Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Okɛ Nyɔŋmɔ Anyiɛ Ni Ahi Aha Bo

Okɛ Nyɔŋmɔ Anyiɛ Ni Ahi Aha Bo

Okɛ Nyɔŋmɔ Anyiɛ Ni Ahi Aha Bo

“Kɔɔyɔɔ amɛdũɔ, ni ahum amɛaakpa.”—HOSHEA 8:7.

1. Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔkɛ Yehowa anyiɛ?

KƐ́ GBƐTSƆƆLƆ ko ni efã gbɛ shii abɔ kɛtsɔ gbɛ ko ni nɔ yɔɔ oshara fata ohe kɛmiifã gbɛ kɛtsɔ nakai gbɛ lɛ nɔ lɛ, ekã shi faŋŋ akɛ, obaayashɛ shweshweeshwe. Ebaafee nɔ ni nilee yɔɔ mli akɛ okɛ gbɛtsɔɔlɔ ni tamɔ nakai aaanyiɛ fe nɔ ni okome too ooofã gbɛ yɛ nakai gbɛ lɛ nɔ. Yɛ gbɛ ko nɔ lɛ, enɛ feɔ shihilɛ ni wɔyɔɔ mli lɛ he nɔkwɛmɔnɔ. Kɛ́ wɔɔkɛɛ lɛ, Yehowa kɛ ehe eha akɛ ebaatsɔɔ wɔ gbɛ kɛtsɔ ŋmɛnɛŋmɛnɛ yiwalɛ jeŋ ni tamɔ shia-ŋa ni kã shi shwaŋŋ lɛ nɔ. Wɔɔfee nilelɔi akɛ wɔkɛ lɛ aaanyiɛ fe nɔ ni wɔɔbɔ mɔdɛŋ akɛ wɔɔkudɔ wɔ diɛŋtsɛ wɔnajifamɔi. Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔkɛ Nyɔŋmɔ anyiɛ? Wɔbaanyɛ wɔfee nakai kɛtsɔ gbɛtsɔɔmɔi ni ekɛha yɛ e-Wiemɔ lɛ mli lɛ ní wɔkɛaatsu nii lɛ nɔ.

2. Mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ nɛɛ mli?

2 Wɔsusu mfonirifeemɔŋ drama ni aŋma he sane yɛ Hoshea yitso 1 kɛyashi yitso 5 lɛ he yɛ nikasemɔ ni tsɔ enɛ hiɛ lɛ mli. Taakɛ wɔna lɛ, nikasemɔi yɛ nakai drama lɛ mli ní baanyɛ aye abua wɔ koni wɔkɛ Nyɔŋmɔ anyiɛ. Agbɛnɛ nyɛhaa wɔsusua saji otii ni yɔɔ wolo lɛ yitso 6 kɛyashi yitso 9 lɛ mli lɛ ekomɛi ahe wɔkwɛa. Ebaahi jogbaŋŋ akɛ wɔkɛ yitsei ejwɛ nɛɛ ahesusumɔ kuku aaaje shishi.

Yitsei lɛ Ahe Susumɔ Kuku

3. Wiemɔ saji ni yɔɔ Hoshea yitso 6 kɛyashi yitso 9 lɛ mli lɛ he kuku.

3 Israel akutsei-nyɔŋma maŋtsɛyeli ni yɔɔ kooyigbɛ lɛ amlibii lɛ ji mɛi titri ni Yehowa tsu Hoshea koni eyagba etsɔɔ amɛ. No mli lɛ, maŋ nɛɛ ní ale lɛ hu akɛ Efraim akɛni no ji akutso ni hé shi waa yɛ mli lɛ ekwa Nyɔŋmɔ. Hoshea yitso 6 kɛyashi yitso 9 lɛ haa wɔleɔ akɛ gbɔmɛi lɛ eyayeee Yehowa anɔkwa kɛtsɔ ekpaŋmɔ lɛ mli ni amɛku kɛ yiwalɛ nifeemɔi ni amɛkɛ amɛhe wo mli lɛ nɔ. (Hoshea 6:7) Yɛ nɔ najiaŋ ni amɛaaku amɛsɛɛ kɛya Yehowa ŋɔɔ lɛ, amɛ kɛ jeŋmaji lɛ moŋ yafee kpaŋmɔi srɔtoi. Akɛni amɛtee nɔ amɛkɛ amɛhe wo nifɔjianii amli hewɔ lɛ, nibii gbohii ji nɔ ni jɛ mli kɛbaha amɛ. Yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, abu amɛ fɔ́. Shi shɛɛ sane ni shɛjeɔ mɔ mii hu yɛ Hoshea gbalɛ lɛ mli. Ama nɔ mi aha gbɔmɛi lɛ akɛ amɛbaanyɛ amɛku amɛsɛɛ kɛya Yehowa ŋɔɔ, ni ákɛ kɛ́ amɛkɛ amɛnifeemɔi tsɔɔ akɛ amɛtsake amɛtsui diɛŋtsɛ lɛ, no lɛ ebaana amɛ mɔbɔ.

4. Mɛɛ nikasemɔi ni he yɔɔ sɛɛnamɔ wɔbaasusu he yɛ Hoshea gbalɛ lɛ mli?

4 Hoshea gbalɛ lɛ mli yitsei ejwɛ nɛɛ baanyɛ ekɛ gbɛtsɔɔmɔi krokomɛi ni baaye abua wɔ ni wɔkɛ Nyɔŋmɔ anyiɛ lɛ aha wɔ. Nyɛhaa wɔsusua nibii ejwɛ ni he yɔɔ sɛɛnamɔ ní wɔkaseɔ kɛjɛɔ yitsei nɛɛ amli lɛ ahe wɔkwɛa. Nomɛi ji: (1) Jeee kɛɛmɔ kɛkɛ ni mɔ kɛɔ akɛ etsake etsui lɛ haa anaa akɛ etsake etsui diɛŋtsɛ, shi moŋ enifeemɔi haa anaa nakai; (2) afɔleshãai kɛkɛ esaaa Nyɔŋmɔ hiɛ; (3) kɛ́ Yehowa jálɔi kwa lɛ lɛ, edɔɔ lɛ; kɛ (4) bɔni afee ni ahi aha wɔ lɛ, esa akɛ wɔfee nibii ni hi.

Nɔ ni Haa Anaa akɛ Mɔ Etsake Etsui Diɛŋtsɛ

5. Tsɔɔmɔ sane oti ni yɔɔ Hoshea 6:1-3 lɛ mli.

5 Hoshea gbalɛ lɛ tsɔɔ wɔ tsuitsakemɔ kɛ mɔbɔnalɛ he nii babaoo. Wɔkaneɔ yɛ Hoshea 6:1-3 lɛ akɛ: “Nyɛbaa ní wɔkua wɔsɛɛ wɔyaa Yehowa ŋɔɔ! Ejaakɛ lɛ etserɛ wɔmli, ni esaa eeetsá wɔ; lɛ etswia wɔ nii, ni esaa eeefimɔ nɔ eha wɔ. Eeeha wɔyi aná wala yɛ gbii enyɔ sɛɛ, gbi ni ji gbi etɛ lɛ eeetee wɔ shi, koni wɔyi aná wala yɛ ehiɛ. Nyɛhaa wɔlea ní wɔtiua Yehowa he nilee lɛ! Ekpojee lɛ ma shi shiŋŋ tamɔ jetsɛremɔ, ni eeeba tamɔ nugbɔnɛmɔ eha wɔ, tamɔ gbo nugbɔ ní nɛɔ shwieɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ.”

6-8. Mɛɛ tɔmɔ yɔɔ Israel tsui ni ekɛɛ etsake lɛ he?

6 Namɔ wie wiemɔi ni yɔɔ nakai kukuji lɛ amli lɛ? Mɛi komɛi kɛɔ akɛ Israelbii ni yeee anɔkwa lɛ anaa wiemɔi nɛɛ jɛ, ni ákɛ gbɔmɛi toigbolɔi nɛɛ kwa amɛkɛɛ amɛtsake amɛtsui bɔni afee ni Nyɔŋmɔ ana amɛ mɔbɔ. Shi mɛi krokomɛi hu kɛɔ akɛ gbalɔ Hoshea wiemɔi ni, ni ákɛ eekpa gbɔmɛi lɛ fai koni amɛku amɛsɛɛ kɛba Yehowa ŋɔɔ. Ekɔɔɔ he eko mɔ ni wie wiemɔi nɛɛ, sanebimɔ ni he hiaa lɛ ji akɛ, Ani Israel akutsei nyɔŋma maŋtsɛyeli lɛ mlibii lɛ ku amɛsɛɛ kɛba Yehowa ŋɔɔ, ni amɛha ana akɛ amɛtsake amɛtsui diɛŋtsɛ? Hetoo lɛ ji, dabi. Yehowa tsɔ Hoshea nɔ ewie akɛ: “Te mafeeo tɛŋŋ, Efraim? Te mafeeo tɛŋŋ, Yuda? Ejaakɛ nyɛmɔbɔnalɛ lɛ tamɔ leebi atatu, ni etamɔ bɔ́ ni hoɔ yaa mra.” (Hoshea 6:4) Kwɛ bɔ ni sane nɛɛ maa bɔ ni Nyɔŋmɔ webii lɛ gbee shi kwraa yɛ ejamɔ mli lɛ nɔ mi ha! Mɔbɔnalɛ loo anɔkwa suɔmɔ ní amɛjieɔ lɛ kpo lɛ sɛɛ fo—tamɔ leebi afua loo bɔ́ hoɔ yaa mra beni hulu teɔ shi lɛ. Eyɛ mli akɛ gbɔmɛi lɛ fee amɛnii tamɔ nɔ ni amɛtsake amɛtsui moŋ, shi Yehowa enaaa nɔ ko yɛ amɛhe ni aaaha ena amɛ mɔbɔ. Mɛni ji naagba lɛ?

7 Israel tsuitsakemɔ lɛ ji hiɛaŋhiɛaŋ nɔ̃, ejɛɛɛ amɛtsuiŋ. Beni Hoshea 7:14 lɛ wieɔ bɔ ni Yehowa náaa ewebii lɛ anifeemɔ lɛ he miishɛɛ lɛ he lɛ, ekɛɛ akɛ: “Amɛbolɔɔɔ amɛtsɛɛɛ mi yɛ amɛtsuiiaŋ, shi amɛhũuɔ yɛ amɛsaai anɔ.” Kuku 16 lɛ kɛfata he akɛ: “Amɛkuɔ amɛsɛɛ, shi jeee ŋwɛigbɛ”—ni tsɔɔ akɛ jeee kɛmiiya jamɔ ko ni nɔ kwɔ he. Gbɔmɛi lɛ sumɔɔɔ ni amɛfeɔ tsakemɔi ni he hiaa ni baasaa amɛ kɛ Yehowa teŋ koni amɛku sɛɛ amɛkɛ jamɔ ni nɔ kwɔ aha lɛ lɛ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, amɛsumɔɔɔ ni amɛkɛ Nyɔŋmɔ nyiɛɔ.

8 Tɔmɔ kroko hu yɛ Israelbii lɛ atsuitsakemɔ lɛ he. Gbɔmɛi lɛ kã he amɛmiifee esha—yɛ anɔkwale mli lɛ, amɛkɛ amɛhe wo eshai srɔtoi amli, ni ekomɛi ji juu-kɛfɔ̃, gbɔmɔgbee, juu, wɔŋjamɔ, kɛ kpaŋmɔi ni nilee bɛ mli ní amɛ kɛ jeŋmaji lɛ feɔ lɛ. Yɛ Hoshea 7:4 lɛ mli lɛ, akɛ gbɔmɛi lɛ to “flɔnɔɔ” loo aboloo shãlɔ flɔnɔɔ he, ni ekã shi faŋŋ akɛ, enɛ jɛ akɔnɔi fɔji ni tamɔ la ni tsoɔ ní jɛɔ amɛmli lɛ hewɔ. Ani gbɔmɛi ni egbee shi kwraa yɛ Nyɔŋmɔjamɔ gbɛfaŋ ni tamɔ nɛkɛ lɛ sa mɔbɔnalɛ? Ekã shi faŋŋ akɛ, dabi! Hoshea ha gbɔmɛi atuatselɔi lɛ ná le akɛ, Yehowa ‘baakai amɛnishaianii lɛ, ni eeewo amɛhe eshai lɛ ahe nyɔmɔ.’ (Hoshea 9:9) Anaŋ amɛ mɔbɔ!

9. Mɛni saji ni Hoshea ŋmala lɛ haa wɔleɔ yɛ tsuitsakemɔ kɛ mɔbɔnalɛ he?

9 Beni wɔkaneɔ saji ni Hoshea ŋmala lɛ, mɛni no haa wɔkaseɔ yɛ tsuitsakemɔ kɛ mɔbɔnalɛ he? Israelbii ni bɛ hemɔkɛyeli lɛ akɔkɔbɔɔ he nɔkwɛmɔnɔ lɛ haa wɔleɔ akɛ kɛji wɔnine baashɛ Yehowa mɔbɔnalɛ nɔ lɛ, no lɛ esa akɛ wɔnifeemɔi atsɔɔ akɛ wɔtsake kɛjɛ wɔtsuiŋ tɔ̃ɔ. Te feɔ tɛŋŋ anaa tsuitsakemɔ ni tamɔ nɛkɛ? Anyɛɛɛ akɛ yaafonui loo wiemɔi foji alaka Yehowa. Kɛ́ mɔ etsake etsui diɛŋtsɛ lɛ, enifeemɔi haa anaa enɛ faŋŋ. Kɛ́ efɔŋfeelɔ nine baashɛ mɔbɔnalɛ nɔ lɛ, no lɛ esa akɛ ekpa nifɔjianii ni efeɔ lɛ kwraa, ni ekɛ ehe awo Yehowa jamɔ ni awó nɔ gojoo lɛ mli.

Afɔleshãai Pɛ Esaaa Yehowa Hiɛ

10, 11. Taakɛ atsɔɔ yɛ Israelbii lɛ asane lɛ mli lɛ, mɛni hewɔ afɔleshãai pɛ esaaa Yehowa hiɛ lɛ?

10 Agbɛnɛ nyɛhaa wɔsusua nikasemɔ ni ji enyɔ ni baanyɛ aye abua wɔ koni wɔkɛ Yehowa anyiɛ lɛ he. Ni no ji akɛ: Afɔleshãai pɛ esaaa Nyɔŋmɔ hiɛ. Hoshea 6:6 lɛ kɛɔ akɛ: “Mɔbɔnalɛ [Yehowa] misumɔɔ, ni jeee afɔle, kɛ Nyɔŋmɔ he nilee hu fe shãa afɔlei.” Kadimɔ akɛ Yehowa sumɔɔ mɔbɔnalɛ loo anɔkwa suɔmɔ ni ajieɔ lɛ kpo ni ji nifeemɔ ko ni jɛɔ tsui mli lɛ, ni esumɔɔ ni aná ehe nilee hu. Shi ekolɛ obaabi akɛ: ‘Mɛni hewɔ kuku nɛɛ kɛɛ Yehowa sumɔɔɔ “afɔle” kɛ “shãa afɔlei” lɛ? Ani Mose Mla lɛ biii ni atsu nibii ni tamɔ enɛɛmɛi ahe nii?’

11 Mla lɛ bi ni ashã afɔlei kɛ shãa afɔlei, shi naagba ko ni yɔɔ hiɛdɔɔ yɛ bɔ ni mɛi ni hi shi yɛ Hoshea gbii lɛ amli lɛ tsuɔ nibii nɛɛ ahe nii amɛhaa lɛ he. Eyɛ faŋŋ akɛ, Israelbii lɛ ateŋ mɛi komɛi shã afɔlei ni tamɔ nɛkɛ ni akpaa gbɛ yɛ amɛdɛŋ lɛ koni amɛkɛha mɛi ana akɛ amɛji mɛi komɛi ni etu amɛhe amɛha diɛŋtsɛ. Shi yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ, amɛkɛ amɛhe woɔ nifɔjianii amli. Nibii fɔji ni amɛfeɔ lɛ haa anaa akɛ amɛbɛ anɔkwa suɔmɔ. Amɛnifeemɔi lɛ hu tsɔɔ akɛ amɛji mɛi komɛi ni ekpoo Nyɔŋmɔ he nilee, ejaakɛ amɛhiii shi yɛ nilee nɛɛ kɛ gbeekpamɔ naa. Kɛji akɛ gbɔmɛi lɛ ehiɛɛɛ tsui ni ja, ni asaŋ amɛbaaa amɛjeŋ jogbaŋŋ lɛ, no lɛ mɛɛ sɛɛnamɔ yɔɔ amɛfɔleshãai lɛ ahe? No ji akɛ, Nyɔŋmɔ náaa amɛfɔleshãai lɛ ahe miishɛɛ.

12. Mɛɛ kɔkɔ Hoshea 6:6 lɛ bɔɔ gbɔmɛi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ?

12 Kɔkɔbɔɔ yɛ saji ni Hoshea ŋmala lɛ mli kɛha sɔlemɔyalɔi babaoo ŋmɛnɛ. Amɛkɛ amɛhe woɔ jamɔŋ nifeemɔi amli ni amɛkɛɔ akɛ amɛkɛ miishã afɔle amɛmiiha Nyɔŋmɔ. Kɛlɛ, jamɔ ni amɛkɛ amɛhe woɔ mli lɛ náaa hewalɛ fɛi yɛ amɛjeŋba nɔ, ni kɛ́ eeená amɛnɔ hewalɛ po lɛ, belɛ yɛ gbɛ bibioo ko pɛ nɔ. Ani gbɔmɛi ni tamɔ nɛkɛ baaná Nyɔŋmɔ hiɛ duromɔ kɛji akɛ amɛtsui tsirɛɛɛ amɛ koni amɛtao ehe anɔkwa nilee, ni amɛkɛ nakai nilee lɛ atsu nii kɛtsɔ nifɔjianii ní amɛaatsi amɛhe kɛaajɛ he lɛ nɔ? Mɔ ko mɔ ko akasusu akɛ jamɔ mli nitsumɔi pɛ ni akɛ he woɔ mli lɛ saa Nyɔŋmɔ hiɛ. Yehowa náaa adesai ni amɛhiii shi yɛ e-Wiemɔ lɛ naa shi moŋ amɛbɔɔ mɔdɛŋ akɛ amɛná ehiɛ duromɔ kɛtsɔ jamɔŋ nifeemɔi komɛi amli kɛkɛ ni amɛkɛ amɛhe woɔ lɛ nɔ lɛ ahe miishɛɛ.—2 Timoteo 3:15.

13. Mɛɛ afɔlei nɛkɛ wɔshãa, shi mɛni esa akɛ wɔha ehi wɔjwɛŋmɔ mli yɛ bɔ ni abuɔ nakai afɔlei lɛ ahaa lɛ he?

13 Ákɛ anɔkwa Kristofoi lɛ, wɔhiɛ kpaaa nɔ akɛ afɔleshãai pɛ esaaa Nyɔŋmɔ hiɛ. Eji anɔkwale akɛ wɔkɛ kooloi eshãaa afɔlei wɔhaaa Yehowa. Shi kɛlɛ, ‘wɔkɛ yijiemɔ afɔle haa Nyɔŋmɔ daa; no ji naabui ní jajeɔ egbɛi lɛ ayibii lɛ.’ (Hebribii 13:15) Ehe miihia ni wɔkwɛ wɔhe nɔ jogbaŋŋ ni wɔkafee wɔnii tamɔ Israelbii eshafeelɔi ni hi shi yɛ Hoshea gbii lɛ amli lɛ fee lɛ, ní wɔyasusu akɛ kɛ́ wɔfee nibii fɔji lɛ, wɔbaanyɛ wɔkɛ nakai yijiemɔ afɔlei ni wɔkɛhaa Nyɔŋmɔ lɛ akpata wɔ kɛ lɛ teŋ. Susumɔ oblayoo ko ni kɛ ehe yawo bɔlɛnamɔ jeŋba shara mli yɛ teemɔŋ lɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ he okwɛ. Ewie yɛ sɛɛ mli akɛ: “Mikɛ be babaoo wo shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli kɛ susumɔ akɛ no baatsimɔ minɔtɔmɔ lɛ nɔ.” Nɔ ko ni tamɔ nakai pɛpɛɛpɛ Israelbii ni egba afã lɛ fee. Shi kɛlɛ, kɛ́ Yehowa baakpɛlɛ yijiemɔ afɔlei ni wɔkɛhaa lɛ lɛ anɔ lɛ, no lɛ ebaabi ni afɔlei nɛɛ afee nɔ ni jɛ wɔtsui krɔŋŋ mli, ni wɔba wɔjeŋ jogbaŋŋ hu.

Kɛ́ Yehowa Jálɔi Kwa Lɛ lɛ, Edɔɔ Lɛ

14. Mɛni Hoshea gbalɛ lɛ haa aleɔ yɛ bɔ ni Nyɔŋmɔ nuɔ nii ahe ehaa lɛ he?

14 Nɔ ni ji etɛ ni wɔkaseɔ kɛjɛɔ Hoshea yitso 6 kɛyashi yitso 9 lɛ mli lɛ kɔɔ bɔ ni Yehowa nuɔ he ehaa kɛ́ ejálɔi kwa lɛ lɛ he. Nyɔŋmɔ yɛ mɔbɔnalɛ, ni nii dɔɔ lɛ waa hu. Kɛ́ mɛi tsake kɛjɛ amɛgbɛ̀i fɔji lɛ ahe lɛ, emii shɛɔ ehe ni enaa amɛ mɔbɔ. Kɛlɛ, kɛ́ ewebii tɔ̃ ní amɛtsakeee amɛtsui lɛ, ekɛ hiɛdɔɔ gbalaa amɛtoi. Akɛni Nyɔŋmɔ susuɔ wɔhilɛ-kɛhamɔ he waa hewɔ lɛ, emii shɛɔ ehe kɛ́ wɔkɛ lɛ nyiɛ yɛ anɔkwayeli mli. Lala 149:4 kɛɔ akɛ: “Yehowa ená emaŋ [ewebii, NW] lɛ he tsui.” Shi te Nyɔŋmɔ nuɔ he ehaa tɛŋŋ kɛ́ etsuji yeee lɛ anɔkwa?

15. Taakɛ Hoshea 6:7 lɛ tsɔɔ lɛ, no mli lɛ te Israelbii komɛi feɔ amɛnii amɛha tɛŋŋ?

15 Beni Yehowa wieɔ Israelbii ni yeee anɔkwa lɛ ahe lɛ, ekɛɛ akɛ: “Amɛ lɛ amɛtɔ̃ kpaŋmɔ lɛ tamɔ Adam, jɛi amɛye mi kutumpɔo yɛ.” (Hoshea 6:7) Hebri wiemɔ ni atsɔɔ shishi akɛ ‘ye kutumpɔo’ lɛ hu hiɛ shishinumɔ akɛ “ashishiu mɔ, loo (ayeee) anɔkwa.” Akɛ nakai Hebri wiemɔ lɛ nɔŋŋ tsu nii yɛ Maleaki 2:10-16 ni akɛtsɔɔ Israelbii ní yeee amɛŋamɛi anɔkwa lɛ ajeŋba gbonyo lɛ mli. Beni wolo ko ni akɛpɛiɔ saji amli lɛ tsɔɔ wiemɔ ni akɛtsu nii yɛ Hoshea 6:7 lɛ mli lɛ, ewie akɛ eji “mfonirifeemɔŋ wiemɔ ko ni akɛtsu nii kɛkɔ́ mɛi ni ebote gbalashihilɛ mli lɛ ahe, ni akɛtsɔɔ sui ni aŋkroaŋkroi ni ebote gbalashihilɛ mli lɛ jie lɛ kpo lɛ mli . . . Nɔ ni tee nɔ lɛ kɔɔ suɔlɔi enyɔ komɛi ní mɔ kome kɛ enifeemɔ fite suɔmɔ ni kã amɛteŋ lɛ he.”

16, 17. (a) Te Israelbii lɛ fee amɛnii yɛ kpaŋmɔ ni Nyɔŋmɔ kɛ amɛ fee lɛ he amɛha tɛŋŋ? (b) Mɛni esa akɛ wɔha ehi wɔjwɛŋmɔ mli yɛ wɔnifeemɔi ahe?

16 Yɛ kpaŋmɔ ni Yehowa kɛ Israel fee lɛ hewɔ lɛ, ebu maŋ nɛɛ akɛ eŋa yɛ mfonirifeemɔ shishinumɔ naa. No hewɔ lɛ, beni ewebii lɛ eyatsuuu nibii ni amɛkpaŋ yɛ he lɛ ahe nii lɛ, ebafee tamɔ mɛi komɛi ni miifite gbala. Nyɔŋmɔ tamɔ wu anɔkwafo, shi ewebii lɛ kwa lɛ!

17 Ni wɔ hu? Ákɛ wɔkɛ Nyɔŋmɔ baanyiɛ loo wɔkɛ lɛ enyiɛɛɛ lɛ ji nɔ ko ni esusuɔ he. Esa akɛ wɔkai akɛ “Nyɔŋmɔ lɛ, suɔmɔ ji lɛ,” ni ákɛ wɔnifeemɔi saa ehe. (1 Yohane 4:16) Kɛ́ wɔkɔ gbɛ fɔŋ ko lɛ, edɔɔ Yehowa, ni yɛ anɔkwale mli lɛ, enáaa he miishɛɛ. Enɛ ni wɔɔha ehi wɔjwɛŋmɔ mli lɛ baanyɛ aye abua wɔ babaoo koni wɔfĩ shi shiŋŋ yɛ kaai amli.

Bɔ ni Wɔɔfee Wɔha Ahi Aha Wɔ

18, 19. Mɛɛ anɔkwa sane wɔkadiɔ yɛ Hoshea 8:7 lɛ, ni nakai sane lɛ ba mli yɛ Israelbii lɛ agbɛfaŋ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

18 Nyɛhaa wɔsusua nikasemɔ ni ji ejwɛ ni yɔɔ Hoshea gbalɛ lɛ mli lɛ he wɔkwɛa, ni no kɔɔ bɔ ni wɔɔfee wɔha ahi aha wɔ lɛ he. Beni Hoshea wieɔ Israelbii lɛ kɛ gbɛ ni amɛkɔ ní nilee bɛ mli ní tsɔɔ hemɔkɛyeli ni amɛbɛ lɛ he lɛ, eŋma akɛ: “Kɔɔyɔɔ amɛdũɔ, ni ahum amɛaakpa.” (Hoshea 8:7) Anɔkwa sane ko yɛ wiemɔ nɛɛ mli ní esa akɛ wɔha ehi wɔjwɛŋmɔ mli, ni no ji akɛ: Nibii ni wɔfeɔ amrɔ nɛɛ kɛ nibii ni wɔkɛbaakpe wɔsɛɛ lɛ yɛ tsakpãa. Mɛɛ gbɛ nɔ sane nɛɛ ba mli yɛ Israelbii ni yeee anɔkwa lɛ asane lɛ mli?

19 Israelbii lɛ dũ nibii fɔji kɛtsɔ nifɔjianii ni amɛkɛ amɛhe wo mli lɛ nɔ. Ani amɛbaanyɛ amɛya nɔ amɛfee nakai ni nibii gbohii jɛɛɛ mli kɛbahaaa amɛ? Amɛyeŋ amɛhe kɔkɔɔkɔ, amɛkɛ fɔbuu kojomɔ baakpe. Hoshea 8:13 lɛ kɛɔ akɛ: “Agbɛnɛ [Yehowa] eeekai amɛnishaianii lɛ, ni eeewo amɛhe eshai lɛ ahe nyɔmɔ.” Ni wɔkaneɔ yɛ Hoshea 9:17 lɛ akɛ: “Mi-Nyɔŋmɔ lɛ ekwa amɛ; ejaakɛ amɛbooo lɛ toi: ni amɛaatsɔmɔ tsomlolɔi yɛ jeŋmaji lɛ ateŋ!” Hɛɛ, Yehowa baawo Israelbii lɛ nyɔmɔ yɛ amɛhe eshai lɛ ahewɔ. Akɛni amɛkɛ amɛhe wo nifɔjianii amli hewɔ lɛ, ehiŋ ehaŋ amɛ. Nyɔŋmɔ kojo amɛ yɛ afi 740 D.Ŋ.B., beni Ashur asraafoi lɛ butu Israel akutsei nyɔŋma maŋtsɛyeli ni yɔɔ kooyigbɛ lɛ ní amɛloo emlibii lɛ kɛtee nomŋɔɔ mli lɛ.

20. Mɛni wɔkaseɔ kɛjɛɔ nibii ni ba Israelbii lɛ anɔ lɛ mli?

20 Nɔ ni ba nakai Israelbii lɛ anɔ lɛ tsɔɔ wɔ anɔkwale ko ni he hiaa waa, ni no ji akɛ: Nɔ ni wɔbaadũ lɛ, no wɔbaakpa. Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ bɔɔ wɔ kɔkɔ akɛ: “Nyɛkalakaa nyɛhe: Nyɔŋmɔ lɛ, aliii lɛ yaka. Ejaakɛ nɔ̃ pɛ ní gbɔmɔ dũɔ lɛ, no nɔŋŋ ebaakpa hu.” (Galatabii 6:7) Kɛji wɔdũ nibii gbohii lɛ, wɔbaakpa nibii gbohii. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, mɛi ni kɛ amɛhe woɔ jeŋba shara mli lɛ kɛ nibii ni yɔɔ awerɛho baakpe. Efɔŋfeelɔ ni tsakeee etsui lɛ naagbee baafee awerɛho.

21. Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔha nibii ahi aha wɔ lɛ?

21 Belɛ te wɔɔfee tɛŋŋ wɔha ahi aha wɔ mɔ? Wɔbaanyɛ wɔkɛ nɔkwɛmɔnɔ ni mli kã shi faŋŋ aha sanebimɔ nɛɛ hetoo. Kɛji okwaafonyo ko miisumɔ ni ekpa omɔ lɛ, ani ebaadũ ŋmãa? Ekã shi faŋŋ akɛ dabi! Esa akɛ edũ nɔ ni esumɔɔ ni ekpa lɛ. Nakai nɔŋŋ kɛji wɔ hu wɔmiisumɔ ni ahi aha wɔ lɛ, no lɛ esa akɛ wɔfee nibii ni hi. Ani oosumɔ ni nibii aya nɔ ahi aha bo, ni ji akɛ oná shihilɛ ni haa mɔ tsui nyɔɔ emli amrɔ nɛɛ, kɛ gbɛkpamɔ akɛ obaahi shi kɛya naanɔ yɛ Nyɔŋmɔ jeŋ hee lɛ mli? Kɛ́ nakai ni lɛ, no lɛ esa akɛ oya nɔ ofee nibii ni hi kɛtsɔ Nyɔŋmɔ ní okɛ lɛ aaanyiɛ kɛ ejalɛ tɛi ni efolɔ eshwie shi lɛ hu ni ooohi shi yɛ naa lɛ nɔ.

22. Mɛɛ nibii wɔkase kɛjɛ Hoshea yitso 6 kɛyashi yitso 9 lɛ mli?

22 Wɔkase nibii ejwɛ kɛjɛ Hoshea yitso 6 kɛyashi yitso 9 lɛ mli ní baanyɛ aye abua wɔ ni wɔkɛ Nyɔŋmɔ anyiɛ, ni nomɛi ji: (1) Mɔ nifeemɔ nɔ atsɔɔ anaa akɛ etsake etsui diɛŋtsɛ; (2) afɔleshãai kɛkɛ esaaa Nyɔŋmɔ hiɛ; (3) kɛ́ Yehowa jálɔi kwa lɛ lɛ, edɔɔ lɛ; kɛ (4) bɔni afee ni ahi aha wɔ lɛ, esa akɛ wɔfee nibii ni hi. Mɛɛ gbɛ nɔ Biblia mli wolo nɛɛ naagbee yitsei enumɔ lɛ baanyɛ aye abua wɔ koni wɔkɛ Nyɔŋmɔ anyiɛ?

Te Obaaha Hetoo Oha Tɛŋŋ?

• Mɛni haa anaa akɛ mɔ etsake etsui diɛŋtsɛ?

• Mɛni hewɔ afɔleshãai pɛ kɛkɛ esaaa wɔ-Tsɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ hiɛ lɛ?

• Kɛ́ Nyɔŋmɔ jálɔi kwa lɛ lɛ, te enuɔ he ehaa tɛŋŋ?

• Kɛ́ wɔmiisumɔ ni ahi aha wɔ lɛ, no lɛ mɛni esa akɛ wɔfee?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 23]

Anɔkwa suɔmɔ ni Israelbii lɛ jieɔ lɛ kpo lɛ sɛɛ fo tamɔ leebi atatu hoɔ yaa mra lɛ

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 23]

Akɔnɔi fɔji ní Israelbii lɛ yadi sɛɛ lɛ fite nii tamɔ flɔnɔɔ la

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 24]

Mɛni hewɔ Yehowa kpoo afɔlei ní ewebii lɛ shã lɛ?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 25]

Bɔ ni afee ni ahi wɔ lɛ, esa akɛ wɔfee nibii ni hi