Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Abraham—Eji Hemɔkɛyeli He Nɔkwɛmɔnɔ

Abraham—Eji Hemɔkɛyeli He Nɔkwɛmɔnɔ

Abraham—Eji Hemɔkɛyeli He Nɔkwɛmɔnɔ

“[Abraham ji] mɛi fɛɛ ní heɔ yeɔ . . . lɛ atsɛ.”—ROMABII 4:11.

1, 2. (a) Te akaiɔ Abraham yɛ anɔkwa Kristofoi ateŋ ŋmɛnɛ ahaa tɛŋŋ? (b) Mɛni hewɔ atsɛɔ Abraham akɛ “mɛi fɛɛ ní heɔ yeɔ . . . lɛ atsɛ” lɛ?

EJI maŋ kpeteŋkpele ko blematsɛ, gbalɔ, nitsumɔtsɛ, kɛ hiɛnyiɛlɔ. Ni kɛlɛ, nɔ ni akɛkaiɔ lɛ waa yɛ Kristofoi ateŋ ŋmɛnɛ ji su ní tsirɛ Yehowa Nyɔŋmɔ ní ha ebu lɛ akɛ eshieŋtsɛ lɛ—ehemɔkɛyeli ní hosooo lɛ. (Yesaia 41:8; Yakobo 2:23) Egbɛi ji Abraham, ni Biblia lɛ tsɛɔ lɛ akɛ “mɛi fɛɛ ní heɔ yeɔ . . . lɛ atsɛ.”—Romabii 4:11.

2 Ani hii ní hi shi kɛtsɔ Abraham hiɛ, tamɔ Habel, Henok, kɛ Noa ejieee hemɔkɛyeli kpo? Hɛɛ, shi Abraham ji mɔ ni akɛfee kpaŋmɔ akɛ abaajɔɔ shikpɔŋ nɔ jeŋmaji fɛɛ lɛ. (1 Mose 22:18) Enɛ hewɔ lɛ, ebatsɔ mɛi fɛɛ ní baaná shiwoo Seshi lɛ mli hemɔkɛyeli lɛ atsɛ yɛ mfonirifeemɔŋ. (Galatabii 3:8, 9) Yɛ shishinumɔ ko naa lɛ, abaanyɛ abu Abraham akɛ wɔtsɛ, ejaakɛ ehemɔkɛyeli lɛ feɔ nɔkwɛmɔnɔ ní esa akɛ wɔnyiɛ sɛɛ. Abaanyɛ abu eshihilɛ muu lɛ fɛɛ akɛ hemɔkɛyeli kpojiemɔ, ejaakɛ eyi obɔ kɛ kaai srɔtoi babaoo. Yɛ anɔkwale mli lɛ, mra mli kɛtsɔ hiɛ kwraa dani Abraham kɛ nɔ ni abaanyɛ atsɛ lɛ akɛ ehemɔkɛyeli lɛ he kaa ní mli wa fe fɛɛ—ni ji famɔ ní akɛha lɛ akɛ ekɛ ebinuu Isak ayashã afɔle—lɛ aaakpe lɛ, no mli lɛ Abraham ejie ehemɔkɛyeli lɛ kpo yɛ kaai bibii pii amli momo. (1 Mose 22:1, 2) Agbɛnɛ nyɛhaa wɔsusua hemɔkɛyeli he kaai ní tsɔ hiɛ nɛɛ ekomɛi ahe wɔkwɛa, ní wɔkwɛ nikasemɔi ní wɔbaanyɛ wɔná yɛ mli ŋmɛnɛ.

Famɔ ní Akɛha Lɛ akɛ Eshi Ur Lɛ

3. Mɛni Biblia lɛ kɛɔ wɔ yɛ shihilɛ mli ní atsɔse Abram yɛ lɛ he?

3 Biblia lɛ tsĩɔ Abram (ní abale lɛ yɛ sɛɛ mli akɛ Abraham lɛ) tã etsɔɔ wɔ klɛŋklɛŋ kwraa yɛ 1 Mose 11:26 lɛ, ní kɛɔ akɛ: “Tera eye afii nyɔŋmai kpawo, ni efɔ́ Abram kɛ Nahor kɛ Haran.” Abram ji Shem ní sheɔ Nyɔŋmɔ gbeyei lɛ seshinyo. (1 Mose 11:10-24) Taakɛ 1 Mose 11:31 tsɔɔ lɛ, Abram kɛ eweku lɛ hi shi yɛ “Ur yɛ Kaldea,” ni ji maŋtiase ní yɔɔ nii waa, ní be ko lɛ ekã Eufrate Faa lɛ bokagbɛ lɛ mli. * Enɛ hewɔ lɛ, atsɔseee lɛ akɛ kooloi akwɛlɔ ní hiɔ buui amli, shi moŋ akɛ mɔ ko ní hi maŋtiase ní ninamɔ kɛ hejɔlɛ babaoo yɔɔ mli lɛ mli. Anyɛɔ anáa nibii ní ashɛ kɛjɛ maŋsɛɛ ni aheɔ yɛ Ur maŋtiase lɛ jara wuji lɛ anɔ. Amamɔ shiai wuji ní asha he kaaloo, ní tsũi 14 yɔɔ mli, ní agbala nu kɛtee tsũi lɛ amli, yɛ egbɛjegbɛi lɛ ahe fɛɛ.

4. (a) Mɛɛ kaai Ur maŋtiase lɛ kɛbaa mɛi ní jáa anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ anɔ? (b) Te fee tɛŋŋ ni Abram baná Yehowa mli hemɔkɛyeli lɛ?

4 Yɛ heloonaa sɛɛnamɔi lɛ fɛɛ asɛɛ lɛ, Ur kɛ kaa ní mli wa waa baa mɔ fɛɛ mɔ ní taoɔ akɛ ejá anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ nɔ. Eji maŋtiase ní kɛ ehe woɔ wɔŋjamɔ kɛ apasa hemɔkɛyeli mli waa. Yɛ anɔkwale mli lɛ, tsũ ní kwɔ fe fɛɛ yɛ maŋtiase lɛ mli ji jamɔ mli mɔɔ ko ní kwɔ waa, ní akɛwoɔ nyɔɔŋtsere nyɔŋmɔ Nanna hiɛ nyam lɛ. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ Abram hi nɔnyɛɛ babaoo shishi koni ekɛ ehe awo jamɔ fɔŋ nɛɛ mli, ni ekolɛ nɔnyɛɛ ní jɛ ewekumɛi komɛi aŋɔɔ fata enɛ he. Taakɛ Yudafoi ablema saji komɛi tsɔɔ lɛ, Abram tsɛ, Tera diɛŋtsɛ lɛ, eji mɔ ko ní feɔ amagai. (Yoshua 24:2, 14, 15) Bɔ fɛɛ bɔ ni sane lɛ ji lɛ, Abram kɛ ehe wooo apasa jamɔ ní baa mɔ shi lɛ mli. No mli lɛ eblematsɛ Shem ní eda yɛ afii amli lɛ yɛ wala mli lolo, ni ŋwanejee ko bɛ he akɛ ekɛ lɛ gba anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ he nilee ní eyɔɔ lɛ he sane. No hewɔ lɛ, Abram ná Yehowa mli hemɔkɛyeli, jeee Nanna!—Galatabii 3:6.

Hemɔkɛyeli He Kaa Ko

5. Mɛɛ famɔ kɛ shiwoo Nyɔŋmɔ kɛha Abram beni eyɔɔ Ur lolo lɛ?

5 Abaaka Abram hemɔkɛyeli lɛ akwɛ. Nyɔŋmɔ jie ehe kpo etsɔɔ lɛ ni ekɛ famɔ ha lɛ akɛ: “Jee oshikpɔŋ lɛ nɔ kɛ ojaku lɛ kɛ otsɛ we lɛ kɛya shikpɔŋ ni matsɔɔo lɛ nɔ. Ni maha otsɔ jeŋmaŋ kpeteŋkpele, ni majɔɔo, ni maha ogbɛi ada, ni oootsɔ̃ jɔɔmɔ! Ni majɔɔ mɛi ni jɔɔo, ni mɔ ni lomɔɔo lɛ, malomɔ lɛ; ni omli aaajɛ ajɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ wekui fɛɛ.”—1 Mose 12:1-3; Bɔfoi lɛ Asaji 7:2, 3.

6. Mɛni hewɔ ehe bahia ní Abram aná hemɔkɛyeli diɛŋtsɛ ní ekɛshi Ur lɛ?

6 No mli lɛ Abram egbɔ ni ebɛ bi. Te aaafee tɛŋŋ ní aaaha etsɔ “jeŋmaŋ kpeteŋkpele” hu? Ni nɛgbɛ pɔtɛɛ shikpɔŋ ní afã lɛ akɛ eshi kɛyahi nɔ lɛ yɔɔ? Nakai beaŋ lɛ, Nyɔŋmɔ etsɔɔɔ lɛ. No hewɔ lɛ, ehe bahia ní Abram aná hemɔkɛyeli diɛŋtsɛ ní ekɛshi Ur maŋtiase ní yɔɔ nii babaoo lɛ kɛ emli ogbɔjɔ shihilɛ lɛ fɛɛ. Wolo ko ní atsɛɔ lɛ Family, Love and the Bible lɛ wie yɛ blema bei lɛ ahe akɛ: “Toigbalamɔ ní mli wa fe fɛɛ ní abaanyɛ akɛba weku mlinyo ko ní yeɔ efɔŋfeemɔ ní hiɛdɔɔ yɔɔ mli he fɔ́ lɛ nɔ ji ní ashwie lɛ kwraa, ní aha weku lɛ ‘mlinyo’ ní eji lɛ aŋmɛɛ lɛ. . . . Enɛ hewɔ ni eji toiboo ní afeɔ kɛmɔɔ shi kɛ Nyɔŋmɔ mli hekɛnɔfɔɔ kpojiemɔ ní yɔɔ srɔto kwraa beni Abraham bo Nyɔŋmɔ famɔ ní ekɛha lɛ lɛ toi, ní eshi, jeee emaŋ lɛ mli kɛkɛ, shi moŋ ewekumɛi hu lɛ.”

7. Kristofoi baanyɛ amɛkɛ kaai ní tamɔ nɔ ni Abram kɛkpe lɛ ekomɛi akpe ŋmɛnɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

7 Kristofoi baanyɛ amɛkɛ kaai ni tamɔ nakai akpe ŋmɛnɛ. Taakɛ Abram ji lɛ, ekolɛ wɔbaanu he akɛ aanyɛ wɔnɔ ní wɔkɛ heloonaa nibii aye klɛŋklɛŋ gbɛhe kɛtsɔ teokrase he nibii ahiɛ. (1 Yohane 2:16) Ekolɛ wɔkɛ shitee-kɛ-woo ní jɛ weku mli bii ní heee yeee, kɛ wekumɛi ní ashwie amɛ kɛjɛ asafo lɛ mli, ní miibɔ mɔdɛŋ ní amɛlaka wɔ kɛya naanyobɔɔ fɔŋ mli lɛ aŋɔɔ lɛ baakpe. (Mateo 10:34-36; 1 Korintobii 5:11-13; 15:33) Enɛ hewɔ lɛ Abram fee nɔkwɛmɔnɔ fɛfɛo eha wɔ. Ekɛ Yehowa teŋ naanyobɔɔ ye klɛŋklɛŋ gbɛhe kɛtsɔ nɔ fɛɛ nɔ—kɛ eweku mli tsakpai po hiɛ. Eleee gbɛ pɔtɛɛ, kɛ be mli, loo he ni Nyɔŋmɔ shiwoi lɛ baaba mli yɛ. Shi kɛlɛ, eesumɔ ní eha eshihilɛ fɛɛ adamɔ nakai shiwoi lɛ amli hekɛnɔfɔɔ nɔ. Kwɛ hewalɛwoo fɛfɛo ní enɛ ji kɛha wɔ, koni wɔha Maŋtsɛyeli lɛ aye klɛŋklɛŋ gbɛhe yɛ wɔshihilɛi amli ŋmɛnɛ!—Mateo 6:33.

8. Mɛɛ hewalɛ Abram hemɔkɛyeli lɛ ná yɛ eweku kɔkrɔɔ lɛ mli bii lɛ anɔ, ni mɛni Kristofoi baanyɛ akase yɛ enɛ mli?

8 Shi Abram weku kɔkrɔɔ lɛ mli bii lɛ hu? Eka shi faŋŋ akɛ, Abram hemɔkɛyeli kɛ nɔmimaa lɛ ná hewalɛ ní mli wa waa yɛ amɛnɔ, ejaakɛ no tsirɛ eŋa, Sarai, kɛ ewɔfaase ní atsɛɔ lɛ Lot, ní etsɔ awusã lɛ fɛɛ ni amɛfata ehe kɛbo Nyɔŋmɔ famɔ lɛ toi ni amɛshi Ur. Yɛ sɛɛ mli lɛ, Abram nyɛmi nuu Nahor kɛ eshwiei lɛ ekomɛi hu shi Ur maŋtiase lɛ mli ni amɛyahi Haran, ni amɛjá Yehowa yɛ jɛmɛ. (1 Mose 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Hɛɛ, Abram tsɛ Tera po kpɛlɛ nɔ akɛ ebaafata ebinuu lɛ he kɛfã kɛya! Enɛ hewɔ lɛ, akɛni lɛ ji weku yitso hewɔ lɛ, Biblia lɛ wieɔ ehe akɛ lɛ ji mɔ ni ha amɛfã kɛtee Kanaan lɛ. (1 Mose 11:31) Ani wɔ hu ekolɛ wɔbaaye omanye yɛ gbɛ ko nɔ kɛji wɔtsɔ ŋaa gbɛ nɔ wɔye wɔwekumɛi lɛ odase?

9. Mɛɛ hesaamɔi ehe bahia ní Abram afee kɛha egbɛfaa lɛ, ni mɛni hewɔ ekolɛ no baabi ní ekɛ nibii komɛi ashã afɔle lɛ?

9 Dani Abram baaje egbɛfaa lɛ shishi lɛ, no mli lɛ eyɛ nibii babaoo ní ebaafee. Esa akɛ ehɔ̃ɔ nibii ní eyɔɔ lɛ ní ekɛhe buui, yomai, niyenii, kɛ nibii ní he baahia lɛ. Ekolɛ Abram gbee shi fioo yɛ shika gbɛfaŋ yɛ ehesaamɔ ní ba lɛ kpalakpala lɛ hewɔ, shi ená miishɛɛ akɛ eeebo Yehowa toi. Kwɛ gbi ní he hiaa waa ní eeeji, beni Abram gbe ehesaamɔ lɛ fɛɛ naa kɛmɔ shi, ní egbɛfalɔi akuu lɛ damɔ Ur maŋtiase lɛ gbogboi lɛ asɛɛ, ní amɛfee klalo kɛha gbɛfaa lɛ! Yɛ bɔ ni Eufrate Faa lɛ edɔ kɔŋtɔŋŋ lɛ hewɔ lɛ, gbɛfalɔi akuu lɛ nyiɛ kɛtsɔ kooyi-anaigbɛ. Beni amɛfã gbɛ otsii babaoo sɛɛ, ní amɛnyiɛ aaashɛ kilomitai 1,000 lɛ, amɛyashɛ Mesopotamia kooyigbɛ maŋtiase ní atsɛɔ lɛ Haran, ni ji maŋ wulu ní gbɛfalɔi akui waa yɛ jɛmɛ lɛ mli.

10, 11. (a) Mɛni hewɔ ekolɛ Abram hi shi yɛ Haran be fioo ko lɛ? (b) Mɛɛ hewalɛwoo abaanyɛ akɛha Kristofoi ní kwɛɔ amɛfɔlɔi ní edara yɛ afii amli lɛ?

10 Abram hi shi yɛ Haran, ni ekolɛ efee nakai yɛ etsɛ, Tera ní eda yɛ afii amli lɛ hesusumɔ hewɔ. (3 Mose 19:32) Kristofoi pii hu yɛ hegbɛ ŋmɛnɛ akɛ amɛaakwɛ amɛfɔlɔi ni edara yɛ afii amli loo amɛhe yeɔ lɛ, ni mɛi komɛi po lɛ, ehe miihia ní amɛfee tsakemɔi komɛi koni amɛnyɛ amɛfee nakai. Kɛ́ no feemɔ he miihia lɛ, mɛnɛɛmɛi baanyɛ aná nɔmimaa akɛ amɛ afɔleshaai ní jɛɔ suɔmɔ mli lɛ “yɛ fɛo ni eŋɔɔ Nyɔŋmɔ naa.”—1 Timoteo 5:4.

11 Be ho. “Ni Tera gbii lɛ ji afii ohai enyɔ kɛ enumɔ; ni Tera gbo yɛ Haran.” Eka shi faŋŋ akɛ, Abram werɛ ho ehe waa yɛ gbele nɛɛ hewɔ, shi beni awerɛhoyeli be lɛ sɛɛ fo lɛ, eshi jɛmɛ amrɔ nɔŋŋ kɛtee. “Abram eye afii nyɔŋmai kpawo kɛ enumɔ, beni eyiŋ kɛjɛ Haran lɛ. Ni Abram ŋɔ eŋa Sarai lɛ kɛ enyɛmi bi Lot lɛ, kɛ amɛnibii fɛɛ ní amɛbua naa kɛ susumai ní amɛná yɛ Haran lɛ, ni amɛyiŋ kɛmiiya Kanaan shikpɔŋ lɛ nɔ.”—1 Mose 11:32; 12:4, 5.

12. Mɛni Abram fee beni eyɔɔ Haran lɛ?

12 Eyɛ miishɛɛ waa akɛ aaakadi akɛ beni Abram yɔɔ Haran lɛ, ‘ebua nibii pii anaa.’ Eyɛ mli akɛ ekɛ heloonaa nibii shã afɔle koni enyɛ eshi Ur moŋ, shi Abram shi Haran akɛ niiatsɛ. Eyɛ faŋŋ akɛ, enɛ ba lɛ nakai yɛ Nyɔŋmɔ jɔɔmɔ hewɔ. (Jajelɔ 5:18) Eyɛ mli akɛ Nyɔŋmɔ kɛ ninamɔ wooo etsuji fɛɛ shi ŋmɛnɛ moŋ, shi eyeɔ eshiwoo ní ekɛha akɛ ebaaha mɛi ní ‘eshi shiai, kɛ nyɛmimɛi hii loo nyɛmimɛi yei’ yɛ Maŋtsɛyeli lɛ hewɔ lɛ amɛhiamɔ nii lɛ mli anɔkwale. (Marko 10:29, 30) Abram ‘ná susumai’ hu, ni ji tsuji babaoo. Jerusalem Targum lɛ kɛ Chaldee Paraphrase lɛ kɛɔ akɛ Abram ‘tsake mɛi kɛba ejamɔ lɛ mli.’ (1 Mose 18:19) Ani ohemɔkɛyeli lɛ tsirɛɔ bo ní okɛ okutsoŋbii, onanemɛi nitsulɔi, loo nanemɛi skulbii agba sane? Yɛ nɔ̃ najiaŋ ní Abram aaahi shi kɛkɛ ní ehiɛ aaakpa Nyɔŋmɔ famɔ lɛ nɔ lɛ, ekɛ be ní ekɛhi shi yɛ Haran lɛ tsu nii yɛ gbɛ kpakpa nɔ. Shi amrɔ nɛɛ be eshɛ ní esa akɛ eshi jɛmɛ. “Kɛkɛ ni Abram yiŋ, taakɛ bɔ ni Yehowa ekɛɛ lɛ lɛ.”—1 Mose 12:4.

Yɛ Eufrate Faa lɛ Sɛɛ

13. Mɛɛ be Abram fo Eufrate Faa lɛ, ni te nifeemɔ nɛɛ he hiaa ha tɛŋŋ?

13 Ehe ebahia ní Abram afã gbɛ ekoŋŋ. Eshi Haran maŋ lɛ mli, ni egbɛfalɔi akuu lɛ tsɔ anaigbɛ, ni amɛfã gbɛ aaafee kilomitai 90. Eeenyɛ efee akɛ Abram wa yɛ he ko yɛ Eufrate Faa lɛ sɛɛ, kɛjɛ blema jarayeli maŋ ní ji Karkemish lɛ mli. Biɛ ji he krɛdɛɛ ko ní gbɛfalɔi akui foɔ faa lɛ yɛ. * Mɛɛ be Abram gbɛfalɔi akuu lɛ fo faa lɛ? Biblia lɛ tsɔɔ akɛ enɛ ba mli afii 430 dani Yudafoi lɛ a-Kpojee kɛmiijɛ Mizraim yɛ Nisan 14, 1513 D.Ŋ.B. lɛ ba. Wɔkaneɔ yɛ 2 Mose 12:41 lɛ akɛ: “Eba mli yɛ afii ohai ejwɛ kɛ nyɔŋmai etɛ lɛ naagbee mli, nakai gbi lɛ nɔ nɔŋŋ eba mli akɛ Yehowa tai lɛ fɛɛ je Mizraim shikpɔŋ lɛ nɔ.” (Wɔma efã ko nɔ mi.) Belɛ, ekolɛ Abraham kpaŋmɔ lɛ bɔi nitsumɔ yɛ Nisan 14, 1943 D.Ŋ.B., beni Abram kɛ toiboo fo Eufrate faa lɛ.

14. (a) Mɛni Abram nyɛ ekɛ hemɔkɛyeli hiŋmɛii na? (b) Ajɔɔ Nyɔŋmɔ webii ŋmɛnɛ fe Abram yɛ mɛɛ shishinumɔ naa?

14 Abram eshi maŋtiase ni yɔɔ nii babaoo lɛ mli. Shi kɛlɛ, amrɔ nɛɛ ebaanyɛ efee “maŋ ni yɔɔ shishitoo ní wa,” ni ji jalɛ nɔyeli ní baaye adesai anɔ lɛ he mfoniri. (Hebribii 11:10) Hɛɛ, saji fioo pɛ Abram le moŋ, shi ebɔi bɔ ni Nyɔŋmɔ yiŋ ní eto akɛ ebaakpɔ̃ adesai ní gboiɔ lɛ baaba mli eha lɛ namɔ fiofio. Ŋmɛnɛ, ajɔɔ wɔ babaoo akɛ wɔyɛ Nyɔŋmɔ yiŋtoi lɛ ahe shishinumɔ ni mli lɛɛ kwraa fe bɔ ni Abram ná lɛ. (Abɛi 4:18) Amrɔ nɛɛ “maŋ,” loo Maŋtsɛyeli nɔyeli ní Abram hiɛ kã nɔ lɛ etsɔ nɔ ni yɔɔ diɛŋtsɛ—ato ama shi yɛ ŋwɛi kɛjɛ afi 1914 tɔ̃ɔ. No hewɔ lɛ, ani esaaa akɛ enɛ tsirɛɔ wɔ kɛyaa nitsumɔi ní tsɔɔ Yehowa mli hemɔkɛyeli kɛ hekɛnɔfɔɔ mli?

Shiwoo Shikpɔŋ lɛ Nɔ Shihilɛ Je Shishi

15, 16. (a) Mɛni hewɔ ebi ní Abram aná ekãa ní ekɛma afɔleshaa latɛ eha Yehowa lɛ? (b) Kristofoi baanyɛ aná ekãa ŋmɛnɛ tamɔ Abram yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

15 Wɔkaneɔ yɛ 1 Mose 12:5, 6 lɛ akɛ: “Ni amɛba Kanaan shikpɔŋ lɛ nɔ. Ni Abram foŋ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ kɛtee he ko ní atsɛɔ Shekem lɛ, yɛ More tso kpele lɛ he.” Shekem kã aaafee kilomitai 50 yɛ Yerusalem kooyigbɛ, yɛ nujɔɔ shikpɔŋ ní baa nii waa ní atsɛɔ lɛ akɛ “shikpɔŋ krɔŋkrɔŋ lɛ paradeiso” lɛ nɔ. Ni yɛ nakai beaŋ po lɛ, “Kanaanbii lɛ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ yɛ no be lɛ mli.” Akɛni Kanaanbii lɛ ajeŋba ekpɔtɔ kwraa hewɔ lɛ, esa akɛ Abram abɔ mɔdɛŋ waa ní ebu eweku lɛ he kɛjɛ amɛhewalɛ ní fiteɔ mɔ lɛ he.—2 Mose 34:11-16.

16 Enɛ ji shii enyɔ nɔ ní “Yehowa jie ehe kpo etsɔɔ Abram ni ekɛɛ: Oseshi lɛ maŋɔ nɛkɛ shikpɔŋ nɛɛ maha.” Kwɛ bɔ ni eyɔɔ miishɛɛ diɛŋtsɛ! Yɛ anɔkwale mli lɛ, ehe bahia ní Abram aná hemɔkɛyeli dani emli baanyɛ afili lɛ yɛ nɔ ko ní eshwiei ní eeená wɔsɛɛ lɛ pɛ baaná mli ŋɔɔmɔ lɛ he. Ni nakai po lɛ, Abram here enɛ nɔ, ni “ema afɔleshaa latɛ yɛ jɛi eha Yehowa, mɔ ni jie ehe kpo etsɔɔ lɛ lɛ.” (1 Mose 12:7) Biblia he woloŋlelɔ ko tsɔɔ mli akɛ: “Yɛ anɔkwale mli lɛ, afɔleshaa latɛ [ní] ema yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ ji gbɛ ní yɔɔ tɛ̃ɛ ní etsɔ nɔ eŋɔ shikpɔŋ lɛ, kɛtsɔ hegbɛ ní eyɔɔ akɛ ejieɔ ehemɔkɛyeli kpo lɛ nɔ ákɛ nɔdaamɔ nɔ.” Afɔleshaa latɛ nɛɛ maa lɛ hu ji nifeemɔ ní jieɔ ekãafeemɔ kpo. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, afɔleshaa latɛ nɛɛ su tamɔ nɔ ni atsɔɔ yɛ sɛɛ mli yɛ Mla kpaŋmɔ lɛ mli lɛ, ni akɛ tɛi muji ma, (shi jeee tɛi ní ako). (2 Mose 20:24, 25) Bɔ ni ema lɛ eha lɛ baafee srɔto kwraa yɛ afɔleshaa latɛi ní Kanaanbii lɛ kɛtsuɔ nii lɛ ahe. No hewɔ lɛ Abram kɛ ekãa damɔ shi shiŋŋ yɛ faŋŋ mli akɛ anɔkwa Nyɔŋmɔ, Yehowa jálɔ, ni ekɛ ehe wo shihilɛ ni baanyɛ ekɛ mlifu kɛ ekolɛ oshara diɛŋtsɛ aba enɔ lɛ mli. Ni wɔ ní wɔyɔɔ ŋmɛnɛ lɛ hu? Ani wɔteŋ mɛi komɛi—titri lɛ gbekɛbii lɛ—teeɔ wɔhe koni wɔkutsoŋbii loo wɔnanemɛi skulbii lɛ akale akɛ wɔjáa Yehowa? Eba akɛ Abram nɔkwɛmɔnɔ ní tsɔɔ ekãafeemɔ lɛ baawo wɔ fɛɛ hewalɛ ní wɔkɛ Yehowa tsuji ní wɔji lɛ ashi wɔtsitsi!

17. Abram jie ehe kpo akɛ eji Nyɔŋmɔ gbɛi lɛ shiɛlɔ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ, ni mɛni enɛ haa Kristofoi kaiɔ ŋmɛnɛ?

17 He fɛɛ he ní Abram tee lɛ, Yehowa jamɔ ye klɛŋklɛŋ gbɛhe. “Ni efã yɛ jɛi kɛtee gɔŋ ko ní yɔɔ Betel bokagbɛ lɛ he, ni eshi ebuu lɛ, ni Betel yɛ anaigbɛ ni Ai yɛ bokagbɛ; ni jɛi hu ema afɔleshaa latɛ yɛ eha Yehowa, ni etsɛ́ Yehowa gbɛi.” (1 Mose 12:8) Hebri wiemɔ kuku ni ji ‘etsɛ́ egbɛi lɛ’ shishinumɔ hu ji “ejaje (eshiɛ) egbɛi lɛ etsɔɔ.” Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, Abram kɛ ekãa jaje Yehowa gbɛi lɛ yɛ ekutsoŋbii ni ji Kanaanbii lɛ ateŋ. (1 Mose 14:22-24) Enɛ haa wɔkaiɔ sɔ̃ ní kã wɔnɔ akɛ wɔná ‘egbɛi lɛ jajemɔ’ mli gbɛfaŋnɔ babaoo bɔ ni wɔɔnyɛ ŋmɛnɛ lɛ.—Hebribii 13:15; Romabii 10:10.

18. Mɛɛ wekukpaa hi Abram kɛ Kanaan shikpɔŋ lɛ nɔ bii lɛ ateŋ?

18 Abram ehiii nɛkɛ hei nɛɛ eko kwraa yɛ be kakadaŋŋ mli. “Sɛɛ mli lɛ Abram fã kɛjɛ jɛi, ni ejɛ shihilɛhe kome kɛtee shihilɛhe kroko kɛmiibɛŋkɛ Negeb”—ni ji shikpɔŋ ko ní nugbɔ enɛɛɛ yɛ jɛmɛ jogbaŋŋ, ní yɔɔ Yuda gɔji lɛ wuoyigbɛ lɛ. (1 Mose 12:9, NW) Yɛ fã ní Abram fãa kɛyahiɔ he kroko be fɛɛ be, kɛ ehe ní ejieɔ lɛ kpo faŋŋ akɛ Yehowa jálɔ yɛ he fɛɛ he ní eyahiɔ ehee lɛ hewɔ lɛ, ekɛ eshiabii lɛ “[jaje] akɛ gbɔi kɛ mɛikpɔji ji amɛ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ.” (Hebribii 11:13) Be fɛɛ be lɛ, amɛkwɛɔ koni amɛkabɛŋkɛ amɛkutsoŋbii wɔŋjalɔi lɛ fe nine. Esa akɛ Kristofoi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ hu aya nɔ ahi shi akɛ mɛi ní “[jɛɛɛ] je lɛ mli.” (Yohane 17:16) Yɛ be mli ni wɔjieɔ mlihilɛ kɛ bulɛ kpo wɔtsɔɔ wɔkutsoŋbii kɛ nanemɛi nitsulɔi lɛ, wɔkwɛɔ jogbaŋŋ hu koni wɔkɛ wɔhe akawo jeŋba ní jieɔ jeŋ ní etsi ehe kɛjɛ Nyɔŋmɔ he nɛɛ mumɔ lɛ kpo lɛ mli.—Efesobii 2:2, 3.

19. (a) Mɛni hewɔ kooloi akwɛmɔ shihilɛ baafee kaa kɛha Abram kɛ Sarai lɛ? (b) Mɛɛ kaai krokomɛi jwere Abram hiɛ lolo kɛmiiba?

19 Nyɛkahaa wɔhiɛ kpaa nɔ akɛ tsakemɔ ní Abram kɛ Sarai baatsake amɛshihilɛ ní amɛtsɔmɔ mɛi ní lɛɔ kooloi kɛkpaa shi lɛ efeeŋ mlɛo kɛhaŋ amɛ. Amɛyeɔ nibii ní amɛnáa kɛjɛɔ amɛkooloi lɛ ahe lɛ moŋ fe ní amɛaahe niyenii yɛ Ur jarai wuji ní nibii babaoo yɔɔ mli lɛ amli; amɛhi buui amli moŋ fe ní amɛaahi shia ní ama lɛ jogbaŋŋ mli. (Hebribii 11:9) Abram shihilɛ eyi obɔ̃ kɛ nitsumɔi; eyɛ nitsumɔ babaoo ní etsuɔ yɛ etooi lɛ kɛ etsuji lɛ akwɛmɔ gbɛfaŋ. Ŋwanejee ko bɛ he akɛ Sarai tsu nitsumɔi ní yei ní hi shi yɛ nakai beaŋ lɛ tsuɔ lɛ: ekpɔtɔɔ mã, eshãa aboloo, ekɛ kooloi ahe tsɔi tsɛ̃ɔ kpãa, ekpɛɔ atadei. (1 Mose 18:6, 7; 2 Maŋtsɛmɛi 23:7; Abɛi 31:19; Ezekiel 13:18) Shi kɛlɛ, kaai heei jwere amɛhiɛ kɛmiiba. Etsɛŋ ni Abram kɛ eshiabii lɛ fɛɛ kɛ shihilɛ ko ní kɛ amɛshihilɛ diɛŋtsɛ wo oshara mli lɛ baakpe! Ani Abram hemɔkɛyeli lɛ baanyɛ akpee kaa lɛ naa yɛ omanyeyeli mli?

[Shishigbɛ niŋmai]

^ kk. 3 Eyɛ mli akɛ amrɔ nɛɛ Eufrate faa lɛ kã aaafee kilomitai 16 yɛ he ni Ur maŋtiase lɛ hi tsutsu lɛ bokagbɛ moŋ, shi odaseyeli tsɔɔ akɛ yɛ blema beaŋ lɛ, faa lɛ kã maŋtiase lɛ anaigbɛ. Enɛ hewɔ lɛ, abaanyɛ awie Abram he yɛ sɛɛ mli akɛ ejɛ “[Eufrate] faa lɛ sɛɛ.”—Yoshua 24:3.

^ kk. 13 Afii ohai abɔ sɛɛ lɛ, Ashur Maŋtsɛ Ashurnasirpal II kɛ tsei ní atsara ní akɛnyiɛɔ nu hiɛ tamɔ lɛlɛ fo Eufrate faa lɛ yɛ Karkemish masɛi. Kɛji Abram diɛŋtsɛ hu fee nakai loo ekɛ egbɛfalɔi akuu lɛ nyiɛ kɛtsɔ nu lɛ mli jio, no lɛ Biblia lɛ ewieee.

Ani Okadi?

• Mɛni hewɔ atsɛɔ Abram akɛ “mɛi fɛɛ ní heɔ yeɔ . . . lɛ atsɛ” lɛ?

• Mɛni hewɔ ehe bahia ní Abram aná hemɔkɛyeli dani enyɛ eshi Ur yɛ Kaldea lɛ?

• Abram tsɔɔ akɛ ekɛ Yehowa jamɔ yeɔ klɛŋklɛŋ gbɛhe yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Shikpɔŋ he mfoniri ni yɔɔ baafa 16]

(Kɛ́ ootao ona bɔ ni saji nɛɛ ji diɛŋtsɛ lɛ, no lɛ kwɛmɔ wolo lɛ mli)

ABRAM GBƐFAA LƐ

Ur

Haran

Karkemish

KANAAN

Ŋshɔ Kpeteŋkpele

[He ni Sane lɛ Jɛ]

Edamɔ shikpɔŋ he mfoniri ní Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. kɛ Survey of Israel yɔɔ he hegbɛ lɛ nɔ

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 15]

Ehe bahia ní Abram aná hemɔkɛyeli dani enyɛ eshi hejɔlɛ shihilɛ ní yɔɔ Ur lɛ

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 18]

Akɛni Abram kɛ eshiabii lɛ hi buui amli hewɔ lɛ, ‘amɛjaje akɛ gbɔi kɛ mɛikpɔji ji amɛ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ’