Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Ŋamɛi—nyɛkɛ Bulɛ Ni Mli Kwɔ Ahaa Nyɛwumɛi

Ŋamɛi—nyɛkɛ Bulɛ Ni Mli Kwɔ Ahaa Nyɛwumɛi

Ŋamɛi—nyɛkɛ Bulɛ Ni Mli Kwɔ Ahaa Nyɛwumɛi

“Yeigbayei lɛ, nyɛbaa nyɛhe shi nyɛhaa nyɛ diɛŋtsɛ nyɛwumɛi lɛ.”—EFESOBII 5:22.

1. Mɛni hewɔ bei pii lɛ ewaa kɛhaa ŋamɛi akɛ amɛkɛ bulɛ aaaha amɛwumɛi lɛ?

YƐ MAJI babaoo anɔ lɛ, kɛ́ mɛi miibote gbalashihilɛ mli lɛ, ayemforo lɛ kãa kitã akɛ ekɛ bulɛ ni mli kwɔ baaha ewu. Kɛlɛ, bɔ ni wumɛi babaoo kɛ amɛŋamɛi yeɔ amɛhaa lɛ haa ewaa kɛhaa amɛŋamɛi lɛ akɛ amɛaaye nakai kitã ni amɛkã lɛ nɔ. Shi beni ato gbalashihilɛ shishi lɛ, no mli lɛ eyɛ miishɛɛ jogbaŋŋ. Nyɔŋmɔ jie Adam ni ji klɛŋklɛŋ nuu ni abɔ lɛ ŋmawu kome ni ekɛbɔ yoo eha lɛ. Adam kɛ miishɛɛ wie akɛ: “Agbɛnɛ enɛ ji wu ni jɛ miwui lɛ amli kɛ loo ni jɛ miheloo lɛ mli.”—1 Mose 2:19-23.

2. Sɛɛkpee nɛɛ, yei anifeemɔ yɛ gbalashihilɛ he etsake yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

2 Yɛ bɔ ni ato gbalashihilɛ shishi kɛ miishɛɛ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, yɛ afi 1960 afii lɛ ashishijee mli lɛ, yei to kuu ko ni gbɛi ji yei aheyelinámɔ shishi yɛ United States, ni amɛto kuu nɛɛ koni amɛkɛfo amɛnɔ ni hii yeɔ lɛ sɛɛ. No beaŋ lɛ, hii ni ebote gbalashihilɛ mli lɛ ateŋ 300 shiɔ amɛŋamɛi kɛ amɛbii, shi yɛ yei agbɛfaŋ lɛ mɔ 1. Shi beni 1960 afii lɛ baa naagbee lɛ, no mli lɛ ŋamɛi 3 shiɔ amɛwumɛi kɛ bii. Amrɔ nɛɛ, etamɔ nɔ ni yei lomɔɔ mɛi, amɛnuɔ dãa, amɛshɛreɔ tawa, ni amɛkɛ amɛhe woɔ jeŋba shara mli tamɔ hii pɛpɛɛpɛ. Ani enɛ haa yei amii shɛɔ amɛhe? Dabi. Yɛ maji komɛi anɔ lɛ, mɛi ni boteɔ gbalashihilɛ mli lɛ amli fã tseɔ gbãla mli. Ani mɔdɛŋ ni yei komɛi bɔɔ koni amɛha amɛhe ajɔ amɛ ákɛ ŋamɛi lɛ eha nibii ehi aloo ewo saji amli wu moŋ?—2 Timoteo 3:1-5.

3. Mɛni ji nɔ diɛŋtsɛ ni kɛ naagbai baa gbalashihilɛ mli?

3 Mɛni ji nɔ diɛŋtsɛ ni kɛ naagba lɛ baa? Kɛ́ wɔɔkɛɛ lɛ, naagba nɛɛ ehi shi kɛjɛ be mli ni bɔfo atuatselɔ “ni ji blema onufu lɛ ní atsɛ́ɔ lɛ diabolo (naafolɔlɔ loo abonsam) lɛ kɛ satan (henyɛlɔ) lɛ” laka Hawa lɛ tɔ̃ɔ. (Kpojiemɔ 12:9; 1 Timoteo 2:13, 14) Satan eba Nyɔŋmɔ tsɔɔmɔi lɛ ashi. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Abonsam eha mɛi naa gbalashihilɛ akɛ eyɛ kpɛŋŋ ni hejɔlɛ bɛ mli. Etsɔɔ nibii tamɔ tɛlivishiŋ, redio, kɛ adafitswaa woji ni yɔɔ jeŋ ni eyeɔ nɔ lɛ anɔ egbɛɛɔ amalei eshwãa bɔni afee ni mɛi anu he akɛ Nyɔŋmɔ gbɛtsɔɔmɔi lɛ ehiii ni ebe hu eho. (2 Korintobii 4:3, 4) Shi kɛji wɔkɛ jwɛŋmɔ ni ja pɛi nɔ ni Nyɔŋmɔ kɛɔ yɛ gbɛfaŋnɔ ni yoo tsuɔ he nii yɛ gbalashihilɛ mli lɛ mli lɛ, wɔbaana akɛ nilee yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli ni ehi hu.

Kɔkɔbɔɔ Kɛha Mɛi ni Boteɔ Gbalashihilɛ Mli Lɛ

4, 5. (a) Mɛni hewɔ esa akɛ yoo asusu nii ahe jogbaŋŋ kɛ́ eekpɛ eyiŋ ní ebote gbalashihilɛ mli? (b) Mɛni esa akɛ yoo afee dani ekpɛlɛ nɔ akɛ ekɛ nuu ko baabote gbalashihilɛ mli?

4 Biblia lɛ bɔɔ mɛi ni boteɔ gbalashihilɛ mli lɛ kɔkɔ. Ekɛɔ akɛ, yɛ jeŋ ni Abonsam yeɔ nɔ nɛɛ mli lɛ, mɛi ni miishɛɛ yɔɔ amɛgbalashihilɛi amli lɛ po baana “amanehulu.” No hewɔ lɛ, eyɛ mli akɛ Nyɔŋmɔ ni to gbalashihilɛ he gbɛjianɔ moŋ, shi Biblia lɛ bɔɔ mɛi ni boteɔ mli lɛ kɔkɔ. Beni mɛi ni Nyɔŋmɔ kɛ emumɔ tsirɛ amɛ ni amɛŋma Biblia lɛ ateŋ mɔ kome wieɔ yoo ni wu egbo ní no hewɔ lɛ ebaanyɛ ekɛ mɔ kroko abote gbalashihilɛ mli lɛ he lɛ, ekɛɛ akɛ: “Kɛji ehi shi bɔ ni eyɔɔ lɛ, . . . eyɛ hejɔlɛ aahu.” Yesu hu jie oshijayeli yi eha mɛi ni “aaanyɛ mli amɔ lɛ.” Shi kɛlɛ, kɛ́ mɔ ko hala akɛ ebaabote gbalashihilɛ mli lɛ, esa akɛ ekɛ mɔ ni “yɔɔ Nuŋtsɔ lɛ” mli afee nakai, ni ji mɔ ko ni ejɔɔ ehe nɔ eha Nyɔŋmɔ ni asaŋ abaptisi lɛ.—1 Korintobii 7:28, 36-40; Mateo 19:10-12.

5 Biblia lɛ bɔɔ kɔkɔ akɛ: “Yoo ni yɔɔ wu lɛ, mla efĩ lɛ ekpɛtɛ ewu ni hiɛ kã lɛ he.” Kɔkɔbɔɔ nɛɛ hewɔ esa akɛ yei titri akwɛ jogbaŋŋ yɛ mɛi ni amɛkɛbaahi shi lɛ he. Kɛ́ yoo kɛ nuu hi shi lɛ, ja ewu lɛ egbo loo ekɛ ehe eyawo jeŋba shara mli ni no ha amɛtse gbãla mli dani ebaanyɛ ní “eye ehe kɛjɛ [ewu lɛ] mla lɛ mli.” (Romabii 7:2, 3) Mɔ ko hefɛo baanyɛ aha ehe afee bo akɔnɔ, shi no kɛkɛ etsɔɔɔ akɛ kɛji nyɛhi shi lɛ miishɛɛ baahi nyɛgbalashihilɛ lɛ mli. No hewɔ lɛ, esa akɛ yoo ni boteko gbalashihilɛ lɛ abi ehe akɛ, ‘Ani miyɛ he miishɛɛ akɛ mikɛ nuu ni mitaoɔ akɛ mikɛhi shi lɛ aaafee kpaŋmɔ ni baaha mibaje emla shishi?’ Esa akɛ mɔ asusu sanebimɔ nɛɛ he dani ebote gbalashihilɛ mli, shi jeee beni ebote mli sɛɛ.

6. Yei ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ ateŋ mɛi babaoo baanyɛ akpɛ amɛyiŋ yɛ mɛni he, ni mɛni hewɔ yiŋkpɛɛ nɛɛ he hiaa waa lɛ?

6 Yɛ maji babaoo anɔ ŋmɛnɛ lɛ, yoo yɛ hegbɛ akɛ kɛ́ nuu ko bi lɛ suɔmɔ lɛ, ekpɛlɛɔ aloo ekakpɛlɛ. Akɛni ekolɛ yoo ni abi lɛ suɔmɔ lɛ miishwe waa koni ená suɔlɔ ni ji hefatalɔ kɛbote gbalashihilɛ mli hewɔ lɛ, no haa ewaa waa kɛhaa lɛ akɛ eeekpɛ eyiŋ yɛ gbɛ ni ja nɔ. Niŋmalɔ ko wie akɛ: “Babaoo ni wɔshweɔ akɛ wɔfee nɔ ko—kɛ́ eji gbalamlibotemɔ loo gɔŋ ko wɔtaoɔ wɔkwɔ jio—lɛ, babaoo ni kɛ́ wɔyakwɛɛɛ jogbaŋŋ lɛ, wɔbaaku wɔhiɛ wɔshwie ehe saji komɛi ni he hiaa waa lɛ anɔ ni wɔbo ehe saji ni wɔtaoɔ wɔnu lɛ pɛ atoi.” Kɛji mɔ ko miikwɔ gɔŋ ni ekɛ hiɛdɔɔ susuuu he ni ebaabi ni efã enane kɛma lɛ he lɛ, no baanyɛ akpata ehiɛ; nakai nɔŋŋ kɛ́ mɔ kɛ nilee halaaa gbalashihilɛ mli hefatalɔ lɛ, no baanyɛ ekɛ haomɔ babaoo aba enɔ.

7. Mɛɛ ŋaa kpakpa awoɔ mɛi ni taoɔ hefatalɔi amɛkɛhi shi lɛ?

7 Kɛ́ abi yoo suɔmɔ lɛ, esa akɛ ekɛ hiɛdɔɔ asusu nuu ni babi lɛ suɔmɔ lɛ mla shishi ni eyaaje lɛ he. Afii komɛi ni eho lɛ, oblayoo ko ni jɛ India lɛ kɛ heshibaa wie akɛ: “Wɔfɔlɔi ye wɔ onukpa ni amɛle nii hu fe wɔ, ni anyɛɛɛ alaka amɛ oya tamɔ wɔ. . . . Ewaaa kwraa akɛ matɔ̃ yɛ minifeemɔ mli.” Yelikɛbuamɔ ni fɔlɔi kɛ mɛi krokomɛi kɛhaa lɛ he yɛ sɛɛnamɔ. Ŋaawolɔ nilelɔ ko kɛ afii babaoo ewo oblahii kɛ oblayei hewalɛ koni amɛbɔ mɔdɛŋ amɛle ashimashi ni amɛsumɔɔ akɛ amɛkɛbote gbalashihilɛ mli lɛ afɔlɔi jogbaŋŋ ni asaŋ amɛkɛ amɛhiɛ afɔ̃ shi amɛkwɛ bɔ ni ekɛ efɔlɔi kɛ eweku lɛ mlibii krokomɛi lɛ yeɔ haa.

Bɔ ni Yesu Ba Ehe Shi

8, 9. (a) Te Yesu bu ehe shi ni ebaa ehaa Nyɔŋmɔ lɛ eha tɛŋŋ? (b) Heshibaa he baanyɛ aba sɛɛnamɔ aha mɔ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

8 Eyɛ mli akɛ ákɛ mɔ aaaba ehe shi aha mɔ kroko lɛ baanyɛ afee nifeemɔ ni wa moŋ, shi taakɛ Yesu fee lɛ, yei baanyɛ abu enɛ akɛ eji nifeemɔ ni woo yɔɔ mli. Eyɛ mli akɛ Yesu he shi ni eba eha Nyɔŋmɔ lɛ bi koni etsɔ amanehulu mli ni egbo yɛ sɛŋmɔtso nɔ moŋ, shi emii shɛ ehe akɛ eba eha shi eha Nyɔŋmɔ. (Luka 22:41-44; Hebribii 5:7, 8; 12:3) Yei baanyɛ akase Yesu ejaakɛ Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Yoo fɛɛ yoo . . . yitso ji nuu, ni Kristo yitso ji Nyɔŋmɔ.” (1 Korintobii 11:3) Shi kɛlɛ, nɔ ni sa kadimɔ ji akɛ, jeee be ni yei ebote gbalashihilɛ mli pɛ dani amɛyajeɔ hii ayitsoyeli shishi.

9 Biblia lɛ tsɔɔ akɛ, esa akɛ yei ni ebote gbalashihilɛ mli kɛ amɛteŋ oshijafoi lɛ fɛɛ aba amɛhe shi yɛ hii ni shɛɔ Biblia taomɔ nii ahe ni ahala amɛ koni amɛkwɛ Kristofoi asafo lɛ nɔ lɛ ayitsoyeli shishi. (1 Timoteo 2:12, 13; Hebribii 13:17) Kɛ́ yei kɛ Nyɔŋmɔ gbɛtsɔɔmɔ nɛɛ tsu nii lɛ, amɛfeɔ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa amɛhaa ŋwɛibɔfoi ni yɔɔ Nyɔŋmɔ gbɛjianɔtoo lɛ mli lɛ. (1 Korintobii 11:8-10) Kɛfata he lɛ, yeigbayei ni edara lɛ tsɔɔ nɔkwɛmɔ kpakpa ni amɛfeɔ kɛ ŋaawoo kpakpa ni amɛkɛhaa oblayei lɛ nɔ amɛtsɔɔ amɛ koni ‘amɛba amɛhe shi amɛha amɛwumɛi.’—Tito 2:3-5.

10. Yesu fee heshibaa he nɔkwɛmɔnɔ kpakpa eha wɔ yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

10 Yesu yɔse akɛ sɛɛnamɔ yɛ he akɛ mɔ aaaba ehe shi yɛ gbɛ ni ja nɔ. Be ko lɛ, ekɛɛ bɔfo Petro koni ekɛ shika aha maŋ nɔyelɔi lɛ akɛ too kɛha amɛyi enyɔ lɛ, ni etsɔɔ Petro he ni eyakɔ shika lɛ yɛ ni ekɛyawo too lɛ. Sɛɛ mli lɛ, Petro ŋma akɛ: “Nyɛbaa nyɛhe shi nyɛhaa gbɔmɛi agbɛjianɔtoo fɛɛ gbɛjianɔtoo, yɛ Nuŋtsɔ lɛ hewɔ.” (1 Petro 2:13; Mateo 17:24-27) Beni Biblia lɛ wieɔ heshibaa he nɔkwɛmɔnɔ ni sa kadimɔ waa ní Yesu fee lɛ he lɛ, ekɛɛ akɛ: “Ejie [anunyam ni eyɔɔ yɛ ŋwɛi lɛ] yɛ ehe efɔ̃ shi, eŋɔ tsulɔ su efɔ̃ enɔ, etsɔ tamɔ gbɔmɔ, ni eshihilɛ gbɛfaŋ hu ana lɛ taakɛ gbɔmɔ; eba ehe shi ni ebo toi kɛtee gbele mli, kɛtee sɛŋmɔtso nɔ gbele mli tete.”—Filipibii 2:5-8.

11. Mɛni hewɔ Petro wo ŋamɛi hewalɛ koni amɛba amɛhe shi amɛha amɛwumɛi po ni heee yeee lɛ?

11 Beni Petro woɔ Kristofoi hewalɛ koni amɛba amɛhe shi amɛha je nɛŋ nɔyelɔi po ni yitseiaŋ wala ní yeee jalɛsane lɛ, etsɔɔ mli akɛ: “Ejaakɛ enɛ nɔŋŋ hewɔ atsɛ́ nyɛ, ejaakɛ Kristo hu na amanehulu eha nyɛ ni ekɛto okadi efɔ̃ shi eha nyɛ, koni nyɛnyiɛ enanemaahei lɛ asɛɛ.” (1 Petro 2:21) Beni Petro ewie amanehulu ni Yesu kɛkpe kɛ bɔ ni ekɛ heshibaa to etsui shi yɛ nakai amanehulu lɛ mli lɛ he lɛ sɛɛ lɛ, ewo ŋamɛi ni wumɛi heee yeee lɛ hewalɛ akɛ: “Nakai nɔŋŋ nyɛ yeigbayei lɛ hu, nyɛbaa nyɛhe shi nyɛhaa nyɛ diɛŋtsɛ nyɛwumɛi lɛ, koni, kɛ́ mɛi komɛi booo wiemɔ lɛ toi tete lɛ, ashi wiemɔ lɛ sɛɛ ni atsɔ yei lɛ ajeŋba nɔ ni nine ashɛ amɛnɔ, ejaakɛ amɛnaa nyɛjeŋba ni hetsemɔ kɛ gbeyeishemɔ yɔɔ mli lɛ.”—1 Petro 3:1, 2.

12. Mɛɛ sɛɛnamɔ jɛ Yesu heshibaa lɛ mli kɛba?

12 Ekolɛ mɛi baanu he akɛ eji gbɔjɔmɔ akɛ mɔ aaaba ehe shi eha mɔ ko ni yeɔ ehe fɛo loo ebɔɔ lɛ ahora. Kɛlɛ, Yesu nuuu he nakai. Petro ŋma akɛ: “Beni ajɛɔ lɛ lɛ, ejɛɛɛ mɔ ko etooo najiaŋ, beni enaa amanehulu lɛ, elomɔɔɔ mɔ ko.” (1 Petro 2:23) Mɛi ni na amanehulu ni Yesu tsɔ mli lɛ ateŋ mɛi komɛi batsɔmɔ heyelilɔi. Ojotswalɔ ko ni asɛŋ lɛ yɛ emasɛi kɛ asraafonyo onukpa ni kwɛ ni asɛŋ amɛ lɛ fata mɛi nɛɛ ahe. (Mateo 27:38-44, 54; Marko 15:39; Luka 23:39-43) Nakai nɔŋŋ Petro tsɔɔ mli akɛ, kɛ́ wumɛi ni heee yeee—ni sopaa amɛŋamɛi—lɛ po na bɔ ni amɛŋamɛi lɛ baa amɛhe shi amɛhaa amɛ lɛ, no baaha amɛbatsɔmɔ Kristofoi. Wɔmiina enɛ miiya nɔ ŋmɛnɛ.

Bɔ ni Ŋamɛi Aaafee Amɛnine Ashɛ Amɛwumɛi Anɔ

13, 14. Mɛni hewɔ ehe yɔɔ sɛɛnamɔ akɛ ŋamɛi aaaba amɛhe shi amɛha amɛwumɛi ni heee yeee lɛ?

13 Ŋamɛi ni ebatsɔmɔ heyelilɔi lɛ etsɔ amɛjeŋ ni amɛbaa tamɔ Kristo lɛ nɔ amɛnine eshɛ amɛwumɛi anɔ. Beni wu ko wieɔ eŋa he yɛ Yehowa Odasefoi akpokpaa wulu nɔ kpee ko ni amɛfee lɛ shishi lɛ, ekɛɛ akɛ: “Mifeee jogbaŋŋ kwraa yɛ bɔ ni mikɛ miŋa ye ha lɛ mli. Fɛɛ sɛɛ lɛ, ejie bulɛ kpo eha mi. Efeee nɔ ko ni ekɛba mi shi. Ekaaa akɛ ebaanyɛ minɔ ni makpɛlɛ nibii ni eheɔ eyeɔ lɛ anɔ. Ejɛ suɔmɔ mli ekwɛ mi. Kɛ́ ebaaya kpokpaa nɔ kpee lɛ, etoɔ miniyenii ahe gbɛjianɔ oya, ni efeɔ shĩa nifeemɔi fɛɛ ni esa akɛ efee lɛ. Ejeŋba ha miná Biblia lɛ he miishɛɛ. Ni ŋmɛnɛ lɛ, naa mi mibatsɔ Odasefonyo!” Hɛɛ, eŋa ‘shi wiemɔ lɛ sɛɛ’ ni etsɔ ejeŋba nɔ ni ‘enine shɛ enɔ.’

14 Taakɛ Petro ma nɔ mi lɛ, ŋa lɛ nifeemɔ ji nɔ̃ titri ni kɛ yibiiwoo kpakpai lɛ baa shi jeee nɔ ni ewieɔ lɛ. Yoo ko ni kase Biblia mli anɔkwalei lɛ ní etswa efai shi akɛ ebaaya Kristofoi akpee lɛ sane lɛ maa enɛ nɔ mi. Ewu bo ewo lɛ akɛ: “Agnes, kɛ́ otsɔ agbó nɛɛ mli kɛje kpo lɛ, kaaku osɛɛ kɛmiiba dɔŋŋ.” Agnes tsɔɔɔ nakai “agbó” mli, shi etsɔ he kroko ni etee. Be kroko beni ebaaya kpee lɛ, ewu wo ehe gbeyei akɛ: “Kɛ́ oba lɛ, obanaŋ mi yɛ shĩa.” Ewu lɛ shi shĩa lɛɛlɛŋ, ni eyahi mli aahu gbii etɛ. Beni eku esɛɛ eba lɛ, Agnes jɛ mlihilɛ mli ebi lɛ akɛ: “Mɛni obaaye?” Agnes fĩ shi shiŋŋ yɛ ehe ni etu eha Yehowa ákɛ ebaajá lɛ lɛ mli. Naagbee lɛ, ewu ha akɛ lɛ kase Biblia lɛ, ni ejɔɔ ehe nɔ eha Nyɔŋmɔ ni sɛɛ mli lɛ, awó lɛ asafoŋ nɔkwɛlɔ ni akɛ nitsumɔi babaoo wo edɛŋ.

15. Mɛni akɛɔ Kristofoi ŋamɛi koni amɛkɛfee ‘amɛhewulamɔ’?

15 Ŋamɛi ni wɔwie amɛhe kɛtsɔ hiɛ lɛ kɛ ŋaa ni bɔfo Petro wo yeigbayei lɛ tsu nii. Amɛkɛ “yigbɔɔ kɛ atadewoo” haŋtsii efeee ‘amɛhewulamɔ.’ Petro kɛɛ akɛ: “[Nyɛhewulamɔ lɛ afea] nyɛtsuiiaŋ gbɔmɔ ni aŋɔtee lɛ, yɛ mumɔ ni he jɔ ni yɔɔ kpoo lɛ nibii ni fiteee lɛ amli, no ji nɔ ni jara wa yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ.” Wiemɔi ni sa jɛɔ yoo ni jieɔ su nɛɛ kpo lɛ naa ni ekɛ ehe hu woɔ nifeemɔi ni yɔɔ hiŋmɛi nɔ amli, ni asaŋ ewooo mɔ mlila ni esane hu waaa. Ŋa ni ji Kristofonyo tsɔɔ nɛkɛ gbɛ nɔ ejieɔ bulɛ ni mli kwɔ kpo etsɔɔ ewu.—1 Petro 3:3, 4.

Mɛi ni Ŋamɛi Baanyɛ Akase Amɛ

16. Sara fee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa eha ŋamɛi ni ji Kristofoi yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

16 Petro ŋma akɛ: “Sá lɛ, nakai yei krɔŋkrɔŋi lɛ hu ni hiɛ kã Nyɔŋmɔ nɔ lɛ wula amɛhe, ni amɛba amɛhe shi amɛha amɛ diɛŋtsɛ amɛwumɛi.” (1 Petro 3:5) Yei nɛɛ yɔse akɛ, kɛ́ amɛkɛ Yehowa ŋaawoo tsu nii ni amɛsa ehiɛ lɛ, no baaha miishɛɛ ahi amɛweku lɛ mli ní asaŋ amɛná naanɔ wala. Petro tsĩ Sara ni ji Abraham ŋa ni he yɔɔ fɛo lɛ tã, ni ewie akɛ “[e]bo Abraham toi, ni etsɛ́ lɛ nuŋtsɔ tete.” Beni Nyɔŋmɔ kɛɛ Sara wu ni boɔ Nyɔŋmɔ toi lɛ akɛ efã ni eyahi shikpɔŋ ko ni yɔɔ shɔŋŋ lɛ nɔ lɛ, Sara fĩ ewu lɛ sɛɛ kɛtee. Eshi shihilɛ ni ŋɔɔ lɛ ni ekɛ ewala po wo oshara mli. (1 Mose 12:1, 10-13) Beni Petro jieɔ Sara yi yɛ ekãa ni ekɛfee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa efɔ̃ shi lɛ hewɔ lɛ, ekɛɛ akɛ: “Mɔ biyei ni nyɛji, kɛ́ nyɛfeɔ ekpakpa ni nyɛsheee haomɔ ko gbeyei lɛ.”—1 Petro 3:6.

17. Mɛni hewɔ eeenyɛ efee akɛ Abigail he sane ba Petro jwɛŋmɔ mli ákɛ Kristofoi ŋamɛi baanyɛ akase lɛ lɛ?

17 Abigail hu ji yoo ko ni yɔɔ ekãa ní kɛ ehiɛ fɔ̃ Nyɔŋmɔ nɔ, ni eeenyɛ efee beni Petro wieɔ yei ahe lɛ, no mli lɛ, lɛ hu ehe sane yɛ ejwɛŋmɔ mli. Eji yoo “ni yɔɔ jwɛŋmɔ,” shi ewu Nabal ‘yitsoŋ wa, ni enifeemɔi hu ehiii.’ Beni David tsu ayakɛɛ Nabal koni eduro ekɛ hii ni ekɛnyiɛ lɛ nɔ ko ní ehaaa amɛ lɛ, amɛsaa amɛhe koni amɛyakpata Nabal kɛ eweku lɛ fɛɛ hiɛ. Shi Abigail tsu sane lɛ he nii ni ekɛhere eweku lɛ yiwala. Eto niyenii babaoo he gbɛjianɔ etere tejii, ni ekɛ David kɛ ehii ni hiɛ klantei kɛ akpɔlɔi lɛ yakpe. Beni ena David lɛ, eyi shi kɛjɛ eteji lɛ nɔ ni ekɛ ehiɛ bu shi yɛ David hiɛ ni ekpa lɛ fai koni ená tsui. Nɔ ni efee lɛ ta David tsuiŋ ni ewie akɛ: “Aaajɔɔ Yehowa, Israel Nyɔŋmɔ lɛ, mɔ ni tsuo ni okɛ mi bakpe ŋmɛnɛ nɛɛ; ni aaajɔɔ onilee nɛɛ.”—1 Samuel 25:2-33.

18. Kɛ́ mɔ ko miifee nibii komɛi bɔni afee ni ashimashi ko ŋa aná suɔmɔ eha lɛ lɛ, namɔ ashimashi ŋa lɛ baanyɛ akase, ni mɛni hewɔ?

18 Mɔ kroko ni ŋamɛi baanyɛ akase lɛ ji Shulamit oblayoo ni ye tookwɛlɔ ni bɛ nɔ ko tsɔ ní wo lɛ shi akɛ ekɛ lɛ baabote gbalashihilɛ mli lɛ anɔkwa lɛ. Yɛ nibii komɛi ni maŋtsɛ niiatsɛ ko fee bɔni afee ni oblayoo lɛ aná suɔmɔ aha lɛ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, oblayoo lɛ tee nɔ esumɔ tookwɛlɔ lɛ. Beni ewieɔ suɔmɔ ni eyɔɔ kɛha oblanyo tookwɛlɔ lɛ he lɛ, ekɛɛ akɛ: “Ŋɔɔ mi okpɛtɛ otsui nɔ tamɔ wolonaasɔomɔnɔ̃, ŋɔɔ mi okpɛtɛ onine nɔ tamɔ wolonaasɔomɔnɔ̃. Ejaakɛ suɔmɔ he wa tamɔ gbele . . . Nu babaoo nyɛɛɛ suɔmɔ agbe, ni faai nyɛɛɛ enɔ ahà.” (Salomo Lalai 8:6, 7) Eba akɛ yei fɛɛ ni baakpɛlɛ hii asuɔmɔ nɔ akɛ amɛ kɛ amɛaabote gbalashihilɛ mli lɛ baaye hii lɛ anɔkwa ni amɛjie bulɛ ni mli kwɔ kpo amɛha amɛ ákɛ amɛwumɛi.

Ŋaawoo Kroko ni Jɛ Nyɔŋmɔ Ŋɔɔ

19, 20. (a) Mɛni hewɔ esa akɛ ŋamɛi aba amɛhe shi amɛha amɛwumɛi? (b) Mɛɛ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa ŋamɛi baanyɛ akase?

19 Naagbee lɛ, nyɛhaa wɔsusua sane he ni awieɔ ní ŋmalɛ ni ajie nikasemɔ nɛɛ saneyitso lɛ kɛjɛ mli lɛ baje mli lɛ he wɔkwɛa. Ŋmalɛ ni ajie wɔnikasemɔ lɛ saneyitso lɛ kɛjɛ mli lɛ kɛɔ akɛ: “Nyɛ yeigbayei lɛ, nyɛbaa nyɛhe shi nyɛhaa nyɛ diɛŋtsɛ nyɛwumɛi lɛ.” (Efesobii 5:22) Mɛni hewɔ heshibaa ni tamɔ nakai he hiaa lɛ? Ŋmalɛ ni tsa nɔ lɛ tsɔɔ mli akɛ: “Ejaakɛ wu lɛ ji ŋa lɛ yitso, taakɛ bɔ ni Kristo hu ji asafo lɛ yitso lɛ.” No hewɔ lɛ, awoɔ ŋamɛi hewalɛ akɛ: “Bɔ ni asafo lɛ baa ehe shi ehaa Kristo lɛ, nakai nɔŋŋ yei lɛ hu afee aha amɛ diɛŋtsɛ amɛwumɛi lɛ yɛ nɔ fɛɛ nɔ mli.”—Efesobii 5:23, 24, 33.

20 Kɛ́ ŋamɛi baanyɛ atsu famɔ nɛɛ he nii lɛ, no lɛ ebaabi ni amɛkase Kristo asafo lɛ ni ji esɛɛnyiɛlɔi ni afɔ amɛ mu lɛ ní amɛnyiɛ amɛnɔkwɛmɔnɔ lɛ sɛɛ. Ofainɛ kanemɔ 2 Korintobii 11:23-28 lɛ ni obaana nibii ni asafo lɛ mlibii lɛ ateŋ mɔ kome ni ji bɔfo Paulo tsɔ mli beni ebaa ehe shi ehaa Yesu Kristo ni ji e-Yitso lɛ. Taakɛ Paulo fee lɛ, ebaabi ni ŋamɛi kɛ asafoŋbii krokomɛi lɛ fɛɛ aya nɔ aba amɛhe shi amɛha Yesu. Ŋamɛi feɔ nakai kɛtsɔ amɛhe shi ni amɛbaa amɛhaa amɛwumɛi lɛ nɔ.

21. Mɛni baanyɛ awo ŋamɛi hewalɛ koni amɛya nɔ amɛba amɛhe shi amɛha amɛwumɛi?

21 Eyɛ mli akɛ kɛ́ akɛɛ ŋamɛi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ akɛ amɛba amɛhe shi amɛha amɛwumɛi lɛ, amɛteŋ mɛi babaoo amli baawo la moŋ, shi yoo ni hiɛ kã shi lɛ baasusu nibii kpakpai ni baajɛ nakai feemɔ mli aba lɛ he. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kɛ́ yoo ni wu jeee heyelilɔ lɛ ba ehe shi eha ewu yɛ nibii fɛɛ amli ákɛ eyitso kɛ́ nakai feemɔ eteee shi ewooo Nyɔŋmɔ mla loo shishitoo mlai lɛ, nɔ̃ kpakpa baanyɛ ajɛ mli kɛba kɛ shishinumɔ akɛ, ekɛ nakai feemɔ baanyɛ ‘ahere ewu lɛ yiwala.’ (1 Korintobii 7:13, 16) Kɛfata he lɛ, emii baanyɛ ashɛ ehe ákɛ eeele akɛ Yehowa Nyɔŋmɔ yɛ ehe shi ni ebaa ehaa ewu lɛ he miishɛɛ, ni ebaajɔɔ lɛ babaoo yɛ e-Bi lɛ ni ekaseɔ lɛ hewɔ.

Ani Okaiɔ?

• Mɛni baanyɛ aha ewa kɛha ŋa ko akɛ eeeba ehe shi eha ewu?

• Mɛni hewɔ ejeee shwɛmɔ sane akɛ yoo aaakpɛlɛ nuu ko suɔmɔ nɔ ákɛ ekɛ lɛ baahi shi lɛ?

• Ŋamɛi baanyɛ akase Yesu yɛ mɛɛ gbɛ nɔ, ni mɛɛ nibii kpakpai baanyɛ ajɛ enɔkwɛmɔnɔ lɛ ni amɛaakase lɛ mli kɛba?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 19]

Mɛni hewɔ ákɛ yoo aaakpɛlɛ nuu ko suɔmɔ nɔ lɛ ji hiɛdɔɔ sane lɛ?

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 21]

Mɛni ŋamɛi baanyɛ akase yɛ yei tamɔ Abigail ní Biblia lɛ wie amɛhe akɛ amɛfee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa lɛ he?