Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Onyɛŋ Okɛto No Hewɔ lɛ Okɛtsu Nii Jogbaŋŋ

Onyɛŋ Okɛto No Hewɔ lɛ Okɛtsu Nii Jogbaŋŋ

Onyɛŋ Okɛto No Hewɔ lɛ Okɛtsu Nii Jogbaŋŋ

MƐI fɔɔ wiemɔ akɛ be he hiaa waa tamɔ shika. Shi yɛ anɔkwale mli lɛ, be yɛ srɔto kwraa yɛ shika loo heloonaa nibii krokomɛi ahe. Onyɛŋ okɛ be ato ni okɛtsu nii wɔsɛɛ tamɔ bɔ ni obaanyɛ okɛ shika, niyenii, mu, loo nibii krokomɛi babaoo ato lɛ. Mɔdɛŋ fɛɛ ní aaabɔ ákɛ akɛ be aaato ní akɛtsuuu nii lɛ baafee yaka. Mɛni baaba kɛ́ owɔ̀ ŋmɛlɛtswai kpaanyɔ ni obɔ mɔdɛŋ akɛ okɛ ŋmɛlɛtswai ni eshwɛ yɛ gbi lɛ mli lɛ aaato ní otsuuu nɔ ko nɔ ko? Beni gbi lɛ baaba naagbee lɛ, obaana akɛ ŋmɛlɛtswai abɔ ni okɛtsuuu nɔ ko lɛ efee yaka.

Abaanyɛ akɛ be ato faa wulu ko ni hoɔ oyayaayai lɛ he. Ehoɔ kɛyaa he kome be fɛɛ be. Onyɛŋ otsĩ enaa ni ekaho, ni asaŋ onyɛŋ okɛ emli nu lɛ fɛɛ atsu nii. Afii ohai komɛi ni eho nɛɛ lɛ, abɔi tsɔji ní nu haa amɛbɔleɔ amɛhe lɛ afeemɔ yɛ faai atoi. Faa ní hoɔ lɛ haa tsɔji nɛɛ bɔleɔ amɛhe ni ehaa jɔɔtɛi, tsogbamɔ tsɔji, pɔmpii, kɛ hamlɛ wuji ni akɛsɔ̃ɔ dadei lɛ náa hewalɛ kɛtsuɔ nii. Yɛ nakai gbɛ nɔ nɔŋŋ lɛ, obaanyɛ oná be ni okɛtsu nitsumɔi kpakpai ahe nii, shi moŋ jeee ni okɛto. Ni kɛlɛ, kɛ́ ooonyɛ ofee nakai lɛ no lɛ esa akɛ owu oshi nibii titri enyɔ ni fiteɔ mɔ be—nifeemɔ ni atsiɔ atoɔ kɛ nibii ni akɛshwieɔ shi basaa. Klɛŋklɛŋ kwraa lɛ, nyɛhaa wɔsusua nifeemɔ ni atsiɔ atoɔ lɛ he wɔkwɛa.

Kwa Nifeemɔ ni Atsiɔ Atoɔ

Abɛbua ko ni ale waa lɛ kɛɔ akɛ, Kaatsi nɔ ni obaanyɛ otsu ŋmɛnɛ lɛ kɛmiito wɔ̀. Shi mɛi komɛi kɛ ŋaawoo nɛɛ tsuuu nii. Kɛ́ ehe miihia ni amɛtsu nitsumɔ ko ni wa lɛ, amɛtsiɔ nitsumɔ lɛ amɛtoɔ ni amɛtsuuu he nii. Wiemɔ komekomei ashishitsɔɔmɔ wolo ko tsɔɔ “nifeemɔ ni atsiɔ atoɔ” lɛ shishi akɛ “ní mɔ aaaha etsɔ esu akɛ ebaaje gbɛ etsi nɔ ko eto be kroko; ní mɔ aaaje gbɛ atsi nɔ ko ni esa akɛ etsu he nii lɛ eto be kroko.” Mɔ ni tsiɔ nifeemɔ etoɔ lɛ kɛfeɔ esu akɛ ebaatsi nibii eto be fɛɛ be. Kɛ́ ekɛ yeyeeyefeemɔ kɛ nɔnyɛɛ bɔi kpee lɛ, etaoɔ heyeli kɛtsɔ nitsumɔ lɛ ni etsiɔ etoɔ lɛ nɔ, ni emii shɛɔ “dekã” ni esusuɔ akɛ ená agbɛnɛ lɛ he—kɛyashi be mli ni nɔnyɛɛ lɛ mli baawa ekoŋŋ.

Bei komɛi lɛ, ekolɛ wɔgbɔmɔtsoŋ kɛ henumɔŋ nyɛmɔi baabi ni wɔtsi nitsumɔ lɛ fã loo fɛɛ po wɔto. Kɛfata he lɛ, he ni ajɔɔ yɛ be kɛ beaŋ kɛjɛɔ daa gbi nitsumɔi amli lɛ he hiaa mɔ fɛɛ mɔ. Nyɔŋmɔ Bi lɛ tete jɔɔ ehe. Yesu kɛ hiɛdɔɔ tsu nii waa yɛ esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli, shi ená dekã hu eha lɛ diɛŋtsɛ ehe kɛ ekaselɔi lɛ, ni amɛjɔɔ amɛhe. (Marko 6:31, 32) Hejɔɔmɔ ni tamɔ nɛkɛ lɛ he yɛ sɛɛnamɔ. Shi kɛlɛ, nifeemɔ ni atsiɔ atoɔ lɛ yɛ srɔto kwraa yɛ enɛ he; bei pii lɛ efiteɔ nii. Susumɔ nɔkwɛmɔnɔ ko he okwɛ.

Eshwɛ otsii etɛ ni esa akɛ oblayoo fioo ko ni yaa skul lɛ kɛsaa ehe kɛha akɔntaabuu niŋmaa kaa ko. Eyɛ nibii babaoo ni eŋmala kɛ woji babaoo ni esa ekase. Enu he waa akɛ esa akɛ ekase nii. Shi efee lɛ akɛ etsi eto, ni nifeemɔ ni atsiɔ atoɔ lɛ he tsɔne lɛ dũ lɛ. Yɛ nɔ najiaŋ ni eeekase nii lɛ, televishin moŋ ekwɛɔ. Beni je naa ni je tsɛreɔ lɛ, etsiɔ nɔ ni esa akɛ efee koni eye omanye yɛ kaa lɛ mli lɛ etoɔ. Agbɛnɛ, esa akɛ ekase nibii babaoo nɛɛ fɛɛ gbi gbɛkɛ ní enɔ jetsɛremɔ lɛ ebaaŋma kaa lɛ. Eho eta ekpɔlɔ lɛ sɛɛ, ni ebɔi ewoji kɛ nibii ni eŋmala lɛ akasemɔ.

Ekɛ be babaoo kase nii. Yɛ be mli ni eweku lɛ mli bii krokomɛi ewɔ lɛ, belɛ lɛ hu eegbe ehe waa kɛmiikase akɔntaabuu he mlai srɔtoi. Enɔ jetsɛremɔ beni etee skul lɛ, akɛni etɔ ejwɛŋmɔ lɛ hewɔ lɛ, enyɛɛɛ eha sanebimɔi lɛ ahetoo jogbaŋŋ. Akɛni ebɔɔɔ mɔdɛŋ yɛ kaa lɛ mli lɛ hewɔ lɛ, eyeee omanye yɛ skul nikasemɔ lɛ mli. Esa akɛ ekase nii lɛ ekoŋŋ dani ekolɛ atsi lɛ kɛya hiɛ.

Nifeemɔ ni atsiɔ atoɔ lɛ ye nikaselɔ nɛɛ awui waa. Shi Biblia mli shishitoo mla ko yɛ ni baanyɛ aye abua mɛi koni amɛkabote shihilɛ ni tamɔ oblayoo fioo lɛ nɔ̃ lɛ mli. Bɔfo Paulo ŋma akɛ: “Nyɛkwɛa bɔ ni nyɛaafee ní nyɛkɛ hiɛtɛjemɔ anyiɛ, jeee tamɔ mɛi ni leee nii, shi moŋ tamɔ nilelɔi, mɛi ni tsuɔ amɛdekã he nii.” (Efesobii 5:15, 16) Paulo miiwo Kristofoi lɛ hewalɛ koni amɛkɛ amɛbe atsu nitsumɔ ni akɛwo amɛdɛŋ lɛ yɛ nilee mli, shi shishitoo mla nɛɛ baanyɛ aye abua yɛ shihilɛ mli nifeemɔi babaoo ni he hiaa waa lɛ hu amli. Akɛni bei pii lɛ wɔbaanyɛ wɔkpɛ wɔyiŋ yɛ be ni wɔkɛbaatsu nitsumɔ ko he hewɔ lɛ, kɛ́ wɔhala akɛ wɔbaaje nitsumɔ lɛ shishi yɛ be ni hi jogbaŋŋ mli lɛ, no lɛ wɔbaana akɛ yibiiwoi kpakpai baajɛ mli kɛba ni wɔbaagbe nitsumɔ lɛ naa mra. Taakɛ ŋmalɛ lɛ tsɔɔ lɛ, enɛ ji nɔ ni akɛyɔseɔ mɛi ni ji “nilelɔi.”

Mɛɛ be ji be ni hi jogbaŋŋ ni esa akɛ oblayoo ni yaa skul lɛ kɛkase nii kɛha akɔntaabuu niŋmaa kaa lɛ? Ekolɛ ebaanyɛ ekɛ minitii 15 loo nɔ̃ akase ewoji lɛ fiofio daa gbɛkɛ. Eji efee nakai kulɛ, ebaaná be ekɛwɔ̀ ni ehe ebahiaŋ ni ekase nibii pii yɛ gbi gbɛkɛ ní enɔ jetsɛremɔ lɛ ebaaŋma kaa lɛ. Kulɛ yɛ gbi ni akɛŋmaa kaa lɛ nɔ lɛ, ebaafee mɔ ni ená hejɔɔmɔ ní esaa ehe jogbaŋŋ, ni ebaanyɛ ebɔ mɔdɛŋ yɛ kaa lɛ mli.

No hewɔ lɛ, kɛ́ akɛ nitsumɔ ko wo odɛŋ lɛ, yɔsemɔ be ni hi jogbaŋŋ kɛha etsumɔ, ni otsu he nii hu. Enɛ baaha okwa nitsumɔ ni atsiɔ etsumɔ atoɔ lɛ he tsɔne lɛ kɛ naagbai ni jɛɔ mli kɛbaa lɛ. Nitsumɔ lɛ ní oootsu lɛ jogbaŋŋ lɛ hu baaha otsui anyɔ omli. Enɛ he hiaa waa, titri lɛ kɛ́ nitsumɔ lɛ baasa mɛi krokomɛi ahe, taakɛ eji yɛ nifeemɔi ni akɛwoɔ mɛi adɛŋ yɛ Kristofoi asafo lɛ mli lɛ agbɛfaŋ lɛ.

Okɛ Nibii Akɛshwie Shi Basaa

Taakɛ atsĩ tã kɛtsɔ hiɛ lɛ, oti ni ji enyɔ ni baaha wɔkɛ wɔbe atsu nii jogbaŋŋ ji ní wɔkɛ nibii akɛshwie shi basaa. Wɔle akɛ nibii ahe nitsumɔ, amɛtoo, amɛkɛ nitsumɔ, amɛhe tsumɔmɔ, amɛkɛtoo, kɛ amɛtaomɔ heɔ mɔ be waa. Nibii pii ahe nitsumɔ heɔ be babaoo. Tsũ loo shĩa ni nibii fa yɛ mli lɛ mli nitsumɔ haaa mɔ aná miishɛɛ ni eheɔ be babaoo fe tsũi ni mli kãmɔ shi efolo ni akɛ nibii eshwieko shi basaa yɛ mli lɛ. Kɛfata he lɛ, kɛ́ atee nɔ abua nibii pii anaa ato lɛ, no lɛ kɛji aatao nibii nɛɛ ateŋ nɔ ni he miihia lɛ, eheɔ be babaoo dani anaa.

Tsũ mli kwralɔi ni he esa lɛ wie akɛ afiteɔ be ni mɛi kɛsaa tsũi amli lɛ mli nɔ ni miihe ashɛ fã yɛ “nibii anɔ holemɔ, nibii alɔgɔmɔ, kɛ nibii ni akɛshwie shi basaa kɛ jwɛi aloomɔ mli.” Nakai nɔŋŋ eji yɛ shihilɛ mli nibii krokomɛi agbɛfaŋ. No hewɔ lɛ kɛ́ ootao ni okɛ obe atsu nii jogbaŋŋ lɛ, no lɛ kwɛmɔ bɔ ni oshĩa lɛ mli nibii ashikãmɔ yɔɔ ha. Ani nibii ni akɛshwie shi basaa lɛ tsĩɔ gbɛ, ni amɛwoɔ onajiaŋ, ni nɔ ni ehiii fe fɛɛ lɛ amɛfiteɔ obe? Kɛ́ nakai ni lɛ, okɛ nibii akashwie shi basaa.

Ebɛ mlɛo akɛ aaashɛrɛ nibii ni abua naa ashwie shi ní he ehiaaa lɛ ashwie. Nibii ni asumɔɔ shi amɛhe ehiaaa dɔŋŋ lɛ ní aaashɛrɛ ashwie lɛ baanyɛ afee nɔ ni dɔɔ mɔ waa—tamɔ bɔ ni naanyo kpakpa ko ni akɛ lɛ teŋ gbalaa lɛ dɔɔ mɔ lɛ. No hewɔ lɛ, te ooofee tɛŋŋ okpɛ oyiŋ yɛ nibii ni esa akɛ okɛto kɛ nibii ni esa akɛ oshɛrɛ oshwie lɛ ahe? Mɛi komɛi kɛ afi kome gbɛjianɔtoo lɛ tsuɔ nii. Ni no ji, kɛ́ okɛ nɔ ko tsuuu nii afi kome lɛ, no lɛ shɛ ofɔ̃. Ni kɛ́ omiii nɔ akɛ oooshɛ ofɔ̃ yɛ afi kome sɛɛ hu? Okɛyafɔ̃ he ko ni akɛ nibii toɔ yɛ lɛ nyɔji ekpaa kroko. Kɛ́ ona akɛ afi kome kɛ fã eho ni okɛtsuko nii lɛ, no lɛ ekolɛ ewaŋ kɛhaŋ bo akɛ oooshɛ ofɔ̃. Yɛ fɛɛ mli lɛ, nɔ titri ni he hiaa ji ní okɛ nibii akashwie shi basaa—ni okɛ obe atsu nii jogbaŋŋ.

Yɛ anɔkwale mli lɛ, jeee shĩa loo nitsumɔhe pɛ akɛ nibii shwieɔ shi basaa yɛ. Yesu wie “je nɛŋ he naagbamɔ kɛ nii pii ahe lakamɔ” ni baanyɛ ‘agbe’ Nyɔŋmɔ “wiemɔ lɛ,” ní eha mɔ afee mɔ ni ‘wooo yibii’ yɛ sanekpakpa lɛ gbɛfaŋ lɛ he. (Mateo 13:22) Nifeemɔi babaoo kɛ nibii pii asɛɛtiumɔ baanyɛ ayi mɔ ko shihilɛ mli obɔ aahu ákɛ ebaawa kɛha lɛ akɛ eeená be ni he hiaa kɛha mumɔŋ nibii ni he hiaa fe fɛɛ lɛ ní eŋmɛ pɛpɛɛpɛ. Nɔ ni baanyɛ ajɛ mli kɛba ji akɛ mɔ lɛ baagbɔjɔ yɛ mumɔŋ, ni yɛ naagbee lɛ eboteŋ jeŋ hee ni Nyɔŋmɔ ewo he shi ni ji he ni abaaná be babaoo kɛfee nibii ni baaha mɔ tsui anyɔ emli diɛŋtsɛ ní ená miishɛɛ hu lɛ mli kwraa.—Yesaia 65:17-24; 2 Petro 3:13.

Ani daa nɛɛ onaa akɛ oyɛ nibii babaoo ni esa akɛ oná be kɛtsu—ni ekolɛ nibii nɛɛ kɔɔ onitsumɔ, oshĩa, olɔle, shwɛmɔi, gbɛfãai, kpɔiaŋgbɔlemɔ, henaabuamɔ nifeemɔi, loo nibii krokomɛi babaoo ni osumɔɔ lɛ ahe? Kɛ́ nakai ni lɛ, no lɛ ekolɛ amrɔ nɛɛ ji be ni esa akɛ okɛsusu bɔ ni ooofee oŋmɛɛ ekomɛi ahe ni oná be babaoo kɛha mumɔŋ nibii lɛ he.

Abɛ kroko hu kɛɔ akɛ, Be emɛɛɛ mɔ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, be hoɔ daa tamɔ faa. Onyɛŋ oha eku esɛɛ, ni asaŋ onyɛŋ okɛto hu; kɛ́ eho lɛ, eho kɛtee kwraa. Shi kɛlɛ, kɛ́ wɔkɛ Biblia mli shishitoo mlai kɛ gbɛ̀i pɔtɛɛi komɛi ni sa tsu nii lɛ, no lɛ wɔbaanyɛ wɔná be ni he hiaa wɔ lɛ koni wɔkɛtsu “nii ni hi titri lɛ,” bɔni afee ni wɔná he sɛɛ kɛya naanɔ ‘kɛha Nyɔŋmɔ anunyam kɛ yijiemɔ.’—Filipibii 1:10, 11.

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 8, 9]

Be tamɔ faa ni hoɔ oyayaayai, ni abaanyɛ aná kɛtsu nitsumɔ kpakpa

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 9]

Mɛɛ be ji be ni hi jogbaŋŋ ni esa akɛ ekɛkase nii kɛha niŋmaa kaa lɛ?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 10]

Nii ni atsuɔ yɛ he ko ni akɛ nibii eshwie shi basaa yɛ lɛ heɔ be, ni ehaaa mɔ aná miishɛɛ