Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

NIKASEMƆ 31

Ani Oomɛ “Maŋ Ni Yɔɔ Faneshii Diɛŋtsɛ” Lɛ?

Ani Oomɛ “Maŋ Ni Yɔɔ Faneshii Diɛŋtsɛ” Lɛ?

“No mli lɛ eemɛ maŋ ni yɔɔ faneshii diɛŋtsɛ ni ehe gbɛjianɔtolɔ kɛ emalɔ ji Nyɔŋmɔ lɛ.”​—HEB. 11:10.

LALA 22 Afɔ Kristo Maŋtsɛyeli Lɛ​—Hã Eba Shikpɔŋ Nɔ!

NƆ NI ABAASUSU HE *

1. Mɛɛ nibii Nyɔŋmɔ tsuji pii kɛshã afɔle? Ni mɛni hewɔ amɛkɛ nibii nɛɛ eshã afɔle?

NYƆŊMƆ tsuji ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ ateŋ mɛi akpekpei abɔ kɛ nibii eshã afɔle. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, nyɛmimɛi pii ekpɛ amɛyiŋ akɛ amɛbaahi shi oshija. Mɛi ni ebote gbalashihilɛ mli lɛ ateŋ mɛi komɛi ekpɛ amɛyiŋ akɛ amɛfɔŋ dã. Wekui komɛi hu etse be abɔ ni amɛkɛtsuɔ nii lɛ nɔ. Nyɛmimɛi nɛɛ fɛɛ ekpɛ yiŋ ni amɛkpɛ lɛ yɛ yiŋtoo kome ko ni he hiaa waa hewɔ, ni no ji, koni amɛnyɛ amɛsɔmɔ Yehowa jogbaŋŋ kɛ amɛnyɛmɔ fɛɛ. Amɛyɛ miishɛɛ, ni amɛheɔ amɛyeɔ akɛ Yehowa baahã amɛ nɔ fɛɛ nɔ ni he baahia amɛ lɛ. Shi ani Yehowa baahã amɛ lɛɛlɛŋ? Hɛɛ! Mɛni hewɔ wɔyɔɔ nɔmimaa akɛ Yehowa baafee nakai lɛ? Ejaakɛ Yehowa fee nakai ehã etsuji ni hi shi yɛ blema lɛ; edro amɛ nibii fɛɛ ni he hiaa amɛ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Yehowa jɔɔ Abraham, ni ji ‘mɛi fɛɛ ni heɔ amɛyeɔ lɛ atsɛ’ lɛ.​—Rom. 4:11.

2. (a) Yɛ nɔ ni awie yɛ Hebribii 11:8-10, 16 lɛ naa lɛ, mɛni hewɔ Abraham shashaooo shi kwraa akɛ ebaashi Ur lɛ? (b) Mɛɛ sanebimɔi wɔbaahã hetoo yɛ nikasemɔ nɛɛ mli?

2 No mli lɛ, Abraham yɛ ogbɔjɔ shihilɛ mli yɛ Ur maŋ lɛ mli, shi eshashaooo shi kwraa akɛ ebaashi jɛmɛ. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ no mli lɛ eemɛ “maŋ ni yɔɔ faneshii diɛŋtsɛ” lɛ. (Kanemɔ Hebribii 11:8-10, 16.) Mɛni ji “maŋ” nɛɛ? Mɛɛ naagbai Abraham kɛkpe be ni emɛɔ ni ato maŋ nɛɛ shishi lɛ? Ni te wɔbaafee tɛŋŋ wɔkase Abraham kɛ mɛi krokomɛi ni yɔɔ wɔbei nɛɛ amli ni ekase enɔkwɛmɔnɔ kpakpa lɛ?

MƐNI JI “MAŊ NI YƆƆ FANESHII DIƐŊTSƐ” LƐ?

3. Mɛni ji maŋ ni no mli lɛ Abraham mɛɔ lɛ?

3 Maŋ ni no mli lɛ Abraham mɛɔ lɛ ji Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ. Maŋtsɛyeli nɛɛ mli bii ji Yesu Kristo kɛ mɛi 144,000 ni afɔ amɛ mu lɛ. Paulo tsɛ Maŋtsɛyeli nɛɛ akɛ, “Nyɔŋmɔ hiɛkãalɔ lɛ maŋ, ŋwɛi Yerusalem lɛ.” (Heb. 12:22; Kpo. 5:8-10; 14:1) Agbɛnɛ hu, Yesu tsɔɔ ekaselɔi lɛ ni amɛsɔle ni Maŋtsɛyeli nɛɛ aba, koni ‘afee nɔ ni Nyɔŋmɔ sumɔɔ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ, tamɔ bɔ ni afeɔ yɛ ŋwɛi lɛ.’​—Mat. 6:10.

4. Yɛ nɔ ni awie yɛ 1 Mose 17:1, 2, 6 lɛ naa lɛ, mɛni Abraham le yɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ, ni ji maŋ ni Nyɔŋmɔ wo he shi lɛ he?

4 Be ni Abraham mɛɔ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ, ani no mli lɛ ele bɔ ni abaato Maŋtsɛyeli lɛ he gbɛjianɔ ahã? Dabi. Nakai beiaŋ lɛ, eji “teemɔŋ sane krɔŋkrɔŋ,” ni afii ohai abɔ sɛɛ dani ebafee faŋŋ. (Efe. 1:8-10; Kol. 1:26, 27) Shi Abraham le akɛ, eseshibii lɛ ateŋ mɛi komɛi baatsɔmɔ maŋtsɛmɛi, ejaakɛ no lɛ, Yehowa diɛŋtsɛ kɛɛ lɛ. (Kanemɔ 1 Mose 17:1, 2, 6.) Abraham he Nyɔŋmɔ shiwoo lɛ eye aahu akɛ, efee tamɔ nɔ ni eena Mesia lɛ, ni ji Mɔ Ni Afɔ Lɛ Mu lɛ, mɔ ni baaye Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ nɔ maŋtsɛ lɛ. Mɛni hewɔ wɔkɛɔ nakai? Wɔmiikɛɛ nakai ejaakɛ, be ko lɛ, Yesu kɛɛ Yudafoi ni hi shi yɛ ebeiaŋ lɛ akɛ: “Nyɛtsɛ Abraham mii shɛ ehe waa diɛŋtsɛ yɛ hiɛnɔkamɔ ni ená akɛ ebaana migbi lɛ hewɔ, ni ena ni emii shɛ ehe.” (Yoh. 8:56) No hewɔ lɛ, eyɛ faŋŋ akɛ, Abraham le akɛ Yehowa baato Maŋtsɛyeli ko shishi, ni akɛ, eseshibii lɛ baaye nɔ yɛ nakai Maŋtsɛyeli lɛ mli. Enɛ hewɔ lɛ, eto etsui shi emɛ Yehowa koni eye eshiwoo lɛ nɔ.

Mɛni Abraham fee kɛtsɔɔ akɛ eheɔ eyeɔ akɛ Yehowa shiwoi lɛ baaba mli? (Kwɛmɔ kuku 5)

5. Mɛni Abraham fee kɛtsɔɔ akɛ eemɛ Maŋtsɛyeli lɛ, ni ji maŋ ni Nyɔŋmɔ to shishi lɛ?

5 Mɛni Abraham fee kɛtsɔɔ akɛ eemɛ Maŋtsɛyeli lɛ, ni ji maŋ ni Nyɔŋmɔ to shishi lɛ? Klɛŋklɛŋ lɛ, ekɛ ehe dɔmɔɔɔ maŋtsɛyelii ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ ateŋ eko kwraa. Kɛ́ eyahi biɛ fioo lɛ, kɛkɛ lɛ, efã eyahi he kroko, ejaakɛ esumɔɔɔ ni ekɛ maŋ ko maŋ ko feɔ emaŋ koni ekaba lɛ akɛ ebaayafi adesa nɔyelɔ ko sɛɛ. Agbɛnɛ hu, etooo lɛ diɛŋtsɛ emaŋtsɛyeli shishi. Moŋ lɛ, etee nɔ ebo Yehowa toi, ni ekɛ ehiɛ fɔ̃ enɔ akɛ ebaaye eshiwoo lɛ nɔ. Enɛ ni Abraham fee lɛ hãa wɔnaa akɛ, ehe Yehowa nɔ eye waa. Nyɛhãa wɔkwɛa naagbai komɛi ni ekɛkpe kɛ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔkase yɛ esane lɛ mli.

MƐƐ NAAGBAI ABRAHAM KƐKPE?

6. Te Ur maŋ tamɔ tɛŋŋ?

6 Ur maŋ lɛ, ni ji maŋ ni Abraham shi lɛ, jeee maŋ bibioo. Atswa gbogboi wujiwuji kɛbɔle maŋ lɛ, ni gɔɔtai wujiwuji kãmɔ maŋ lɛ anai, ebokã, kɛ ekooyi, ni no hewɔ lɛ, kɛ́ mɔ ko ka akɛ ebaatutua maŋ lɛ, enáŋ lɛ mlɛo. Shĩai ni yɔɔ maŋ lɛ mli lɛ hu lɛ, briki akɛmamɔ, aplasta he ni akɛ kaaloo esha he. Shĩai lɛ ekomɛi yɛ ni tsũi 13 loo 14 ni yɔɔ mli. Ama tsũi lɛ kɛbɔle ni akɛ tɛi ekala shikpɔŋ lɛ fɛɛ yɛ shĩa lɛ kpoteŋ. Mɛi ni hi blema Ur lɛ le woloŋ, amɛsumɔɔ niŋmaa kɛ akɔntaabuu, ni amɛyɛ nii waa. Mɛi ni tsaa shi amɛtaoɔ blema nibii lɛ ena jarayeli woji komɛi yɛ he ni no mli lɛ Ur maŋ lɛ yɔɔ lɛ, ni enɛ hãa wɔnaa akɛ, eeenyɛ efee akɛ no mli lɛ ayeɔ jara waa yɛ jɛmɛ.

7. Mɛni hewɔ ehe bahia ni Abraham kɛ ehiɛ afɔ̃ Yehowa nɔ akɛ ebaabu lɛ kɛ eweku lɛ he?

7 Ehe bahia ni Abraham kɛ ehiɛ afɔ̃ Yehowa nɔ akɛ ebaabu lɛ kɛ eweku lɛ he. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ be ni ekɛ Sara yɔɔ Ur lɛ, amɛyɛ shĩa kpakpa ko mli, ni amɛyɛ hejɔlɛ. Shi be ni amɛshi jɛmɛ lɛ, mama tsũi amli amɛyahi yɛ ŋa lɛ nɔ yɛ Kanaan. Tamɔ bɔ ni wɔwie kɛtsɔ hiɛ lɛ, gbogboi ni atswa yɛ Ur lɛ kɛ gɔɔtai wujiwuji ni kãmɔ maŋ lɛ he lɛ ahewɔ lɛ, ebɛ mlɛo akɛ mɛi baatutua maŋ lɛ. Shi be ni Abraham kɛ eweku lɛ shi jɛmɛ ni amɛyaje ŋa lɛ nɔ lɛ, amɛnáaa nɔ ko ni tamɔ nakai ni baabu amɛhe, ni no hewɔ lɛ, ewaaa akɛ mɛi baatutua amɛ.

8. Be ko lɛ, mɛɛ naagba Abraham kɛkpe?

8 Abraham bo Nyɔŋmɔ toi ni etee he ni ekɛɛ lɛ akɛ eya lɛ. Shi be ko lɛ, hɔmɔ ko ni naa wa ba jɛmɛ, ni enɛ hã ebawa kɛhã Abraham kɛ eweku lɛ akɛ amɛbaaná nɔ ko amɛye. Hɔmɔ lɛ naa wa aahu akɛ, Abraham kpɛ eyiŋ akɛ ekɛ eweku lɛ baafã amɛyahi Ejipt fioo. Shi be ni amɛtee lɛ, Farao, ni ji Ejipt maŋtsɛ lɛ, he eŋa Sara yɛ edɛŋ. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, enɛ hã Abraham hao waa. Yehowa diɛŋtsɛ kɛ ehe wo sane lɛ mli ni ehã Farao kɛ Sara ku sɛɛ eyahã Abraham.​—1 Mo. 12:10-19.

9. Mɛɛ naagbai Abraham ná yɛ eweku lɛ mli?

9 Abraham ná naagbai pii yɛ eweku lɛ mli. Afii babaoo ni eŋa Sara ni esumɔɔ lɛ waa lɛ nyɛɛɛ afɔ, ni enɛ hã amɛhao waa. Sɛɛ mli lɛ, Sara kɛ etsulɔ yoo, Hagar, hã Abraham koni ekɛ lɛ afɔ ehã amɛ. Shi be ni Hagar na akɛ ehiɛ Ishmael hɔ lɛ, ebuuu Sara dɔŋŋ. Naagba lɛ mli bawa aahu akɛ, Sara shwie Hagar.​—1 Mo. 16:1-6.

10. Mɛni ba ni hã ehe bahia ni Abraham kɛ ehiɛ afɔ̃ Yehowa nɔ akɛ nibii baaya lɛ jogbaŋŋ kɛhã Ishmael kɛ Isak?

10 Sara baná musu agbɛnɛ, ni efɔ Isak ehã Abraham. Abraham shwɛɛɛ ebii enyɔ lɛ, ni ji Ishmael kɛ Isak he kwraa. Shi bɔ ni Ishmael kɛ Isak ye ehã lɛ hewɔ lɛ, ehe bahia ni Abraham ashwie lɛ kɛ emami Hagar kɛshi shĩa lɛ. (1 Mo. 21:9-14) Sɛɛ mli lɛ, Yehowa kɛɛ Abraham akɛ ekɛ Isak ayashã afɔle. (1 Mo. 22:1, 2; Heb. 11:17-19) Be ni Abraham shwie Ishmael kɛ be ni Nyɔŋmɔ kɛɛ lɛ ni ekɛ Isak ayashã afɔle lɛ fɛɛ lɛ, ehe bahia ni ekɛ ehiɛ afɔ̃ Yehowa nɔ akɛ nibii baaya lɛ jogbaŋŋ kɛhã ebihii enyɔ lɛ fɛɛ.

11. Mɛni hewɔ ehe bahia ni Abraham ato etsui shi emɛ Yehowa?

11 Abraham to etsui shi emɛ Yehowa ewala gbii abɔ fɛɛ. Be ni ekɛ eweku lɛ shi Ur lɛ, eeenyɛ efee akɛ eye fe afii 70. (1 Mo. 11:31–12:4) Abraham hi hei srɔtoi yɛ Kanaan shikpɔŋ lɛ nɔ aaafee afii 100, ni mama tsũi amli sɔŋŋ ehi. Egbo be ni eye afii 175. (1 Mo. 25:7) Be ni egbo lɛ, no mli lɛ, shi ni Yehowa ewo akɛ ekɛ Kanaan shikpɔŋ lɛ baahã eseshibii lɛ bako mli. Agbɛnɛ hu, enaaa maŋ lɛ, ni ji Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ. Fɛɛ sɛɛ lɛ, Biblia lɛ wie akɛ Abraham gbo be ni “eye afii pii, ni etsui nyɔ emli yɛ shihilɛ mli.” (1 Mo. 25:8) Yɛ naagbai ni Abraham kɛkpe lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, ehemɔkɛyeli lɛ mli gbɔjɔɔɔ, ni ená he miishɛɛ akɛ ebaamɛ Yehowa. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ Yehowa ŋɔ lɛ akɛ enaanyo ni ebu ehe ewala gbii abɔ fɛɛ.​—1 Mo. 15:1; Yes. 41:8; Yak. 2:22, 23.

Mɛni Nyɔŋmɔ tsuji komɛi efee kɛtsɔɔ akɛ amɛyɛ hemɔkɛyeli ni amɛtoɔ amɛtsui shi tamɔ Abraham kɛ Sara? (Kwɛmɔ kuku 12) *

12. Mɛni wɔmɛɔ? Ni mɛni he wɔbaasusu?

12 Wɔ hu wɔmiimɛ maŋ ni yɔɔ faneshii diɛŋtsɛ ni no mli lɛ Abraham mɛɔ lɛ. Shi bianɛ lɛ, ama nakai maŋ lɛ, ejaakɛ yɛ afi 1914 lɛ, ato Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ shishi ni amrɔ nɛɛ eeye nɔ yɛ ŋwɛi. (Kpo. 12:7-10) Nɔ ni eshwɛ ji ni ebaaye shikpɔŋ muu lɛ fɛɛ nɔ, ni no ji nɔ ni wɔmɛɔ bianɛ. Kɛyashi nakai be lɛ baashɛ lɛ, wɔkɛ naagbai pii ni tamɔ nɔ ni Abraham kɛ Sara kɛkpe lɛ baakpe. Ani wɔbaanyɛ wɔná hemɔkɛyeli ni wɔto wɔtsui shi tamɔ bɔ ni Abraham fee lɛ? Hɛɛ, wɔbaanyɛ. Yehowa tsuji pii ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ enyɛ amɛkase Abraham kɛ Sara. Wala shihilɛ he saji ni yɔɔ Buu-Mɔɔ lɛ mli lɛ yeɔ enɛ he odase. Nyɛhãa wɔsusua fioo komɛi ahe ni wɔkwɛ nɔ ni wɔbaanyɛ wɔkase yɛ mli.

KASEMƆ ABRAHAM

Bill Walden jɛ esuɔmɔ mli ekɛ nibii shã afɔle, ni Yehowa jɔɔ lɛ

13. Mɛni okaseɔ yɛ Nyɛminuu Walden niiashikpamɔ lɛ mli?

13 Jɛɛ otsuiŋ okɛ nibii ashã afɔle. Abraham kɛ nibii shã afɔle koni enyɛ esa Nyɔŋmɔ hiɛ, ni ja wɔ hu wɔfee nakai dani wɔbaanyɛ wɔkɛɛ akɛ Nyɔŋmɔ maŋ lɛ, ni ji Maŋtsɛyeli lɛ, ji nɔ ni he hiaa wɔ fe fɛɛ yɛ shihilɛ mli. (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30) Mɔ ko ni nyɛ efee nakai ji, Nyɛminuu Bill Walden. * Yɛ afi 1942 lɛ, Yehowa Odasefoi kɛ lɛ bɔi Biblia lɛ kasemɔ. No mli lɛ, eekase tsũi kɛ briijii ahe nii yɛ yunivɛsiti ko yɛ Amerika, ni eshwɛ nyɔji fioo ni ebaagbe naa. Bill tsɔɔlɔi lɛ ateŋ mɔ kome kɛɛ lɛ akɛ ená nitsumɔ ehã lɛ koni kɛ́ egbe skul lɛ naa lɛ eyatsu. Shi Bill kɛɛ lɛ akɛ enyɛŋ etsu nitsumɔ lɛ, ejaakɛ ekpɛ eyiŋ akɛ nɔ najiaŋ ni ebaatsu nitsumɔ ko ni baahã ená shika pii lɛ, ekɛ ebe pii baasɔmɔ Nyɔŋmɔ. No sɛɛ etsɛɛɛ lɛ, amralofoi lɛ bi ni Bill kɛ ehe awo asraafoi anitsumɔ lɛ mli. Shi ejɛ bulɛ mli ehã amɛle akɛ, enyɛŋ efee nakai. No hewɔ lɛ, abu lɛ shika gbele dɔlai 10,000, ni ahã ele akɛ abaawo lɛ tsuŋ afii enumɔ. Afii etɛ sɛɛ lɛ, aŋmɛɛ ehe. Sɛɛ mli lɛ, afɔ̃ lɛ nine koni eba Gilead Skul lɛ, ni be ni egbe naa lɛ, ahã eyasɔmɔ akɛ maŋsɛɛ sɔɔlɔ yɛ Afrika. Bill kɛ nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Eva lɛ bote gbalashihilɛ mli, ni amɛsɔmɔ akɛ wu kɛ ŋa yɛ Afrika. Enɛ bi ni amɛkɛ nibii pii ashã afɔle. Sɛɛ mli lɛ, ehe bahia ni amɛku amɛsɛɛ kɛya Amerika koni amɛyakwɛ Bill mami. Be ni Bill muɔ ewala shihilɛ he sane lɛ naa lɛ, ewie akɛ: “Kɛ́ mikwɛ bɔ ni Yehowa kɛ mi etsu nii afii 70 kɛ sɛɛ sɔŋŋ lɛ, minuɔ he akɛ eji hegbɛ kpele diɛŋtsɛ, ni no hãa mimii shɛɔ mihe waa ni mihiŋmɛiiaŋ kpalaa nu. Midaa lɛ shi be fɛɛ be akɛ, eye ebua mi ni mikɛ esɔɔmɔ fee minitsumɔ.” Ani bo hu obaanyɛ okɛ be fɛɛ sɔɔmɔ lɛ afee onitsumɔ?

Aristotelis Apostolidis kɛ eŋa Eleni na Yehowa nine yɛ amɛshihilɛ mli

14-15. Mɛni okaseɔ yɛ Nyɛminuu kɛ Nyɛmiyoo Apostolidis sane lɛ mli?

14 Hã ehi ojwɛŋmɔ mli akɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, okɛ naagbai baakpe. Abraham sane lɛ hãa wɔnaa akɛ, mɛi ni sɔmɔɔ Yehowa amɛwala gbii abɔ fɛɛ lɛ po kɛ naagbai kpeɔ. (Yak. 1:2; 1 Pet. 5:9) Nyɛminuu Aristotelis Apostolidis sane lɛ maa enɛ nɔ mi. * Abaptisi lɛ yɛ afi 1946 yɛ Greece, ni yɛ afi 1952 lɛ, ewo nyɛmi yoo ko ni atsɛɔ lɛ Eleni lɛ shi akɛ ekɛ lɛ baabote gbalashihilɛ mli. No mli lɛ, oti ni ma amɛhiɛ ji ni amɛkɛ amɛbe fɛɛ baasɔmɔ Yehowa. Shi dani amɛbaabote gbalashihilɛ mli lɛ, Eleni he baye, ni be ni amɛyana datrɛfoi lɛ, ahã amɛle akɛ nɔ ko efũu yɛ e-ansɔ̃ lɛ he. Anyɛ ajie nɔ ni efũu lɛ. Shi be ni amɛbote gbalashihilɛ mli lɛ sɛɛ afii fioo komɛi lɛ, nii lɛ saa efũu yɛ jɛmɛ ekoŋŋ. No hewɔ lɛ, akɛ lɛ tee helatsamɔhe lɛ ni ayajie ekoŋŋ. Shi be ni agbeɔ naa lɛ, egbɔmɔtso lɛ fãi komɛi tsuuu nii, ni enyɛɛɛ ewie jogbaŋŋ. Eleni tee nɔ esɔmɔ Yehowa kɛ ekãa yɛ ehela lɛ fɛɛ sɛɛ, eyɛ mli akɛ no mli lɛ, atsĩ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ naa yɛ Greece.

15 Nyɛminuu Apostolidis kwɛ eŋa lɛ afii 30 sɔŋŋ. Yɛ nɛkɛ be nɛɛ mli lɛ, esɔmɔ akɛ asafoŋ onukpa, eye ebua ni ato kpeei ahe gbɛjianɔ, ni eye ebua ni ama kpee asa ko yɛ Greece. Yɛ afi 1987 lɛ, Eleni pila waa be ni enyiɛ shiɛmɔ nɔ. Etee koma afii etɛ, kɛkɛ ni egbo. Be ni Aristotelis muɔ esane lɛ naa lɛ, ewie akɛ: “Mikɛ naagbai pii ekpe yɛ mishihilɛ mli, ni ekomɛi ba trukaa. Shi Yehowa dro mi hewalɛ ni he hiaa mi lɛ be fɛɛ be ni minyɛ mikɛdamɔ minaagbai lɛ anaa. Eji eyeee ebuaaa mi kulɛ, minyɛŋ mafi shi kɔkɔɔkɔ.” (Lala 94:18, 19) Yehowa sumɔɔ etsuji fɛɛ ni miaa amɛhiɛ amɛsɔmɔɔ lɛ yɛ naagbai ni amɛkɛkpeɔ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ waa diɛŋtsɛ!

Audrey Hyde kɛ ejwɛŋmɔ ma Yehowa shiwoi lɛ anɔ, ni no ye ebua lɛ ni enyɛ efi shi

16. Mɛɛ ŋaa kpakpa Nyɛminuu Knorr wo eŋa?

16 Okɛ ojwɛŋmɔ ama jɔɔmɔi ni wɔbaaná wɔsɛɛ lɛ anɔ. Abraham kɛ ejwɛŋmɔ ma nibii ni Yehowa ewo shi akɛ ebaafee ehã lɛ wɔsɛɛ lɛ anɔ, ni no ye ebua lɛ ni enyɛ efi shi be ni ekɛ naagbai kpe lɛ. Nyɛmimɛi komɛi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ enyɛ amɛkase Abraham. Amɛteŋ mɔ kome ji Nyɛmiyoo Audrey Hyde, mɔ ni Nyɛminuu Nathan H. Knorr kɛbote gbalashihilɛ mli lɛ. Be ni Nyɛminuu Knorr ná kansa ni egbo lɛ, Nyɛminuu Glenn Hyde kɛ Audrey bote gbalashihilɛ mli. Shi lɛ hu ená hela fɔŋ ko ni atsɛɔ lɛ Alzheimer’s disease lɛ. * Kɛ̃lɛ, Nyɛmiyoo Hyde hãaa naagbai nɛɛ asũ etsui. Moŋ lɛ, ekɛ ejwɛŋmɔ ma nibii kpakpai ni Yehowa ewo shi akɛ ebaafee ehã wɔ lɛ anɔ. Ekɛɛ nɔ ko ni Nyɛminuu Knorr kɛɛ lɛ be ni eshwɛ otsii fioo ni ebaagbo lɛ ji nɔ ni ye ebua lɛ ni enyɛ efi shi. Nyɛminuu Knorr kɛɛ lɛ akɛ: “Kɛ́ wɔgboi lɛ, wɔpiŋŋ dɔŋŋ, ni bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, wɔhiɛnɔkamɔ lɛ baaba.” Kɛkɛ ni ewo lɛ hewalɛ akɛ: “Kwɛmɔ ohiɛ tɛ̃ɛ, ejaakɛ jɛmɛ onyɔmɔwoo lɛ baajɛ kɛba.” Ekɛfata he akɛ: “Feemɔ mɔ ni bɛ dekã. Bɔɔ mɔdɛŋ ni okɛ owala atsu nii kɛye obua mɛi krokomɛi. Enɛ baaye abua bo ni oná miishɛɛ yɛ shihilɛ mli.” Ŋaawoo nɛɛ nɔ bɛ kwraa. Kɛ́ wɔ hu wɔbɔ mɔdɛŋ wɔfee nibii kpakpai wɔhã mɛi krokomɛi, ni ‘wɔnya yɛ hiɛnɔkamɔ lɛ hewɔ’ lɛ, wɔbaaná he sɛɛ waa!​—Rom. 12:12.

17. (a) Mɛni hewɔ amrɔ nɛɛ ji be ni ehe miihia waa ni wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ ama nibii ni Yehowa ewo shi akɛ ebaafee ehã wɔ wɔsɛɛ lɛ anɔ lɛ? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ sane ni yɔɔ Mika 7:7 lɛ baanyɛ aye abua wɔ ni wɔnine ashɛ jɔɔmɔi ni Yehowa ewo shi akɛ ekɛbaahã wɔ wɔsɛɛ lɛ anɔ?

17 Amrɔ nɛɛ ji be ni ehe miihia waa ni wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ ama nibii ni Yehowa ewo shi akɛ ebaafee ehã wɔ wɔsɛɛ lɛ anɔ, ejaakɛ nibii ni yaa nɔ yɛ je lɛ mli ŋmɛnɛ lɛ hãa wɔnaa faŋŋ akɛ, wɔyɛ jeŋ fɔŋ nɛɛ naagbee gbii lɛ anaagbee gbii lɛ amli. Etsɛŋ, nɔ ni wɔkpaa gbɛ lɛ baaba; Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ, ni ji, maŋ ni yɔɔ faneshii diɛŋtsɛ lɛ, baaye shikpɔŋ muu lɛ fɛɛ nɔ. Wɔbaaná jɔɔmɔi pii. Jɔɔmɔi nɛɛ eko ji akɛ, abaatee wɔwekumɛi kɛ wɔnanemɛi ni egboi lɛ ashi. Nakai beiaŋ lɛ, Yehowa baajwere Abraham yɛ ehemɔkɛyeli kɛ etsuishitoo lɛ hewɔ; ebaatee lɛ kɛ eweku lɛ shi kɛba shikpɔŋ lɛ nɔ. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, obaasumɔ ni ona Abraham kɛ eweku lɛ, aloo jeee nakai? Kɛ́ ojɛ otsuiŋ okɛ nibii shã afɔle yɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ hewɔ, ofi shi shiŋŋ yɛ naagbai ni okɛkpeɔ lɛ fɛɛ sɛɛ, ni oto otsui shi omɛ Yehowa, tamɔ bɔ ni Abraham fee lɛ, obaaná hegbɛ ohere amɛ atuu, ni okɛ amɛ fɛɛ baahi shikpɔŋ lɛ nɔ!​—Kanemɔ Mika 7:7.

LALA 74 Lá Maŋtsɛyeli Lala Lɛ Eko!

^ kk. 5 Mɛi komɛi nuɔ he akɛ Nyɔŋmɔ shiwoi lɛ asɛɛ etsɛ tsɔ, ni mɛi komɛi po yɛ ni amɛheee amɛyeee dɔŋŋ akɛ shiwoi nɛɛ baaba mli. Abraham to etsui shi emɛ Yehowa, ejaakɛ ená hemɔkɛyeli akɛ Yehowa shiwoi lɛ baaba mli. Mɛɛ gbɛ nɔ esane lɛ baanyɛ aye abua wɔ ni wɔ hu wɔto wɔtsui shi? Ni yɛ wɔbei nɛɛ amli lɛ, mɛɛ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa Yehowa tsuji komɛi efee amɛhã wɔ yɛ enɛ gbɛfaŋ?

^ kk. 13 Nyɛminuu Walden wala shihilɛ he sane lɛ je kpo yɛ December 1, 2013 Buu-Mɔɔ lɛ, bf. 8-10.

^ kk. 14 Nyɛminuu Apostolidis wala shihilɛ he sane lɛ je kpo yɛ February 1, 2002 Buu-Mɔɔ lɛ, bf. 24-28.

^ kk. 16 Nyɛmiyoo Hyde wala shihilɛ he sane lɛ je kpo yɛ July 1, 2004 Buu-Mɔɔ lɛ, bf. 23-29.

^ kk. 56 NƆ NI WƆNAA YƐ MFONIRI LƐ MLI: Gbalashihilɛ mli bii komɛi ni edara yɛ afii amli lɛ miiya nɔ amɛmiisɔmɔ Yehowa yɛ naagbai ni amɛkɛkpeɔ lɛ fɛɛ sɛɛ. Amɛkɛ amɛjwɛŋmɔ ema nibii ni Yehowa ewo shi akɛ ebaafee ehã wɔ wɔsɛɛ lɛ anɔ, ni no ji nɔ ni yeɔ ebuaa amɛ koni amɛhemɔkɛyeli lɛ mli akagbɔjɔ.