wɔ. Agbɛnɛ hu, wɔsɛɛ lɛ, wɔbaaná hegbɛ wɔhi shi kɛya naanɔ. Ni nɔ ni fe fɛɛ lɛ, kɛ́ wɔkɛ Yesu bɔ naanyo lɛ, wekukpaa ni yɔɔ wɔ kɛ Yesu Tsɛ Yehowa teŋ lɛ mli baawa waa, ni enɛ ji jwetri ni fe jwetrii fɛɛ. Eji hegbɛ kpele diɛŋtsɛ akɛ wɔkɛ Yesu baabɔ naanyo, aloo jeee nakai?

LALA 17 “Miisumɔ”

^ kk. 5 Bɔfoi lɛ kɛ Yesu gba sane ni amɛkɛ lɛ tsu nii afi kɛ sɛɛ, ni amɛbatsɔmɔ nanemɛi waa. Yesu miisumɔ ni wɔ hu wɔbatsɔmɔ enanemɛi, shi bɔ ni bɔfoi lɛ ná lɛ mlɛo akɛ amɛkɛ lɛ baabɔ naanyo lɛ, jeee nakai wɔbaaná lɛ. Nikasemɔ nɛɛ baahã wɔna nibii komɛi ahewɔ ni wɔkɛɔ nakai, ni ebaatsɔɔ wɔ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔfee koni wɔkɛ Yesu abɔ naanyo waa, kɛ nɔ ni esa akɛ wɔfee koni nakai naanyobɔɔ lɛ akafite.

^ kk. 55 NƆ NI WƆNAA YƐ MFONIRI LƐ MLI: (1) Wɔbaanyɛ wɔkase Yesu wala shihilɛ kɛ esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ he nii be ni wɔfeɔ weku jamɔ. (2) Yɛ asafo lɛ mli lɛ, esa akɛ wɔfee nɔ fɛɛ nɔ ni wɔbaanyɛ koni toiŋjɔlɛ ahi wɔ kɛ wɔnyɛmimɛi lɛ ateŋ. (3) Kɛ́ wɔshiɛ kɛ ekãa lɛ, wɔmiiye wɔmiibua Kristo nyɛmimɛi lɛ. (4) Kɛ́ ahã wɔsafo lɛ yafata asafo kroko he, loo ahã asafo kroko bafata wɔnɔ lɛ he lɛ, esa akɛ wɔfi yiŋ srɔtoi ni asafoŋ onukpai lɛ baakpɛ lɛ sɛɛ.