Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

‘Tsi Ohe Kɛjɛ Huhuuhu Wiemɔi Ahe’

‘Tsi Ohe Kɛjɛ Huhuuhu Wiemɔi Ahe’

‘Tsi Ohe Kɛjɛ Huhuuhu Wiemɔi Ahe’

“Nyɛfea nyɛnii fɛɛ ni huhuuhu wiemɔi . . . akahi mli.”—FILIPIBII 2:14.

1, 2. Mɛɛ ŋaa bɔfo Paulo wo Kristofoi ni hi Filipi kɛ Korinto lɛ, ni mɛni hewɔ?

BENI Nyɔŋmɔ kɛ emumɔ tsirɛ bɔfo Paulo ni eŋma Filipibii asafo ni hi shi yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli lɛ wolo lɛ, ejie amɛyi babaoo. Ejie enanemɛi heyelilɔi ni hi nakai maŋ lɛ mli lɛ ayi yɛ ejurɔ ni amɛfeɔ kɛ ekãa ni amɛyɔɔ lɛ hewɔ, ni etsɔɔ bɔ ni amɛnifeemɔi kpakpai lɛ esa ehiɛ eha. Shi kɛlɛ, Paulo kai amɛ koni ‘amɛfee amɛnii fɛɛ ni huhuuhu wiemɔi akahi mli.’ (Filipibii 2:14) Mɛni ha ewo amɛ ŋaa ni tamɔ nɛkɛ?

2 Paulo le nɔ ni huhuuhu wiemɔ kɛbaa. Afii fioo komɛi dani eeewo nakai ŋaa lɛ, ekai Korinto asafo lɛ akɛ huhuuhu wiemɔi nyɛɔ eyeɔ awui. Paulo ha amɛle akɛ, beni Israelbii lɛ nyiɛ ŋa lɛ nɔ lɛ, amɛwo Yehowa mli la shii abɔ. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Kɛtsɔ nibii fɔji ni amɛfee, amɛhe ni amɛkɛwo wɔŋjamɔ kɛ ajwamaŋbɔɔ mli, Yehowa ni amɛka lɛ, kɛ agbɛnɛ hu kɛtsɔ huhuuhu wiemɔi anɔ. Paulo wo Korintobii lɛ hewalɛ koni amɛkase nii kɛjɛ saji nɛɛ amli. Eŋma amɛ akɛ: “Ni nyɛsaa nyɛkawiea huhuuhu, tamɔ bɔ ni amɛteŋ mɛi komɛi hu wie huhuuhu ni fitelɔ lɛ bakpata amɛhiɛ lɛ.”—1 Korintobii 10:6-11.

3. Mɛni hewɔ esa akɛ wɔsusu huhuuhu wiemɔi ahe ŋmɛnɛ lɛ?

3 Ákɛ Yehowa tsuji ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ, wɔfeɔ wɔnii tamɔ Filipi asafo lɛ. Wɔkɛ wɔhe woɔ nifeemɔi kpakpai amli kɛ ekãa, ni wɔsumɔsumɔɔ wɔhe. (Yohane 13:34, 35) Shi akɛni huhuuhu wiemɔi ye Nyɔŋmɔ webii ni hi shi yɛ blema lɛ awui hewɔ lɛ, nilee yɛ mli ákɛ wɔɔbo ŋaa ni awoɔ wɔ akɛ: “Nyɛfea nyɛnii fɛɛ ni huhuuhu wiemɔi . . . akahi mli” lɛ toi. Klɛŋklɛŋ lɛ, nyɛhaa wɔsusua mɛi komɛi ni atsĩ amɛtã yɛ Ŋmalɛi lɛ amli ákɛ amɛwie huhuuhu lɛ ahe wɔkwɛa. No sɛɛ lɛ, wɔbaasusu nibii komɛi ni wɔbaanyɛ wɔfee bɔni afee ni huhuuhu wiemɔ akaye wɔ awui ŋmɛnɛ lɛ ahe.

Asafo Fɔŋ ko Wie Huhuuhu Amɛshi Yehowa

4. Mɛɛ gbɛ nɔ Israelbii lɛ wie huhuuhu yɛ ŋa lɛ nɔ?

4 Akɛ Hebri wiemɔ ni atsɔɔ shishi akɛ ‘awie huhuuhu, agbigbili mli, loo awie nii ahe’ lɛ tsu nii yɛ Biblia lɛ mli beni awieɔ nibii ni tee nɔ yɛ afii 40 ni Israelbii lɛ ye yɛ ŋa lɛ nɔ lɛ ahe lɛ. Bei komɛi lɛ, Israelbii lɛ wieɔ huhuuhu yɛ nibii ni amɛyɔɔ ní amɛmii shɛɛɛ he lɛ hewɔ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, beni akpɔ̃ amɛ kɛjɛ Mizraim nyɔŋyeli mli otsii fioo komɛi asɛɛ lɛ, “Israelbii asafo muu lɛ fɛɛ wie huhuuhu amɛshi Mose kɛ Aaron.” Israelbii lɛ gbigbili amɛmli yɛ niyenii ni amɛyeɔ lɛ he. Amɛwie akɛ: “Kulɛ Yehowa aha wɔgboi yɛ enine naa yɛ Mizraim shikpɔŋ lɛ nɔ, beni wɔtara loo kɛ kukwɛii ahe ni wɔyeɔ nii wɔtɔrɔɔ lɛ; ejaakɛ nyɛjie wɔ kɛba ŋa nɛɛ nɔ ni nyɛkɛ hɔmɔ abagbe asafo muu nɛɛ fɛɛ.”—2 Mose 16:1-3.

5. Beni Israelbii lɛ wie huhuuhu lɛ, no mli lɛ namɔ tuuntu amɛwieɔ amɛshiɔ lɛ?

5 Yɛ anɔkwale mli lɛ, Yehowa ha Israelbii lɛ nɔ fɛɛ nɔ ni he hiaa amɛ yɛ ŋa lɛ nɔ, ni ejɛ suɔmɔ mli eha amɛ niyenii kɛ nu. Israelbii lɛ kɛ shihilɛ ko ekpeee ní wo amɛhe gbeyei akɛ amɛbaagboi yɛ ŋa lɛ nɔ yɛ nu hɔmɔ hewɔ. Shi akɛni amɛmii shɛɛɛ nibii ni aduroɔ amɛ lɛ ahe hewɔ lɛ, amɛwo saji ahe akɛ amɛyaje oshara mli, ni amɛwie huhuuhu. Eyɛ mli akɛ, Mose kɛ Aaron amɛwie huhuuhu lɛ amɛshi moŋ, shi Yehowa Nyɔŋmɔ bu amɛnifeemɔ lɛ akɛ amɛmiiwie kɛmiishi lɛ diɛŋtsɛ. Mose kɛɛ Israelbii lɛ akɛ: “Yehowa enu nyɛhuhuuhu wiemɔi lɛ ni nyɛwieɔ nyɛshiɔ lɛ lɛ; wɔ lɛ, namɛi ji wɔ? Jeee wɔ nyɛwie huhuuhu nyɛshi lɛ, shi Yehowa ni.”—2 Mose 16:4-8.

6, 7. Taakɛ atsɔɔ mli yɛ 4 Mose 14:1-3 lɛ, te Israelbii lɛ ajeŋba tsake ha tɛŋŋ?

6 No sɛɛ etsɛɛɛ tsɔ ni Israelbii lɛ saa amɛwie huhuuhu. Mose tsu hii 12 koni amɛyakwɛ bɔ ni Shiwoo Shikpɔŋ lɛ yɔɔ ha. Hii nɛɛ ateŋ mɛi nyɔŋma kɛ amaniɛbɔɔ kpakpa baaa. Mɛni jɛ mli kɛba? “Israelbii lɛ fɛɛ wie huhuuhu amɛwo Mose kɛ Aaron, ni asafo muu lɛ fɛɛ kɛɛ amɛ akɛ: Efaŋ nɔ ni wɔgboi yɛ Mizraim shikpɔŋ lɛ nɔ, ni efaŋ nɔ ni wɔgboi yɛ ŋa nɛɛ nɔ tete! Shi mɛɛba po Yehowa kpala wɔ kɛba [Kanaan] shikpɔŋ nɛɛ nɔ, ni wɔbanyɔnyɔɔi yɛ klante naa, ni aŋɔ wɔŋamɛi kɛ wɔbii abifabii anom? Ani ehiii moŋ akɛ wɔkpale kɛya Mizraim ekoŋŋ?”—4 Mose 14:1-3.

7 Kwɛ bɔ ni Israelbii lɛ ajeŋba tsake ha! Mra mli beni Yehowa kpɔ̃ amɛ kɛjɛ Mizraim ni ehere amɛyiwala kɛtsɔ Ŋshɔ Tsuru lɛ mli lɛ, amɛlá amɛjie eyi kɛda lɛ shi. (2 Mose 15:1-21) Shi beni Israelbii lɛ kɛ naagbai komɛi ni yɔɔ ŋa lɛ nɔ lɛ kpe, ní Kanaanbii lɛ hu ahe ŋmiŋmi mɔmɔ amɛ lɛ, Nyɔŋmɔ webii lɛ ahiɛ esɔɔɔ nibii ni eduroɔ amɛ lɛ dɔŋŋ, shi moŋ amɛgbigbili amɛmli. Yɛ nɔ najiaŋ ni amɛaada Nyɔŋmɔ shi ákɛ eha amɛye amɛhe lɛ, amɛsusu yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ akɛ eetsĩ amɛnaa yɛ nibii komɛi amli, ni no ha amɛshwa lɛ. No hewɔ lɛ, huhuuhu ni amɛwie lɛ tsɔɔ akɛ amɛbɛ hiɛsɔɔ diɛŋtsɛ kɛha nibii ni Yehowa feɔ ehaa amɛ lɛ. Belɛ ebɛ naakpɛɛ akɛ ebi akɛ: “Mɛɛ beyinɔ maha nɛkɛ asafo fɔŋ nɛɛ hegbɛ ni amɛwie huhuuhu amɛshi mi kɛyashi?”—4 Mose 14:27; 21:5.

Huhuuhu Wiemɔi yɛ Klɛŋklɛŋ Afii Oha lɛ Mli

8, 9. Tsĩi huhuuhu wiemɔi ní aŋmala he saji yɛ Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ amli lɛ ateŋ ekomɛi atã.

8 Nɔkwɛmɔnii ni wɔsusu he kɛtsɔ hiɛ lɛ kɔɔ gbɔmɛi asafoi komɛi ní ekã shi faŋŋ akɛ amɛwie huhuuhu bɔni afee amɛha mɛi ale akɛ amɛmii shɛɛɛ nibii ni amɛyɔɔ lɛ ahe lɛ he. Shi beni Yesu Kristo tee Yerusalem yɛ afi 32 Ŋ.B. koni eyaye Asesei Agbijurɔ lɛ, ‘huhuuhu wiemɔ pii ba asafoi lɛ ateŋ yɛ ehewɔ.’ (Yohane 7:12, 13, 32) Amɛwowoo amɛtoiaŋ, ni mɛi komɛi kɛɛ gbɔmɔ kpakpa ni, shi mɛi krokomɛi ekpɛlɛɛɛ nɔ nakai.

9 Be kroko hu lɛ, Levi loo Mateo ni ji toohelɔ lɛ fɔ̃ Yesu kɛ ekaselɔi lɛ nine kɛtee ewe lɛ. “Farisifoi lɛ kɛ amɛwoloŋmalɔi lɛ wie huhuuhu wo ekaselɔi lɛ amɛkɛɛ: Mɛni hewɔ nyɛkɛ ŋtoohelɔi kɛ eshafeelɔi yeɔ nii ni nyɛkɛ amɛ nuɔ nɛɛ?” (Luka 5:27-30) Sɛɛ mli beni amɛtee Galilea lɛ, “Yudafoi lɛ wie [Yesu] ehe huhuuhu, akɛ ekɛɛ akɛ: Mi ji aboloo ni jɛ ŋwɛi lɛ.” Esɛɛnyiɛlɔi lɛ ateŋ mɛi komɛi po amli fũ yɛ nɔ ni ewie lɛ hewɔ, ni amɛwie huhuuhu.—Yohane 6:41, 60, 61.

10, 11. Mɛni hewɔ Helenibii lɛ wie huhuuhu lɛ, ni gbɛ nɔ ní atsɔ atsu he nii lɛ he baanyɛ aba sɛɛnamɔ kɛha Kristofoi asafoŋ onukpai yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

10 Yɛ Pentekoste afi 33 Ŋ.B. sɛɛ etsɛɛɛ lɛ, huhuuhu wiemɔ ko te shi, ni nibii ni jɛ mli kɛba lɛ hi jogbaŋŋ. No mli lɛ, mɛi ni jɛ maji krokomɛi anɔ amɛba Israel ní amɛbatsɔmɔ kaselɔi etsɛko lɛ ananemɛi heyelilɔi ni yɔɔ Yudea lɛ miifee amɛ gbɔ, shi naagbai tetee shi yɛ nibii ni amɛkɛkwɛɔ amɛhe lɛ ajaa mli. Amaniɛbɔɔ lɛ kɛɔ akɛ: “Huhuuhu wiemɔ ko bate shi yɛ Helenibii lɛ ateŋ yɛ Hebribii lɛ ahewɔ, ejaakɛ hiɛ kpaa amɛkulafoyei lɛ anɔ yɛ daa kwɛmɔ lɛ gbɛfaŋ.”—Bɔfoi lɛ Asaji 6:1.

11 Esoro huhuuhu wielɔi nɛɛ yɛ Israelbii ni fã gbɛ kɛtsɔ ŋa lɛ nɔ lɛ ahe. Helenibii lɛ efeee pɛsɛmkunya, ni amɛwieee huhuuhu akɛni amɛmii shɛɛɛ nibii ni amɛyɔɔ lɛ ahe lɛ hewɔ. Amɛha ale akɛ yei okulafoi komɛi yɛ ní akũ hiɛ ashwie amɛkwɛmɔ nɔ. Kɛfata he lɛ, huhuuhu wielɔi lɛ eteee naagbai ashi, ni amɛwieee amɛshiii Yehowa. Amɛkɛ sane ni gbaa amɛnaa lɛ yafɔ̃ bɔfoi lɛ ahiɛ, ni amɛ hu amɛtsu he nii amrɔ nɔŋŋ ejaakɛ amɛna akɛ tɔmɔ bɛ sane ni huhuuhu wielɔi lɛ wieɔ he lɛ he. Kwɛ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa ni bɔfoi lɛ fee amɛfɔ̃ shi amɛha Kristofoi asafoŋ onukpai ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ! Mumɔŋ tookwɛlɔi nɛɛ kwɛɔ jogbaŋŋ koni ‘amɛkatsĩmɔ amɛtoi yɛ ohiafoi abolɔmɔ nɔ.’—Abɛi 21:13; Bɔfoi lɛ Asaji 6:2-6.

Kwɛmɔ Jogbaŋŋ yɛ Bɔ ni Huhuuhu Wiemɔ Fiteɔ Nii Ehaa lɛ He

12, 13. (a) Okɛ nɔkwɛmɔnɔ atsɔɔ awui ni huhuuhu wiemɔ yeɔ lɛ mli. (b) Mɛni baanyɛ atsirɛ mɔ ko koni ewie huhuuhu?

12 Ŋmalɛ mli nɔkwɛmɔnii ni wɔsusu he lɛ amli babaoo eha wɔna akɛ huhuuhu wiemɔ ye Nyɔŋmɔ webii ni hi shi yɛ blema lɛ awui babaoo. No hewɔ lɛ, nilee yɛ mli akɛ wɔkɛ hiɛdɔɔ aaasusu hewalɛ fɔŋ ni ebaanyɛ ená yɛ mɔ nɔ ŋmɛnɛ lɛ he. Bɔni afee ni wɔnu enɛ shishi jogbaŋŋ lɛ, nyɛhaa wɔsusua nɔkwɛmɔnɔ nɛɛ he wɔkwɛa. Dadei babaoo bɔɔ ŋkanale kɛ́ amɛjwere shi. Kɛ́ dade ko bɔi ŋkanale bɔɔ ní afeee nɔ ko yɛ he lɛ, ebaabɔ ŋkanale kɛbaashɛ he ni anyɛŋ akɛtsu nɔ ko dɔŋŋ. Lɔlei babaoo yɛ ni ashi amamɔ shi ni akɛtsuuu nii, jeee yɛ emli nɔ ko ni efite hewɔ, shi moŋ akɛni dadei ni akɛfee lɛ ebɔ ŋkanale kɛshɛ he ni ebafee oshara ákɛ akɛ tsɔnei nɛɛ aaatsu nii lɛ hewɔ. Mɛɛ gbɛ nɔ wɔbaanyɛ wɔkɛ nɔkwɛmɔnɔ nɛɛ ato huhuuhu wiemɔ he?

13 Bɔ ni kɛ́ dadei komɛi jwere shi ni amɛbɔɔ ŋkanale lɛ, nakai nɔŋŋ adesai ni yeee emuu lɛ sumɔɔ nii ahe wiemɔ. Esa akɛ wɔha wɔhiɛ ahi wɔhe jogbaŋŋ bɔni afee kɛ́ su nɛɛ he okadi ko je kpo yɛ wɔhe lɛ, wɔyɔse lɛ oya. Taakɛ bɔ ni he ko ni yɔɔ frɔnɔɔ kɛ ŋoo haa dade bɔɔ ŋkanale oyayaayai lɛ, nakai nɔŋŋ shihilɛi ni mli wawai ni wɔkɛkpeɔ lɛ haa wɔfɔɔ huhuuhu wiemɔ. Kɛ́ nɔ ko miihao mɔ ko lɛ, no lɛ enaa fioo kɛkɛ ní aaatsɔ̃ lɛ baaha eye ŋkɔmɔ gbogboogbo. Yɛ be mli ni shihilɛ yɛ nibii agbɛjianɔtoo nɛɛ naagbee gbii lɛ amli yaa nɔ efiteɔ lɛ, eeenyɛ eba lɛ akɛ nibii ni haa awieɔ huhuuhu lɛ baaya hiɛ. (2 Timoteo 3:1-5) No hewɔ lɛ, Yehowa tsulɔ ko baanyɛ ebɔi enyɛmi he huhuuhu wiemɔ. Nibii bibii tamɔ gbɔjɔmɔi ni yɔɔ mɔ ko he, enyɛmɔi, loo sɔɔmɔ hegbɛi ni eyɔɔ ní abɛ he miishɛɛ lɛ baanyɛ aha awie huhuuhu.

14, 15. Mɛni hewɔ esa akɛ wɔkudɔ bɔ ni wɔwieɔ nii ahe wɔhaa lɛ?

14 Ekɔɔɔ he eko nɔ̃ he ni wɔnáaa miishɛɛ yɛ lɛ, kɛ́ wɔkudɔɔɔ bɔ ni wɔwieɔ nii ahe wɔhaa lɛ, no baanyɛ aha wɔhiɛ akasɔ nii, ní huhuuhu wiemɔ atsɔ wɔsu. Yɛ anɔkwale mli lɛ, awui ni huhuuhu wiemɔ yeɔ lɛ baanyɛ aha wɔfite kwraa yɛ mumɔŋ. Beni Israelbii lɛ wie huhuuhu yɛ shihilɛ ni yɔɔ ŋa lɛ nɔ lɛ he lɛ, amɛnaa tee shɔŋŋ, ni amɛshwa Yehowa tete. (2 Mose 16:8) Ekaba lɛ nakai kɔkɔɔkɔ yɛ wɔgbɛfaŋ!

15 Bɔni afee ni dade ko akabɔ ŋkanale oya lɛ, ebaabi ni kɛ́ ehei komɛi bɔi ŋkanale bɔɔ lɛ, aŋmala yɛ he ashwie amrɔ nɔŋŋ, ni abaanyɛ hu ni akɛ pɛnte ni haa dadei tsɛɔ dani amɛbɔɔ ŋkanale akpa he. Nakai nɔŋŋ kɛ́ wɔyɔse akɛ wɔsumɔɔ nii ahe wiemɔ lɛ, wɔbaanyɛ wɔkudɔ su nɛɛ kɛtsɔ ní wɔɔtsĩ tã yɛ sɔlemɔ mli ni shishashaomɔ bɛ mli nɔ. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

Susumɔ Nii Ahe Tamɔ Yehowa

16. Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔkpa nii ahe wiemɔ koni ekatsɔ wɔsu lɛ?

16 Huhuuhu wiemɔ haa wɔgbalaa wɔjwɛŋmɔ kɛbaa wɔ diɛŋtsɛ wɔnɔ kɛ naagbai ni wɔkɛkpeɔ lɛ anɔ, ni no haaa wɔsusu jɔɔmɔi ni wɔnine shɛɔ nɔ ákɛ Yehowa Odasefoi lɛ ahe. Kɛ́ wɔmiisumɔ koni wɔkpa nii ahe wiemɔ lɛ, no lɛ ebaabi ni wɔha jɔɔmɔi nɛɛ akã wɔtsui nɔ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ ená hegbɛ ni nɔ bɛ ákɛ akɛ Yehowa diɛŋtsɛ gbɛi aaatsɛ́ wɔ. (Yesaia 43:10) Wɔbaanyɛ wɔ kɛ lɛ abɔ kpaakpa, ni wɔnyɛɔ wɔ kɛ ‘sɔlemɔi a-Toibolɔ’ lɛ wieɔ be fɛɛ be. (Lala 65:3; Yakobo 4:8) Shishinumɔ yɛ wɔshihilɛ he ejaakɛ wɔnuɔ jeŋ muu fɛɛ nɔyeli he sane ni kã shi lɛ shishi, ni wɔle akɛ eji hegbɛ ni wɔná akɛ wɔɔya nɔ wɔye Nyɔŋmɔ anɔkwa. (Abɛi 27:11) Wɔbaanyɛ wɔkɛ wɔhe awo Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa shiɛmɔ nitsumɔ lɛ mli daa. (Mateo 24:14) Hemɔkɛyeli ni wɔyɔɔ yɛ Yesu Kristo kpɔmɔ afɔleshãa lɛ mli lɛ haa wɔnáa henilee ni mli tse. (Yohane 3:16) Enɛɛmɛi ji jɔɔmɔi komɛi ni wɔnine shɛɔ nɔ ekɔɔɔ he eko nɔ̃ shihilɛ ni ebaabi koni wɔdamɔ naa.

17. Kɛ́ nɔ ko miiya nɔ ní wɔbaanyɛ wɔdamɔ no nɔ wɔwie he huhuuhu po lɛ, loloolo lɛ, mɛni hewɔ esa akɛ wɔbɔ mɔdɛŋ koni wɔsusu nii ahe tamɔ Yehowa lɛ?

17 Nyɛhaa wɔbɔa mɔdɛŋ wɔsusua nii ahe tamɔ Yehowa. Lalatsɛ David lá akɛ: “Yehowa, tsɔɔmɔ mi ogbɛ̀i lɛ, ha male otempɔŋi lɛ!” (Lala 25:4) Yehowa le nibii ni yaa nɔ ní wɔbaanyɛ wɔdamɔ nɔ wɔwie huhuuhu lɛ. Ebaanyɛ ejaje nibii amrɔ nɔŋŋ. Belɛ, mɛni hewɔ bei komɛi lɛ, eŋmɛɔ gbɛ ni naagbai kãa he eyaa nɔ lɛ? Ekolɛ efeɔ nakai koni ekɛye ebua wɔ ni wɔná sui kpakpai tamɔ tsuishitoo, tsuishiŋmɛɛ, kɛ hemɔkɛyeli.—Yakobo 1:2-4.

18, 19. Okɛ nibii ni baanyɛ ajɛ naagbai kɛ shihilɛi ni ehiii anaa ni wɔɔdamɔ ni huhuuhu wiemɔ bɛ mli lɛ eko he nɔkwɛmɔnɔ aha.

18 Kɛ́ wɔdamɔ naagbai kɛ shihilɛi ni ehiii anaa ní wɔwieee huhuuhu lɛ, no haa wɔnáa sui kpakpai, ni mɛi ni naa nɔ ni yaa nɔ lɛ hu ahiɛ sɔɔ bɔ ni wɔfeɔ wɔnii wɔhaa lɛ jogbaŋŋ. Yɛ afi 2003 lɛ mli lɛ, Yehowa Odasefoi komɛi kɛ bɔɔs fã gbɛ kɛjɛ Germany kɛtee Hungary koni amɛya kpee wulu ko ni afee yɛ jɛmɛ lɛ. Jeee Odasefonyo ji tsɔne kudɔlɔ lɛ, ni no mli lɛ ejɛɛɛ etsuiŋ akɛ ekɛ Odasefoi lɛ baahi shi gbii nyɔŋma. Shi beni amɛjɛ gbɛfãa lɛ kɛba lɛ, nuu nɛɛ tsake ejwɛŋmɔ kwraa. Mɛni ha efee nakai?

19 Beni amɛfãa gbɛ lɛ, nibii pii tɔ̃tɔ̃ yɛ gbɛ lɛ nɔ. Shi kɛlɛ, Odasefoi lɛ ewieee huhuuhu. Tsɔne kudɔlɔ lɛ tsɔɔ mli akɛ, Odasefoi lɛ ji gbɔmɛi ni ekɛfãfãa gbɛ lɛ ateŋ mɛi kpakpai fe fɛɛ! Yɛ anɔkwale mli lɛ, ewo shi akɛ, kɛ́ Odasefoi ba eshĩa agbɛnɛ lɛ, ebaaha amɛ sɛi ni ebo amɛ toi jogbaŋŋ. Akɛni gbɛfalɔi lɛ ‘fee amɛnii fɛɛ ni huhuuhu wiemɔ bɛ mli’ hewɔ lɛ, kwɛ nɔ̃ kpakpa ni jɛ mli kɛba!

Mɛi Atɔmɔi ni Wɔkɛkeɔ Amɛ lɛ Haa Ekomefeemɔ Hiɔ Wɔ kɛ Amɛ Teŋ

20. Mɛni hewɔ esa akɛ wɔkɛ nɔtɔmɔi akekee wɔhe lɛ?

20 Ni kɛ́ wɔ kɛ wɔnaanyo heyelilɔ ko ná sane hu? Kɛ́ eji hiɛdɔɔ sane lɛ, no lɛ esa akɛ wɔkɛ shishitoo mla ni yɔɔ sane ni Yesu wie yɛ Mateo 18:15-17 lɛ atsu nii. Shi akɛni naagbai ni baa lɛ ateŋ babaoo jeee saji ni yɔɔ hiɛdɔɔ hewɔ lɛ, jeee be fɛɛ be ehe baahia koni wɔkɛ shishitoo mla nɛɛ atsu nii. Mɛni hewɔ oŋɔɔɔ nɔ ni eba lɛ akɛ eji hegbɛ ni ona akɛ okɛ sane aaake? Paulo ŋma akɛ: “Ni kɛji mɔ ko kɛ mɔ ko ná sane ko lɛ, nyɛnanaa nyɛhaa nyɛhe ni nyɛkɛfafaa nyɛhe, taakɛ bɔ ni Yehowa hu ŋɔfa nyɛ lɛ, nakai nyɛ hu nyɛfea; shi enɛɛmɛi fɛɛ sɛɛ lɛ nyɛwoa suɔmɔ ni ji emuuyeli kpãa lɛ.” (Kolosebii 3:13, 14, NW) Ani wɔyɛ he miishɛɛ akɛ wɔkɛ sane aaake? Ani Yehowa bɛ nɔ ko ni eeedamɔ nɔ ekɛɛ akɛ wɔtɔ̃ enɔ? Kɛlɛ, eyaa nɔ enaa wɔ mɔbɔ ni ekɛ wɔhe eshai keɔ wɔ.

21. Mɛɛ gbɛ nɔ huhuuhu wiemɔ baanyɛ agba mɛi ni nuɔ lɛ anaa?

21 Ekɔɔɔ he eko nɔ̃ sane fɔŋ ni aye bo lɛ, huhuuhu ni obaawie lɛ haŋ nibii ajaje. Hebri wiemɔ ni atsɔɔ shishi akɛ “huhuuhu wiemɔ” lɛ baanyɛ ahiɛ shishinumɔ kroko ni ji “mligbigbilimɔ.” Ekã shi faŋŋ akɛ, kɛ́ mɔ ko ni wieɔ huhuuhu yɛ wɔmasɛi lɛ, wɔmii shɛɛɛ wɔhe, ni wɔbɔɔ mɔdɛŋ koni wɔtsi wɔhe kɛjɛ ehe. Nakai nɔŋŋ mɛi krokomɛi baafee kɛ́ amɛnu ni wɔmiiwie huhuuhu loo wɔmiigbigbili wɔmli. No ji akɛ, amɛmii shɛŋ amɛhe, ni amɛbaasumɔ koni amɛtsi amɛhe kɛjɛ wɔhe! Kɛ́ wɔgbigbili wɔmli lɛ, ekolɛ no baagbala mɛi ajwɛŋmɔ kɛba wɔnɔ, shi yɛ anɔkwale mli lɛ, no haŋ mɔ ko aná wɔhe miishɛɛ ni ebɛŋkɛ wɔ.

22. Mɛni gbekɛyoo ko wie yɛ Yehowa Odasefoi ahe?

22 Mɛi atɔmɔi ni wɔkɛkeɔ amɛ lɛ haa ekomefeemɔ hiɔ wɔ kɛ amɛ teŋ—Yehowa webii náa nifeemɔ nɛɛ he miishɛɛ jogbaŋŋ. (Lala 133:1-3) Katolik gbekɛyoo ko ni eye afii 17 ní eyɔɔ Europa maji lɛ ekome mli lɛ ŋma wolo eyaha Yehowa Odasefoi anitsumɔhe nine ni yɔɔ jɛmɛ lɛ kɛtsɔɔ bɔ ni ehiɛ esɔ amɛ eha. Eŋma akɛ: “No pɛ ji asafo ni mile ní hetsɛ̃, hiɛkɔ̃ɔ, mɛi ahe tsui ni abɛ, pɛsɛmkunya, loo mligbalamɔi hako amɛmli agbala.”

23. Mɛni wɔbaasusu he yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli?

23 Hiɛsɔɔ ni wɔɔná kɛha mumɔŋ jɔɔmɔi fɛɛ ni wɔnine shɛɔ nɔ ákɛ mɛi ni jáa Yehowa ni ji anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ baaye abua wɔ koni wɔha ekomefeemɔ ahi wɔteŋ, ni wɔkawie mɛi ahe huhuuhu kɛ́ wɔ kɛ amɛ ná sane. Nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ baaha wɔna bɔ ni sui ni wɔkaseɔ kɛjɛɔ Nyɔŋmɔ ŋɔɔ lɛ baaye abua wɔ koni wɔtsi wɔhe kɛjɛ huhuuhu wiemɔ ko ni yɔɔ oshara waa he—no ji huhuuhu ni awieɔ ashiɔ Yehowa asafo lɛ fã ni yɔɔ shikpɔŋ nɔ lɛ.

Ani Okaiɔ?

• Mɛni ji huhuuhu wiemɔ?

• Mɛɛ nɔkwɛmɔnɔ abaanyɛ akɛtsɔɔ awui ni huhuuhu wiemɔ yeɔ lɛ mli?

• Mɛni baanyɛ aye abua wɔ koni wɔkpa nii ahe wiemɔ ni ekatsɔ wɔsu?

• Mɛi krokomɛi atɔmɔi ni wɔɔná he miishɛɛ akɛ wɔkɛaake amɛ lɛ baanyɛ aye abua wɔ koni wɔtsi wɔhe kɛjɛ huhuuhu wiemɔ he yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 14]

Israelbii lɛ wie huhuuhu amɛshi Yehowa diɛŋtsɛ!

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 17]

Ani obɔɔ mɔdɛŋ akɛ ooosusu nii ahe tamɔ Yehowa?

[Mfonirii ni yɔɔ baafa 18]

Tɔmɔi ni Kristofoi kɛkeɔ amɛhe lɛ haa ekomefeemɔ hiɔ amɛteŋ