Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Omanyeyeli Kɛtsɔ Hiɛmiamɔ Nɔ

Omanyeyeli Kɛtsɔ Hiɛmiamɔ Nɔ

Omanyeyeli Kɛtsɔ Hiɛmiamɔ Nɔ

HIƐMIAMƆ ebafee su ko ni afɔɔɔ namɔ yɛ ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ. Mɛi babaoo heɔ amɛyeɔ akɛ bei babaoo lɛ ní aaaye omanye lɛ damɔ gbɛhe ni sa ni mɔ ko yɔɔ mli yɛ be ni sa mli fe bɔ ni eji yɛ hiɛmiamɔ gbɛfaŋ. Namɔ baanyɛ ashwa amɛ? Adafitswaa woji amli eyi obɔ kɛ jarayeli he adafitswaa wiemɔi ni ejieee niiahesusumɔ babaoo kpo etsɔɔɔ, shi ekɔneɔ mɔ yiŋ waa ni etsɔɔ akɛ kɛ hoo kwraa lɛ onine baanyɛ ashɛ nɔ fɛɛ nɔ ni otaoɔ lɛ nɔ kɛtsɔ mɔdɛŋbɔɔ fioo kɛ shika ni fa fioo kɛkɛ nɔ. Adafitswaa woji ni akalaa babaoo lɛ gbɛɔ saji ni kɔɔ be kukuoo mli omanyeyelii ahe adesãi eshwãa kɛ nɔ ni kɔɔ oblahii kɛ oblayei ni ji nitsumɔ shishitolɔi ni eye omanye, ni náa shika akpekpei abɔ kɛ́ amɛgbe skul naa nɔŋŋ lɛ hu ahe.

Adafitswaa woloŋmalɔ Leonard Pitts ye ŋkɔmɔ akɛ: “Yɛ nilelɔi ateaŋ lɛ, eji nɔ ni yɔɔ mlɛo kwraa. . . . Etamɔ nɔ ni mɔ fɛɛ mɔ baanyɛ afee kɛji mɔ lɛ nuɔ ŋaatsɔɔ lɛ shishi, ni eyɛ nyɛmɔ, aloo enine shɛ Nyɔŋmɔ yelikɛbuamɔ nɔ oya.”

Mɛni Ji Hiɛmiamɔ?

Ní aaamia hiɛ lɛ tsɔɔ akɛ ‘amɔ nɔ ko mli kpɛŋŋ fiofio yɛ yiŋtoo ko hewɔ, shihilɛ ko, loo ni aaatsu nii yɛ gbɛtsiinii aloo nibii ni gbalaa mɔ sɛɛ ni baanyɛ aba lɛ fɛɛ sɛɛ.’ No tsɔɔ shifimɔ ni wɔkɛaaya nɔ yɛ amanehulu shishi, ni wɔɔfee ekãa, ni wɔnijiaŋ akaje wui. Biblia lɛ maa bɔ ni nɛkɛ otii nɛɛ ahe hiaa ha lɛ nɔ mi. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ woɔ wɔ ŋaa akɛ: “Nyɛtaoa Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli” lɛ, “nyɛshia, ni aaagbele nyɛ,” “nyɛhiɛa sɔlemɔ mli daa,” kɛ “ni nɔ ni hi lɛ nyɛmɔa mli.”—Mateo 6:33; Luka 11:9; Romabii 12:12; 1 Tesalonikabii 5:21.

Hiɛmiamɔ fã ko ni he hiaa ji ní aaakpee nibii ni gbalaa mɔ sɛɛ ni anyɛŋ nɔ ko afee yɛ he lɛ anaa. Abɛi 24:16 lɛ kɛɔ akɛ: ‘Jalɔ gbeɔ shi shii kpawo ni eteɔ shi ekoŋ.’ Yɛ nɔ najiaŋ ni ‘wɔɔkpa feemɔ’ beni wɔkɛ shihilɛi ni mli wa loo omanye ni ayeee kpeɔ lɛ, mɔ aŋkro ni miaa ehiɛ lɛ ‘kɛ ekãa jeɔ shishi ekoŋŋ,’ ‘eyaa nɔ,’ ni ekaa ekwɛɔ ekoŋŋ.

Mɛi babaoo ji mɛi ni esako amɛhe kɛhako shihilɛi ni mli wawai kɛ omanye ni ayeee ni ekolɛ amɛkɛbaakpe lɛ. Akɛni amɛnako nyɛmɔ ni amɛkɛaamia amɛhiɛ hewɔ lɛ, amɛnijiaŋ jeɔ wui yɛ gbɛ ni waaa kwraa nɔ. Niŋmalɔ Morley Callaghan kɛɛ akɛ: “Mɛi babaoo feɔ nii kɛyeɔ amɛ diɛŋtsɛ amɛhe awui kɛji akɛ amɛyayeee omanye yɛ nɔ ko mli. Amɛhaa amɛnii feɔ amɛhe mɔbɔ, amɛshwaa mɔ fɛɛ mɔ, amɛmli fuɔ ni . . . amɛkpaa feemɔ.”

Eji dɔlɛ sane. Pitts tsɔɔ mli akɛ: “Wɔhiɛ kpaa nɔ akɛ yiŋtoo ko yɛ kaai amli ni wɔɔtsɔ lɛ mli, nɔ ko ni jara wa ni nine baashɛ nɔ yɛ amanehulu mli.” Mɛɛ jara walɛ nɔ̃ nɛkɛ eji? Emu naa akɛ: “Ehaa [mɔ] kaseɔ ni eleɔ akɛ omanye ni ayeee lɛ etsɔɔɔ akɛ efite kwraa, loo aye mɔ ko nɔ kunim kɛmiiya naanɔ. Ehaa mɔ náa su kpakpa ko. Ehaa mɔ feɔ klalo.” Biblia lɛ wie he yɛ gbɛ mlɛo nɔ akɛ: “Deŋmegbomɔ fɛɛ lɛ sɛɛnamɔ yɛ mli.”—Abɛi 14:23.

Eji anɔkwale akɛ, ebɛ mlɛo be fɛɛ be akɛ aaaje nɔ ko feemɔ shishi ekoŋŋ yɛ nineshinyɛɛ ko sɛɛ. Bei komɛi lɛ wɔkɛ kaai komɛi kpeɔ ni efeɔ tamɔ nɔ ni mɔdɛŋ ni wɔbaabɔ fɛɛ sɛɛ lɛ, wɔyeŋ omanye. Yɛ nɔ najiaŋ ni wɔɔbɛŋkɛ otii ni mamɔ wɔhiɛ lɛ ahe kpaakpa moŋ lɛ, ebaafee tamɔ nɔ ni eetsi ehe kɛmiiya sɛɛsɛɛ be fɛɛ be kɛyashi fiofio lɛ elaajeɔ kwraa. Ekolɛ wɔbaanu he akɛ aye wɔnɔ kwraa, ni wɔnyɛŋ wɔfee nɔ ko, ekolɛ wɔnijiaŋ baaje wui, ni wɔbaanu nɔnyɛɛ po he. (Abɛi 24:10) Ni kɛlɛ, Biblia lɛ woɔ wɔ hewalɛ akɛ: “Shi nyɛkahaa ekpakpafeemɔ miitɔa nyɛ, ejaakɛ kɛ wɔnijiaŋ ejeee wui lɛ, wɔbaakpa hu yɛ be ni sa mli.”—Galatabii 6:9, wɔma efã ko nɔ mi.

Mɛni Baanyɛ Aye Abua wɔ Koni Wɔmia Wɔhiɛ?

Klɛŋklɛŋ nifeemɔ kɛha hiɛmiamɔ yɛ nifeemɔ ko mli lɛ ji ni akɛ otii ni sɛɛnamɔ baaba he kɛ nɔ ni nine baanyɛ ashɛ nɔ amamɔ hiɛ. Eka shi faŋŋ akɛ bɔfo Paulo nu enɛ shishi jogbaŋŋ. Ekɛɛ Korintobii lɛ akɛ: “Foi ni midaa nɛɛ, midaaa lɛ butubutu; nɔmɔ ni minɔɔ nɛɛ, jeee kɔɔyɔɔ mikɛnɔɔ.” Paulo le akɛ kɛji eesumɔ ni emɔdɛŋbɔɔ lɛ aye omanye lɛ, ehe baahia ni ekɛ otii ni enine baanyɛ ashɛ nɔ ama ehiɛ, tamɔ foidalɔ ko ni haa ejwɛŋmɔ hiɔ kpaatsemɔhe lɛ nɔ yɛ foidamɔ ko mli lɛ. Ewo amɛ ŋaa akɛ: “Ani nyɛleee akɛ mɛi ni daa foi lɛ, amɛfɛɛ amɛdaa moŋ, shi mɔ kome kɛkɛ náa emli duromɔ nɔ lɛ? Nyɛdaa foi lɛ nakai, koni nyɛnine ashɛ nɔ.” (1 Korintobii 9:24, 26) Mɛɛ gbɛ nɔ wɔɔtsɔ wɔfee enɛ?

Abɛi 14:15 lɛ kɛɔ akɛ: “Hiɛtɛlɔ leɔ enanenaa kwɛmɔ.” Nilee yɛ mli akɛ wɔɔsaa wɔsusu wɔŋaa gbɛ̀i yɛ shihilɛ mli lɛ he yɛ be kɛ bei amli, ní wɔbibii wɔhe saji yɛ bɔni wɔyaa nɔ wɔhaa lɛ he, kɛ kɛji ehe miihia ni wɔfee tsakemɔi komɛi lo. Ehe miihia ni wɔha nɔ ni wɔtaoɔ wɔtsu kɛ nɔ hewɔ ni wɔtaoɔ wɔfee nakai lɛ afee faŋŋ yɛ wɔjwɛŋmɔ mli. Wɔnijiaŋ ejeee wui kɛji wɔfee nitsumɔ lɛ naagbee he mfoniri yɛ wɔjwɛŋmɔ mli be fɛɛ be. Abɛi ni ajɛ mumɔ mli aŋma lɛ wo hewalɛ akɛ: “Too ohiɛ tɛ̃ɛ,” bɔni afee ni “oha ogbɛ̀i fiaa aja.”—Abɛi 4:25, 26.

Be mli ni oyɔse otii ni okɛmamɔ ohiɛ lɛ sɛɛ lɛ, nɔ ni nyiɛ sɛɛ ji ni opɛi mli, ni okwɛ bɔ ni ooofee oshɛ otii lɛ ahe. Yesu bi akɛ: “Nyɛteŋ namɔ ni kɛji eetao mɔɔ ema lɛ ni etaŋ shi, ni ebu naa ekwɛ dã?” (Luka 14:28) Yɛ shishitoo mla nɛɛ kɛ gbeekpãmɔ naa lɛ, jwɛŋmɔŋ hewalɛnamɔ mli nilelɔ ko kɛɛ akɛ: “Nibii ni miyɔse yɛ gbɔmɛi ni eye omanye lɛ ateŋ mɛi komɛi ahe ji akɛ amɛhiɛ shishinumɔ ko ni mli ka shi faŋŋ yɛ tsakpaa ni kã nɔ ni baajɛ mli aba yɛ naagbee kɛ bɔ ni ebaasa amɛshihilɛ he eha lɛ he. Mɛi ni eye omanye lɛ nuɔ shishi akɛ kɛji amɛmiitao nɔ ko lɛ, esa akɛ amɛfee nɔ fɛɛ nɔ ni he hiaa koni amɛnine ashɛ nɔ.” Jwɛŋmɔ ni mli ka shi faŋŋ ni wɔɔná yɛ gbɛ̀i fɛɛ ni ebiɔ ni wɔtsɔ nɔ koni wɔnine ashɛ nɔ ni wɔtaoɔ lɛ nɔ lɛ baaye ebua wɔ ni wɔhiɛ ahi wɔhe nɔ. Ebaaha efee mlɛo hu eha wɔ koni wɔnyɛ wɔkɛbua wɔhe naa ekoŋŋ kɛji wɔtee sɛɛ fioo. Niiamlipɛimɔ ni tamɔ nɛkɛ lɛ ji nɔ ni yɔɔ omanye ni Orville Wright kɛ Wilbur Wright ye lɛ sɛɛ.

No hewɔ lɛ, kɛji nibii ni gbalaa mɔ sɛɛ ba ogbɛfaŋ lɛ, bɔɔ mɔdɛŋ fɛɛ ni ooonyɛ ni ohiɛ he jwɛŋmɔ kpakpa koni obu lɛ akɛ eji niiashikpamɔ he nikasemɔ. Susumɔ shihilɛ lɛ he, yoomɔ heni otɔ̃ yɛ lɛ, koni agbɛnɛ osaa tɔmɔ lɛ aloo jajemɔ gbɔjɔmɔ lɛ. Mɛi krokomɛi ni wɔkɛaawie lɛ yeɔ buaa, akɛni “yiŋtoo yɔɔ nɛɛ, ŋaawoo haa edamɔɔ shi” lɛ hewɔ. (Abɛi 20:18) Taakɛ eji lɛ, yɛ mɔdɛŋbɔɔ lɛ eko fɛɛ eko mli lɛ, onáa hesaai babaoo kɛ ŋaa, ni yɛ naagbee lɛ eyeɔ ebuaa bo koni oye omanye.

Nɔ ni ji etɛ ni he hiaa yɛ hiɛmiamɔ mli ji nifeemɔ ni ayaa nɔ afeɔ daa. Bɔfo Paulo woɔ wɔ ŋaa akɛ: “Nɔ ni wɔnine eshɛ nɔ momo lɛ, nyɛhaa wɔnyiɛa nakai susumɔ kpaa lɛ nɔŋŋ naa, ni wɔjwɛŋ nɔ kome.” (Filipibii 3:16) Taakɛ nitsɔɔlɔ ko kɛɛ lɛ, “hiɛshikamɔ kɛ gbeekpamɔ yɛ be kpalaŋŋ ko sɛɛ lɛ woɔ yibii ni sa kadimɔ.” Afee enɛ he mfoniri jogbaŋŋ yɛ adesã ko ni Aesop tã ni ale waa ni kɔɔ akpokpolonto kɛ kpɛŋkpɛlɛ he lɛ mli. Eyɛ mli akɛ akpokpolonto yɛ blɛoo kwraa fe kpɛŋkpɛlɛ shi lɛ eye klɛŋklɛŋ gbɛhe yɛ foidamɔ lɛ mli. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ akpokpolonto yɛ bɔ ni akpeɔ saji anaa lɛ he tsɔsemɔ ni yɔɔ shiŋŋ. Ekpaaa foijee lɛ, shi moŋ ehala nyiɛmɔ ko ni ebaanyɛ yɛ anɔkwale mli, kɛkɛ ni ekɛtsu nii aahu kɛyashi etse naagbee kpaa lɛ. Akɛni mɔ ni yɔɔ gbɛjianɔtoo kpakpa náa nɔyaa be fɛɛ be hewɔ lɛ, ekã he eji mɔ ni náa ekãa ni ejeee mɔ ni etamɔ nɔ ni ebaakpa feemɔ aloo ni abaajie lɛ kɛjɛ foidamɔ lɛ mli. Hɛɛ, “nyɛdaa foi lɛ nakai” ni nyɛnine baashɛ oti ni ma nyɛhiɛ lɛ nɔ.

Ní Wɔɔhala Otii ni Sɛɛnamɔ Yɔɔ He

Yɛ anɔkwale mli lɛ, bɔni afee ni hiɛmiamɔ afee nɔ ni sɛɛnamɔ ko yɔɔ he lɛ, ebiɔ ni wɔkɛ otii ni he yɔɔ sɛɛnamɔ amamɔ wɔhiɛ. Gbɔmɛi babaoo diɔ nibii ni kɛ miishɛɛ baaa lɛ asɛɛ. Shi Biblia lɛ tsɔɔ akɛ: “Shi mɔ ni maa eyi shi ekwɛɔ heyeli mla ni hi kɛwula shi lɛ mli, ni ekãa he, . . . nakai mɔ lɛ aaajɔɔ lɛ yɛ enɔyeli lɛ mli.” (Yakobo 1:25) Hɛɛ, Nyɔŋmɔ mla ni wɔɔkase ni wɔnu shishi taakɛ atsɔɔ yɛ Biblia lɛ mli lɛ ji oti ko ni sɛɛnamɔ yɔɔ he waa. Mɛni hewɔ? Ehe miihia waa ejaakɛ, Nyɔŋmɔ mla lɛ damɔ ejalɛ tɛi ni yeɔ emuu lɛ anɔ. Ákɛ Bɔlɔ lɛ, ele nɔ ni hi kɛha edebɔɔ nii lɛ. No hewɔ lɛ, kɛji wɔtee nɔ yɛ Nyɔŋmɔ famɔi lɛ akasemɔ mli ni wɔkɛ tsu nii yɛ wɔshihilɛi amli lɛ, eka shi faŋŋ akɛ ni aaakã he afee nakai lɛ kɛ miishɛɛ baaba abaha wɔ. Abɛi 3:5, 6 lɛ wo shi akɛ: “Okɛ ohiɛ afɔ̃ Yehowa nɔ kɛ otsui fɛɛ . . . Kaimɔ lɛ yɛ ogbɛi fɛɛ mli, ni lɛ eeejaje otempɔŋi lɛ!”

Kɛfata he lɛ, Yesu kɛɛ akɛ ní aaaná Nyɔŋmɔ kɛ Yesu he nilee lɛ “ji naanɔ wala.” (Yohane 17:3) Biblia mli gbalɛ tsɔɔ akɛ wɔyɛ nibii agbɛjianɔtoo nɛɛ “naagbee gbii lɛ amli.” (2 Timoteo 3:1-5; Mateo 24:3-13) Etsɛŋ ni Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ, ejalɛ nɔyeli lɛ, baama enɔyeli lɛ nɔ mi yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ bii lɛ anɔ. (Daniel 2:44; Mateo 6:10) Nɔyeli nɛɛ kɛ toiŋjɔlɛ, shweremɔ be ko ni anako enɔ eko dã baaba, kɛ nibii ni hi kɛha adesai fɛɛ ni feɔ toiboo. (Lala 37:10, 11; Kpojiemɔ 21:4) Bɔfoi lɛ Asaji 10:34 lɛ kɛɛ akɛ, “Nyɔŋmɔ jeee mɛi ahiɛaŋkwɛlɔ.” Hɛɛ, aafɔ̃ mɔ fɛɛ mɔ nine koni ebaná sɛɛnamɔ lɛ mli ŋɔɔmɔ!

Biblia lɛ ji blema wolo ni mli eyi kɛ nilee kɛ shishinumɔ. Eshishi ní wɔɔnu lɛ heɔ be kɛ mɔdɛŋbɔɔ. Shi kɛtsɔ Nyɔŋmɔ yelikɛbuamɔ nɔ lɛ—kɛ wɔtee nɔ wɔtao emli nilee lɛ—wɔnine baashɛ nɔ. (Abɛi 2:4, 5; Yakobo 1:5) Wɔbaanyɛ wɔkpɛlɛ nɔ akɛ, nɔ ni wɔkase lɛ ni wɔkɛaatsu nii lɛ baanyɛ afee kaa. Ebaabi ni wɔfee tsakemɔi yɛ wɔsusumɔ loo subaŋi amli. Ekolɛ nanemɛi ni hiɛ jwɛŋmɔ kpakpa loo wekumɛi po baate shi awo Biblia ni wɔkaseɔ lɛ. No hewɔ lɛ, hiɛmiamɔ yɛ efeemɔ mli he miihia. Bɔfo Paulo kaiɔ wɔ akɛ Nyɔŋmɔ baaha mɛi ni jieɔ “ekpakpafeemɔ mli tsuishiŋmɛɛ” kpo lɛ naanɔ wala. (Romabii 2:7) Yehowa Odasefoi baaná he miishɛɛ akɛ amɛaaye amɛbua bo koni onine ashɛ nɛkɛ oti nɛɛ nɔ.

Ná nɔmimaa akɛ obaaye omanye kɛji omia ohiɛ yɛ Nyɔŋmɔ kɛ esuɔmɔnaa nii lɛ akasemɔ mli ni ofee shiŋŋ yɛ nɔ ni okase lɛ kɛ nitsumɔ mli.—Lala 1:1-3.

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 6]

Obaaye omanye kɛji omia ohiɛ yɛ Nyɔŋmɔ kɛ esuɔmɔnaa nii lɛ akasemɔ mli

[He ni Mfoniri ni yɔɔ baafa 4 lɛ Jɛ]

Culver Pictures