Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Su ko ni Haa Esoroɔ Adesai

Su ko ni Haa Esoroɔ Adesai

Su ko ni Haa Esoroɔ Adesai

Nitsumɔ ni Jodie tsuɔ ji ní ekwɛ mɛi agboshinii amli eha amɛ, koni etsɔɔ amɛ bɔ ni amɛbaatsu he nii amɛha. Etee akɛ eyaaye ebua yoo onukpa ko kɛkwɛ enyɛmiyoo ni egbo lɛ nibii amli, koni ahɔ̃ɔ. Be ni egbɛlɛɔ shi yɛ flɔnɔɔ momo ko ni haa tsu mli dɔɔ lɛ masɛi lɛ, ena adeka memeji enyɔ komɛi ni akɛ nitsumɔ dadei woɔ mli. Be ni ekwɛ adeka lɛ ekome mli lɛ, enaa kpɛ ehe. Naa dɔlai 100 wolo shika ni afimɔ lɛ keikei ni naa shɛɔ dɔlai 82,000 ni akɛwo woji fɛtɛfɛtɛi komɛi amli! Jodie kometoo pɛ yɔɔ tsu lɛ mli. Mɛni esa akɛ efee? Ani esa akɛ ewo adeka lɛ kɛya dioo, loo ekɛɛ yoo lɛ akɛ ena shika ko ni tamɔ nakai?

JODIE yiŋkɔshikɔshifeemɔ lɛ gbalaa jwɛŋmɔ kɛyaa su ko ni haa esoroɔ adesai yɛ koolooi ahe lɛ nɔ. The World Book Encyclopedia lɛ kɛɔ akɛ: “Nɔ krɛdɛɛ ni akɛyɔseɔ adesai ji sanebimɔi ni haa asusuɔ nii ahe yɛ nɔ ni esa akɛ afee loo esaaa akɛ afeɔ lɛ he.” Kɛ́ gbee ko ni hɔmɔ miiye lɛ lɛ yanina lòo ko kã okpɔlɔ ko nɔ yɛ agbonaa lɛ, esusuŋ he akɛ ekɔ lòo lɛ aloo ekakɔ. Shi yɛ Jodie gbɛfaŋ lɛ, eyɛ nyɛmɔ ni ekɛaasusu nii ahe, ni ena akɛ eyiŋkpɛɛ ni efeɔ lɛ ja loo ejaaa. Kɛ ekɔ shika lɛ, belɛ eju, ni ebaŋ lɛ hu akɛ abaamɔ lɛ. Shika lɛ jeee enɔ, ni mɔ ni etsuɔ nii ehaa lɛ lɛ leee akɛ nakai nɔ ko yɛ jɛmɛ. Kɛfata he lɛ, kɛ́ Jodie kɛ shika lɛ ha mɔ ni etsuɔ nii ehaa lɛ lɛ, mɛi ni yɔɔ ekutso lɛ mli lɛ ateŋ mɛi babaoo baana akɛ efee buuluu.

Kɛ́ bo ji Jodie lɛ mɛni obaafee? Bɔ ni obaaha nakai sane lɛ hetoo oha lɛ baatsɔɔ nɔ̃ jeŋba he tɛi ni afɔlɔ ashwie shi ni obaasumɔ akɛ ohi shi yɛ naa.

Mɛni Ji Jeŋba He Mlai?

Atsɔɔ “jeŋba he mlai” ashishi akɛ “sanebimɔi ni kɔɔ nɔ ni ja kɛ nɔ ni ejaaa yɛ jeŋba he lɛ ahe nikasemɔ.” (Collins Cobuild English Dictionary) Woloŋmalɔ ko ni atsɛɔ lɛ Eric J. Easton lɛ kɛɛ akɛ: “‘Jeŋba he mlai’ kɛ ‘jeŋba’ hiɛ shishinumɔ kometoo lɛ nɔŋŋ. Wiemɔ tuuntu kɛha jeŋba he mlai lɛ ji Hela wiemɔ (ethikos), ni wiemɔ tuuntu kɛha jeŋba ji Latin wiemɔ (moralis), ni enyɔ lɛ fɛɛ tsɔɔ bɔ ni gbɔmɛi feɔ amɛnii yɛ kusum naa amɛhaa.”

Jamɔ etee nɔ yɛ afii babaoo ni eho lɛ amli etsɔɔ jeŋba he tɛi ni esa akɛ gbɔmɛi ahi shi yɛ naa. Nyɔŋmɔ Wiemɔ ni ji Biblia lɛ hu ená hewalɛ yɛ maji babaoo anɔ. Shi kɛlɛ, gbɔmɛi babaoo ni yɔɔ jeŋ fɛɛ lɛ ekpoo jamɔŋ tɛi ni afɔlɔ ashwie shi lɛ akɛ ekɛ nitsumɔ he ehiaaa, ni akɛ Biblia mli jeŋba he mlai lɛ abe eho. Mɛni ebaye no najiaŋ? Wolo ko ni atsɛɔ lɛ Ethics in Business Life lɛ kɛɛ akɛ: “Jeŋ nilee . . . ebahe hewalɛ ni jamɔ yɔɔ tsutsu ko lɛ.” Yɛ nɔ jajiaŋ ni amɛkɛ jamɔŋ jeŋba he mlai ni afɔlɔ ashwie shi lɛ aaatsu nii lɛ, mɛi babaoo biɔ gbɛtsɔɔmɔ kɛjɛɔ jeŋ nilelɔi ni he esa ni kaseɔ jeŋba he mlai lɛ moŋ adɛŋ. Jeŋba he mlai ahe nilelɔ ko ni atsɛɔ lɛ Paul McNeill lɛ kɛɛ akɛ: “Misusuɔ akɛ jeŋba he mlai ahe nilelɔi miitsu nɔ ni esa akɛ osɔfoi lɛ atsu lɛ ahe nii. . . . Amrɔ nɛɛ nɔ ni kudɔɔ gbɔmɛi ji jeŋba he mlai ni afɔlɔ ashwie shi yɛ jamɔ sɛɛ.”

Kɛ́ ebi ni ofee yiŋkpɛɛ ko ni wa lɛ, te ofeɔ tɛŋŋ oleɔ nɔ ni ja kɛ nɔ ni ejaaa? Ani Nyɔŋmɔ ji mɔ ni tsɔɔ bo nɔ́ jeŋba he tɛi ni esa akɛ okɛtsu nii loo bo diɛŋtsɛ ofeɔ nakai?