Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

“Pim” Yeɔ Bɔ ni Biblia lɛ Ja Eha yɛ Yinɔsane Mli lɛ He Odase

“Pim” Yeɔ Bɔ ni Biblia lɛ Ja Eha yɛ Yinɔsane Mli lɛ He Odase

“Pim” Yeɔ Bɔ ni Biblia lɛ Ja Eha yɛ Yinɔsane Mli lɛ He Odase

WIEMƆ ni ji “pim” lɛ pueɔ shikome pɛ yɛ Biblia lɛ mli. Yɛ Maŋtsɛ Saul gbii lɛ amli lɛ, Israelbii lɛ kɛ amɛ nitsumɔ dadei haa Filistibii dade sɔ̃lɔi ni amɛjɔɔ naa amɛhaa amɛ. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Jara ni awoɔ yɛ tsinakɔii kɛ adedai kɛ ninɛ̃mɔ dadei kɛ lemai anaa ní ajɔɔ, kɛ tsina kplamɔdadei ní asáa lɛ he ji pim.”—1 Samuel 13:21, NW.

Mɛni ji pim? Anáaa hetoo aha sanebimɔ nɛɛ aahu kɛyashi afi 1907 Ŋ.B. beni shitsalɔi yana pim ŋsɛni tɛ ni ji klɛŋklɛŋ nɔ kwraa yɛ blema maŋ ni ji Gezer lɛ mli. Wiemɔ ni ji “pim” lɛ shishitsɔɔmɔ yawa waa kɛha Biblia shishitsɔɔlɔi ni hi shi yɛ blema lɛ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, 1 Samuel 13:21 lɛ kaneɔ yɛ King James Version lɛ mli akɛ: “Kɛlɛ amɛyɛ kitai ní akɛjɔɔ tsinakɔii lɛ kɛ adedai lɛ kɛ ninɛ̃mɔ dadei lɛ kɛ lemai lɛ anaa, ni akɛsáa tsina kplamɔdadei lɛ hu.”

Ŋmɛnɛ woloŋlelɔi ebana akɛ pim tsiimɔ shɛɔ aaafee gram 7.82 aloo ŋsɛni tɛ ní Hebribii fɔɔ kɛ nitsumɔ ni ji shekel mlijaa etɛ mli enyɔ. Kɛ́ Filistibii lɛ jɔɔ Israelbii lɛ anitsumɔ dadei lɛ anaa amɛha amɛ lɛ, amɛheɔ jwiɛtɛi kukuji ni tsiimɔ shɛɔ pim. Akpá shekel ŋsɛni tɛi lɛ kɛ nitsumɔ beni Yuda maŋtsɛyeli lɛ kɛ emaŋtiase ni ji Yerusalem gbee shi yɛ afi 607 D.Ŋ.B. lɛ. Kɛ́ nakai ji sane lɛ, belɛ mɛɛ gbɛ nɔ pim ŋsɛni tɛ lɛ yeɔ bɔ ni Hebri ŋmalɛi lɛ ja yɛ yinɔsane mli ha lɛ he odase?

Woloŋlelɔi komɛi kɛɔ akɛ Hebri Ŋmalɛi ní Samuel Klɛŋklɛŋ Wolo lɛ fata he lɛ wieɔ saji ni tee nɔ kɛjɛ Hela kɛ Roma nɔyelii lɛ abeaŋ kɛbaa lɛ he, ni ákɛ, aŋma nyɛsɛɛ nɛɛ nɔŋŋ yɛ klɛŋklɛŋ afii 200 kɛmɔ klɛŋklɛŋ afii 100 D.Ŋ.B. afii lɛ amli. Enɛ hewɔ lɛ, aheɔ ayeɔ akɛ “amɛmli saji lɛ . . . ‘bɛ yinɔsane mli sɛɛfimɔ ko kwraa,’ ni sɛɛnamɔ fioo pɛ loo eko kwraa bɛ amɛhe bɔ ni baaha amɛnyɛ amɛkɛ odaseyeli ni tsɔɔ akɛ saji ni kɔɔ ‘Israel ni atsĩ tã yɛ Biblia lɛ mli’ loo ‘blema Israel’ maŋ lɛ he lɛ ji anɔkwale, ni ákɛ ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ Yudafoi kɛ Kristofoi woloŋmalɔi komɛi ni fo maŋ nɛɛ he saji amɛtã yɛ amɛ woji amli.”

Shi kɛlɛ, be mli ni William G. Dever ni ji Mediteranea Ŋshɔkpɔ lɛ kpokpai anɔ shitsaa nibii kɛ adesai ashihilɛ he nilelɔ kpanaa lɛ wieɔ pim ŋsɛni tɛ lɛ he lɛ, ekɛɛ akɛ: “Enyɛŋ eba akɛ woloŋmalɔi ni hi shi yɛ Hela kɛ Roma nɔyelii lɛ abeaŋ lɛ ji mɛi ni ‘fo [pim] he sane nɛɛ amɛtã,’ ejaakɛ yɛ no bei lɛ amli lɛ, akpa ŋsɛni tɛ nɛɛ kɛ nitsumɔ jeeŋmɔ, ni hiɛ ekpa nɔ kwraa. Yɛ anɔkwale mli lɛ, kɛyashi be mli ni ayana shitsaa nibii nɛɛ ekomɛi ní aŋma pîm yɛ Hebri wiemɔ mli yɛ nɔ yɛ klɛŋklɛŋ afii ohai 20 lɛ amli lɛ, gbɛ ko kwraa bɛ ni aaatsɔ nɔ anu Biblia mli sane kuku nɛɛ . . . shishi.” Nilelɔ nɛɛ kɛfata he akɛ: “Kɛji akɛ woloŋmalɔi komɛi ni hi shi yɛ Hela kɛ Roma nɔyelii abeaŋ ji mɛi ni ‘fo’ Biblia mli saji nɛɛ fɛɛ ‘amɛtã’ lɛ, belɛ te fee tɛŋŋ ni [pim] he sane nɛɛ baje Hebri Biblia lɛ mli? Eji anɔkwale akɛ, ekolɛ mɔ ko ekpɛlɛŋ pîm he sane nɛɛ nɔ akɛni ‘nɔ ko fioo ko pɛ’ awie yɛ he lɛ hewɔ. Eyɛ mli nakai moŋ; shi taakɛ ale jogbaŋŋ lɛ, ‘saji bibii ni abua naa ni feɔ yinɔsane.’”

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 29]

Pim tsiimɔ shɛɔ aaafee shekel mlijaa etɛ mli enyɔ