Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

NIKASEMƆ 44

Mɛɛ Gbɛ Nɔ Onáa Yehowa Suɔmɔ Ni Tsakeee Lɛ He Sɛɛ?

Mɛɛ Gbɛ Nɔ Onáa Yehowa Suɔmɔ Ni Tsakeee Lɛ He Sɛɛ?

‘Yehowa suɔmɔ ni tsakeee lɛ hiɔ shi kɛyaa naanɔ.’​—LALA 136:1.

LALA 108 Nyɔŋmɔ Suɔmɔ Ni Tsakeee Lɛ

NƆ NI ABAASUSU HE *

1. Mɛni Yehowa woɔ wɔ hewalɛ ni wɔfee?

YEHOWA náa suɔmɔ ni tsakeee he miishɛɛ. (Hos. 6:6) Eesumɔ ni etsuji hu aná su nɛɛ he miishɛɛ. Yehowa tsɔ gbalɔ Mika nɔ ewo wɔ hewalɛ ni ‘wɔsumɔ suɔmɔ ni tsakeee.’ (Mika 6:8, shn.) Shi dani wɔbaanyɛ wɔfee nakai lɛ, esa akɛ wɔle nɔ ni suɔmɔ ni tsakeee ji.

2. Mɛni kɛ́ mɔ ko fee lɛ abaanyɛ akɛɛ akɛ eejie suɔmɔ ni tsakeee kpo?

2 Mɛni ji suɔmɔ ni tsakeee? Wiemɔ ni ji, “suɔmɔ ni tsakeee” lɛ jeɔ kpo fe shii 200 yɛ Ŋmalɛ Krɔŋkrɔŋ Lɛ​—Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ mli. Te etsɔɔ tɛŋŋ? “Biblia Mli Wiemɔi Titrii Amligbalamɔ” ni yɔɔ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ mli lɛ tsɔɔ mli akɛ, kɛ́ mɔ ko sumɔɔ mɔ ko waa ni etu ehe ehã lɛ, ni eyeɔ lɛ anɔkwa lɛ, belɛ eejie suɔmɔ ni tsakeee kpo. Awie kɛfata he akɛ, “bei pii kɛ́ akɛtsu nii yɛ Ŋmalɛ lɛ mli lɛ, ekɔɔ suɔmɔ ni Nyɔŋmɔ yɔɔ kɛhã adesai lɛ he, shi adesai hu baanyɛ ajie suɔmɔ nɛɛ kpo amɛtsɔɔ amɛhe.” Mɔ ko mɔ ko bɛ ni jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo jogbaŋŋ fe Yehowa. Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔbaakwɛ bɔ ni Yehowa jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ adesai. Ni yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli lɛ, wɔbaakwɛ bɔ ni wɔ, ni ji Yehowa tsuji lɛ, baanyɛ akase lɛ ni wɔjie suɔmɔ ni tsakeee kpo wɔtsɔɔ wɔnyɛmimɛi Kristofoi lɛ.

YEHOWA ‘SUƆMƆ NI TSAKEEE LƐ FA BABAOO’

3. Mɛni Yehowa kɛɛ Mose yɛ egbɛ́i lɛ kɛ esui lɛ ahe?

3 Be ni Israelbii lɛ shi Ejipt lɛ sɛɛ etsɛɛɛ lɛ, Yehowa kɛɛ Mose nɔ ko yɛ egbɛ́i lɛ kɛ esui lɛ ahe. Ekɛɛ lɛ akɛ: “Yehowa, Yehowa, Nyɔŋmɔ mɔbɔnalɔ kɛ musuŋtsɔlɔ, ní mli fuuu mra ni esuɔmɔ ni tsakeee kɛ enɔkwale fa babaoo, ejieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ mɛi akpei abɔ, ekɛ tɔmɔ kɛ toigbele kɛ esha keɔ.” (2 Mo. 34:6, 7) Wiemɔi nɛɛ taa mɔ tsuiŋ waa, ni ehã Mose na nɔ ko ni sa kadimɔ yɛ Yehowa suɔmɔ ni tsakeee lɛ he. Ani ole nɔ ni ji?

4-5. (a) Mɛni Yehowa wie yɛ lɛ diɛŋtsɛ ehe? (b) Mɛɛ sanebimɔi wɔbaahã hetoo?

4 Yehowa ewieee kɛkɛ akɛ eyɛ suɔmɔ ni tsakeee. Moŋ lɛ, ewie akɛ ‘esuɔmɔ ni tsakeee lɛ fa babaoo.’ Ŋmalɛi krokomɛi hu yɛ ni wieɔ akɛ Yehowa ‘suɔmɔ ni tsakeee lɛ fa babaoo.’ (Lala 86:15; 103:8; Yoel 2:13; Yona 4:2) Biblia lɛ ewieko yɛ he ko he ko akɛ adesai asuɔmɔ ni tsakeee lɛ fa babaoo. Yehowa pɛ he ewieɔ nakai yɛ. Bɔ ni Yehowa diɛŋtsɛ ewie shii abɔ akɛ esuɔmɔ ni tsakeee lɛ fa babaoo lɛ sa kadimɔ waa. No hãa wɔnaa akɛ eshwɛɛɛ su nɛɛ he kwraa. * Ebɛ naakpɛɛ akɛ Maŋtsɛ David wie yɛ Yehowa he akɛ: “Ao Yehowa, osuɔmɔ ni tsakeee lɛ shɛɔ ŋwɛi tɔ̃ɔ . . . Ao Nyɔŋmɔ, osuɔmɔ ni tsakeee lɛ jara wa diɛŋtsɛ! Ofiji ashishi hɔɔŋ lɛ mli gbɔmɛi abii baa abo yɛ.” (Lala 36:5, 7) Ani onaa Nyɔŋmɔ suɔmɔ ni tsakeee lɛ akɛ ejara wa tamɔ bɔ ni David na lɛ lɛ?

5 Nyɛhãa wɔsusua sanebimɔi enyɔ ni nyiɛ sɛɛ nɛɛ ahe koni no aye abua wɔ ni wɔnu nɔ ni suɔmɔ ni tsakeee ji lɛ shishi jogbaŋŋ. Nomɛi ji: Namɛi Yehowa jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ? Kɛ, mɛɛ gbɛ nɔ wɔnáa Yehowa suɔmɔ ni tsakeee lɛ he sɛɛ?

NAMƐI YEHOWA JIEƆ SUƆMƆ NI TSAKEEE KPO ETSƆƆ?

6. Namɛi Yehowa jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ?

6 Namɛi Yehowa jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ? Biblia lɛ wieɔ akɛ, wɔbaanyɛ wɔsumɔ “okwaayeli,” “wain kɛ mu,” “tsɔsemɔ,” “nilee,” “hiɛshikamɔ,” kɛ nibii krokomɛi ni tamɔ nakai ni wala bɛ amɛmli. (2 Kro. 26:10; Abɛi 12:1; 21:17; 29:3) Shi anyɛŋ ajie suɔmɔ ni tsakeee kpo atsɔɔ nibii ni wala bɛ amɛmli; ajieɔ lɛ kpo atsɔɔ gbɔmɛi pɛ. Shi yɛ gbɔmɛi po ateŋ lɛ, jeee mɔ fɛɛ mɔ kɛkɛ Yehowa jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ. Ejieɔ lɛ kpo etsɔɔ mɛi ni kɛ lɛ bɔɔ kpaakpa lɛ pɛ. Yehowa yeɔ enanemɛi anɔkwa. Nibii ni ewo shi akɛ ebaafee ehã amɛ wɔsɛɛ lɛ anɔ bɛ, ni ebaaya nɔ esumɔ amɛ.

Yehowa feɔ nibii kpakpai pii ehãa adesai fɛɛ, kɛ́ amɛji etsuji jio, amɛjeee etsuji jio (Kwɛmɔ kuku 7) *

7. Mɛni Yehowa efee ni tsɔɔ akɛ esumɔɔ adesai fɛɛ?

7 Yehowa sumɔɔ adesai fɛɛ. Yesu kɛɛ nuu ko ni atsɛɔ lɛ Nikodemo lɛ akɛ: “Nyɔŋmɔ sumɔɔ je lɛ [ni ji, adesai fɛɛ] aahu akɛ ekɛ e-Bi koome lɛ hã, koni mɔ fɛɛ mɔ ni heɔ enɔ eyeɔ lɛ hiɛ akakpãtã shi moŋ ená naanɔ wala.”​—Yoh. 3:1, 16; Mat. 5:44, 45.

Nibii komɛi ni Maŋtsɛ David kɛ gbalɔ Daniel wie lɛ hãa wɔnaa akɛ, mɛi ni le Yehowa, ni sheɔ lɛ gbeyei, ni sumɔɔ lɛ, ni yeɔ ekitãi lɛ anɔ lɛ, amɛ ejieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ (Kwɛmɔ kuku 8-9)

8-9. (a) Mɛni hewɔ Yehowa jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ etsuji lɛ? (b) Mɛni he wɔbaasusu?

8 Tamɔ bɔ ni awie kɛtsɔ hiɛ lɛ, Yehowa jieɔ esuɔmɔ ni tsakeee lɛ kpo etsɔɔ etsuji lɛ pɛ, ni ji, mɛi ni kɛ lɛ bɔɔ kpaakpa lɛ. Nɔ ni Maŋtsɛ David kɛ gbalɔ Daniel wie lɛ ni hãa wɔnaa nakai. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, David kɛɛ Yehowa akɛ: “Yaa nɔ ojie osuɔmɔ ni tsakeee lɛ kpo otsɔɔ mɛi ni le bo lɛ.” Agbɛnɛ hu, ewie akɛ: “Yehowa suɔmɔ ni tsakeee lɛ hiɔ shi kɛyaa naanɔi anaanɔ kɛhã mɛi ni sheɔ lɛ gbeyei lɛ.” Daniel hu wie akɛ: “Ao Yehowa, anɔkwa Nyɔŋmɔ, mɔ kpele ni he yɔɔ gbeyei, ni yeɔ ekpaŋmɔ nɔ, ni jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ mɛi ni sumɔɔ lɛ, ni amɛyeɔ ekitãi lɛ anɔ lɛ.” (Lala 36:10; 103:17; Dan. 9:4) Ŋmalɛi nɛɛ hãa wɔnaa akɛ, Yehowa jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ etsuji lɛ, ejaakɛ amɛle lɛ, amɛsheɔ lɛ gbeyei, amɛsumɔɔ lɛ, ni amɛyeɔ ekitãi lɛ anɔ. Mɛi ni jáa Yehowa yɛ gbɛ ni etsɔɔ akɛ atsɔ nɔ ajá lɛ lɛ nɔ lɛ, amɛ pɛ ejieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ.

9 Be ni wɔbatsɔmɔko Yehowa tsuji lɛ, no mli lɛ wɔnáa suɔmɔ ni ejieɔ kpo etsɔɔ adesai fɛɛ lɛ pɛ he sɛɛ. (Lala 104:14) Shi amrɔ nɛɛ ni wɔbatsɔmɔ etsuji lɛ, wɔmiiná esuɔmɔ ni tsakeee lɛ hu he sɛɛ. Yehowa ewo etsuji fɛɛ shi akɛ, ‘ejieŋ suɔmɔ ni tsakeee ni eyɔɔ kɛhã amɛ lɛ.’ (Yes. 54:10) David ná enɛ mli niiashikpamɔ. No hewɔ lɛ ewie akɛ: “Yehowa kɛ enɔkwafo lɛ baaye yɛ gbɛ krɛdɛɛ nɔ.” (Lala 4:3) Kɛ́ wɔsusu bɔ ni Yehowa kɛ wɔ yeɔ yɛ gbɛ krɛdɛɛ nɔ lɛ he lɛ, mɛni esa akɛ etsirɛ wɔ ni wɔfee? Mɔ ni ŋma Lala 107 lɛ wie akɛ: “Mɔ fɛɛ mɔ ni hiɛ kã shi lɛ naa enɛɛmɛi ni ejwɛŋɔ nibii ni Yehowa efee kɛjie suɔmɔ ni tsakeee kpo lɛ anɔ.” (Lala 107:43) Ŋaawoo kpakpa nɛɛ jɛ Yehowa ŋɔɔ. No hewɔ lɛ, nyɛhãa wɔsusua gbɛi etɛ ni Yehowa tsuji náa esuɔmɔ ni tsakeee lɛ he sɛɛ amɛhãa lɛ ahe.

MƐƐ GBƐ NƆ WƆNÁA YEHOWA SUƆMƆ NI TSAKEEE LƐ HE SƐƐ?

Yehowa feɔ nibii kpakpai krokomɛi efataa he ehãa mɛi ni sɔmɔɔ lɛ lɛ (Kwɛmɔ kuku 10-16) *

10. Mɛɛ gbɛ nɔ wɔnáa Nyɔŋmɔ suɔmɔ ni tsakeee ni hiɔ shi kɛyaa naanɔ lɛ he sɛɛ? (Lala 31:7)

10 Nyɔŋmɔ suɔmɔ ni tsakeee lɛ hiɔ shi kɛyaa naanɔ. Akɛ wiemɔ ni ji, “esuɔmɔ ni tsakeee lɛ hiɔ shi kɛyaa naanɔ” lɛ etsu nii shii 26 sɔŋŋ yɛ Lala 136 lɛ mli. Nakai lala lɛ klɛŋklɛŋ kuku lɛ wieɔ akɛ: “Nyɛdaa Yehowa shi, ejaakɛ ehi; esuɔmɔ ni tsakeee lɛ hiɔ shi kɛyaa naanɔ.” (Lala 136:1) Ni kɛjɛ ekuku 2 kɛyashi 26 lɛ, wɔnaa wiemɔ ni ji, “esuɔmɔ ni tsakeee lɛ hiɔ shi kɛyaa naanɔ” lɛ yɛ kuku fɛɛ kuku mli. Kɛ́ wɔkane lala muu nɛɛ fɛɛ lɛ, wɔnaa bɔ ni Yehowa jie suɔmɔ ni tsakeee kpo shii abɔ yɛ gbɛi srɔtoi anɔ ni ekpaaa. Wiemɔ ni ji, “esuɔmɔ ni tsakeee lɛ hiɔ shi kɛyaa naanɔ” ni akɛtsu nii shii abɔ yɛ lala nɛɛ mli lɛ hãa wɔnáa nɔmimaa akɛ, suɔmɔ ni tsakeee ni Yehowa jieɔ kpo etsɔɔ etsuji lɛ sɛɛ efoŋ. Enɛ ni wɔle lɛ taa wɔtsuiŋ waa! Yehowa yaa nɔ ejieɔ suɔmɔ kpo etsɔɔ mɛi ni sɔmɔɔ lɛ lɛ, ni eshiii amɛ kɔkɔɔkɔ, titri lɛ, kɛ́ amɛkɛ naagbai miikpe. Bɔ ni wɔnáa enɛ he sɛɛ: Kɛ́ wɔkɛ naagbai miikpe lɛ, le ni wɔle akɛ Yehowa shiŋ wɔ kɔkɔɔkɔ lɛ hãa wɔnáa miishɛɛ ni wɔnáa hewalɛ kɛdamɔɔ wɔnaagbai lɛ anaa ni wɔyaa nɔ wɔsɔmɔɔ lɛ.​—Kanemɔ Lala 31:7.

11. Yɛ nɔ ni awie yɛ Lala 86:5 lɛ naa lɛ, mɛni tsirɛɔ Yehowa ni ekɛ eshai keɔ?

11 Nyɔŋmɔ suɔmɔ ni tsakeee lɛ tsirɛɔ lɛ ni ekɛ eshai keɔ. Kɛ́ Yehowa na akɛ eshafeelɔ ko etsake etsui ni ekpa nibii fɔji ni efeɔ lɛ, esuɔmɔ ni tsakeee lɛ tsirɛɔ lɛ ni ekɛ mɔ lɛ he eshai keɔ lɛ. Lalatsɛ David wie yɛ Yehowa he akɛ: “Jeee wɔhe eshai lɛ anaa ekɛ wɔ yeɔ yɛ, ni jeee wɔtɔmɔi lɛ ahe nyɔmɔ pɛpɛɛpɛ ewoɔ wɔ.” (Lala 103:8-11) David le bɔ ni mɔ ko yeɔ awerɛho waa kɛ́ efee esha ni ehenilee miigwao lɛ. Shi ele hu akɛ, Yehowa ‘sumɔɔ waa ni ekɛ esha ake.’ Mɛni tsirɛɔ Yehowa ni ekɛ eshai keɔ lɛ? Lala 86:5 lɛ tsɔɔ nɔ ni tsirɛɔ lɛ. (Kanemɔ.) Tamɔ bɔ ni David wie yɛ sɔlemɔ mli lɛ, nɔ hewɔ ni Yehowa sumɔɔ waa ni ekɛ esha ake lɛ ji esuɔmɔ ni tsakeee ni fa babaoo kɛhã mɛi fɛɛ ni boɔ tsɛɔ lɛ lɛ.

12-13. Kɛ́ esha ko ni wɔfee be ko ni eho lɛ miihao wɔ lɛ, mɛni baanyɛ aye abua wɔ?

12 Kɛ́ wɔfee esha ni wɔnu he akɛ wɔfeee ni ahi lɛ, ehi waa, ejaakɛ no baaye abua wɔ ni wɔtsake wɔtsui ni wɔfee nibii ni baahã akɛ wɔhe esha lɛ ake wɔ. Shi Nyɔŋmɔ tsuji komɛi yɛ ni nibii gbohii ni amɛfee be ko ni eho lɛ miiya nɔ eehao amɛ lolo. Eyɛ mli akɛ amɛkpa nibii gbohii nɛɛ feemɔ ni amɛkpa Yehowa fai po ni ekɛke amɛ, shi loloolo lɛ amɛtsui buɔ amɛ fɔ akɛ Yehowa kɛkeŋ amɛ kɔkɔɔkɔ. Kɛ́ nɛkɛ ji bɔ ni onuɔ he lɛ, nɔ kome ni baaye abua bo ji, ni obaahe oye akɛ Yehowa miisumɔ waa ni ejie suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ etsuji.

13 Bɔ ni wɔnáa enɛ he sɛɛ: Yɛ emuu ni wɔyeee lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, wɔbaanyɛ wɔsɔmɔ Yehowa kɛ miishɛɛ kɛ henilee kpakpa. Nɔ hewɔ lɛ ji akɛ, “e-Bi Yesu lá lɛ hãa wɔhe tseɔ kɛjeɔ esha fɛɛ esha mli.” (1 Yoh. 1:7) Enɛ hewɔ lɛ, be fɛɛ be ni esha ko ni ofee lɛ baahao bo lɛ, kaimɔ akɛ Yehowa miisumɔ waa ni ekɛ mɛi ni etsake amɛtsui lɛɛlɛŋ lɛ ahe eshai ake amɛ. Kadimɔ nɔ ni Maŋtsɛ David wie yɛ Yehowa suɔmɔ ni tsakeee kɛ eshai ni ekɛkeɔ lɛ he. Ewie akɛ: “Bɔ ni ŋwɛi kɛ shikpɔŋ teŋ jekɛ lɛ, nakai esuɔmɔ ni tsakeee lɛ da yɛ mɛi ni sheɔ lɛ gbeyei lɛ anɔ. Bɔ ni hulushiteehe kɛ hulushinyɔɔhe teŋ jekɛ lɛ, nakai ehãa wɔ kɛ wɔtɔmɔi lɛ ateŋ jekɛɔ.” (Lala 103:11, 12) Lɛɛlɛŋ, Yehowa miisumɔ waa ni ‘ekɛ esha ake kwraa.’​—Yes. 55:7.

14. Te David tsɔɔ bɔ ni Nyɔŋmɔ suɔmɔ ni tsakeee lɛ buɔ wɔhe ehãa lɛ mli ehã tɛŋŋ?

14 Nyɔŋmɔ suɔmɔ ni tsakeee lɛ buɔ wɔhe koni nɔ ko akafite wɔ kɛ lɛ teŋ. David sɔle ehã Yehowa akɛ: “Bo ji miteemɔhe; obaabu mihe koni mikayaje haomɔ mli. Okɛ yiwalaheremɔ nyamɔ lala baabɔle mi. . . . Mɔ ni kɛ ehiɛ fɔ̃ɔ Yehowa nɔ lɛ, esuɔmɔ ni tsakeee lɛ bɔleɔ lɛ.” (Lala 32:7, 10) Yɛ blema lɛ, gbogboi ni atswaa awoɔ maji ahe lɛ buɔ maŋ lɛ mli bii lɛ ahe kɛjɛɔ amɛhenyɛlɔi lɛ ahe. Nakai nɔŋŋ Yehowa suɔmɔ ni tsakeee lɛ tamɔ gbogbo ni buɔ etsuji lɛ ahe kɛjɛɔ nɔ fɛɛ nɔ ni baanyɛ afite amɛ kɛ lɛ teŋ lɛ he. Agbɛnɛ hu, Yehowa suɔmɔ ni tsakeee lɛ tsirɛɔ lɛ ni efeɔ nibii ni gbalaa wɔ kɛbaa eŋɔɔ.​—Yer. 31:3.

15. Mɛɛ gbɛ nɔ Yehowa suɔmɔ ni tsakeee lɛ tamɔ abobaahe kɛ teemɔhe?

15 David kɛ bɔ ni Yehowa buɔ etsuji ahe ehãa lɛ to nɔ kroko he. Ewie akɛ: “Nyɔŋmɔ ji mibobaahe ni yɔɔ shweshweeshwe, Nyɔŋmɔ ni jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ mi lɛ.” Esaa ewie yɛ Yehowa he akɛ: “Lɛ ji misuɔmɔ ni tsakeee kɛ miteemɔhe, mibobaahe ni yɔɔ shweshweeshwe kɛ mijielɔ, mitsɛŋ kɛ mɔ ni ji mishihilɛhe.” (Lala 59:17; 144:2) Mɛni hewɔ David kɛ Yehowa suɔmɔ ni tsakeee lɛ to abobaahe kɛ teemɔhe he lɛ? Nɔ hewɔ lɛ ji akɛ, ekɔɔɔ he eko he ni mɔ ko yɔɔ yɛ shikpɔŋ nɛɛ nɔ lɛ, kɛ́ eesɔmɔ Yehowa kome too lɛ, Yehowa baaya nɔ ebu ehe koni nɔ ko nɔ ko akafite ekɛ lɛ teŋ. Shiwoo nɛɛ nɔŋŋ yɔɔ Lala 91 lɛ. Mɔ ni ŋma lala nɛɛ wie akɛ, “Makɛɛ Yehowa akɛ: ‘Bo ji mibobaahe kɛ miteemɔhe.’” (Lala 91:1-3, 9, 14) Mose hu wie nɔ ko ni tamɔ nɛkɛ nɔŋŋ yɛ abobaahe he. (Lala 90:1, shn.) Agbɛnɛ hu, be ni eshwɛ fioo ni Mose baagbo lɛ, ewie nɔ ko ni taa mɔ tsuiŋ waa. Ewie akɛ: “Nyɔŋmɔ ji abobaahe kɛjɛ blema tɔ̃ɔ, enaanɔ niji lɛ yɛ oshishi.” (5 Mo. 33:27) Mɛni wiemɔ ni ji “enaanɔ niji lɛ yɛ oshishi” lɛ tsɔɔ wɔ yɛ Yehowa he?

16. Mɛɛ gbɛ nɔ Yehowa yeɔ ebuaa wɔ? (Lala 136:23)

16 Kɛ́ wɔheɔ wɔyeɔ akɛ Yehowa baabu wɔhe lɛ, wɔnuɔ he akɛ wɔyɛ shweshweeshwe. Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, bei komɛi lɛ, wɔnijiaŋ jeɔ wui ni wɔnyɛɛɛ nɔ ko nɔ ko wɔfee. Mɛni Yehowa baafee ehã wɔ kɛ́ wɔnu he nakai? (Kanemɔ Lala 136:23.) Ekɛ eniji baawo wɔshishi, ni ebaawó wɔnɔ blɛoo ni ebaaye ebua wɔ koni wɔná hewalɛ ekoŋŋ. (Lala 28:9; 94:18) Bɔ ni wɔnáa enɛ he sɛɛ: Wɔle akɛ, wɔbaanyɛ wɔmu wɔfɔ̃ Yehowa nɔ be fɛɛ be. Enɛ yeɔ ebua wɔ yɛ gbɛi enyɔ anɔ. Klɛŋklɛŋ lɛ, wɔle akɛ ekɔɔɔ he eko he ni wɔyɔɔ lɛ, Yehowa baaya nɔ ebu wɔhe. Ni nɔ ni ji enyɔ lɛ, wɔle akɛ wɔsane kã Yehowa, wɔ-Tsɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ tsui nɔ waa.

NƆ HEWƆ NI WƆBAANYƐ WƆHE WƆYE AKƐ YEHOWA BAAYA NƆ EJIE SUƆMƆ NI TSAKEEE KPO ETSƆƆ WƆ

17. Yɛ nɔ ni awie yɛ Lala 33:18-22 lɛ naa lɛ, mɛni wɔbaanyɛ wɔhe wɔye akɛ Yehowa baafee ehã wɔ?

17 Tamɔ bɔ ni wɔsusu he kɛtsɔ hiɛ lɛ, be fɛɛ be ni wɔkɛ naagba ko baakpe lɛ, wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa akɛ Yehowa baaye ebua wɔ ni wɔya nɔ wɔye lɛ anɔkwa. (2 Kor. 4:7-9) Gbalɔ Yeremia wie akɛ: “Yehowa suɔmɔ ni tsakeee lɛ hewɔ ni wɔhiɛ kpãtãko lɛ, ejaakɛ emɔbɔnalɛi lɛ etãaa.” (Yaf. 3:22) Wɔle akɛ, Yehowa baaya nɔ ejie suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ wɔ, ejaakɛ Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Yehowa hiŋmɛi kã mɛi ni sheɔ lɛ gbeyei lɛ ahe, mɛi ni mɛɔ esuɔmɔ ni tsakeee lɛ.”​—Kanemɔ Lala 33:18-22.

18-19. (a) Mɛni wɔkase? (b) Mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli?

18 Mɛni wɔkase? Wɔkase akɛ be ni wɔbatsɔmɔko Yehowa tsuji lɛ, no mli lɛ wɔnáa suɔmɔ ni ejieɔ kpo etsɔɔ adesai fɛɛ lɛ pɛ he sɛɛ. Shi amrɔ nɛɛ ni wɔbatsɔmɔ etsuji lɛ, wɔmiiná esuɔmɔ ni tsakeee lɛ hu he sɛɛ. Nakai suɔmɔ lɛ tsirɛɔ Yehowa ni ebuɔ wɔhe. Eshiŋ wɔ kɔkɔɔkɔ, ni ebaaye eshiwoi fɛɛ anɔ. Eesumɔ ni ekɛ wɔ ahi shi akɛ nanemɛi kɛya naanɔ. (Lala 46:1, 2, 7) No hewɔ lɛ, ekɔɔɔ he eko naagbai ni wɔkɛbaakpe lɛ, Yehowa baahã wɔ hewalɛ ni he hiaa wɔ lɛ koni wɔnyɛ wɔya nɔ wɔsɔmɔ lɛ.

19 Nikasemɔ nɛɛ ehã wɔna gbɛi anɔ ni Yehowa jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ etsuji lɛ. Eesumɔ ni wɔ hu wɔjie suɔmɔ ni tsakeee kpo wɔtsɔɔ wɔnyɛmimɛi Kristofoi lɛ. Te wɔbaafee tɛŋŋ wɔfee nakai lɛ? Nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ baatsɔɔ wɔ.

LALA 136 Yehowa “Ato Bo Najiaŋ Pɛpɛɛpɛ”

^ kk. 5 Yɛ nikasemɔ nɛɛ kɛ nɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli lɛ, wɔbaasusu su ko ni he hiaa waa lɛ he, no ji suɔmɔ ni tsakeee. Mɛni ji suɔmɔ ni tsakeee? Namɛi Yehowa jieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ? Ni mɛɛ gbɛ nɔ amɛnáa he sɛɛ? Wɔbaahã sanebimɔi nɛɛ ahetoo yɛ nikasemɔ nɛɛ mli.

^ kk. 4 Ŋmalɛi krokomɛi hu yɛ ni hãa wɔnaa akɛ Nyɔŋmɔ suɔmɔ ni tsakeee lɛ fa babaoo.​—Kwɛmɔ 4 Mose 14:18; Nehemia 9:17; 13:22; Lala 69:13; 106:7; kɛ Yaafo 3:32.

^ kk. 54 NƆ NI WƆNAA YƐ MFONIRI LƐ MLI: Adesai fɛɛ náa Yehowa suɔmɔ lɛ he sɛɛ, kɛ́ amɛji etsuji jio, amɛjeee etsuji jio. Mfonirii ni yɔɔ mɛi lɛ ayiteŋgbɛ lɛ hãa wɔnaa nibii komɛi ni Yehowa feɔ ni tsɔɔ akɛ esumɔɔ adesai. Nibii nɛɛ ateŋ nɔ ni fe fɛɛ ji kpɔmɔnɔ lɛ.

^ kk. 62 NƆ NI WƆNAA YƐ MFONIRI LƐ MLI: Yehowa kɛ mɛi ni heɔ kpɔmɔnɔ lɛ nɔ amɛyeɔ ni amɛbatsɔmɔɔ etsuji lɛ yeɔ yɛ gbɛ krɛdɛɛ nɔ. Amɛnáa suɔmɔ ni Yehowa jieɔ lɛ kpo etsɔɔ adesai fɛɛ lɛ he sɛɛ. Shi kɛfata he lɛ, ejieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ amɛ. Mfonirii ni yɔɔ mɛi lɛ ayiteŋgbɛ lɛ tsɔɔ wɔ nibii komɛi ni efeɔ kɛjieɔ suɔmɔ ni tsakeee kpo etsɔɔ amɛ.