Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Te Okpɛɔ Oyiŋ Ohãa Tɛŋŋ?

Te Okpɛɔ Oyiŋ Ohãa Tɛŋŋ?

“Nyɛyaa nɔ nyɛyɔsea nɔ ni ji Yehowa suɔmɔnaa nii lɛ.”—EFESOBII 5:17.

LALAI: 69, 57

1. Mɛɛ mlai komɛi Yehowa kɛhã wɔ yɛ Biblia lɛ mli? Ni kɛ́ wɔbo mlai nɛɛ toi lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ wɔbaaná he sɛɛ?

YEHOWA ehã wɔ mlai yɛ Biblia lɛ mli, ni etsɔɔ wɔ nibii ni wɔfee kɛ nibii ni wɔkafee. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ekɛɛ wɔ akɛ wɔkajá amagai, wɔkaju, wɔkatɔ dãa, ni wɔkɛ wɔhe akawo bɔlɛnamɔ jeŋba sha mli. (1 Korintobii 6:9, 10) Yehowa Bi Yesu hu fã esɛɛnyiɛlɔi lɛ akɛ: “Nyɛyaa nyɛyafea mɛi ni jɛ jeŋmaji lɛ fɛɛ mli lɛ kaselɔi, nyɛbaptisia amɛ yɛ Tsɛ lɛ gbɛ́i mli, kɛ Bi lɛ gbɛ́i mli, kɛ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ gbɛ́i mli, nyɛtsɔa amɛ ni amɛye nii fiaa ni mifã nyɛ lɛ nɔ. Ni naa! mikɛ nyɛ yɛ gbii lɛ fɛɛ kɛyashi shihilɛ gbɛjianɔtoo lɛ naagbee.” (Mateo 28:19, 20) Kɛ́ wɔye nibii fɛɛ ni Yehowa kɛ Yesu kɛɔ wɔ lɛ anɔ lɛ, wɔbaaná he sɛɛ. Yehowa mlai lɛ hãa wɔnyɛɔ wɔkwɛɔ wɔhe kɛ wɔwekui lɛ jogbaŋŋ, wɔnáa gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa, ni wɔnáa miishɛɛ. Nɔ ni fe fɛɛ lɛ, kɛ́ wɔbo Yehowa famɔi fɛɛ toi lɛ, ebaaná wɔhe miishɛɛ, ni ebaajɔɔ wɔ. Famɔi nɛɛ ateŋ ekome ji nɔ ni kɔɔ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ he lɛ.

2, 3. (a) Mɛni hewɔ Biblia lɛ woko wɔ mlai yɛ shihilɛ mli nɔ fɛɛ nɔ he lɛ? (b) Mɛɛ sanebimɔi ahe wɔbaasusu yɛ nikasemɔ nɛɛ mli? (Kwɛmɔ mfoniri ni yɔɔ nikasemɔ lɛ shishijee lɛ.)

2 Shi Biblia lɛ woko wɔ mlai yɛ shihilɛ mli nɔ fɛɛ nɔ he. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, mla ko bɛ Biblia lɛ mli ni tsɔɔ wɔ atade pɔtɛɛ ni esa akɛ wɔwo. Enɛ hãa wɔnaa akɛ, Yehowa hiɛ kã shi waa. Mɛni hewɔ wɔkɛɔ nakai? He fɛɛ he kɛ bɔ ni asaa he ahãa kɛ atade ni awoɔ yɛ jɛmɛ, ni be ni be shwieɔ mli lɛ, bɔ ni mɛi saa amɛhe amɛhãa lɛ hu tsakeɔ. No hewɔ lɛ, eji Biblia lɛ ewo mla akɛ, mɔ fɛɛ mɔ awo atade pɔtɛɛ ko loo esaa ehe yɛ gbɛ pɔtɛɛ ko nɔ kulɛ, ŋmɛnɛ lɛ, nakai mla lɛ baafee nɔ ni be eho. Agbɛnɛ hu, Biblia lɛ woko wɔ mlai pii yɛ nitsumɔ ni esa akɛ wɔtsu, nɔ ni esa akɛ wɔkɛjie wɔhiɛtserɛ, loo nɔ tuuntu ni esa akɛ wɔfee koni wɔná gbɔmɔtsoŋ hewalɛ kpakpa lɛ he. Yehowa eshi enɛ ehã aŋkroaŋkroi kɛ weku yitsei koni amɛ diɛŋtsɛ amɛkpɛ amɛyiŋ yɛ he.

3 No hewɔ lɛ, kɛ́ ehe bahia ni okpɛ yiŋ ko ni he hiaa waa ni baasa oshihilɛ he, ni mla ko bɛ Biblia lɛ mli ni kɔɔ he lɛ, ekolɛ obaabi ohe akɛ: ‘Te Yehowa baanu he ehã tɛŋŋ yɛ yiŋ ni makpɛ lɛ he? Eyɛ mli akɛ ekolɛ yiŋ ni makpɛ lɛ haŋ maku Biblia mla ko mli moŋ, shi ani ebaanya he? Te mafee tɛŋŋ male kɛji ebaaná yiŋ ni makpɛ lɛ he miishɛɛ?’

YIŊ NI WƆKPƐƆ LƐ SAA WƆ KƐ MƐI KROKOMƐI AHE

4, 5. Mɛɛ gbɛ nɔ yiŋ ni wɔkpɛɔ lɛ saa wɔ kɛ mɛi krokomɛi ahe?

4 Mɛi komɛi susuɔ akɛ amɛbaanyɛ amɛfee nɔ fɛɛ nɔ ni amɛsumɔɔ. Shi wɔ lɛ, wɔmiisumɔ ni wɔfee nibii ni baahã Yehowa aná miishɛɛ. No hewɔ lɛ, dani wɔbaakpɛ wɔyiŋ yɛ sane ko he lɛ, esa akɛ wɔkwɛ nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ yɛ sane lɛ he, ni wɔkɛ no atsu nii. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Biblia lɛ hãa wɔleɔ Nyɔŋmɔ susumɔ yɛ lá he, ni wɔkɛ nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ lɛ tsuɔ nii. (1 Mose 9:4; Bɔfoi 15:28, 29) Wɔbaanyɛ wɔsɔle wɔbi Yehowa ni eye ebua wɔ koni wɔkpɛ yiŋ ni baasa ehiɛ.

5 Yiŋ ni wɔkpɛɔ lɛ baanyɛ aye abua wɔ loo eye wɔ awui. Kɛ́ wɔkpɛ yiŋ ni ja lɛ, ebaaye ebua wɔ ni wɔtsi wɔbɛŋkɛ Yehowa. Ni kɛ́ wɔkpɛ yiŋ gbonyo lɛ, ebaafite wekukpaa ni yɔɔ wɔ kɛ lɛ teŋ lɛ. Wɔyiŋkpɛi baanyɛ asa mɛi krokomɛi hu ahe. Wɔsumɔŋ ni wɔfee nɔ ko ni baawo wɔnyɛmimɛi lɛ amli la, loo ehã amɛhemɔkɛyeli lɛ mli agbɔjɔ. Wɔsumɔŋ hu ni wɔfee nɔ ko ni baafite toiŋjɔlɛ ni yɔɔ nyɛmimɛi lɛ ateŋ yɛ asafo lɛ mli. No hewɔ lɛ, ehe miihia ni wɔkpɛ yiŋ ni ja yɛ saji ahe.​—Kanemɔ Romabii 14:19; Galatiabii 6:7.

6. Mɛni esa akɛ wɔfee kɛ́ ehe bahia ni wɔkpɛ yiŋ yɛ sane ko ni Biblia lɛ etsɔko nɔ tuuntu ni esa akɛ wɔfee yɛ he lɛ he?

6 Kɛ́ Biblia lɛ etsɔko nɔ tuuntu ni esa akɛ wɔfee yɛ sane ko he lɛ, mɛni baaye abua wɔ ni wɔkpɛ yiŋ ni ja yɛ he? Yɛ nɔ najiaŋ ni wɔbaafee nɔ ni wɔsumɔɔ kɛkɛ lɛ, esa akɛ wɔsusu sane lɛ he jogbaŋŋ, ni wɔkpɛ yiŋ ni baasa Yehowa hiɛ. No dani wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa akɛ, Yehowa baajɔɔ wɔyiŋkpɛɛ lɛ nɔ.​—Kanemɔ Lala 37:5.

MƐNI YEHOWA MIISUMƆ NI MAFEE?

7. Kɛ́ wɔbaakpɛ yiŋ yɛ sane ko he, ni mla ko bɛ Biblia lɛ mli ni kɔɔ he lɛ, te wɔbaafee tɛŋŋ wɔna nɔ ni Yehowa miisumɔ ni wɔfee yɛ he?

7 Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔle kɛji yiŋ ni wɔbaakpɛ lɛ baasa Yehowa hiɛ? Efesobii 5:17kɛɔ wɔ akɛ: “Nyɛyaa nɔ nyɛyɔsea nɔ ni ji Yehowa suɔmɔnaa nii lɛ.” Kɛ́ wɔbaakpɛ yiŋ yɛ sane ko he, ni mla pɔtɛɛ ko bɛ Biblia lɛ mli ni kɔɔ he lɛ, ehe miihia ni wɔyɔse loo wɔna nɔ ni Yehowa miisumɔ ni wɔfee yɛ sane lɛ he. Te wɔbaafee tɛŋŋ wɔfee nakai? Esa akɛ wɔsɔle, ni wɔhã Yehowa mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ akudɔ wɔ.

8. Te fee tɛŋŋ Yesu na nɔ ni Yehowa taoɔ ni efee? Okɛ enɛ he nɔkwɛmɔnɔ ahã.

8 Yɛ shihilɛ fɛɛ shihilɛ ni Yesu kɛbaakpe lɛ mli lɛ, enyɛɔ enaa nɔ ni Yehowa miisumɔ ni efee. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, yɛ shihilɛi srɔtoi enyɔ amli be ni hɔmɔ miiye asafoku ko lɛ, Yesu sɔle, ni no sɛɛ lɛ, etsɔ naakpɛɛ gbɛ nɔ elɛ amɛ. (Mateo 14:17-20; 15:34-37) Kɛ̃lɛ, be ni eyɔɔ ŋa lɛ nɔ ni hɔmɔ yeɔ lɛ lɛ, Abonsam kɛɛ lɛ ni ehã tɛi atsɔmɔ aboloo, shi efeee. (Kanemɔ Mateo 4:2-4.) Mɛni hewɔ? Ejaakɛ ele e-Tsɛ Yehowa jogbaŋŋ, ni ele akɛ, Yehowa sumɔŋ ni ekɛ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ atsu lɛ diɛŋtsɛ ehiamɔ nii ahe nii. Ele akɛ, e-Tsɛ lɛ ni tsɔɔ lɛ nɔ ni esa akɛ efee, ni kɛ́ niyenii he miihia lɛ lɛ, ebaahã lɛ.

9, 10. Mɛni baaye abua wɔ ni wɔkpɛ yiŋ ni ja? Okɛ enɛ he nɔkwɛmɔnɔ ahã.

9 Taakɛ Yesu fee lɛ, kɛ́ wɔkɛ wɔhiɛ fɔ̃ Yehowa nɔ koni etsɔɔ wɔ gbɛ lɛ, wɔbaanyɛ wɔkpɛ yiŋ ni ja yɛ saji ahe. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Okɛ ohiɛ afɔ̃ Yehowa nɔ kɛ otsui fɛɛ, ni okɛ ohe akakpasa bo diɛŋtsɛ ojwɛŋmɔ; kaimɔ lɛ yɛ ogbɛi fɛɛ mli, ni lɛ eeejaje otempɔŋi lɛ! Kaabu ohe nilelɔ; she Yehowa gbeyei, ni oje efɔŋ he!” (Abɛi 3:5-7) Kɛ́ wɔkase Biblia lɛ ni wɔna bɔ ni Yehowa susuɔ nii ahe ehãa lɛ, wɔbaana nɔ ni esumɔɔ ni wɔfee yɛ shihilɛi srɔtoi amli. Be ni wɔyaa nɔ wɔkaseɔ ehe nii, ni wɔleɔ bɔ ni esusuɔ nii ahe ehãa lɛ jogbaŋŋ lɛ, wɔbaaná “loo tsui,” ni tsɔɔ akɛ, ewaŋ kɛhaŋ wɔ akɛ wɔbaakpɛ yiŋ ni baasa ehiɛ.​—Ezekiel 11:19.

10 Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, feemɔ yoo ko ni ebote gbalashihilɛ mli afii pii lɛ he mfoniri okwɛ. Eyaahe nii yɛ shwapo ko mli ni ena tokotai komɛi ni miifee lɛ fɛo. Shi tokotai lɛ ajara wa waa, no hewɔ lɛ, eheee, ejaakɛ ele akɛ ewu lɛ naŋ he miishɛɛ akɛ ekɛ shika babaoo baahe tokotai lɛ. Te efee tɛŋŋ ele enɛ? Eyɛ mli akɛ ewu lɛ bɛ emasɛi moŋ, shi akɛni amɛbote gbalashihilɛ mli etsɛ hewɔ lɛ, ele bɔ ni ewu lɛ sumɔɔ ni amɛkɛ shika ni amɛyɔɔ lɛ atsu nii ahã. Yɛ gbɛ ni tamɔ nakai nɔŋŋ nɔ lɛ, kɛ́ wɔkase Yehowa he nii, ni wɔbana bɔ ni esusuɔ nii ahe ehãa kɛ nibii ni efee yɛ blema lɛ, wɔbaana nɔ ni esumɔɔ ni wɔfee yɛ shihilɛi srɔtoi amli.

TE OOOFEE TƐŊŊ OLE YEHOWA SUSUMƆ?

11. Kɛ́ wɔmiikane Biblia lɛ, loo wɔmiifee aŋkro nikasemɔ lɛ, mɛɛ saji wɔbaanyɛ wɔbi wɔhe? (Kwɛmɔ akrabatsa ni yitso ji, “ Kɛ́ Ookase Biblia lɛ, Bi Ohe Akɛ.”)

11 Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔle Yehowa susumɔ? Nɔ ni he hiaa fe fɛɛ ni esa akɛ wɔfee ji, ni wɔkane Biblia lɛ daa ni wɔkase. Be ni wɔfeɔ nakai lɛ, wɔbaanyɛ wɔbi wɔhe akɛ: ‘Mɛni enɛ tsɔɔ mi yɛ Yehowa he? Mɛni hewɔ efee enii yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ?’ Agbɛnɛ hu, ehe miihia ni wɔkase David, ni wɔbi Yehowa ni eye ebua wɔ koni wɔle lɛ jogbaŋŋ. David ŋma akɛ: “Tsɔɔmɔ mi ogbɛi lɛ, hã male otempɔŋi lɛ! Hã manyiɛ onɔkwale lɛ mli, ni otsɔɔ mi nii; ejaakɛ bo ji miyiwalaheremɔ Nyɔŋmɔ lɛ, bo gbɛ mikwɛɔ daa nɛɛ.” (Lala 25:4, 5) Kɛ́ wɔmiikase Yehowa he nii lɛ, wɔbaanyɛ wɔsusu shihilɛi komɛi amli ni wɔbaanyɛ wɔkɛ nɔ ni wɔkaseɔ lɛ atsu nii yɛ lɛ he. Ani wɔbaanyɛ wɔkɛtsu nii yɛ wɔweku lɛ mli, yɛ wɔnitsumɔhe lɛ, yɛ skul, aloo yɛ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli? Kɛ́ wɔsusu shihilɛ pɔtɛɛ ko ni wɔbaanyɛ wɔkɛ nɔ ni wɔkase lɛ atsu nii yɛ mli lɛ he lɛ, ewaŋ kɛhaŋ wɔ akɛ wɔbaale bɔ ni Yehowa miisumɔ ni wɔkɛ nɔ ni wɔkase lɛ atsu nii ahã.

Kɛ́ wɔmiitao wɔle bɔ ni Yehowa susuɔ nii ahe ehãa lɛ, esa akɛ wɔkane Biblia lɛ daa ni wɔkase

12. Mɛɛ gbɛ nɔ asafo lɛ woji kɛ asafoŋ kpeei baanyɛ aye abua wɔ ni wɔle Yehowa susumɔ yɛ saji srɔtoi ahe?

12 Gbɛ kroko ni wɔbaanyɛ wɔtsɔ nɔ wɔle bɔ ni Yehowa susuɔ nii ahe ehãa ji, ni wɔbaahã wɔjwɛŋmɔ ahi nibii ni Yehowa asafo lɛ tsɔɔ wɔ kɛjɛɔ Biblia lɛ mli lɛ nɔ be fɛɛ be. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kɛ́ ehe bahia ni wɔkpɛ wɔyiŋ yɛ sane ko he lɛ, Watch Tower Publications Index lɛ kɛ Niiamlitaomɔ Wolo Kɛhã Yehowa Odasefoi lɛ, baanyɛ aye abua wɔ ni wɔle Yehowa susumɔ yɛ sane lɛ he. Kɛfata he lɛ, kɛ́ wɔtee asafoŋ kpeei ni wɔbo sane toi jogbaŋŋ, wɔhã saji ahetoo, ni wɔjwɛŋ nibii ni atsɔɔ wɔ yɛ jɛmɛ lɛ anɔ lɛ, wɔbaaná he sɛɛ. Ebaaye ebua wɔ ni wɔsusu nii ahe tamɔ Yehowa. Ni no baahã wɔkpɛ yiŋ ni baasa ehiɛ, ni ebaajɔɔ wɔyiŋkpɛɛ lɛ nɔ.

DANI OBAAKPƐ YIŊ KO LƐ, JWƐŊMƆ NƆ NI YEHOWA SUSUƆ YƐ SANE LƐ HE LƐ HE

13. Okɛ nɔkwɛmɔnɔ ahã kɛtsɔɔ nɔ hewɔ ni kɛ́ wɔle Yehowa susumɔ lɛ, ebaaye ebua wɔ ni wɔkpɛ yiŋ ni ja.

13 Kɛ́ wɔjwɛŋ nɔ ni Yehowa susuɔ yɛ sane ko he lɛ he dani wɔkpɛ wɔyiŋ yɛ he lɛ, ebaaye ebua wɔ ni wɔkpɛ yiŋ ni ja. Nyɛhãa wɔsusua nɔkwɛmɔnɔ ko he wɔkwɛa. Ŋɔɔ lɛ akɛ, ootao otsɔ daa gbɛgbalɔ. No hewɔ lɛ, okpɛ oyiŋ akɛ obaahã oshihilɛ afee mlɛo bɔ ni afee ni oná be babaoo kɛhã shiɛmɔ nitsumɔ lɛ. Shi ekolɛ oobi ohe akɛ, ‘Kɛ́ mihã mishihilɛ fee mlɛo lɛ, ani maná miishɛɛ yɛ shihilɛ mli?’ Biblia lɛ ekɛko akɛ, esa akɛ Yehowa tsuji fɛɛ atsɔmɔ daa gbɛgbalɔi. Wɔbaanyɛ wɔya nɔ wɔkɛ anɔkwayeli asɔmɔ Yehowa akɛ shiɛlɔi. Shi, Yesu wie akɛ, Yehowa jɔɔ mɛi fɛɛ ni kɛ amɛhe kɛ amɛnibii shãa afɔle yɛ Maŋtsɛyeli lɛ hewɔ. (Kanemɔ Luka 18:29, 30.) Agbɛnɛ hu, Biblia lɛ kɛɔ akɛ, kɛ́ wɔjɛ wɔtsui mli wɔkɛ wɔnyɛmɔ fɛɛ jie Yehowa yi lɛ, ehiɛ sɔɔ, ni eesumɔ ni wɔkɛ miishɛɛ asɔmɔ lɛ. (Lala 119:108; 2 Korintobii 9:7) Kɛ́ osusu saji nɛɛ ahe, ni osɔle yɛ he lɛ, ebaaye ebua bo ni okpɛ yiŋ ni ja yɛ bɔ ni oshihilɛ lɛ ji lɛ naa, ni Yehowa baajɔɔ oyiŋkpɛɛ lɛ nɔ.

14. Te obaafee tɛŋŋ ole kɛji atade ko ni otaoɔ owo lɛ baasa Yehowa hiɛ?

14 Hã wɔkwɛ nɔkwɛmɔnɔ kroko hu: Ŋɔɔ lɛ akɛ, bɔ ni atade ko yɔɔ lɛ feɔ bo fɛo waa, shi ole akɛ kɛ́ owo nakai atade lɛ, ekolɛ ebaagba nyɛmimɛi ni yɔɔ osafo lɛ mli lɛ ateŋ mɛi komɛi anaa. Biblia lɛ hu ewieko nɔ ko yɛ nakai atade lɛ he. No hewɔ lɛ, te obaafee tɛŋŋ ole Yehowa susumɔ yɛ nakai atade lɛ he? Biblia lɛ kɛɔ wɔ akɛ: “Yei lɛ hu, amɛkɛ atade ni sa kɛ hiɛ ni gboɔ nɔ kɛ jwɛŋmɔ ni sa awula amɛhe, jeee kɛ yigbɔi srɔtoi kɛ shika tsuru loo adiagbai loo atade ni jara wa naakpa, shi moŋ kɛ nitsumɔi kpakpai ni sa yei ni tsɛɔ amɛhe akɛ Nyɔŋmɔ jálɔi lɛ.” (1 Timoteo 2:9, 10) Yɛ anɔkwale mli lɛ, Yehowa tsuji fɛɛ baanyɛ aná ŋaawoo nɛɛ he sɛɛ, ni hii hu fata he. Kɛ́ wɔhiɛ gboɔ nɔ, ni wɔbaa wɔhe shi lɛ, dani wɔbaawo atade ko lɛ, wɔbaasusu bɔ ni mɛi krokomɛi baana lɛ amɛhã lɛ he. Ni akɛni wɔsumɔɔ wɔnyɛmimɛi lɛ hewɔ lɛ, wɔsumɔŋ ni wɔfee nɔ ko ni baagba amɛnaa, loo ehã amɛmli afũ. (1 Korintobii 10:23, 24; Filipibii 3:17) Kɛ́ ohã nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ lɛ hi ojwɛŋmɔ mli, ni odamɔ Yehowa susumɔ nɔ okpɛ oyiŋ lɛ, oyiŋkpɛɛ lɛ baasa ehiɛ.

15, 16. (a) Kɛji wɔtee nɔ wɔsusu nibii ni kɔɔ bɔlɛnamɔ jeŋba sha he lɛ ahe lɛ, te Yehowa baanu he ehã tɛŋŋ? (b) Mɛni baaye abua wɔ ni wɔle kɛji nɔ ko ni wɔtaoɔ wɔfee kɛjie wɔhiɛtserɛ lɛ baasa Yehowa hiɛ? (d) Dani wɔbaakpɛ wɔyiŋ yɛ sane ko ni he hiaa waa lɛ he lɛ, mɛni esa akɛ wɔfee?

15 Biblia lɛ hãa wɔnaa akɛ, kɛ́ mɛi fee nibii gbohii, loo amɛsusu nibii fɔji ahe lɛ, edɔɔ Yehowa waa. (Kanemɔ 1 Mose 6:5, 6.) No hewɔ lɛ, eyɛ faŋŋ akɛ, Yehowa sumɔɔɔ ni wɔsusuɔ nibii ni kɔɔ bɔlɛnamɔ jeŋba sha he lɛ ahe. Kɛ́ wɔtee nɔ wɔsusu nibii ni tamɔ nakai lɛ ahe lɛ, ewaaa akɛ wɔkɛ wɔhe baawo bɔlɛnamɔ jeŋba sha mli. Yehowa miisumɔ ni wɔsusu nibii kpakpai kɛ nibii ni he tse ahe. Yesu kaselɔ Yakobo ŋma akɛ, hiɛshikamɔ ni jɛ Yehowa ŋɔɔ lɛ, “klɛŋklɛŋ kwraa lɛ eyɛ krɔŋŋ, no sɛɛ lɛ esumɔɔ toiŋjɔlɛ, enuɔ nii ashishi, eboɔ toi oya, eyi obɔ kɛ mɔbɔnalɛ kɛ yibii kpakpai, ekwɛɛɛ hiɛiaŋ, efeee osato.” (Yakobo 3:17) No hewɔ lɛ, Biblia lɛ miikɛɛ wɔ akɛ, esa akɛ wɔkpoo hiɛtserɛjiemɔ fɛɛ hiɛtserɛjiemɔ ni baahã wɔshwe loo wɔsusu nibii gbohii kɛ nibii ni he tseee ahe. Kɛ́ wɔbale nibii ni Yehowa sumɔɔ kɛ nibii ni enyɛɔ lɛ, ewaŋ kɛhaŋ wɔ akɛ wɔbaale woji, sinii, loo gemisii ni esa akɛ wɔhala. Ehe ebahiaŋ ni wɔbi mɛi krokomɛi nɔ ni esa akɛ wɔfee.

16 Saji pii yɛ ni wɔbaanyɛ wɔkpɛ yiŋ srɔtoi yɛ he, ni yiŋkpɛi lɛ fɛɛ baasa Yehowa hiɛ. Shi kɛ́ ehe bahia ni wɔkpɛ wɔyiŋ yɛ sane ko ni he hiaa waa lɛ he lɛ, ebaahi akɛ wɔbaabi asafoŋ onukpa ko, aloo nyɛmi ko ni yɔɔ niiashikpamɔ koni ewo wɔ ŋaa. (Tito 2:3-5; Yakobo 5:13-15) Shi, esaaa akɛ wɔkɛɔ mɔ lɛ akɛ, etsɔɔ wɔ nɔ ni wɔfee. Moŋ lɛ, esa akɛ wɔsusu nɔ ni Biblia lɛ kɛɔ yɛ sane lɛ he lɛ he jogbaŋŋ, koni no sɛɛ lɛ, wɔ diɛŋtsɛ wɔkpɛ wɔyiŋ yɛ he. (Hebribii 5:14) Bɔfo Paulo wie akɛ: “Mɔ fɛɛ mɔ baatere lɛ diɛŋtsɛ ejatsu.”​—Galatiabii 6:5.

17. Kɛ́ wɔkpɛ yiŋ ni sa Yehowa hiɛ lɛ, mɛɛ gbɛ nɔ wɔbaaná he sɛɛ?

17 Kɛ́ wɔkpɛ yiŋ ni sa Yehowa hiɛ lɛ, wekukpaa ni yɔɔ wɔ kɛ lɛ teŋ lɛ mli baawa, ni ebaajɔɔ wɔ. (Yakobo 4:8) Hemɔkɛyeli ni wɔyɔɔ yɛ Yehowa mli lɛ hu mli baawa. No hewɔ lɛ, nyɛhãa wɔjwɛŋa nɔ ni wɔkaneɔ yɛ Biblia lɛ mli lɛ nɔ, koni wɔna bɔ ni esusuɔ nii ahe ehãa. Wɔbaaya nɔ wɔkase nibii pii yɛ Yehowa he aahu kɛya naanɔ. (Hiob 26:14) Shi amrɔ nɛɛ po lɛ, kɛ́ wɔnijiaŋ ejeee wui, ni wɔtee nɔ wɔkase ehe nii lɛ, wɔhiɛ baakã shi, ni wɔbaakpɛ yiŋ kpakpai. (Abɛi 2:1-5) Adesai asusumɔi kɛ amɛyiŋtoi tsakeɔ, shi Yehowa tsakeee kɔkɔɔkɔ. Lalatsɛ lɛ wie akɛ: “Yehowa ajina lɛ damɔɔ shi shiŋŋ kɛyaa naanɔ, etsuiŋ jwɛŋmɔi lɛ yɛ hã yinɔbii fɛɛ.” (Lala 33:11) Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, kɛ́ wɔsusu nii ahe tamɔ Yehowa, ni wɔfee nibii ni sa ehiɛ lɛ, wɔbaakpɛ yiŋ kpakpai.