Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Mɛi Ni Egbɔlɔ Lɛ—Amɛhe Yɛ Sɛɛnamɔ Kɛha Oblahii Kɛ Oblayei

Mɛi Ni Egbɔlɔ Lɛ—Amɛhe Yɛ Sɛɛnamɔ Kɛha Oblahii Kɛ Oblayei

Mɛi Ni Egbɔlɔ Lɛ—Amɛhe Yɛ Sɛɛnamɔ Kɛha Oblahii Kɛ Oblayei

“Kɛ́ migbɔ mije waŋ tete lɛ, Naanyɔŋmɔ, kaakwa mi, kɛyashi beyinɔ ní majaje onineshiwalɛ lɛ matsɔɔ yinɔbii ni baa yɛ sɛɛ lɛ, kɛ ohewalɛ lɛ hu matsɔɔ mɔ fɛɛ mɔ ni baa lɛ.”—LALA 71:18.

1, 2. Mɛni esa akɛ Nyɔŋmɔ tsuji ni egbɔlɔ lɛ ayɔse, ni mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ nɛɛ mli?

KRISTOFONYO asafoŋ onukpa ko ni yɔɔ Afrika Anaigbɛ lɛ yasara nyɛmi nuu nuumo ko ni afɔ lɛ mu, ni ebi lɛ akɛ, “Te oyɔɔ tɛŋŋ?” Nuumo lɛ here nɔ akɛ, “Manyɛ majo foi, manyɛ mahuru, manyɛ matumɔ, ni manyɛ matu kokobinante,” ni beni ewieɔ lɛ, belɛ eefee nɔ ni ewie lɛ he nɔkwɛmɔnɔ eetsɔɔ. Ekɛɛ kɛfata he akɛ: “ Shi minyɛŋ mafiliki.” Asafoŋ onukpa lɛ nu nɔ ni etsɔɔ lɛ shishi. ‘Miyɛ he miishɛɛ akɛ mafee nɔ ni manyɛ mafee, shi mifeee nɔ ni minyɛŋ mafee.’ Amrɔ nɛɛ nakai asafoŋ onukpa lɛ eye fe afii 80, ni ekɛ miishɛɛ kaiɔ akɛ nakai nuumo lɛ he yɛ miishɛɛ ni eyeɔ anɔkwa.

2 Sui kpakpai ni mɔ ko ni egbɔ aaajie lɛ kpo lɛ baanyɛ aná mɛi krokomɛi anɔ hewalɛ amɛwala gbii abɔ fɛɛ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, afii abɔ ni mɔ ko eye lɛ kɛkɛ haaa ená nilee, ní ejie sui ni tamɔ Kristo nɔ lɛ akpo. (Jajelɔ 4:13) Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Waŋ lɛ, anunyam akekere ni, kɛ́ aná lɛ yɛ jalɛ gbɛ nɔ lɛ.” (Abɛi 16:31) Kɛ́ oji mɔ ko ni efɔ̃ nɔ yɛ afii amli lɛ, ani oyɔseɔ bɔ ni owiemɔi kɛ onifeemɔi baanyɛ aná mɛi krokomɛi anɔ hewalɛ yɛ gbɛ kpakpa nɔ lɛ? Ha wɔsusu Biblia mli nɔkwɛmɔnii komɛi ni tsɔɔ bɔ ni oblahii kɛ oblayei ná mɛi ni egbɔlɔ lɛ ahe sɛɛ lɛ he wɔkwɛ.

Hemɔkɛyeli ní Mɛi Babaoo Ná He Sɛɛ

3. Mɛɛ gbɛ nɔ anɔkwa ni Noa ye lɛ esa mɛi fɛɛ ní yɔɔ wala mli ŋmɛnɛ lɛ ahe?

3 Hemɔkɛyeli kɛ shifimɔ ni Noa jie lɛ kpo lɛ he eba sɛɛnamɔ kɛha mɛi babaoo kɛbashi ŋmɛnɛ po. Beni ekpɛ adeka lɛ, ní ebua kooloi anaa, ní eshiɛ etsɔɔ eyinɔbii lɛ, no mli lɛ eehe eye afii 600. (1 Mose 7:6; 2 Petro 2:5) Akɛni Noa sheɔ Nyɔŋmɔ gbeyei hewɔ lɛ, abaa lɛ kɛ eweku lɛ yi kɛfo nu afua kpeteŋkpele lɛ, ni ebatsɔ mɛi fɛɛ ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ ŋmɛnɛ lɛ ablematsɛ. Eji anɔkwale akɛ yɛ Noa beaŋ lɛ, mɛi awala sɛɛ tsɛɔ waa diɛŋtsɛ. Shi kɛlɛ, Noa tee nɔ eye anɔkwa yɛ egbɔlɛ beaŋ po, ni sɛɛnamɔi babaoo jɛ mli kɛba. Yɛɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

4. Te Biblia kaselɔi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ ená shi ní Noa fĩ lɛ he sɛɛ amɛha tɛŋŋ?

4 Beni Nimrod nyiɛ hiɛ ní abɔi Babel Mɔɔ lɛ mãa koni akɛte shi awo Yehowa famɔ akɛ ‘ayi shikpɔŋ lɛ nɔ obɔ’ lɛ, no mli lɛ Noa miihe aye afii 800. (1 Mose 9:1; 11:1-9) Shi kɛlɛ, Noa kɛ ehe wooo Nimrod atuatsemɔ lɛ mli. Enɛ hewɔ lɛ, eeenyɛ efee akɛ beni afutu atuatselɔi lɛ awiemɔ lɛ, atsakeee Noa wiemɔ lɛ. Ana Noa hemɔkɛyeli kɛ eshifimɔ lɛ, jeee yɛ egbɔlɛ beaŋ pɛ, shi yɛ ewala shihilɛ mli fɛɛ, ni esa akɛ Nyɔŋmɔ tsujigbekɛbii kɛ onukpaifɛɛ akase enɛ.Hebribii 11:7.

Hewalɛ ní Mɛi ni Egbɔlɔ lɛ Náa yɛ Amɛwekui Anɔ

5, 6. (a) Beni Abraham ye afii 75 lɛ, mɛni Yehowa kɛɛ lɛ akɛ efee? (b) Te Abraham fee enii yɛ Nyɔŋmɔ famɔ lɛ he eha tɛŋŋ?

5 Wekuyitsei ni hi shi yɛ Noa gbii lɛ asɛɛ lɛ ashihilɛ haa anaa akɛ mɛi ni egbɔlɔ lɛ baanyɛ aha amɛweku mli bii lɛ aná hemɔkɛyeli ni mli wa. Abraham eye aaafee afii 75 beni Nyɔŋmɔ kɛɛ lɛ akɛ: “Jee oshikpɔŋ lɛ nɔ kɛ ojaku lɛ kɛ otsɛ we lɛ kɛya shikpɔŋ ni matsɔɔo lɛ nɔ. Ni maha otsɔ jeŋmaŋ kpeteŋkpele, ni majɔɔo!”—1 Mose 12:1, 2.

6 Te obaanu he oha tɛŋŋ kɛ́ akɛɛ bo ni oshi oshĩa, onanemɛi, ojaku maŋ, kɛ owekumɛi kɛya maŋ ko ni oleee nɔ? Nakai pɛpɛɛpɛ akɛɛ Abraham ní efee. “Abram yiŋ, taakɛ bɔ ni Yehowa ekɛɛ lɛ lɛ,” ni eyato gbɔ akɛ mɔkpɔŋ yɛ Kanaan, ni ehi shi yɛ buui amli ewala gbii abɔ ni eshwɛ lɛ fɛɛ. (1 Mose 12:4; Hebribii 11:8, 9) Eyɛ mli akɛ Yehowa ekɛɛ Abraham akɛ ebaaha etsɔ “jeŋmaŋ kpeteŋkpele” moŋ, shi egbele sɛɛ kwraa dani eshwiei ayi bafa. Abraham yato gbɔ yɛ shiwoo shikpɔŋ lɛ nɔ afii 25 sɛɛ dani eŋa Sara fɔ bi nuu kome ni ji Isak lɛ eha lɛ. (1 Mose 21:2, 5) Ni kɛlɛ, shihilɛ ejeee Abraham tsine ní eeekpale kɛya emaŋ. Mɛɛ hemɔkɛyeli kɛ tsuishiŋmɛɛ he nɔkwɛmɔnɔ kpakpa po nɛ!

7. Mɛɛ hewalɛ Abraham tsuishiŋmɛɛ lɛ ná yɛ ebi nuu Isak nɔ, ni mɛni jɛ mli ba kɛha adesai?

7 Abraham tsuishiŋmɛɛ lɛ ná ebi nuu Isak ní hi Kanaan shikpɔŋ lɛ nɔ akɛ mɔkpɔŋ ewala gbii abɔ fɛɛ—afii 180—lɛ nɔ hewalɛ waa. Hemɔkɛyeli ní Isak ná yɛ Nyɔŋmɔ shiwoo lɛ mli lɛ ji nɔ ni ha eŋmɛ etsui shi, ni efɔlɔi ni egbɔlɔ lɛ ji mɛi ní ye kɛbua lɛ ni ená nakai hemɔkɛyeli lɛ, ni sɛɛ mli lɛ wiemɔ ní Yehowa kɛ lɛ wie lɛ hu waje nakai ehemɔkɛyeli lɛ. (1 Mose 26:2-5) Isak shifimɔ lɛ ye kɛbua yɛ gbɛ krɛdɛɛ nɔ, ni eha shi ni Yehowa wo akɛ “seshi” ko ní baatsɔ Abraham wekutɔkpãa nɔ kɛba ní baaha adesai fɛɛ aná jɔɔmɔ lɛ ba mli. Afii ohai abɔ sɛɛ lɛ, Yesu Kristo, mɔ titri ni ji “seshi” lɛ gbele gbɛ kɛha mɛi fɛɛ ní náa emli hemɔkɛyeli lɛ koni akpata amɛ kɛ Nyɔŋmɔ teŋ, ní amɛná naanɔ wala.—Galatabii 3:16; Yohane 3:16.

8. Mɛni Yakob fee kɛtsɔɔ akɛ eyɛ hemɔkɛyeli ni mli wa, ni mɛni ejɛ mli kɛba?

8 Isak hu ye ebua ebi nuu Yakob koni ená hemɔkɛyeli ni mli wa, ni enɛ ye kɛbua Yakob aahu kɛyashi egbɔlɛ beaŋ. Beni Yakob eye afii 97 lɛ, ekɛ ŋwɛibɔfo ko nɔ̃ jenamɔ muu fɛɛ koni ŋwɛibɔfo lɛ ajɔɔ lɛ. (1 Mose 32:24-28) Beni Yakob eye afii 147 ni eyaagbo lɛ, ewaje ehe eta shi ni ejɔɔ ebihii 12 lɛ ateŋ mɔ fɛɛ mɔ. Gbalɛ wiemɔi ni ejaje ní aŋmala yɛ 1 Mose 49:1-28 lɛ ba mli anɔkwale, ni amɛmiiba mli lolo.

9. Mɛɛ hewalɛ mɛi ni edara yɛ mumɔŋ ni amɛgbɔlɔ lɛ baanyɛ aná yɛ amɛwekui anɔ?

9 Eyɛ faŋŋ akɛ, Nyɔŋmɔ tsuji anɔkwafoi ni amɛgbɔlɔ lɛ baanyɛ aná amɛweku mli bii lɛ anɔ hewalɛ kpakpa. Ŋmalɛ naa tsɔsemɔ kɛ ŋaawoo ni nilee yɔɔ mli ní amɛkɛaaha, kɛ tsuishiŋmɛɛ he nɔkwɛmɔnɔ ní amɛaafee lɛ baanyɛ aye abua oblahii kɛ oblayei koni amɛná hemɔkɛyeli ni mli wa beni amɛdara lɛ. (Abɛi 22:6) Ekaba kɔkɔɔkɔ akɛ mɛi ni egbɔlɔ lɛ aaabu hewalɛ kpakpa ni amɛbaanyɛ amɛná yɛ amɛwekui anɔ lɛ akɛ eji nɔ ko ní he ehiaaa.

Hewalɛ ní Amɛnáa yɛ Nanemɛi Jálɔi Anɔ

10. Mɛɛ ‘kita Yosef wo yɛ lɛ diɛŋtsɛ ewui lɛ ahe,’ ni te enɛ ná Israelbii lɛ anɔ hewalɛ eha tɛŋŋ?

10 Mɛi ni egbɔlɔ lɛ baanyɛ aná nanemɛi jálɔi hu anɔ hewalɛ kpakpa. Yakob bi nuu Yosef jie hemɔkɛyeli ko kpo yɛ egbɔlɛ beaŋ, ni no ná anɔkwa jálɔi akpekpei abɔ ní hi shi yɛ egbele sɛɛ lɛ anɔ hewalɛ waa. Beni eye afii 110 lɛ, “ewo lɛ diɛŋtsɛ ewui lɛ ahe kita,” akɛ kɛ́ Israelbii lɛ miishi Mizraim lɛ, amɛkashi ewui lɛ. (Hebribii 11:22; 1 Mose 50:25) Nakai famɔ lɛ ha Israelbii lɛ ná hiɛnɔkamɔ yɛ afii babaoo ní akɛye amɛ nyɔŋ yɛ Yosef gbele sɛɛ lɛ mli, ni ema nɔ aduatsɔ akɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ abaakpɔ̃ amɛ.

11. Mɛɛ hewalɛ eeenyɛ efee akɛ Mose ni no mli lɛ egbɔ lɛ ná yɛ Yoshua nɔ?

11 Mɛi ni Yosef hemɔkɛyeli wiemɔi lɛ wo amɛ hewalɛ lɛ ateŋ mɔ kome ji Mose. Beni Mose ye afii 80 lɛ, ená hegbɛ akɛ eloo Yosef wui lɛ kɛje Mizraim shikpɔŋ lɛ nɔ. (2 Mose 13:19) Ebale Yoshua ní no mli lɛ eji oblanyo lɛ yɛ nakai beaŋ. Yoshua sɔmɔ akɛ Mose tsulɔ yɛ afii 40 ni nyiɛ sɛɛ kɛba lɛ mli. (4 Mose 11:28) Efata Mose he kɛtee Sinai Gɔŋ lɛ nɔ, ni beni Mose kpelekeɔ shi kɛjɛɔ gɔŋ lɛ nɔ kɛ Odaseyeli tɛi tɛtrɛbii lɛ, Yoshua yanina lɛ. (2 Mose 24:12-18; 32:15-17) Mɛɛ ŋaawoo kpakpa kɛ nilee babaoo po Yoshua nine shɛ nɔ kɛjɛ Mose ni no mli lɛ egbɔ lɛ ŋɔɔ nɛkɛ!

12. Mɛɛ gbɛ nɔ Yoshua ná Israelbii lɛ anɔ hewalɛ kpakpa ewala gbii abɔ fɛɛ?

12 Yoshua hu wo Israelbii lɛ hewalɛ ewala gbii abɔ fɛɛ. Kojolɔi 2:7 lɛ kɛɔ wɔ akɛ: “Maŋ lɛ sɔmɔ Yehowa gbii abɔ ni Yoshua yɔɔ lɛ kɛ gbii abɔ ni onukpai ni hi shi yɛ Yoshua gbele sɛɛ ní amɛna Yehowa nitsumɔi wuji fɛɛ ni etsu eha Israel lɛ yɔɔ lɛ.” Shi kɛlɛ yɛ Yoshua kɛ onukpai krokomɛi lɛ agbele sɛɛ lɛ, Israelbii lɛ ná jwɛŋmɔ enyɔnyɔɔnyɔ yɛ anɔkwa jamɔ kɛ apasa jamɔ he, ni enɛ tee nɔ afii 300 kɛyashi gbalɔ Samuel beaŋ.

Samuel ‘Tsu Jalɛ Nii’

13. Mɛni Samuel fee ‘kɛtsu jalɛ nii’?

13 Biblia lɛ etsɔɔɔ afii abɔ ni Samuel ye dani egbo, shi nibii ni ba ní aŋmala yɛ Samuel Klɛŋklɛŋ wolo lɛ mli lɛ hé aaafee afii 102, ni Samuel na nibii nɛɛ ateŋ babaoo. Wɔkaneɔ yɛ Hebribii 11:32, 33 lɛ akɛ kojolɔi kɛ gbalɔi anɔkwafoi lɛ ‘tsu jalɛ nii.’ Hɛɛ, Samuel ye ebua eyinɔbii lɛ ateŋ mɛi komɛi ni amɛtsi amɛhe kɛjɛ efɔŋfeemɔ he. (1 Samuel 7:2-4) Mɛɛ gbɛ nɔ etsɔ efee nakai? Eye Yehowa anɔkwa ewala gbii abɔ fɛɛ. (1 Samuel 12:2-5) Esheee gbeyei akɛ eeekã maŋtsɛ lɛ tete po. (1 Samuel 15:16-29) Kɛfata he lɛ, beni Samuel ‘gbɔ ni eyi yɛ’ lɛ, esɔle eha mɛi krokomɛi, ni ekɛ enɛ fee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa efɔ shi. Ejaje akɛ ‘ekagbale lɛ fɔ̃ɔfɔ̃ akɛ eeefee esha eshi Yehowa ni efɔ̃ɔ faikpamɔ’ kɛ enanemɛi Israelbii lɛ hamɔ.—1 Samuel 12:2, 23.

14, 15. Mɛɛ gbɛ nɔ hiimeji kɛ yeimeji ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ baanyɛ amɛsɔle amɛha mɛi krokomɛi taakɛ Samuel fee lɛ?

14 Enɛɛmɛi fɛɛ maa gbɛ ni he hiaa ni mɛi ni egbɔlɔ lɛ baanyɛ amɛtsɔ nɔ amɛná nanemɛi Yehowa jálɔi anɔ hewalɛ lɛ nɔ mi. Yɛ amɛgbɔmɔtsoŋ naagbai kɛ naagbai krokomɛi fɛɛ sɛɛ lɛ, mɛi ni egbɔlɔ lɛ baanyɛ amɛsɔle amɛha mɛi krokomɛi. Hiimeji kɛ yeimeji, ani nyɛle akɛ nyɛsɔlemɔi lɛ ahe baa sɛɛnamɔ waa kɛhaa asafo lɛ? Akɛni nyɛyɛ hemɔkɛyeli yɛ Kristo lá ni efɔse eshwie shi lɛ mli hewɔ lɛ, Yehowa kpɛlɛɔ nyɛnɔ, ni nyɛtsui shi ni nyɛŋmɛ waa lɛ eha nyɛhemɔkɛyeli lɛ efee ‘nɔ ni aka akwɛ.’ (Yakobo 1:3; 1 Petro 1:7) Nyɛhiɛ akakpaa nɔ kɔkɔɔkɔ akɛ: “Jalɔ sɔlemɔ ni mli wa lɛ nyɛɔ nii babaoo etsuɔ.”—Yakobo 5:16.

15 Sɔlemɔ ni nyɛaasɔle kɛfi Yehowa Maŋtsɛyeli nitsumɔ lɛ sɛɛ lɛ he miihia. Áwo wɔnyɛmimɛi lɛ ekomɛi atsuŋ yɛ amɛhe ni amɛkɛwooo maŋ saji amli akɛ Kristofoi lɛ hewɔ. Mɛi komɛi hu miina amanehulu yɛ adebɔɔ naa osharai, tai, kɛ maŋ basabasafeemɔi ahewɔ. Mɛi krokomɛi hu ni yɔɔ wɔ diɛŋtsɛ wɔsafo lɛ mli lɛ kɛ kaai kɛ shitee-kɛ-woo miikpe. (Mateo 10:35, 36) Sɔlemɔ ni nyɛaasɔle daa nyɛha mɛi ni nyiɛɔ shiɛmɔ nitsumɔ lɛ hiɛ ni amɛkwɛɔ asafoi lɛ anɔ lɛ hu he miihia. (Efesobii 6:18, 19; Kolosebii 4:2, 3) Kwɛ bɔ ni esa jogbaŋŋ akɛ nyɛaatsĩ nanemɛi heyelilɔi atã yɛ nyɛsɔlemɔi amli, taakɛ Epafra fee lɛ!—Kolosebii 4:12.

Ní Aaatsɔɔ Yinɔ ni Baa yɛ Sɛɛ lɛ Anii

16, 17. Mɛni agba yɛ Lala 71:18 lɛ, ni te enɛ eba mli eha tɛŋŋ?

16 Akɛni “tooi krokomɛi” ni yɔɔ hiɛnɔkamɔ akɛ amɛbaahi shi kɛya naanɔ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ kɛ “asafoku bibioo” ni yeɔ anɔkwa, ni yɔɔ hiɛnɔkamɔ akɛ amɛbaaya ŋwɛi lɛ mli bii lɛ bɔɔ hewɔ lɛ, eha amɛná tsɔsemɔ ni he hiaa waa. (Luka 12:32; Yohane 10:16) Agba enɛ afɔ̃ shi yɛ Lala 71:18 lɛ, ni jɛmɛ kɛɔ akɛ: “Kɛ́ migbɔ mije waŋ tete lɛ, Naanyɔŋmɔ, kaakwa mi, kɛyashi beyinɔ ní majaje onineshiwalɛ lɛ matsɔɔ yinɔbii ni baa yɛ sɛɛ lɛ, kɛ ohewalɛ lɛ hu matsɔɔ mɔ fɛɛ mɔ ni baa lɛ.” Dani mɛi ni akɛ mumɔ efɔ amɛ mu lɛ aaashi kɛya ŋwɛi ní awo amɛ kɛ Yesu Kristo hiɛ nyam lɛ, amɛná he miishɛɛ akɛ amɛaatsɔse amɛnanemɛi tooi krokomɛi lɛ kɛha sɔ̃i babaoo ahe nitsumɔ.

17 Nɔ ni Lala 71:18 lɛ kɛɔ yɛ ‘mɛi ni baa yɛ sɛɛ lɛ’ atsɔsemɔ he lɛ hu baanyɛ akɔ tooi krokomɛi ní mɛi ni Nyɔŋmɔ efɔ amɛ mu lɛ etsɔse amɛ lɛ ahe. Yehowa kɛ hegbɛ eha mɛi ni egbɔlɔ lɛ akɛ amɛye ehe odase amɛtsɔɔ mɛi ni amrɔ nɛɛ amɛmiikpɛlɛ anɔkwa jamɔ nɔ lɛ. (Yoel 1:2, 3) Tooi krokomɛi lɛ ahiɛ sɔɔ nii ni amɛkase kɛjɛ mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ adɛŋ lɛ waa, ni amɛyɛ he miishɛɛ akɛ amɛkɛ Ŋmalɛ mli tsɔsemɔ ni amɛná lɛ aaatsɔse mɛi krokomɛi ni miisumɔ ni amɛbasɔmɔ Yehowa lɛ.—Kpojiemɔ 7:9, 10.

18, 19. (a) Mɛɛ saji ni he hiaa Yehowa tsuji ni egbɔlɔ lɛ baanyɛ amɛgba amɛtsɔɔ? (b) Mɛɛ nɔmimaa Kristofoi ni egbɔlɔ lɛ baanyɛ amɛná?

18 Yehowa tsuji ni egbɔlɔ, ni ji mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ kɛ tooi krokomɛi lɛ baanyɛ agba yinɔsane mli nifeemɔi komɛi ni he hiaa lɛ amɛtsɔɔ yinɔbii ni baa yɛ amɛsɛɛ lɛ. Amɛteŋ mɛi fioo ni yɔɔ wala mli amrɔ nɛɛ kwɛ shishijee “Photo-Drama of Creation” sini lɛ eko. Amɛteŋ mɛi komɛi le nyɛmimɛi hii ni nyiɛ nitsumɔ lɛ hiɛ ní awo amɛ tsuŋ yɛ afi 1918 lɛ. Mɛi krokomɛi hu fata mɛi ni shiɛ yɛ redio nɔ yɛ Watchtower redio nitsumɔhe ni ji WBBR lɛ ahe. Amɛteŋ mɛi babaoo baanyɛ atsɔɔ nibii ni tee nɔ beni aye saji ni kɔɔ Yehowa Odasefoi ajamɔ mli heyeli he yɛ saneyelihei wuji lɛ. Mɛi krokomɛi hu damɔ shi shiŋŋ kɛfi anɔkwa jamɔ sɛɛ be mli ni amɛyɔɔ yiwalɛ nɔyelii ashishi lɛ. Hɛɛ, mɛi ni egbɔlɔ lɛ baanyɛ agba bɔ ni anɔkwale lɛ he shishinumɔ etee hiɛ fiofio lɛ amɛtsɔɔ. Biblia lɛ woɔ wɔ hewalɛ koni wɔkase nii kɛjɛ mɛi ni ená niiashikpamɔ waa nɛɛ adɛŋ.—5 Mose 32:7.

19 Aawo Kristofoi ni egbɔlɔ lɛ hewalɛ ni amɛfee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa amɛha oblahii kɛ oblayei lɛ. (Tito 2:2-4) Ekolɛ amrɔ nɛɛ nyɛnaaa hewalɛ ni nyɛtsuishiŋmɛɛ, nyɛsɔlemɔi, kɛ nyɛŋaawoi náa yɛ mɛi krokomɛi anɔ lɛ. Ekã shi faŋŋ akɛ Noa, Abraham, Yosef, Mose kɛ mɛi krokomɛi lɛ náaa amɛle bɔ ni amɛnɔkwayeli lɛ ná yinɔi ni nyiɛ sɛɛ kɛba lɛ anɔ hewalɛ jogbaŋŋ ha. Kɛlɛ, hemɔkɛyeli kɛ anɔkwayeli he nɔkwɛmɔnɔ ni amɛfee amɛfɔ shi lɛ ná yinɔbii ni ba yɛ sɛɛ lɛ anɔ hewalɛ waa diɛŋtsɛ; nyɛ hu nyɛnɔkwɛmɔnɔ lɛ baanyɛ aná mɛi krokomɛi anɔ hewalɛ.

20. Mɛɛ jɔɔmɔi mɛi ni baahiɛ amɛhiɛnɔkamɔ lɛ mli kpɛŋŋ kɛyawula shi lɛ baaná?

20 Kɛ́ abaa oyi yɛ ‘amanehulu kpeteŋkpele’ lɛ mli jio, ogbo ni ateeo shi jio lɛ, kwɛ miishɛɛ ni eeeji akɛ oooná “anɔkwa wala lɛ”! (Mateo 24:21; 1 Timoteo 6:19) Bo lɛ susumɔ bɔ ni shihilɛ baaji yɛ Kristo Afii Akpe Nɔyeli lɛ mli, beni Yehowa baajie gbɔlɛ kɛ emli naagbai lɛ kɛya lɛ he okwɛ. Yɛ nɔ najiaŋ ni wɔgbɔmɔtsei lɛ aaaya nɔ agbɔjɔ lɛ, be fɛɛ be ni wɔɔte shi lɛ, wɔbaana akɛ wɔyɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ—wɔhe baawa wɔ waa, wɔhiŋmɛi nɔ baatse, wɔtoi baanu nii jogbaŋŋ, ni wɔhe baafee fɛo pam! (Hiob 33:25; Yesaia 35:5, 6) Akɛni mɛi ni baaná wala yɛ Nyɔŋmɔ jeŋ hee lɛ mli lɛ baahi shi kɛya naanɔi anaanɔ hewɔ lɛ, amɛbaafee tamɔ oblahii kɛ oblayei be fɛɛ be. (Yesaia 65:22) Belɛ eba akɛ wɔ fɛɛ wɔbaahiɛ wɔhiɛnɔkamɔ lɛ mli kpɛŋŋ kɛyawula shi, ni wɔya nɔ wɔkɛ wɔsusuma muu fɛɛ asɔmɔ Yehowa. Wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa akɛ Yehowa baaha eshiwoi lɛ fɛɛ aba mli, ni akɛ ebaatsu nibii babaoo kwraa fe bɔ ni ekolɛ wɔkpaa gbɛ.—Lala 37:4; 145:16.

Te Obaaha Hetoo Oha Tɛŋŋ?

• Mɛɛ gbɛ nɔ nuumo Noa shifimɔ lɛ he ba sɛɛnamɔ kɛha adesai aweku muu lɛ fɛɛ?

• Mɛɛ hewalɛ wekuyitsei ni hi shi yɛ blema lɛ ahemɔkɛyeli lɛ ná yɛ amɛseshibii anɔ?

• Mɛɛ gbɛ nɔ Yosef, Mose, Yoshua, kɛ Samuel wo nanemɛi jálɔi ahewalɛ yɛ amɛgbɔlɛ beaŋ?

• Mɛɛ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa mɛi ni egbɔlɔ lɛ baanyɛ amɛfee amɛha yinɔbii ni baa yɛ amɛ sɛɛ lɛ?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 26]

Abraham tsuishiŋmɛɛ lɛ ná Isak nɔ hewalɛ waa

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 28]

Mose ŋaawoo kpakpa lɛ wo Yoshua hewalɛ

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 29]

Sɔlemɔ ni nyɛaasɔle nyɛha mɛi krokomɛi lɛ baanyɛ atsu nibii kpakpai babaoo

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 30]

Kɛ́ oblahii kɛ oblayei bo anɔkwafoi ni egbɔlɔ lɛ atoi lɛ, amɛbaaná he sɛɛ