Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Gbohiiashitee Lɛ—Tsɔɔmɔ Ko Ni Saa Ohe

Gbohiiashitee Lɛ—Tsɔɔmɔ Ko Ni Saa Ohe

Gbohiiashitee Lɛ—Tsɔɔmɔ Ko Ni Saa Ohe

“Miyɛ Nyɔŋmɔ nɔ hiɛnɔkamɔ akɛ gbohiiashitee baaba, ni jalɔi kɛ mɛi ni ejaaa fɛɛ baate shi.”—BƆFOI LƐ ASAJI 24:15.

1. Te eba lɛ tɛŋŋ ni gbohiiashitee lɛ bafee sane ni kɛ naataamɔ ba yɛ Akuashɔŋ lɛ hiɛ lɛ?

BENI bɔfo Paulo kɛ emaŋsɛɛ sanekpakpa shiɛmɔ he gbɛfãa ni ji etɛ lɛ baa naagbee yɛ afi 56 Ŋ.B. lɛ, etee Yerusalem. Romabii lɛ mɔ lɛ, ni sɛɛ mli lɛ amɛŋmɛ lɛ gbɛ koni eyajie enaa yɛ Yudafoi asaneyelihe wulu ni ji Akuashɔŋ lɛ hiɛ. (Bɔfoi lɛ Asaji 22:29, 30) Paulo kwɛ mɛi ni yeɔ sane yɛ nakai saneyelihe lɛ, ni eyɔse akɛ amɛteŋ mɛi komɛi ji Sadukifoi, ni mɛi krokomɛi hu ji Farisifoi. Kui enyɔ nɛɛ kɛ amɛhe kpãaa gbee yɛ sane pɔtɛɛ ko he. Sadukifoi lɛ heee gbohiiashitee tsɔɔmɔ lɛ amɛyeee; shi Farisifoi lɛ heɔ amɛyeɔ. Bɔni afee ni Paulo afã gbohiiashitee tsɔɔmɔ lɛ he lɛ, ekɛɛ akɛ: “Ataamɛi kɛ anyɛmimɛi, mi lɛ Farisifonyo ji mi kɛ Farisifonyo bi hu; hiɛnɔkamɔ kɛ gbohiiashitee lɛ hewɔ akojoɔ mi nɛɛ.” Beni ewie nɛkɛ lɛ, béi ba mɛi ni naa ebakpe shi lɛ ateŋ!Bɔfoi lɛ Asaji 23:6-9.

2. Mɛni ha Paulo nyɛ efã hemɔkɛyeli ni eyɔɔ yɛ gbohiiashitee lɛ mli lɛ he lɛ?

2 Beni Paulo nyiɛ gbɛ kɛmiiya Damasko yɛ afii ni tsɔ hiɛ lɛ amli lɛ, ena ninaa ko, ni enu Yesu gbee. Paulo bi Yesu po akɛ: “Mɛni mafee, Nuŋtsɔ?” Yesu ha hetoo akɛ: “Tee shi ni oya Damasko, jɛmɛ aaatsɔɔ bo nibii fɛɛ ni ato akɛ ofee lɛ.” Beni Paulo yashɛ Damasko lɛ, Anania ni ji Kristofonyo kaselɔ ko ni yeɔ ebuaa mɔ lɛ yana lɛ, ni etsɔɔ mli akɛ: “Wɔtsɛmɛi a-Nyɔŋmɔ lɛ ehalao eto, ní ole esuɔmɔnaa nii, ní ona jalɔ lɛ [Yesu ni atee lɛ shi lɛ], ní onu edaaŋ gbee ko.” (Bɔfoi lɛ Asaji 22:6-16) No hewɔ lɛ ebɛ naakpɛɛ mɔ akɛ awaje Paulo koni efã hemɔkɛyeli ni eyɔɔ yɛ gbohiiashitee lɛ mli lɛ he.1 Petro 3:15.

Ajaje Gbohiiashitee Hiɛnɔkamɔ lɛ Atsɔɔ yɛ Faŋŋ Mli

3, 4. Paulo tsɔɔ akɛ ekɛ anɔkwayeli fiɔ gbohiiashitee tsɔɔmɔ lɛ sɛɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ, ni mɛni wɔbaanyɛ wɔkase kɛjɛ enɔkwɛmɔnɔ lɛ mli?

3 Sɛɛ mli lɛ Paulo yajie enaa yɛ Nɔyelɔ Felike hiɛ. Nakai beaŋ lɛ, “otsaamɛ ko” ni atsɛɔ lɛ Tertulo ni jaje Yudafoi asane ni amɛkɛshiɔ Paulo lɛ etsɔɔ lɛ folɔ enaa akɛ eji amale tsɔɔmɔ ko hiɛnyiɛlɔ, ni ákɛ eetse maŋ lɛ hiɛ atua. Paulo ha hetoo amrɔ nɔŋŋ, ni ejaje akɛ: “Tsɔɔmɔ ni amɛtsɛ́ɔ lɛ akɛ amale tsɔɔmɔ lɛ no nɔŋŋ naa mijáa wɔtsɛmɛi a-Nyɔŋmɔ lɛ yɛ.” Kɛkɛ ni ewie sane oti diɛŋtsɛ lɛ he kɛtsa nɔ akɛ: “Miyɛ Nyɔŋmɔ nɔ hiɛnɔkamɔ, akɛ gbohiiashitee baaba, ni jalɔi kɛ mɛi ni ejaaa fɛɛ baate shi, no nɔŋŋ gbɛ mɛnɛɛmɛi hu kwɛɔ.”Bɔfoi lɛ Asaji 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.

4 Aaafee afii enyɔ sɛɛ lɛ, Porkio Festo ni baye Felike najiaŋ lɛ fɔ̃ Maŋtsɛ Herode Agripa nine koni ebafata ehe kɛbi gboklɛfonyo ni ji Paulo lɛ saji. Festo tsɔɔ mli akɛ mɛi ni bafolɔ Paulo naa lɛ heee Paulo wiemɔ akɛ ‘Yesu ko ni egbo lɛ hiɛ kã’ lɛ amɛyeee. Beni Paulo fãa ehe lɛ, ebi akɛ: “Mɛɛba mɔ ni nyɛbuɔ akɛ ebɛ mli akɛ Nyɔŋmɔ teeɔ gbohii ashi lɛ?” Kɛkɛ ni ejaje akɛ: “Nyɔŋmɔ yelikɛbuamɔ naa mikɛdamɔ shi kɛbashi ŋmɛnɛ gbi nɛɛ nɔ, ni miyeɔ odase mitsɔɔ mɛi bibii kɛ mɛi wuji nɛɛ, ni miwieee wiemɔ ko akɛ ja nii ni gbalɔi lɛ kɛ Mose hu ewie akɛ ebaaba lɛ, bɔ ni Kristo lɛ bana amanehulu, bɔ ni ebatsɔ klɛŋklɛŋ mɔ yɛ gbohiiashitee lɛ mli, ni ebajaje la lɛ he sane etsɔɔ maŋ lɛ kɛ jeŋmaji lɛ.” (Bɔfoi lɛ Asaji 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23) Kwɛ bɔ ni Paulo kɛ anɔkwayeli fi gbohiiashitee tsɔɔmɔ lɛ sɛɛ! Taakɛ Paulo ji lɛ, wɔ hu wɔbaanyɛ wɔkɛ ekãa ajaje akɛ gbohiiashitee baaba. Shi te esa akɛ wɔkpa gbɛ akɛ mɛi kɛ wɔ baaye aha tɛŋŋ? Ekolɛ tamɔ bɔ ni akɛ Paulo ye lɛ pɛpɛɛpɛ.

5, 6. (a) Gbohiiashitee he nii ni bɔfoi lɛ tsɔɔ lɛ ha mɛni ba? (b) Yɛ be mli ni wɔwieɔ hiɛnɔkamɔ ni wɔyɔɔ yɛ gbohiiashitee lɛ mli lɛ he lɛ, mɛni ehe hiaa ni wɔfee?

5 Susumɔ nɔ ni tee nɔ yɛ mra mli beni Paulo tee Ateene yɛ emaŋsɛɛ sanekpakpa shiɛmɔ he gbɛfaa ni ji enyɔ (aaafee afi 49 Ŋ.B. kɛyashi afi 52 Ŋ.B.) lɛ mli lɛ he okwɛ. Ekɛ mɛi ni heɔ nyɔŋmɔi babaoo amɛyeɔ lɛ susu saji ahe, ni ewo amɛ hewalɛ koni amɛyɔse yiŋtoo hewɔ ni Nyɔŋmɔ baatsɔ nuu ko ni ehala lɛ lɛ nɔ ekojo jeŋ muu lɛ fɛɛ yɛ jalɛ naa lɛ. Nuu nɛɛ ji Yesu. Paulo tsɔɔ mli akɛ Nyɔŋmɔ ma enɛ nɔ mi kɛtsɔ Yesu shi ni etee lɛ nɔ. Te amɛfee amɛnii yɛ enɛ he amɛha tɛŋŋ? Wɔkaneɔ akɛ: “Shi beni amɛnu gbohiiashitee he lɛ, mɛi komɛi ye ehe fɛo, ni mɛi komɛi hu kɛɛ: Wɔɔsaa wɔboo toi ekoŋŋ yɛ enɛ hewɔ.”Bɔfoi lɛ Asaji 17:29-32.

6 Bɔ ni amɛfee amɛnii amɛha lɛ tamɔ nɔ ni ba Petro kɛ Yohane nɔ yɛ Pentekoste afi 33 Ŋ.B. lɛ pɛpɛɛpɛ. Shikome ekoŋŋ lɛ, Sadukifoi lɛ ji mɛi titri ni tée naataamɔ lɛ shi. Bɔfoi lɛ Asaji 4:1-4 lɛ bɔ nɔ ni tee nɔ lɛ he amaniɛ akɛ: “Shi beni amɛwieɔ amɛtsɔɔ maŋ lɛ, osɔfoi lɛ kɛ sɔlemɔwe lɛ asafoiatsɛ lɛ kɛ Sadukifoi lɛ bashwie amɛnɔ, ejaakɛ efee amɛ mlifu akɛ amɛmiitsɔɔ maŋ lɛ nii, ni amɛmiijaje amɛmiitsɔɔ akɛ Yesu ete shi kɛjɛ gbohii ateŋ.” Shi kɛlɛ mɛi krokomɛi fee amɛnii yɛ gbɛ ni ja nɔ. “Shi mɛi ni nu wiemɔ lɛ ateŋ mɛi pii hé ye, ni hii lɛ ayibɔ aaafee akpei enumɔ.” Eka shi faŋŋ akɛ wɔ hu wɔbaanyɛ wɔkpa gbɛ akɛ kɛ́ wɔwie gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ he lɛ, mɛi baafee amɛnii yɛ gbɛ̀i srɔtoi anɔ. Enɛ hewɔ lɛ, ehe miihia ní wɔwo hemɔkɛyeli ni wɔyɔɔ yɛ tsɔɔmɔ nɛɛ mli lɛ mli hewalɛ.

Hemɔkɛyeli kɛ Gbohiiashitee Lɛ

7, 8. (a) Taakɛ atsɔɔ mli yɛ wolo ko ni aŋma ayaha Korinto asafo ni hi shi yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli lɛ, hemɔkɛyeli baanyɛ afee yaka yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? (b) Gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ he shishinumɔ ni ja ni anáa lɛ haa anɔkwa Kristofoi feɔ srɔto yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

7 Jeee mɛi fɛɛ ni batsɔmɔ Kristofoi yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 Ŋ.B. lɛ kpɛlɛ gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ nɔ amrɔ nɔŋŋ. Mɛi ni ewa kɛha amɛ akɛ amɛaakpɛlɛ nɔ lɛ ateŋ mɛi komɛi hi Korinto asafo lɛ mli. Paulo ŋma kɛyaha amɛ akɛ: “Klɛŋklɛŋ saji ni mikɛha nyɛ lɛ ateŋ eko ji nɔ ni mi hu akɛha mi, akɛ Kristo gbo yɛ wɔhe eshai lɛ ahewɔ yɛ ŋmalɛi lɛ anaa, ni akɛ afũ lɛ, ni akɛ atee lɛ shi ekoŋŋ yɛ gbi ni ji gbi etɛ lɛ nɔ yɛ ŋmalɛi lɛ anaa.” Kɛkɛ ni Paulo ma anɔkwa sane nɛɛ nɔ mi, ni ekɛɛ akɛ Kristo ni atee lɛ shi lɛ ‘jie ehe kpo etsɔɔ aaafee nyɛmimɛi ohai enumɔ,’ ni Paulo kɛfata he akɛ nɛkɛ mɛi nɛɛ ateŋ mɛi babaoo yɛ wala mli lolo. (1 Korintobii 15:3-8) Etee nɔ etsɔɔ mli akɛ: “Kɛ́ ashiɛ yɛ Kristo he akɛ atee lɛ shi kɛjɛ gbohii ateŋ lɛ, te tɛŋŋ ni nyɛteŋ mɛi komɛi kɛɔ akɛ gbohiiashitee ko bɛ lɛ? Shi kɛ́ gbohiiashitee ko bɛ lɛ, belɛ Kristo hu ateee lɛ shi. Shi kɛ́ ateee Kristo shi lɛ, belɛ wɔshiɛmɔ lɛ efee yaka, ni nyɛhemɔkɛyeli lɛ hu efee yaka.”1 Korintobii 15:12-14.

8 Hɛɛ, gbohiiashitee he tsɔɔmɔ lɛ he hiaa aahu akɛ kɛ́ Kristofoi ekpɛlɛɛɛ nɔ akɛ abaatee gbohii ashi lɛ, ehaa amɛhemɔkɛyeli lɛ bafeɔ yaka. Yɛ anɔkwale mli lɛ, gbohiiashitee lɛ he shishinumɔ ni ja ni anɔkwa Kristofoi yɔɔ lɛ haa amɛfeɔ srɔto yɛ apasa jamɔi ahe. (1 Mose 3:4; Ezekiel 18:4) Enɛ hewɔ ni Paulo kɛ gbohiiashitee he tsɔɔmɔ lɛ fata Kristofoi ‘ashishijee tsɔɔmɔi lɛ’ ahe lɛ. Belɛ nyɛhaa wɔtswaa wɔfai shi akɛ ‘wɔbaafoŋ kɛya dalɛ mli.’ Paulo wo hewalɛ akɛ: “Ni wɔɔfee enɛ hu, kɛ́ Nyɔŋmɔ aaaŋmɛ gbɛ.”Hebribii 6:1-3.

Gbohiiashitee He Hiɛnɔkamɔ Lɛ

9, 10. Kɛ́ Biblia lɛ tsĩ gbohiiashitee tã lɛ, mɛni no tsɔɔ?

9 Bɔni afee ni wɔwaje hemɔkɛyeli ni wɔyɔɔ yɛ gbohiiashitee lɛ mli lɛ, nyɛhaa wɔsusua sanebimɔi nɛɛ ahe: Kɛ́ Biblia lɛ tsĩ gbohiiashitee tã lɛ, mɛni no tsɔɔ? Mɛɛ gbɛ nɔ gbohiiashitee he tsɔɔmɔ lɛ haa Yehowa suɔmɔ lɛ jeɔ kpo faŋŋ? Sanebimɔi nɛɛ ahetoo baaha wɔtsi wɔbɛŋkɛ Nyɔŋmɔ kpaakpa, ni yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ ebaaye ebua wɔ koni wɔtsɔɔ mɛi krokomɛi anii.—2 Timoteo 2:2; Yakobo 4:8.

10 “Gbohiiashitee” ji Hela wiemɔ ko ni eshishitsɔɔmɔ ŋmiiŋmi ji ni “ate shi adamɔ shi ekoŋŋ.” Mɛni nakai wiemɔ lɛ tsɔɔ? Taakɛ Biblia lɛ tsɔɔ lɛ, gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ ji hemɔkɛyeli ni mli wa ni ayɔɔ akɛ mɔ ko ni egbo lɛ baaba wala mli ekoŋŋ. Biblia lɛ yaa nɔ etsɔɔ mli ákɛ akɛ adesa gbɔmɔtso loo mumɔŋ gbɔmɔtso teeɔ mɔ lɛ shi, ni enɛ damɔ hiɛnɔkamɔ ni mɔ lɛ yɔɔ akɛ ebaaya ŋwɛi loo ebaahi shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ nɔ. Yehowa suɔmɔ, nilee, kɛ hewalɛ ni ejieɔ lɛ kpo yɛ gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ ni yɔɔ naakpɛɛ nɛɛ mli lɛ haa wɔnaa kpɛɔ wɔhe.

11. Mɛɛ gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔi Nyɔŋmɔ tsuji ni afɔ amɛ mu lɛ yɔɔ?

11 Yesu shitee lɛ kɛ enyɛmimɛi ni afɔ amɛ mu lɛ ashitee lɛ haa amɛnáa mumɔŋ gbɔmɔtso ni baaha amɛnyɛ amɛsɔmɔ yɛ ŋwɛi. (1 Korintobii 15:35-38, 42-53) Amɛkɛ Yesu baasɔmɔ akɛ nɔyelɔi yɛ Mesia Maŋtsɛyeli ni baaha shikpɔŋ lɛ atsɔ Paradeiso lɛ mli. Mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ bafeɔ maŋtsɛmɛi ni yeɔ osɔfoi yɛ Yesu ni ji Osɔfonukpa lɛ shishi. Amɛbaakpã Kristo kpɔmɔ afɔleshaa lɛ mli jɔɔmɔi lɛ amli amɛha adesai yɛ jalɛ jeŋ hee lɛ mli. (Hebribii 7:25, 26; 9:24; 1 Petro 2:9; Kpojiemɔ 22:1, 2) Dani enɛ aaaba mli lɛ, mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ ateŋ mɛi ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lolo lɛ yɛ he miishɛɛ akɛ amɛbaaya nɔ amɛfee mɛi ni Nyɔŋmɔ kpɛlɛɔ amɛnɔ. Kɛ́ amɛgboi lɛ, amɛnine baashɛ ‘amɛnyɔmɔwoo’ lɛ nɔ kɛtsɔ shi ni abaatee amɛ akɛ mumɔi ni gboiii dɔŋŋ ni baahi shi yɛ ŋwɛi lɛ nɔ. (2 Korintobii 5:1-3, 6-8, 10; 1 Korintobii 15:51, 52; Kpojiemɔ 14:13) Paulo ŋma akɛ: “Kɛji wɔkɛ lɛ efee ekome yɛ egbele lɛ henɔ lɛ mli lɛ, no lɛ wɔkɛ lɛ aaafee ekome yɛ eshitee lɛ nɔ̃ lɛ mli hu.” (Romabii 6:5) Shi mɛi ni abaatee amɛ shi kɛba wala mli yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ ekoŋŋ akɛ adesai lɛ hu? Mɛɛ gbɛ nɔ gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ baaha amɛtsi amɛbɛŋkɛ Nyɔŋmɔ kpaakpa? Wɔbaanyɛ wɔkase nii babaoo kɛjɛ Abraham nɔkwɛmɔnɔ lɛ mli.

Gbohiiashitee lɛ kɛ Naanyo ni Akɛ Yehowa Bɔɔ

12, 13. Mɛɛ nɔdaamɔnɔ ni mli wa Abraham ná ni ekɛaahe gbohiiashitee lɛ eye?

12 Abraham ni atsɔɔ mli akɛ eji “Nyɔŋmɔ shieŋtsɛ” lɛ ji mɔ ko ni yɔɔ hemɔkɛyeli ni sa kadimɔ waa. (Yakobo 2:23) Beni Paulo tsĩɔ hii kɛ yei anɔkwafoi agbɛi atã yɛ Hebribii awolo lɛ yitso 11 lɛ, etsĩ Abraham hemɔkɛyeli lɛ tã shii etɛ sɔŋŋ. (Hebribii 11:8, 9, 17) Yɛ nɔ ni ji etɛ ni etsĩ tã lɛ mli lɛ, egbala jwɛŋmɔ kɛtee hemɔkɛyeli ni Abraham jie lɛ kpo beni efee toiboo akɛ ekɛ ebinuu Isak baasha afɔle lɛ nɔ. Abraham ná hemɔkɛyeli akɛ shiwoo seshi ni Yehowa ekɛɛ akɛ ebaatsɔ Isak nɔ kɛba lɛ baaba mli anɔkwale. Abraham ‘bu akɛ Nyɔŋmɔ yɛ hewalɛ ni ekɛaatee Isak shi kɛaajɛ gbohii ateŋ tete,’ kɛ́ ekɛ lɛ shã afɔle ni egbo po lɛ.

13 Taakɛ bɔ ni nibii anaa yakpa lɛ, beni Yehowa na bɔ ni Abraham hemɔkɛyeli lɛ mli wa ha lɛ, eto gbɛjianɔ koni akɛ kooloo ko aye Isak najiaŋ kɛshã afɔle lɛ. Shi kɛlɛ, Isak sane lɛ fee gbohiiashitee lɛ he mfoniri, taakɛ bɔ ni Paulo tsɔɔ mli lɛ akɛ: “[Abraham] enine shɛ enɔ [Isak] yɛ mfonirifeemɔŋ gbɛ nɔ.” (Hebribii 11:19, NW) Kɛfata he lɛ, Abraham yɛ nɔdaamɔnɔ ko ni mli wa ni ha ená hemɔkɛyeli yɛ gbohiiashitee lɛ mli. Eji beni Abraham kɛ Sara gbɔ lɛ Yehowa esaaa eteee amɛfɔmɔ hewalɛi ashi ekoŋŋ kulɛ, ani amɛbaanyɛ amɛfee ekome kɛfɔ́ amɛbinuu Isak?—1 Mose 18:10-14; 21:1-3; Romabii 4:19-21.

14. (a) Taakɛ Hebribii 11:9, 10 lɛ tsɔɔ lɛ, mɛni gbɛ Abraham kwɛ? (b) Kɛ́ Abraham nine aaashɛ Maŋtsɛyeli lɛ mli jɔɔmɔi lɛ anɔ yɛ jeŋ hee lɛ mli lɛ, mɛni esa akɛ eba enɔ? (d) Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔnine ashɛ Maŋtsɛyeli lɛ mli jɔɔmɔi lɛ anɔ lɛ?

14 Paulo tsɔɔ mli akɛ Abraham ji gbɔ kɛ mɔ ni hi buui amli, ni “eekwɛ maŋ ní yɔɔ shishitoo ní wa ní etolɔ kɛ emalɔ ji Nyɔŋmɔ lɛ gbɛ.” (Hebribii 11:9, 10) Enɛ jeee maŋ diɛŋtsɛ tamɔ Yerusalem, ni ji he ni Nyɔŋmɔ sɔlemɔwe lɛ yɔɔ lɛ. Yɛ no najiaŋ lɛ eji mfonirifeemɔŋ maŋ. No ji Nyɔŋmɔ ŋwɛi Maŋtsɛyeli lɛ ni feɔ Kristo Yesu kɛ mɛi 144,000 ni baafata ehe kɛye nɔ lɛ. Atsɛɔ mɛi 144,000 lɛ yɛ amɛŋwɛi anunyam lɛ mli hu akɛ “maŋ krɔŋkrɔŋ lɛ ni ji Yerusalem hee lɛ,” kɛ Kristo “ayemforo.” (Kpojiemɔ 21:2) Yɛ afi 1914 lɛ, Yehowa wó Yesu akɛ Mesia Maŋtsɛ yɛ ŋwɛi Maŋtsɛyeli lɛ nɔ, ni efã lɛ koni eye lumɔ yɛ ehenyɛlɔi lɛ ateŋ. (Lala 110:1, 2; Kpojiemɔ 11:15) Bɔni afee ni Abraham ni ji “Nyɔŋmɔ shieŋtsɛ” lɛ nine ashɛ Maŋtsɛyeli nɔyeli lɛ mli jɔɔmɔi lɛ anɔ lɛ, akɛ lɛ baaba wala mli ekoŋŋ. Nakai nɔŋŋ kɛji akɛ wɔ hu wɔnine baashɛ Maŋtsɛyeli lɛ mli jɔɔmɔi anɔ lɛ, no lɛ esa akɛ wɔhi wala mli yɛ Nyɔŋmɔ jeŋ hee lɛ mli akɛ asafo babaoo ni baafo Harmagedon lɛ mli bii loo ákɛ mɛi ni abaatée amɛ shi kɛjɛ gbele mli. (Kpojiemɔ 7:9, 14) Shi mɛni ji nɔdaamɔnɔ kɛha gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ?

Nyɔŋmɔ Suɔmɔ Lɛ—Nɔdaamɔnɔ Kɛha Gbohiiashitee He Hiɛnɔkamɔ Lɛ

15, 16. (a) Klɛŋklɛŋ gbalɛ ni yɔɔ Biblia lɛ mli lɛ haa wɔnáa nɔdaamɔnɔ kɛha gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? (b) Hemɔkɛyeli ni wɔɔná yɛ gbohiiashitee lɛ mli lɛ baanyɛ eha wɔtsi wɔbɛŋkɛ Yehowa kpaakpa yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

15 Wekukpaa ni bɛŋkɛ kpaakpa ni yɔɔ wɔkɛ wɔŋwɛi Tsɛ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ teŋ, hemɔkɛyeli ni mli wa tamɔ Abraham nɔ̃ lɛ ni wɔyɔɔ, kɛ toiboo ni wɔfeɔ wɔhaa Nyɔŋmɔ famɔi lɛ haa Yehowa buɔ wɔ akɛ jalɔi kɛ enanemɛi. Enɛ haa wɔnáa hegbɛ koni wɔná Maŋtsɛyeli nɔyeli lɛ he sɛɛ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, klɛŋklɛŋ gbalɛ ni aŋma yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli, ni jeɔ kpo yɛ 1 Mose 3:15 lɛ haa anáa nɔdaamɔnɔ kɛha gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ kɛ naanyo ni akɛ Nyɔŋmɔ aaabɔ lɛ. Jeee Satan yitso nɔ̃ ní abaatswa lɛ pɛ kɛkɛ egba, shi akɛ nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, egba Nyɔŋmɔ yoo lɛ Seshi lɛ nanetsitsi nɔ̃ ni abaatswa lɛ hu efɔ̃ shi. Yesu gbele yɛ sɛŋmɔtso lɛ nɔ lɛ ji enanetsitsi nɔ̃ ni atswa yɛ mfonirifeemɔŋ. Eshitee yɛ gbi ni ji etɛ lɛ nɔ lɛ tsá nakai fala lɛ, ni no gbeleɔ gbɛ koni anyɛ afee nɔ ko diɛŋtsɛ ashi “mɔ ni yɔɔ gbele nɔ hewalɛ ni ji abonsam lɛ.”—Hebribii 2:14.

16 Paulo kaiɔ wɔ akɛ “Nyɔŋmɔ jieɔ lɛ diɛŋtsɛ esuɔmɔ ní ekɛsumɔ wɔ lɛ shi etsɔ̃ɔ, akɛ be mli ni wɔji eshafeelɔi lɛ beebe ni Kristo bagbo yɛ wɔnajiaŋ.” (Romabii 5:8) Yɛ anɔkwale mli lɛ, hiɛsɔɔ ni wɔyɔɔ kɛha mɔbɔ ni ana wɔ nɛɛ lɛ haa wɔtsiɔ wɔbɛŋkɛɔ Yesu kɛ wɔŋwɛi Tsɛ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ kpaakpa.—2 Korintobii 5:14, 15.

17. (a) Mɛɛ hiɛnɔkamɔ Hiob jie lɛ kpo? (b) Mɛni Hiob 14:15 lɛ tsɔɔ yɛ Yehowa he, ni te enɛ haa onuɔ he ohaa tɛŋŋ?

17 Hiob, ni ji nuu anɔkwafo ni hi shi dani Kristofoi abe lɛ shɛ lɛ hu kpa gbohiiashitee lɛ gbɛ. Satan ha ena nɔ̃ waa diɛŋtsɛ. Ákɛ mɔ ni tamɔɔɔ enanemɛi gbohii ni etsĩii gbohiiashitee lɛ tã kwraa lɛ, hiɛnɔkamɔ nɛɛ shɛje Hiob mii, ni ebi akɛ: “Kɛji gbɔmɔ gbo lɛ, ani ehiɛ aaakã ekoŋŋ?” Hiob diɛŋtsɛ ha hetoo akɛ: “Mitawuu gbii lɛ amli fɛɛ lɛ makwɛ gbɛ kɛyashi beyinɔ ní mitsakemɔ lɛ aaaba!” Beni ekɛ Yehowa ni ji e-Nyɔŋmɔ lɛ wieɔ lɛ, ekɛɛ akɛ: “Kulɛ oootsɛ́, ni mahereo nɔ.” Hiob wie wɔ-Bɔlɔ ni yɔɔ suɔmɔ lɛ henumɔi ahe akɛ: “Oootao onine naa nitsumɔ lɛ sɛɛ gbɛ.” (Hiob 14:14, 15) Hɛɛ, Yehowa kɛ miishɛɛ miimɛ be ni anɔkwafoi baatsɔ gbohiiashitee lɛ nɔ amɛba wala mli lɛ. Kɛ́ wɔsusu suɔmɔ kɛ mɔbɔnalɛ ni ejie lɛ kpo etsɔɔ wɔ yɛ emuu ni wɔyeee lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ he lɛ, kwɛ bɔ ni etsiɔ wɔ kɛbɛŋkɛɔ lɛ kpaakpa!—Romabii 5:21; Yakobo 4:8.

18, 19. (a) Mɛɛ hiɛnɔkamɔ Daniel yɔɔ akɛ ebaahi wala mli ekoŋŋ? (b) Mɛni wɔbaapɛi mli yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli?

18 Gbalɔ Daniel ní Nyɔŋmɔ ŋwɛibɔfo lɛ tsɔɔ mli akɛ eji ‘nuu ní asumɔɔ esane naakpa’ lɛ kɛ ewala be babaoo sɔmɔ yɛ anɔkwayeli mli. (Daniel 10:11, 19) Etee nɔ eye Yehowa anɔkwa kɛjɛ be mli ni aŋɔ lɛ nom yɛ afi 617 D.Ŋ.B. lɛ kɛyashi enine shɛ ninaa ko nɔ yɛ afi 536 D.Ŋ.B., yɛ Koresh ni ji Persia maŋtsɛ lɛ nɔyeli afi ni ji etɛ lɛ mli, ni sɛɛ mli lɛ egbo. (Daniel 1:1; 10:1) Yɛ nakai Koresh nɔyeli afi ni ji etɛ lɛ be ko mli lɛ, Daniel na ninaa ko ni tsɔɔ bɔ ni áto jeŋ hewalɛi lɛ anaa aha, ni baaba naagbee yɛ amanehulu kpeteŋkpele lɛ mli lɛ. (Daniel 11:1–12:13) Akɛni Daniel nuuu ninaa lɛ shishi jogbaŋŋ hewɔ lɛ, ebi ŋwɛibɔfo ni jie ninaa lɛ kpo etsɔɔ lɛ lɛ akɛ: “Minuŋtsɔ, te enɛɛmɛi anaa aaayakpa tɛŋŋ?” Ŋwɛibɔfo lɛ ha lɛ hetoo, ni egbala jwɛŋmɔ kɛtee “naagbee be” ní “mɛi ní le nii lɛ aaana shishi” lɛ nɔ. Mɛɛ hiɛnɔkamɔ Daniel yɔɔ? Ŋwɛibɔfo lɛ kɛɛ akɛ: “Ooojɔɔ ohe, ni ooote shi oyaná ogbɛfaŋnɔ yɛ gbii lɛ anaagbee lɛ mli.” (Daniel 12:8-10, 13) Daniel baaku esɛɛ eba yɛ “jalɔi ashitee lɛ mli” yɛ Kristo Afii Akpe Nɔyeli lɛ mli.—Luka 14:14.

19 Wɔyɛ naagbee be lɛ naagbee kwraa, ni wɔbɛŋkɛ be mli ni Kristo Afii Akpe Nɔyeli lɛ baaje shishi lɛ kpaakpa fe be mli ni wɔbatsɔmɔ heyelilɔi lɛ. No hewɔ lɛ esa akɛ wɔbi wɔhe akɛ, ‘Ani mahi jeŋ hee lɛ mli koni mikɛ Abraham, Hiob, Daniel, kɛ anɔkwafoi hii kɛ yei krokomɛi lɛ abɔ naanyo?’ Kɛ́ wɔbɛŋkɛ Yehowa kpaakpa ni wɔye ekitai lɛ anɔ lɛ, wɔbaahi jɛmɛ. Yɛ wɔnikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli lɛ, wɔbaapɛi gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ mli fitsofitso koni wɔle mɛi ni abaatee amɛ shi lɛ.

Ani Okaiɔ?

• Te mɛi fee amɛnii amɛha tɛŋŋ beni Paulo jaje hiɛnɔkamɔ ni eyɔɔ yɛ gbohiiashitee lɛ mli lɛ etsɔɔ lɛ?

• Mɛni hewɔ gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ ni anɔkwa Kristofoi yɔɔ lɛ haa amɛfeɔ srɔto yɛ amale Kristofoi ahe lɛ?

• Te wɔfeɔ tɛŋŋ wɔleɔ akɛ Abraham, Hiob, kɛ Daniel ná hemɔkɛyeli yɛ gbohiiashitee lɛ mli?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 8]

Paulo jie enaa yɛ Nɔyelɔ Felike hiɛ, ni ekɛ ekãa jaje gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 10]

Mɛni hewɔ Abraham ná hemɔkɛyeli yɛ gbohiiashitee lɛ mli lɛ?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 12]

Gbohiiashitee he hiɛnɔkamɔ lɛ shɛje Hiob mii

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 12]

Daniel baaku esɛɛ eba wala mli yɛ jalɔi ashitee lɛ mli