Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

“Mikɛ Nyɛ Yɛ”

“Mikɛ Nyɛ Yɛ”

“Mikɛ Nyɛ Yɛ”

“Yehowa bɔfo lɛ kɛɛ maŋ lɛ . . . akɛ: Mikɛ nyɛ yɛ! Yehowa kɛɛ.”—HAGAI 1:13.

1. Mɛɛ gbii komɛi Yesu wie he akɛ etamɔ wɔgbii nɛɛ ni agba he sane afɔ̃ shi lɛ pɛpɛɛpɛ?

BE NI wɔyɔɔ mli nɛɛ ji be ko ni he hiaa waa fe bei fɛɛ ni eho. Taakɛ Biblia gbalɛi ni eba mli lɛ maa nɔ mi lɛ, kɛjɛ afi 1914 mli tɔ̃ɔ ni wɔbote “Nuŋtsɔ lɛ gbi” lɛ mli. (Kpojiemɔ 1:10) Taakɛ ekolɛ ole lɛ, Yesu kɛ be ní eba Maŋtsɛyeli hewalɛ mli ní awie he akɛ “gbɔmɔbi lɛ gbii lɛ” to “Noa gbii lɛ” kɛ “Lot gbii lɛ” ahe. (Luka 17:26, 28) No hewɔ lɛ, Biblia lɛ tsɔɔ akɛ gbii ni awieɔ he nɛɛ tamɔ gbii komɛi ni atsĩ tã yɛ gbalɛi komɛi amli lɛ pɛpɛɛpɛ. Kɛlɛ, gbi kroko ko hu yɛ ni atsĩ tã yɛ gbalɛ mli ni esa akɛ wɔkɛ hiɛdɔɔ asusu he.

2. Mɛɛ nitsumɔ Yehowa kɛwo Hagai kɛ Zakaria dɛŋ?

2 Nyɛhaa wɔsusua nibii ni tee nɔ yɛ gbalɔ Hagai kɛ gbalɔ Zakaria gbii lɛ amli lɛ ahe wɔkwɛa. Mɛɛ shɛɛ sane gbalɔi anɔkwafoi enyɔ nɛɛ yɔɔ kɛha Yehowa tsuji ni yɔɔ wɔbei nɛɛ amli? Hagai kɛ Zakaria ji ‘Yehowa tsuji.’ Beni Israelbii lɛ ku amɛsɛɛ kɛjɛ Babilon nomŋɔɔ mli lɛ, Nyɔŋmɔ kɛ nitsumɔ wo hii enyɔ nɛɛ adɛŋ koni amɛma nɔ mi amɛha maŋbii lɛ akɛ ebaaye ebua amɛ kɛtswa sɔlemɔwe lɛ ekoŋŋ. (Hagai 1:13; Zakaria 4:8, 9) Eyɛ mli akɛ Hagai kɛ Zakaria woji lɛ amli saji lɛ faaa moŋ, shi amɛfata ‘Ŋmalɛi ni fɛɛ jɛ Nyɔŋmɔ Mumɔ lɛŋ ni hi ha nitsɔɔmɔ kɛ hiɛkamɔ kɛ mɔsaamɔ kɛ tsɔsemɔ ni yɔɔ jalɛ mli lɛ’ ahe.—2 Timoteo 3:16.

Esa akɛ Wɔsusu Woji lɛ Amli Saji lɛ Ahe

3, 4. Mɛni hewɔ esa akɛ wɔná Hagai kɛ Zakaria shɛɛ saji lɛ ahe miishɛɛ lɛ?

3 Ŋwanejee ko bɛ he akɛ Hagai kɛ Zakaria shɛɛ saji lɛ ahe ba sɛɛnamɔ kɛha Yudafoi ni hi shi yɛ amɛgbii lɛ amli lɛ, ni amɛgbalɛi lɛ ná amɛmlibaa yɛ nakai beaŋ. Shi kɛlɛ mɛni hewɔ wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa akɛ saji ni yɔɔ woji nɛɛ amli lɛ kɔɔ Kristofoi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ hu ahe? Hebribii 12:26-29 lɛ yeɔ buaa wɔ ni wɔnaa sanebimɔ nɛɛ hetoo. Bɔfo Paulo tsɛ́ wiemɔi ni yɔɔ Hagai 2:6 ní kɛɔ akɛ Yehowa “[baa]hoso ŋwɛi kɛ shikpɔŋ” lɛ yisɛɛ yɛ nakai ŋmalɛ lɛ mli. Hosomɔ nɛɛ “[baa]butu maŋtsɛyelii asɛii lɛ, ni [ebaa]kpãta jeŋmaji lɛ amaŋtsɛyelii lɛ ahewalɛ hiɛ.”—Hagai 2:22.

4 Beni bɔfo Paulo tsɛ́ Hagai wiemɔi lɛ ayisɛɛ lɛ, etsɔɔ nɔ ni baaba “jeŋmaji lɛ amaŋtsɛyelii lɛ” anɔ, ni ema bɔ ni Maŋtsɛyeli ni hosooo ní Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ anine baashɛ nɔ lɛ nɔ kwɔ hã lɛ nɔ mi. (Hebribii 12:28) Belɛ, obaana akɛ jeee klɛŋklɛŋ afii 100 Ŋ.B. ni ji be mli ni aŋma Hebribii a-Wolo lɛ he Hagai kɛ Zakaria gbalɛi lɛ wieɔ, shi moŋ be ko ni kã hiɛ ni miiba. Kristofoi ni afɔ amɛ mu ní baafata Yesu he kɛye nɔ yɛ Mesia Maŋtsɛyeli lɛ mli lɛ ateŋ mɛi komɛi kã he amɛyɛ shikpɔŋ nɔ lolo. No hewɔ lɛ, Hagai kɛ Zakaria woji lɛ ahe yɛ sɛɛnamɔ yɛ wɔgbii nɛɛ amli.

5, 6. Mɛɛ nibii ni tee nɔ ha Hagai kɛ Zakaria gba lɛ?

5 Ezra wolo lɛ haa wɔleɔ yinɔsaji komɛi ni haa wɔnuɔ Hagai kɛ Zakaria woji lɛ ashishi jogbaŋŋ. Beni Yudafoi lɛ ku amɛsɛɛ kɛjɛ nomŋɔɔ mli yɛ Babilon yɛ afi 537 D.Ŋ.B. lɛ, Amralo Zerubabel kɛ Osɔfonukpa Yoshua (loo Yeshua) kwɛ ni ato sɔlemɔwe hee ni abaama lɛ shishi yɛ afi 536 D.Ŋ.B. (Ezra 3:8-13; 5:1) Eyɛ mli akɛ enɛ ha Yudafoi lɛ amli fili amɛ moŋ, shi etsɛɛɛ ni gbeyei mɔmɔ amɛ. Ezra 4:4 kɛɔ wɔ akɛ henyɛlɔi ni ji “shikpɔŋ lɛ nɔ bii lɛ ha Yuda maŋ lɛ nijiaŋ je wui, ni amɛhao amɛ yɛ shĩa lɛ maa mli.” Shitee-kɛwolɔi nɛɛ, titri lɛ Samariabii lɛ folɔ Yudafoi lɛ anaa yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ, ni amɛkɔne Persia maŋtsɛ lɛ yiŋ ni ekɛ enine fɔ̃ nitsumɔ ni yaa nɔ yɛ sɔlemɔwe lɛ nɔ.—Ezra 4:10-21.

6 Enɛ ha ekãa ni Yudafoi lɛ kɛje sɔlemɔwe lɛ maa shishi lɛ naa ba shi. Amɛyabɔi amɛ diɛŋtsɛ amɛnibii asɛɛdii. Shi yɛ afi 520 D.Ŋ.B. ni ji afii 16 sɛɛ beni ato sɔlemɔwe lɛ shishi agbe naa lɛ, Yehowa fã Hagai kɛ Zakaria koni amɛwo gbɔmɛi lɛ hewalɛ ni amɛyatsa sɔlemɔwe lɛ maa nɔ. (Hagai 1:1; Zakaria 1:1) Akɛni Nyɔŋmɔ tsuji lɛ kanya Yudafoi lɛ, ni amɛyɔse hu akɛ Yehowa yɛ amɛsɛɛ hewɔ lɛ, amɛyatsa sɔlemɔwe lɛ nɔ kɛyashi amɛma amɛgbe naa kwraa yɛ afi 515 D.Ŋ.B.—Ezra 6:14, 15.

7. Nibii ni tee nɔ yɛ gbalɔi enyɔ lɛ agbii lɛ amli lɛ tamɔ nɔ ni yaa nɔ ŋmɛnɛ lɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

7 Ani ole sɛɛnamɔ ni yɔɔ enɛɛmɛi fɛɛ ahe kɛha wɔ? Wɔyɛ “maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa” shiɛmɔ nitsumɔ ni esa akɛ wɔtsu. (Mateo 24:14) Agbala jwɛŋmɔ krɛdɛɛ kɛtee nitsumɔ nɛɛ nɔ yɛ Jeŋ Ta I lɛ sɛɛ. Taakɛ bɔ ni Yehowa ha Yudafoi ni hi shi yɛ blema lɛ ye amɛhe kɛjɛ nom ni aŋɔ amɛ kɛtee Babilon lɛ he lɛ, nakai nɔŋŋ eha ewebii ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ hu ye amɛhe kɛjɛ Babilon Kpeteŋkpele ni ji apasa jamɔi ni yɔɔ jeŋ fɛɛ lɛ nomŋɔɔ mli. Nyɔŋmɔ webii ni afɔ amɛ mu lɛ kɛ amɛhe wo shiɛmɔ kɛ nitsɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli, ni amɛtsɔɔ mɛi agbɛ hu kɛba anɔkwa jamɔ he. Aatsu nitsumɔ nɛɛ yɛ gbɛ ni da nɔ ŋmɛnɛ, ni ekolɛ ofata mɛi ni tsuɔ lɛ ahe. Be ni esa akɛ atsu nitsumɔ lɛ nɛ, ejaakɛ jeŋ fɔŋ nɛɛ hiɛkpatamɔ eshɛ kpaakpa! Esa akɛ atsu nitsumɔ ni Nyɔŋmɔ kɛha nɛɛ kɛyashi Yehowa baatsɔ “amanehulu babaoo” nɔ ekɛ ehe awo adesai asaji amli. (Mateo 24:21) Abaatsɔ nɛkɛ gbɛ nɔ ajie efɔŋfeemɔi fɛɛ kɛjɛ shihilɛ mli, ni no baaha anɔkwa jamɔ ashwere yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ fɛɛ.

8. Mɛni hewɔ wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa akɛ Nyɔŋmɔ baafi wɔsɛɛ yɛ wɔnitsumɔ lɛ mli?

8 Taakɛ Hagai kɛ Zakaria gbalɛi lɛ tsɔɔ lɛ, wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa akɛ kɛ́ wɔkɛ wɔhe wo nitsumɔ nɛɛ mli kɛ wɔtsui fɛɛ lɛ, Yehowa baafi wɔsɛɛ, ni ebaajɔɔ wɔ hu. Yɛ mɔdɛŋ ni mɛi ebɔ yɛ gbɛ̀i srɔtoi anɔ koni amɛgu loo amɛtsĩ nitsumɔ ni Nyɔŋmɔ kɛwo ewebii lɛ adɛŋ lɛ naa lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, nɔyeli ko nyɛko atsĩ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ nɔyaa naa. Susumɔ bɔ ni Yehowa eha Maŋtsɛyeli lɛ he nitsumɔ lɛ etee hiɛ babaoo kɛjɛ Jeŋ Ta I lɛ sɛɛ kɛbashi wɔgbii nɛɛ amli lɛ he okwɛ. Shi kɛlɛ, babaoo yɛ lolo ni abaatsu.

9. Mɛɛ nibii komɛi ni tee nɔ yɛ blema ebaabi ni wɔsusu he, ni mɛni hewɔ?

9 Mɛɛ gbɛ nɔ nii ni wɔkaseɔ kɛjɛɔ Hagai kɛ Zakaria woji lɛ amli lɛ baanyɛ akanya wɔ babaoo koni wɔbo famɔ ni Nyɔŋmɔ kɛha akɛ wɔshiɛ ní wɔtsɔɔ nii lɛ toi? Ojogbaŋŋ, nyɛhaa wɔsusua nibii komɛi ni wɔbaanyɛ wɔkase kɛjɛ Biblia mli woji enyɔ nɛɛ amli lɛ ahe wɔkwɛa. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, nyɛhaa wɔpɛia sɔlemɔwe lɛ maa ni Yudafoi ní aha amɛku amɛsɛɛ kɛba amɛshikpɔŋ nɔ ekoŋŋ lɛ kɛ amɛhe wo mli lɛ ahe saji fioo komɛi amli wɔkwɛa. Taakɛ atsĩ tã kɛtsɔ hiɛ lɛ, Yudafoi ni ku amɛsɛɛ kɛjɛ Babilon kɛba Yerusalem lɛ kɛ amɛhe wo sɔlemɔwe lɛ maa mli kɛyashi he ko ni amɛkpa. Beni amɛtswa efaneshi lɛ kɛkɛ ni amɛba ekãa ni amɛkɛtsuɔ nii lɛ shi. Mɛɛ susumɔ ni ejaaa ní amɛná ha ebalɛ nakai? Ni mɛni wɔbaanyɛ wɔkase kɛjɛ mli?

Ní Wɔɔná Jwɛŋmɔ ni Ja

10. Mɛɛ susumɔ ni ejaaa Yudafoi lɛ ná, ni mɛni jɛ mli kɛba?

10 Yudafoi ni akɛ amɛ ku sɛɛ kɛba amɛshikpɔŋ lɛ nɔ lɛ kɛɛ akɛ: “Be lɛ shɛko.” (Hagai 1:2) Beni amɛje sɔlemɔwe lɛ maa shishi ní amɛto efaneshi lɛ shishi yɛ afi 536 D.Ŋ.B. lɛ, no mli lɛ amɛkɛɛɛ akɛ “be lɛ shɛko.” Shi etsɛɛɛ ni amɛha shitee-kɛwoo ni maji ní bɔle amɛ lɛ amlibii kɛba amɛnɔ, kɛ agbɛnɛ hu naatsĩi ni nɔyeli lɛ kɛba nitsumɔ lɛ nɔ lɛ ná amɛnɔ hewalɛ yɛ gbɛ ni ehiii nɔ. Yudafoi lɛ bɔi amɛ diɛŋtsɛ amɛtsũi kɛ nibii ni baaha amɛná miishɛɛ lɛ ahe susumɔ titri. Beni Yehowa kɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛshĩai ni akɛ tsei fɛfɛji esaa mli lɛ toɔ esɔlemɔwe lɛ ni agbeko naa lɛ he lɛ, ebi amɛ akɛ: “Aso nyɛ lɛ eshɛ be eha nyɛ, ni nyɛhiɔ nyɛtsũi ni asɛŋ nɔ lɛ amli, beni nɛkɛ shĩa nɛɛ kã shi amaŋfɔ lɛ lo?”—Hagai 1:4.

11. Mɛni hewɔ ehe bahia ni Yehowa awo Yudafoi ni hi shi yɛ Hagai gbii lɛ amli lɛ ŋaa lɛ?

11 Hɛɛ, Yudafoi lɛ kɛ nibii krokomɛi yaye klɛŋklɛŋ gbɛhe yɛ amɛshihilɛ mli. Yɛ nɔ najiaŋ ni Nyɔŋmɔ webii lɛ kɛ Yehowa yiŋtoo ákɛ amɛma sɔlemɔwe lɛ aaaye klɛŋklɛŋ gbɛhe lɛ, amɛbɔi amɛ diɛŋtsɛ amɛhe susumɔ, ni amɛkɛ amɛjwɛŋmɔ yama shĩai ni amɛaaná lɛ moŋ anɔ. Amɛfɔ̃ɔ nitsumɔ ni yaa nɔ yɛ Nyɔŋmɔ jamɔhe lɛ. Yehowa wiemɔ ni yɔɔ Hagai 1:5 lɛ wo Yudafoi lɛ hewalɛ koni ‘amɛjwɛŋ gbɛ ni amɛkɔ lɛ he.’ Nyɔŋmɔ miikɛɛ amɛ koni amɛhé be kɛjwɛŋ nibii ni amɛfeɔ lɛ anɔ, ní agbɛnɛ hu amɛsusu bɔ ni sɔlemɔwe lɛ he nitsumɔ ni amɛkɛyeee klɛŋklɛŋ gbɛhe yɛ amɛshihilɛ mli lɛ yeɔ amɛ awui ehaa lɛ he.

12, 13. Te Hagai 1:6 lɛ tsɔɔ shihilɛ mli ni Yudafoi lɛ yaje lɛ mli eha tɛŋŋ, ni mɛni ji nakai ŋmalɛ kuku lɛ shishi?

12 Taakɛ oyɔse lɛ, nibii ni esa akɛ Yudafoi lɛ kɛye klɛŋklɛŋ gbɛhe shi amɛyafeee nakai lɛ ye amɛ awui ákɛ aŋkroaŋkroi. Kadimɔ nɔ ni Nyɔŋmɔ wie yɛ enɛ he yɛ Hagai 1:6 lɛ. Ewie akɛ: “Nyɛdũɔ nii pii, shi fioo pɛ baa; nyɛyeɔ nii, shi nyɛtɔrɔɔɔ; nyɛnuɔ dãai, shi nyɛtɔrɔɔɔ dãa; nyɛbumɔɔ mamai, shi mɔ ko mɔ ko he efeee kulɔɔ; ni mɔ ni yeɔ apaa ni awoɔ lɛ nyɔmɔ lɛ, ekɛwoɔ kotoku ni agbulɔ he mli.”

13 Eyɛ mli akɛ no mli lɛ, Yudafoi lɛ yɛ shikpɔŋ ni Nyɔŋmɔ kɛha amɛ lɛ nɔ moŋ, shi shikpɔŋ lɛ baaa nii ehaaa amɛ taakɛ amɛkpaa gbɛ. Yehowa kpa amɛ jɔɔmɔ taakɛ ebɔ amɛ kɔkɔ kɛtsɔ hiɛ lɛ. (5 Mose 28:38-48) Akɛni ekpa yɛ Yudafoi lɛ asɛɛ hewɔ lɛ, amɛdũ nii, shi fioo pɛ amɛkpa, ni amɛnáaa niyenii ni fa ni baashɛ amɛnaa. Akɛni Yehowa jɔɔmɔ bɛ amɛnɔ hewɔ lɛ, amɛnáaa hehaanɔ ni baaha amɛhe afee kulɔɔ. Ni amɛnáaa amɛdeŋmegbomɔ lɛ he sɛɛ hu, ejaakɛ shika ni akɛwoɔ nitsulɔi lɛ nyɔmɔ lɛ hiɛ kpataa oookɛɛ nɔ ni amɛkɛwoɔ kotokui ni shishi egbulɔ amli. Ni te ataoɔ atsɔɔ tɛŋŋ beni akɛɛ: “[Amɛ]nuɔ dãai, shi [amɛ]tɔrɔɔɔ dãa” lɛ? Wiemɔ nɛɛ etsɔɔɔ akɛ dãa ni amɛaatɔrɔ lɛ ji nɔ ni baaha ana akɛ Nyɔŋmɔ jɔɔmɔ yɛ amɛnɔ; Nyɔŋmɔ buɔ dãatɔɔ fɔ́. (1 Samuel 25:36; Abɛi 23:29-35) Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, wiemɔ nɛɛ kɔɔ bɔ ni Nyɔŋmɔ kpa Yudafoi lɛ ajɔɔmɔ lɛ he. Wein fɛɛ wein ni amɛaafee lɛ faŋ bɔ ni amɛaaná saŋŋ amɛnu ni amɛtɔrɔ. Biblia ni ji Revised Standard Version lɛ tsɔɔ Hagai 1:6 lɛ shishi akɛ: “Dãa fioo pɛ nyɛaaná nyɛnu.”

14, 15. Mɛni wɔkaseɔ kɛjɛɔ Hagai 1:6 lɛ mli?

14 Nɔ ni wɔkaseɔ kɛjɛɔ sane nɛɛ mli lɛ kɔɔɔ bɔ ni esa akɛ mɔ ama etsũ loo esaa mli eha lɛ he. Afii babaoo dani aaaŋɔ Israelbii lɛ nom lɛ, gbalɔ Amos kã amɛteŋ niiatsɛmɛi lɛ ahiɛ yɛ “shwuɔwu shĩai” amli ni amɛwɔɔ kɛ ‘shwuɔwu saatsei anɔ ní amɛkamɔɔ’ lɛ hewɔ. (Amos 3:15; 6:4) Shĩai kɛ amɛmli sɛi fɛfɛji lɛ fɛɛ fite. Henyɛlɔi ni ye amɛnɔ kunim lɛ kpata nibii nɛɛ fɛɛ ahiɛ. Kɛlɛ, beni Nyɔŋmɔ webii lɛ eyahi nomŋɔɔ mli afii 70 sɛɛ lɛ, amɛteŋ mɛi babaoo ekaseee nɔ ko kɛjɛɛɛ nɔ ni ba ni ha amɛtee nomŋɔɔ mli lɛ mli. Ani wɔkaseɔ nɔ ko kɛjɛɔ nakai sane lɛ mli? Ebaafee nɔ ni hi jogbaŋŋ akɛ wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ aaabi ehe akɛ: ‘Yɛ anɔkwale mli lɛ, be kɛ shika enyiɛ mifiteɔ yɛ mishĩa kɛ emli saamɔ he? Ni be kɛ shika enyiɛ hu mifiteɔ yɛ gbɛjianɔ ni mito bɔni afee ni makase wolo kɛya hiɛ ni maná nitsumɔ kpakpa, tsɛ enɛ baanyɛ ahé afii babaoo, ni ebaanyɛ ni egba minaa hu yɛ Nyɔŋmɔ sɔɔmɔ mli?’—Luka 12:20, 21; 1 Timoteo 6:17-19.

15 Esa akɛ sane ni yɔɔ Hagai 1:6 lɛ aha wɔna bɔ ni Nyɔŋmɔ jɔɔmɔ he hiaa wɔ yɛ wɔshihilɛi amli ha. Nakai Yudafoi ni hi shi yɛ blema lɛ anine shɛɛɛ Nyɔŋmɔ jɔɔmɔ nɔ, ni no ye amɛ awui babaoo. Kɛ́ wɔnifeemɔ haaa Yehowa ajɔɔ wɔ lɛ, no lɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, wekukpãa ni kã wɔ kɛ lɛ teŋ lɛ baafite, ni ekɔɔɔ he eko kɛji wɔyɛ nii babaoo aloo wɔbɛ eko. (Mateo 25:34-40; 2 Korintobii 9:8-12) Shi, te wɔɔfee tɛŋŋ wɔnine ashɛ edɛŋ jɔɔmɔ nɔ?

Yehowa Tsɔɔ Emumɔ lɛ nɔ Ekɛ Yelikɛbuamɔ Haa

16-18. Te mɛi ni hi shi yɛ blema lɛ nu Zakaria 4:6 lɛ shishi amɛha tɛŋŋ?

16 Akanya Zakaria ni ji Hagai naanyo gbalɔ lɛ ni etsɔɔ gbɛ pɔtɛɛ ni Yehowa tsɔ nɔ ewo mɛi ni tu amɛhe amɛha lɛ yɛ no beaŋ lɛ hewalɛ, ni ejɔɔ amɛ lɛ mli. Ni enɛ tsɔɔ akɛ ebaajɔɔ bo hu. Wɔkaneɔ akɛ: “Jeee nyɛmɔ naa lɛ, jeee hewalɛ naa, shi Mimumɔ lɛ naa! Yehowa Zebaot kɛɛ.” (Zakaria 4:6) Ekolɛ onuɔ ni atsɛ́ɔ ŋmalɛ nɛɛ yisɛɛ bei pii, shi te Yudafoi ni hi shi yɛ Hagai kɛ Zakaria gbii lɛ amli lɛ nu shishi amɛha tɛŋŋ, ni te enɛ kɔɔ ohe ehaa tɛŋŋ?

17 Kaimɔ akɛ wiemɔi ni Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ tsirɛ Hagai kɛ Zakaria ní amɛwie lɛ ná Yudafoi ni hi shi yɛ nakai beaŋ lɛ anɔ hewalɛ kpakpa. Nibii ni gbalɔi enyɔ lɛ wie lɛ wo Yudafoi ni ji anɔkwafoi lɛ hewalɛ. Hagai bɔi gbaa yɛ afi 520 D.Ŋ.B. yɛ nyɔŋ ni ji ekpaa lɛ nɔ. Zakaria hu bɔi gbaa yɛ nakai afi lɛ nɔŋŋ nɔ yɛ nyɔŋ ni ji kpaanyɔ lɛ nɔ. (Zakaria 1:1) Taakɛ Hagai 2:18 lɛ tsɔɔ lɛ, akɛ ekãa bɔi sɔlemɔwe lɛ shishitoo ekoŋŋ yɛ nyɔŋ ni ji nɛɛhu lɛ nɔ. No hewɔ lɛ, awo Yudafoi lɛ hewalɛ kɛha nitsumɔ, ni amɛ hu amɛfee toiboo amɛha Yehowa, ni amɛná hemɔkɛyeli akɛ ebaafi amɛsɛɛ. Wiemɔi ni yɔɔ Zakaria 4:6 lɛ kɔɔ sɛɛfimɔ ni Nyɔŋmɔ kɛha amɛ lɛ he.

18 Beni Yudafoi lɛ ku amɛsɛɛ kɛtee amɛshikpɔŋ lɛ nɔ yɛ afi 537 D.Ŋ.B. lɛ, no mli lɛ amɛbɛ asraafoi. Kɛlɛ, beni amɛfã kɛjɛ Babilon lɛ, Yehowa bu amɛhe ni ekudɔ amɛ. Ni beni amɛbashɛ ní enɔ be fioo sɛɛ lɛ amɛbɔi sɔlemɔwe lɛ maa lɛ, emumɔ lɛ kudɔ nitsumɔi ni tee nɔ lɛ. Beni amɛkɛ amɛtsui fɛɛ yatsa nitsumɔ lɛ nɔ lɛ, ekɛ emumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ ye bua amɛ.

19. Mɛɛ naagba Nyɔŋmɔ mumɔ lɛ tsu he nii?

19 Yehowa tsɔ emumɔ lɛ nɔ ejie ninaai srɔtoi kpaanyɔ komɛi kpo etsɔɔ Zakaria, ni ekɛma nɔ mi eha lɛ akɛ ebaafi ewebii ní kɛ anɔkwayeli baama sɔlemɔwe lɛ amɛgbe naa lɛ asɛɛ. Ninaai nɛɛ ateŋ nɔ ni ji ejwɛ, ní aŋma he sane yɛ yitso 3 lɛ tsɔɔ akɛ, Satan bɔ mɔdɛŋ koni etsĩ Yudafoi lɛ anaa ní amɛkama sɔlemɔwe lɛ amɛgbe naa. (Zakaria 3:1) Ekã shi faŋŋ akɛ, Satan naŋ he miishɛɛ akɛ eeena ní Osɔfonukpa Yoshua miisɔmɔ yɛ maŋbii lɛ anajiaŋ yɛ sɔlemɔwe hee lɛ. Eyɛ mli akɛ Satan bɔ mɔdɛŋ koni etsĩ Yudafoi lɛ anaa yɛ sɔlemɔwe lɛ maa mli moŋ, shi Yehowa mumɔ lɛ tsu gbɛfaŋnɔ ko ni he hiaa waa he nii kɛjie naatsĩi lɛ, ni ekanya Yudafoi lɛ ni amɛtsa sɔlemɔwe lɛ nɔ kɛyashi amɛgbe naa.

20. Mɛɛ gbɛ nɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ ye bua Yudafoi lɛ ni amɛtsu nɔ ni Nyɔŋmɔ kɛɛ amɛfee lɛ he nii?

20 Shitee-kɛwoo ni nɔyeli mli onukpai ní kɛ amɛnine fɔ̃ nitsumɔ lɛ nɔ lɛ kɛba lɛ bafee tamɔ naatsĩi nii ko ni anyɛŋ nɔ aye. Kɛlɛ, Yehowa wo shi akɛ abaajie nɔ ni ebatsɔ tamɔ “gɔŋ” nɛɛ kɛje jɛmɛ, ni ebaatsɔ “ŋa kpalanaa.” (Zakaria 4:7) Ni nakai pɛpɛɛpɛ eba lɛ! Maŋtsɛ Dario I lɛ tao nibii amli, ni eyana wolo ni aŋma akpɔ ni Koresh wo akɛ Yudafoi lɛ aku sɛɛ amɛyatswa sɔlemɔwe lɛ ekoŋŋ lɛ. No hewɔ lɛ, Dario hã ajie naatsĩi ni akɛba nitsumɔ lɛ nɔ lɛ, ni efã koni ajɛ maŋtsɛ fotro lɛ mli aha Yudafoi lɛ shika kɛha nitsumɔ nɛɛ. Kwɛ bɔ ni shihilɛ lɛ tsake yɛ gbɛ ni yɔɔ naakpɛɛ nɔ! Ani Nyɔŋmɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ nine yɛ tsakemɔ ni ba nɛɛ mli? Wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa akɛ nakai eji. Agbe sɔlemɔwe lɛ maa naa yɛ afi 515 D.Ŋ.B. yɛ Dario I nɔyeli afi ni ji ekpaa lɛ nɔ.—Ezra 6:1, 15.

21. (a) Te Nyɔŋmɔ ‘hoso jeŋmaji fɛɛ kwa’ yɛ blema beaŋ eha tɛŋŋ, ni mɛɛ gbɛ nɔ ‘amɛnibii ni jara wa lɛ’ ba? (b) Gbalɛ nɛɛ miiná emlibaa ŋmɛnɛ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

21 Hagai 2:5 lɛ, gbalɔ lɛ kai Yudafoi lɛ kpaŋmɔ ni Yehowa kɛ amɛ fee yɛ Sinai Gɔŋ lɛ masɛi lɛ. No mli lɛ “gɔŋ muu lɛ fɛɛ miihoso naakpa.” (2 Mose 19:18) Taakɛ akɛ mfonirifeemɔŋ wiemɔi tsɔɔ mli yɛ kuku 6 kɛ 7 lɛ, Yehowa baaha hosomɔ kroko ko aya nɔ yɛ Hagai kɛ Zakaria gbii lɛ amli. Tsakemɔi komɛi ni baaya nɔ yɛ Persia Nɔyeli lɛ mli lɛ baaha ehoso, shi sɔlemɔwe lɛ nitsumɔ lɛ baaya nɔ kɛyashi abaagbe naa. Naagbee lɛ, “jeŋmaji lɛ fɛɛ anii ni jara wa” ni ji gbɔmɛi ni amɛjeee Yudafoi lɛ kɛ Yudafoi lɛ fɛɛ baafee ekome kɛjie Nyɔŋmɔ yi yɛ nakai jamɔhe lɛ. Nyɔŋmɔ etsɔ wɔ-Kristofoi ashiɛmɔ nitsumɔ lɛ nɔ ‘ehoso jeŋmaji lɛ’ yɛ gbɛ ni da nɔ yɛ wɔgbii nɛɛ amli, ni no eha “jeŋmaji lɛ fɛɛ anii ni jara wa” lɛ kɛ mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ ateŋ shwɛɛnii lɛ ebafee ekome kɛmiijá Nyɔŋmɔ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, amrɔ nɛɛ mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ kɛ asafo babaoo lɛ kɛ anunyam miiwo Yehowa shĩa lɛ obɔ̃. Anɔkwafoi nɛɛ kɛ hemɔkɛyeli miimɛ be ni Yehowa ‘baahoso ŋwɛi kɛ shikpɔŋ lɛ’ yɛ shishinumɔ kroko naa. Ebaafee nakai bɔni afee ni ebutu jeŋmaji lɛ amaŋtsɛyelii lɛ ni ekpata amɛhiɛ.—Hagai 2:22.

22. Te ‘ahosoɔ’ jeŋmaji lɛ ahaa tɛŋŋ, ni mɛni ejɛ mli kɛba, ni mɛni hu kã wɔhiɛ ni miiba?

22 Gbalɛ nɛɛ kaiɔ wɔ tsakemɔi wuji ni etee nɔ yɛ hei srɔtoi taakɛ akɛ “ŋwɛi kɛ shikpɔŋ, kɛ ŋshɔ kɛ shikpɔŋ gbiŋ” fee he mfoniri lɛ. Tsakemɔi wuji ni etee nɔ nɛɛ ateŋ ekome ji Satan Abonsam kɛ edaimonioi lɛ ní ashɛrɛ ashwie shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ. (Kpojiemɔ 12:7-12) Kɛfata he lɛ, atsɔ shiɛmɔ nitsumɔ ni Nyɔŋmɔ tsuji ni afɔ amɛ mu lɛ nyiɛɔ hiɛ lɛ nɔ ahoso gbɔmɛi ni yɔɔ nibii agbɛjianɔtoo nɛɛ mli lɛ. (Kpojiemɔ 11:18) Fɛɛ sɛɛ lɛ, “asafo babaoo” ni ji jeŋmaji lɛ anii ni jara wa lɛ ebafata mumɔŋ Israel he kɛmiisɔmɔ Yehowa. (Kpojiemɔ 7:9, 10) Asafo babaoo lɛ fataa Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ ahe kɛshiɛɔ sanekpakpa ni ji ákɛ etsɛŋ ni Nyɔŋmɔ baahoso jeŋmaji lɛ yɛ Harmagedon. No feemɔ baaha atsu anɔkwa jamɔ he nii yɛ gbɛ ni yeɔ emuu nɔ yɛ jeŋ fɛɛ.

Ani Okaiɔ?

• Mɛɛ be Hagai kɛ Zakaria sɔmɔ ákɛ gbalɔi, ni no mli lɛ te shihilɛ lɛ yɔɔ tɛŋŋ?

• Mɛɛ gbɛ nɔ oootsɔ okɛ shɛɛ saji ni yɔɔ Hagai kɛ Zakaria woji lɛ amli lɛ atsu nii?

• Te Zakaria 4:6 lɛ woɔ bo hewalɛ ehaa tɛŋŋ?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Mfonirii ni yɔɔ baafa 20]

Nibii ni Hagai kɛ Zakaria ŋmala lɛ maa nɔ mi kɛhaa wɔ akɛ Nyɔŋmɔ fiɔ wɔsɛɛ

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 23]

“Aso nyɛ lɛ eshɛ be eha nyɛ, ni nyɛhiɔ nyɛtsũi ni asɛŋ nɔ lɛ amli, beni nɛkɛ shĩa nɛɛ kã shi amaŋfɔ lɛ lo?”

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 24]

Yehowa webii fataa he kɛtaoɔ ‘jeŋmaji lɛ anii ni jara wa lɛ’