Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Ani Osheɔ Wɔsɛɛ Be Gbeyei?

Ani Osheɔ Wɔsɛɛ Be Gbeyei?

Ani Osheɔ Wɔsɛɛ Be Gbeyei?

MƐI sheɔ gbeyei yɛ yiŋtoi srɔtoi ahewɔ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, mɛi komɛi sheɔ gbeyei akɛ nibii eyaŋ nɔ jogbaŋŋ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ wɔsɛɛ. Wolo ni ji Time ni je kpo yɛ April 3, afi 2006 lɛ kɛɛ akɛ: “Nibii tamɔ jeŋ ni dɔɔ, ahumii, nu afuai, kɛ la ni fiteɔ nii ni baa yɛ gbɛ ni anako ehenɔ dã lɛ tsɔɔ akɛ nibii ni haa kɔɔyɔŋ tsakeɔ yɛ shikpɔŋ nɔ lɛ miifite kwraa.”

Yɛ May afi 2002 lɛ, Jeŋmaji Ekomefeemɔ lɛ nitsumɔhe ko (United Nations Environment Programme) ŋma amaniɛbɔɔ ko ni yitso ji “Nibii ni Ebɔle Wɔ yɛ Je Lɛŋ lɛ Ashikamɔ-3.” Mɛi fe 1,000 ye bua kɛŋma amaniɛbɔɔ lɛ. Sane ko ni awie yɛ amaniɛbɔɔ lɛ he lɛ tsɔɔ mli akɛ: “Wɔshɛ he ko ni esa ákɛ akɛ hiɛdɔɔ akpɛ yiŋ yɛ shikpɔŋ lɛ he, ni yiŋ ni abaakpɛ ŋmɛnɛ lɛ baanyɛ asa nibii tamɔ kooi, ŋshɔ, faai, gɔji, ŋaŋ kooloi kɛ nibii krokomɛi ni yeɔ buaa ni mɛi ni yɔɔ wala mli lɛ nyɛɔ amɛhiɔ shi, ní nomɛi nɔŋŋ baaye abua yinɔbii ni baaba lɛ ni amɛnyɛ amɛhi wala mli lɛ ahe yɛ gbɛ gbonyo nɔ.”

Nibii ni yaa nɔ yɛ je lɛŋ amrɔ nɛɛ yɛ tsuifãa. Ŋmɛnɛ lɛ, awuiyeli ni akɛtutuaa mɛi he gbeyei emɔmɔ mɛi yɛ je lɛŋ he fɛɛ he. Canada nitsumɔhe wulu ni kwɛɔ maŋ lɛ shweshweeshwefeemɔ nɔ lɛ nɔkwɛlɔ lɛ sɛɛmɔ lɛ wie akɛ: “Wɔshiɔ kpe jenamɔ muu fɛɛ ní wɔmiiye wɔtsui yɛ naagbai ni wɔleee gbɛ nɔ ni amɛbaatsɔ amɛba lɛ ahe.” Yɛ anɔkwale mli lɛ, nibii ni etee nɔ yɛ gbi lɛ mli lɛ ahe maŋshiɛmɔ ni ahaa yɛ tɛlivishiŋ nɔ lɛ atoiboo kɛkɛ baanyɛ aha gbeyei amɔ wɔ!

Onukpai babaoo ni tsuɔ nii waa lɛ sheɔ gbeyei akɛ amɛnitsumɔi baaje amɛdɛŋ. Nibii tamɔ mɛi ni ashwieɔ yɛ nitsumɔ mli, nitsumɔhei anaa ni aŋamɔɔ, mpleshii ni yaa nɔ yɛ nitsumɔhe lɛ, kɛ nitsumɔi ni fa fe nine ni nitsumɔtsɛmɛi kɛsũɔ nitsulɔi atsui lɛ baanyɛ aha mɔ anu he akɛ enitsumɔ bɛ shweshweeshwe. Oblahii kɛ oblayei bibii sheɔ gbeyei akɛ amɛtipɛŋfoi baakpoo amɛ. Gbekɛbii baanyɛ ashe gbeyei akɛ amɛfɔlɔi bɛ suɔmɔ diɛŋtsɛ kɛha amɛ. Shi te mɛi nɛɛ fɛɛ nuɔ nibii ni yaa nɔ yɛ je lɛŋ lɛ he amɛhaa tɛŋŋ? Nyɛ ko ni ehao yɛ nibii ni yaa nɔ lɛ ahe lɛ wie akɛ: “Bei komɛi lɛ, oblahii kɛ oblayei bibii kɛ mɛi ni bɛ niiashikpamɔ lɛ nuɔ he akɛ je lɛŋ yɛ gbeyei, ni ákɛ amɛshĩai amli pɛ yɔɔ shweshweeshwe.” Ni fɔlɔi babaoo hu ehao yɛ hewalɛ ni jeŋba ni egbee shi yɛ je lɛŋ lɛ náa yɛ amɛsuɔlɔi, titri lɛ amɛbii anɔ lɛ hewɔ.

Bei pii lɛ mɛi ni edara lɛ sheɔ gbeyei akɛ amɛbaagbee shi yɛ atrakpoi anɔ loo ákɛ abaatutua amɛ yɛ gbɛjegbɛ nɔ. Hɛɛ, “a[mɛ]sheɔ nii ni kwɔlɔ agbeyei, ni gbeyei nii sɔŋŋ yɔɔ gbɛ lɛ nɔ.” (Jajelɔ 12:5) Amɛsheɔ gbeyei akɛ helai ni mli wa baamɔ amɛ. Helai tamɔ flu ni gbeɔ mɔ, kansa, kɛ tsɛŋemɔ helai ahe amaniɛbɔi ni wɔnuɔ lɛ baanyɛ aha wɔshe gbeyei akɛ hela ko ni yɔɔ gbeyei baaha wɔkumɔ loo ni egbe wɔ kɛ wɔweku mlibii fɛɛ. Nakai nɔŋŋ kɛ́ wɔna hela mɔmɔ mɛi komɛi ni wɔle akɛ amɛyɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ ni eha amɛfee wudɔwudɔ lɛ, wɔnuɔ he akɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ hela ni ji lɛ eko baamɔ wɔ loo wɔsuɔlɔi. Ni kɛ́ mɔ ko he miiye ni okwɛ ehiɛ ni ona akɛ ebɛ hiɛnɔkamɔ lɛ, kwɛ bɔ ni eyɔɔ dɔlɛ ha!

Akɛni wɔsheɔ gbeyei yɛ yiŋtoi srɔtoi ahewɔ lɛ hewɔ, ani wɔyɛ yiŋtoo kpakpa ni wɔɔdamɔ nɔ wɔkpa nɔ̃ kpakpa gbɛ wɔsɛɛ? Ani nɔ ko yɛ ni baanyɛ aye abua wɔ ni wɔkpa gbɛ akɛ nibii baahi wɔsɛɛ? Abaaha sanebimɔi nɛɛ ahetoo yɛ sane ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli.

[He ni Mfoniri ni yɔɔ baafa 3 lɛ Jɛ]

© Jeroen Oerlemans/Panos Pictures