Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Sanebimɔi ni Jɛ Kanelɔi Adɛŋ

Sanebimɔi ni Jɛ Kanelɔi Adɛŋ

Sanebimɔi ni Jɛ Kanelɔi Adɛŋ

Ani abaanyɛ ashwie mɔ ko kɛjɛ Kristofoi asafo lɛ mli yɛ muji nitsumɔ hewɔ taakɛ anyɛɔ ashwieɔ mɔ yɛ ajwamaŋbɔɔ loo nyenyeŋtswibɔɔ hewɔ lɛ?

Hɛɛ, kɛ́ mɔ ko kɛ ehe wo nifeemɔi tamɔ ajwamaŋbɔɔ, muji nitsumɔ, loo nyenyeŋtswibɔɔ mli ní etsakeee etsui lɛ, abaanyɛ ashwie lɛ kɛjɛ asafo lɛ mli. Bɔfo Paulo tsĩ tɔmɔi etɛ nɛɛ efata tɔmɔi krokomɛi ni anyɛɔ ashwieɔ mɔ yɛ he lɛ ahe beni eŋma akɛ: “Heloo lɛ nitsumɔi lɛ jeɔ kpo faŋŋ, nomɛi ji gbalafitemɔ, ajwamaŋbɔɔ, muji nitsumɔ, nyenyeŋtswibɔɔ . . . miikɛɛ nyɛ miito . . . ákɛ mɛi ni feɔ nɛkɛ nii nɛɛ lɛ, amɛnine shɛŋ Nyɔŋmɔ maŋtsɛyeli lɛ nɔ.”—Galatabii 5:19-21.

Ajwamaŋbɔɔ (Hela, por·neiʹa) kɔɔ bɔlɛnamɔ nifeemɔi ni mɛi ni boteko gbalashihilɛ ni Ŋmalɛi fĩɔ sɛɛ mli lɛ kɛ amɛhe woɔ mli lɛ ahe. Nifeemɔi nɛɛ ateŋ ekomɛi ji gbalafitemɔ, ahoshwibɔɔ, bɔlɛnamɔ ni yaa nɔ yɛ aŋkroaŋkroi ni amɛjeee wu kɛ eŋa teŋ, kɛ fɔmɔ nii ni akɛwoɔ daaŋ loo wamɔhe, kɛ mɔ ko ni akɛ lɛ boteko gbalashihilɛ mli fɔmɔ nii ni akɛshwɛɔ. Mɔ ko ni kɛ ehe woɔ ajwamaŋbɔɔ mli ní eshwaaa ehe ni ebaatsake etsui lɛ esaaa Kristofoi asafo lɛ.

Atsɔɔ wiemɔ ni ji nyenyeŋtswibɔɔ (Hela, a·selʹgei·a) shishi akɛ “yakayaka nifeemɔ; nyaŋemɔ nitsumɔ; akɔnɔ fɔŋ; ahoshwibɔɔ.” Wolo ni ji The New Thayer’s Greek-English Lexicon lɛ tsɔɔ Hela wiemɔ lɛ shishi akɛ “bɔlɛnamɔ he akɔnɔ fɔŋ ni anyɛɛɛ nɔ aye, . . . nifeemɔ ni haa mɔ naa kpɛɔ ehe, hiɛ ni gbooo nɔ̃, atuatsemɔ.” Wiemɔi komekomei ashishitsɔɔmɔ wolo kroko tsɔɔ akɛ nyenyeŋtswibɔɔ ji “jeŋba ni bɛ hiŋmɛi nɔ kwraa.”

Taakɛ atsɔɔ “nyenyeŋtswibɔɔ” shishi lɛ, ekɔɔ nibii enyɔ he: (1) Eji Yehowa mlai lɛ anɔ tɔmɔ ni yɔɔ hiɛdɔɔ, kɛ (2) nyenyeŋtswibɔlɔ lɛ nifeemɔ tsɔɔ mɔ ni abuuu, ni ákɛ eji atuatselɔ.

No hewɔ lɛ, esaaa akɛ abuɔ “nyenyeŋtswibɔɔ” akɛ eji nɔshafeemɔ bibioo ko kɛkɛ. Efata nifeemɔi ni yɔɔ hiɛdɔɔ ni kuɔ Nyɔŋmɔ mla mli lɛ ahe, ni tsɔɔ akɛ jeee mɔ lɛ he sane ji nɔ ko, ni ekɛ enifeemɔ lɛ tsɔɔ akɛ ebɛ bulɛ kɛha mɛi ni hiɛ hegbɛi, ni ebuuu mlai, kɛ shishitoo mlai loo esusuɔ po akɛ enɛɛmɛi ahe ehiaaa. Paulo kɛ nyenyeŋtswibɔɔ to ajwamaŋbɔɔ he. (Romabii 13:13, 14) Akɛni nyenyeŋtswibɔɔ fata nifeemɔi gbohii ni atsĩ tã yɛ Galatabii 5:19-21 lɛ ákɛ mɔ ni kɛ ehe woɔ amɛteŋ eko mli lɛ nine shɛŋ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ nɔ lɛ ahe lɛ hewɔ lɛ, kɛ́ mɔ kɛ ehe wo nyenyeŋtswibɔɔ mli lɛ, abaanyɛ akã ehiɛ loo ashwie lɛ kɛjɛ Kristofoi asafo lɛ mli.

Muji nitsumɔ (Hela, a·ka·thar·siʹa) ji wiemɔi etɛ komɛi ni atsɔɔ shishi akɛ “ajwamaŋbɔɔ,” “muji nitsumɔ,” kɛ “nyenyeŋtswibɔɔ” lɛ ateŋ nɔ ni shishinumɔ mli lɛɛ waa. Ekɔɔ nifeemɔi fɛɛ ni he tseee he—ebaanyɛ eje kpo yɛ bɔlɛnamɔ mli, yɛ mɔ wiemɔ mli, yɛ enifeemɔ mli, loo yɛ ekɛ mɛi krokomɛi asharamɔ yɛ mumɔŋ lɛ amli. “Muji nitsumɔ” kɔɔ eshai srɔtoi babaoo ni hiɛdɔɔ yɔɔ he lɛ ahe.

Taakɛ aŋma yɛ 2 Korintobii 12:21 lɛ, Paulo wie mɛi ni ‘fee esha sá ni amɛtsakeee amɛtsui yɛ amɛmuji nii kɛ ajwamaŋbɔɔ kɛ nyenyeŋtswibɔɔ lɛ ahewɔ’ lɛ ahe. Akɛni atsĩ “muji nitsumɔ” tã afata “ajwamaŋbɔɔ kɛ nyenyeŋtswibɔɔ” ahe hewɔ lɛ, muji nitsumɔi komɛi yɛ ní kɛ mɔ kɛ ehe ewo mli lɛ, ebaabi ni onukpai lɛ kɛ lɛ ata shi koni akwɛ sane lɛ mli. Shi muji nitsumɔ ji wiemɔ ko ni mli lɛɛ waa, ni ekɔɔ nifeemɔi komɛi hu ni anyɛŋ adamɔ nɔ akɛ mɔ ata shi ni aye esane ahe. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, taakɛ bɔ ni ayɔɔ shĩai komɛi ni amɛmli ewo muji, kɛ ekrokomɛi ni amɛmli ewo muji kpɔtɔɔ lɛ, nakai nɔŋŋ ayɔɔ muji nitsumɔi srɔtoi.

Paulo wie yɛ Efesobii 4:19 lɛ akɛ aŋkroaŋkroi komɛi ebatsɔmɔ mɛi ni “nɔ ko nɔ ko efeee amɛ hiɛgbele dɔŋŋ,” ni ákɛ “amɛŋɔ amɛhe amɛha nyenyeŋtswibɔɔ, ni amɛkɛ hiɛjoomɔ tsuɔ nyaŋemɔ nii fɛɛ kwa.” No hewɔ lɛ, Paulo tsɔɔ akɛ ‘hiɛjoomɔ ni akɛtsuɔ muji nii’ lɛ tamɔ nyenyeŋtswibɔɔ nɔŋŋ. Kɛ́ mɔ ko ni abaptisi lɛ tee nɔ ekɛ ‘hiɛjoomɔ tsu muji nii’ ni etsakeee etsui lɛ, abaanyɛ ashwie lɛ kɛjɛ asafo lɛ mli yɛ muji nitsumɔ ni ekɛ ehe ewo mli vii lɛ hewɔ.

Ŋɔɔ lɛ akɛ, nuu kɛ yoo ko ni ewo amɛhe shi akɛ amɛbaabote gbalashihilɛ mli lɛ shɔshɔɔ amɛnaa kɛyashiɔ amɛbɔlɛnamɔ henumɔi teɔ shi, ni amɛfee nakai shii abɔ. Onukpai lɛ baanyɛ amu sane naa akɛ eyɛ mli akɛ amɛnifeemɔ lɛ etsɔɔɔ akɛ nɔ ko jeee amɛhe sane moŋ, shi hiɛjoomɔ ko yɛ amɛnifeemɔ lɛ mli. No hewɔ lɛ, onukpai lɛ baanyɛ amɛtsu saneyeli he nii akɛni mɛi enyɔ nɛɛ kɛ amɛhe ewo muji nitsumɔ mli vii lɛ hewɔ. Nakai nɔŋŋ kɛ́ mɔ ko kɛ mɔ kroko fɔɔ bɔlɛnamɔ he saji ni yɔɔ nyaŋemɔ ahe wiemɔ yɛ tɛlifoŋ nɔ lɛ, abaanyɛ amu sane naa yɛ gbɛ ni ja nɔ akɛ ekɛ ehe ewo muji nitsumɔ mli vii ni akɛ lɛ aye sane titri lɛ kɛji abɔ lɛ kɔkɔ yɛ enɛ he dã.

Ehe miihia ni onukpai lɛ kɛ sɛɛyoomɔ atsu nii kɛkpɛ amɛyiŋ yɛ saji ni tamɔ enɛɛmɛi amli. Dani amɛaakpɛ amɛyiŋ akɛ ehe miihia ni atsu saneyeli ko he nii lɛ, esa akɛ amɛpɛi nɔ ni tee nɔ lɛ mli jogbaŋŋ koni amɛkwɛ he ni mɔ lɛ loo mɛi lɛ kɛ amɛhe wo mli kɛyashi. Enɛ etsɔɔɔ akɛ abaabu mɔ fɛɛ mɔ ni booo Ŋmalɛi mli ŋaawoo toi lɛ akɛ eji nyenyeŋtswibɔlɔ; ni asaŋ etsɔɔɔ akɛ akane shii abɔ ni aŋkro ko kɛ ehe woɔ eshafeemɔ pɔtɛɛ ko mli dani atsu saneyeli he nii. Esa akɛ onukpai lɛ kɛ sɔlemɔ aŋmɛ sane fɛɛ sane jogbaŋŋ amɛkwɛ koni amɛna nɔ̃ diɛŋtsɛ ni tee nɔ, nɔ̃ jeŋba gbonyo ni aba, he ni mɔ kɛ ehe wo mli kɛyashi, kɛ jwɛŋmɔ loo yiŋtoo ni ekɛfee nakai.

Muji nitsumɔ ni akɛ he woɔ mli lɛ kɔɔɔ bɔlɛnamɔ mli jeŋba shara pɛ he. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, gbekɛ nuu ko ni ji shiɛlɔ ni abaptisi lɛ lɛ shɛre zigaretii fioo komɛi yɛ be ko mli, shi sɛɛ mli lɛ eyabɔ efɔlɔi nɔ ni efee lɛ. Etswa efai shi akɛ efeŋ nakai dɔŋŋ. Nifeemɔ nɛɛ ji muji nitsumɔ, shi eyashɛko he ni abaanyɛ abu lɛ akɛ eji ‘hiɛjoomɔ ni akɛtsuɔ muji nii.’ Ŋmalɛ naa ŋaawoo ni onukpa ko loo onukpai enyɔ kɛaaha gbɛkɛ nuu lɛ, kɛ yelikɛbuamɔ ni efɔlɔi kɛaaha lɛ lɛ baanyɛ atsu enɛ he nii. Shi, kɛji gbekɛ nuu nɛɛ fɔɔ zigarɛt shɛrɛmɔ lɛ, abaabu no feemɔ akɛ ehiɛ kã he ni ekɛ ehe miiwo heloo lɛ he mujiwoo mli, ni abaato saneyeli ajinafoi akuu koni amɛbote muji nii ni ekɛ ehe woɔ mli vii nɛɛ mli. (2 Korintobii 7:1) Kɛ́ gbekɛ nuu lɛ shwaaa ehe ni ebaatsake etsui lɛ, no lɛ abaashwie lɛ kɛjɛ asafo lɛ mli.

Kristofoi komɛi kɛ amɛhe ewo bɔlɛnamɔ he mfonirii akwɛmɔ mli. Nifeemɔ nɛɛ ji efɔŋ yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ, ni ekolɛ onukpai lɛ anaa baakpɛ amɛhe akɛ amɛaanu akɛ naanyo heyelilɔ ko kɛ ehe ewo nifeemɔ ni tamɔ nɛkɛ mli. Shi jeee bɔlɛnamɔ mfonirii fɛɛ akwɛmɔ biɔ ni ato saneyeli ajinafoi akuu. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ekolɛ nyɛmi ko ekwɛ bɔlɛnamɔ he mfoniri ni asusuɔ akɛ ebɛ nyaŋemɔ tsɔ lɛ shii abɔ. Ehiɛ gbo, ni ebɔ onukpa ko nɔ ni efee lɛ he amaniɛ, ni etswa efai shi akɛ efeŋ nakai dɔŋŋ. Eyɛ mli akɛ nɔ ni efee lɛ ji efɔŋ moŋ, shi onukpa lɛ baanyɛ amu sane naa akɛ nyɛmi nuu lɛ jeŋba lɛ eyashɛko he ni abaanyɛ abu no akɛ ekɛ ‘hiɛjoomɔ etsu nyaŋemɔ nii’; ni asaŋ enifeemɔ hu etsɔɔɔ akɛ jeee ehe sane ji nɔ ko ní no baaha akɛɛ akɛ eji nyenyeŋtswibɔlɔ. Eyɛ mli akɛ atoŋ saneyeli ajinafoi akuu yɛ sane nɛɛ mli moŋ, shi ehe baahia koni ajɛ Ŋmalɛ lɛ amli akɛ hiɛdɔɔ awo lɛ ŋaa yɛ muji nitsumɔ nɛɛ hewɔ, ní ekolɛ onukpai lɛ aya nɔ amɛye amɛbua lɛ.

Shi ŋɔɔ lɛ akɛ nyɛmi nuu ko kɛ afii pii ekwɛ bɔlɛnamɔ he mfonirii ni ehiii ni yɔɔ nyaŋemɔ yɛ teemɔŋ, ni efee nɔ fɛɛ nɔ ni eeenyɛ koni ekɛ nɔ ni efeɔ lɛ atée. Ekolɛ bɔlɛnamɔ he mfonirii ni mɔ nɛɛ kwɛɔ lɛ kɔɔ hii pii ni feɔ ekome kɛtoɔ yoo ko kaabonaa, mɛi ni afimɔɔ amɛ ni akɛ amɛ náa bɔlɛ, niseniianii ni afeɔ mɛi kɛjieɔ hiɛtserɛ, yei aniseniianiifeemɔ loo gbekɛbii ni akɛnáa bɔlɛ loo amɛ sɔŋŋ amɛkɛ amɛhe náa bɔlɛ lɛ ahe. Shi beni mɛi nále nɔ ni efeɔ lɛ, ehiɛ gbo kpɔtɔɔ. Eyɛ mli akɛ nyɛmi nuu lɛ nifeemɔ lɛ etsɔɔɔ akɛ jeee ehe sane ji nɔ ko moŋ, shi onukpai lɛ baanyɛ amu sane naa akɛ ‘eŋɔ ehe eha’ jeŋba shara nifeemɔ nɛɛ, ni ákɛ ekɛ ‘hiɛjoomɔ miitsu muji nii,’ ni eji muji nitsumɔ ni ekɛ he ewo mli vii. Akɛni ekɛ ehe ewo muji nitsumɔ mli vii hewɔ lɛ, abaato saneyeli ajinafoi akuu yɛ he. Kɛ́ eshafeelɔ lɛ ejieee heshwamɔ ni Nyɔŋmɔ kpaa gbɛ kɛjɛɔ edɛŋ lɛ kpo, ní etswaaa efai shi akɛ ekwɛŋ bɔlɛnamɔ he mfonirii dɔŋŋ lɛ, no lɛ abaashwie lɛ kɛjɛ asafo lɛ mli. Kɛ́ nyɛmi nuu nɛɛ fɔ̃ɔ mɛi anine kɛbaa eshĩa ni amɛbakwɛɔ bɔlɛnamɔ he mfonirii ni esaaa lɛ, no baatsɔɔ akɛ jeee ehe sane ji nɔ ko, ni ákɛ eji nyenyeŋtswibɔlɔ.

Wiemɔ ni ji “nyenyeŋtswibɔɔ” ni akɛtsu nii yɛ Ŋmalɛi lɛ amli lɛ kɔɔ esha ni yɔɔ hiɛdɔɔ he be fɛɛ be—titri lɛ ekɔɔ bɔlɛnamɔ nifeemɔi ahe. Kɛ́ onukpai miitao amɛna kɛji mɔ kɛ ehe ewo nyenyeŋtswibɔɔ mli lɛ, no lɛ esa akɛ amɛkwɛ kɛji mɔ lɛ nifeemɔ tsɔɔ ahoshwibɔɔ, nyaŋemɔ nitsumɔ, hiɛ ni gbooo nɔ̃, mɔ ni nɔ ko jeee ehe sane, loo ákɛ enifeemɔ lɛ ji nɔ ko ni bɛ hiŋmɛi nɔ lo. Kɛlɛ, mɔ ko baanyɛ atɔ̃ Yehowa mla nɔ yɛ gbɛ ni yɔɔ hiɛdɔɔ nɔ, ni ekolɛ enifeemɔ etsɔɔɔ akɛ jeee ehe sane ji nɔ ko moŋ, shi kɛlɛ “hiɛjoomɔ” ha efee nakai. Esa akɛ aye sane ni tamɔ nɛkɛ lɛ yɛ muji nitsumɔ ni mɔ lɛ kɛ ehe ewo mli vii lɛ hewɔ.

Ákɛ abaabu esha ni mɔ ko efee lɛ akɛ eji muji nitsumɔ ni ekɛ ehe ewo mli vii loo ákɛ eji nyenyeŋtswibɔlɔ lɛ ji sane ni yɔɔ hiɛdɔɔ ejaakɛ ekɔɔ wala he. No hewɔ lɛ, esa akɛ mɛi ni yeɔ saji ni tamɔ nakai lɛ asɔle amɛbi Nyɔŋmɔ koni ekɛ emumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ aye ebua amɛ, ni eduro amɛ sɛɛyoomɔ, kɛ saneshishinumɔ kɛtsu sɔ̃ nɛɛ he nii. Ehe miihia ni onukpai lɛ akwɛ koni asafo lɛ he atse be fɛɛ be, ni esa akɛ amɛdamɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛ agbɛnɛ hu gbɛtsɔɔmɔ ni “tsulɔ anɔkwafo kɛ nilelɔ” lɛ kɛhaa lɛ nɔ amɛkɛkojo. (Mateo 18:18; 24:45) “Nyɛkwɛa jogbaŋŋ yɛ nɔ ni nyɛaafee lɛ hewɔ! Ejaakɛ jeee gbɔmɛi nyɛkojoɔ nyɛhaa, shi moŋ Yehowa ni.” Esa akɛ onukpai lɛ aha wiemɔi nɛɛ ahi amɛjwɛŋmɔ mli, titri lɛ yɛ gbii fɔji nɛɛ amli.—2 Kronika 19:6.