Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Yibii Ní Aaawo Yɛ Nyɔŋmɔjamɔ Mli Yɛ Gbɔlɛ Beaŋ

Yibii Ní Aaawo Yɛ Nyɔŋmɔjamɔ Mli Yɛ Gbɔlɛ Beaŋ

Yibii Ní Aaawo Yɛ Nyɔŋmɔjamɔ Mli Yɛ Gbɔlɛ Beaŋ

“Mɛi ni atɛo amɛ yɛ Yehowa we lɛ, . . . Amɛaakã he amɛwo yibii yɛ gbɔlɛ mli tete.”—LALA 92:14, 15.

1, 2. (a) Te afɔɔ gbɔlɛ he wiemɔ ahaa tɛŋŋ? (b) Mɛɛ shiwoo Ŋmalɛi lɛ kɛhaa yɛ nibii ni ejɛ Adam esha lɛ mli kɛba lɛ he?

KƐ́ ATSĨ gbɔlɛ tã lɛ, mɛni baa ojwɛŋmɔ mli? Hewolo ni nɔ ekua? Toi ní nuuu nii jogbaŋŋ? Nakutsei ni egbɔjɔ? Aloo “gbii fɔji lɛ” ahe nɔ kroko ni atsɔɔ mli jogbaŋŋ yɛ Jajelɔ 12:1-7 lɛ? Kɛ́ nakai ni lɛ, ehe miihia ni oha ehi ojwɛŋmɔ mli akɛ Jajelɔ yitso 12 lɛ ewieee gbɔlɛ he akɛ eji Yehowa Nyɔŋmɔ ni ji Bɔlɔ lɛ yiŋtoo kɛjɛ shishijee, shi moŋ eewie hewalɛ ni esha ni Adam fee lɛ náa yɛ adesa gbɔmɔtso lɛ nɔ lɛ he.—Romabii 5:12.

2 Kɛ́ mɔ ko miida lɛ, no etsɔɔɔ akɛ alomɔ lɛ, ejaakɛ gbii abɔ ni adesai yɔɔ wala mli nɛɛ, afii abɔ ni amɛye lɛ baaya hiɛ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, bɔɔ nii fɛɛ ni yɔɔ wala mli lɛ sumɔɔ ni amɛdara ní amɛná niiashikpamɔ. Etsɛŋ ni nibii fɔji ni wɔnaa ni ejɛ esha kɛ emuu ni ayeee mli kɛba afii akpei ekpaa ni eho nɛ lɛ asɛɛ baafo, ni adesai fɛɛ ni feɔ toiboo lɛ baahi shi ni amɛnaŋ gbɔlɛ beaŋ piŋmɔ, ni asaŋ amɛgboŋ hu, taakɛ ato he gbɛjianɔ kɛjɛ shishijee lɛ. (1 Mose 1:28; Kpojiemɔ 21:4, 5) Yɛ nakai beaŋ lɛ, “maŋbii lɛ ateŋ mɔ ko ekɛɛŋ akɛ: Migbɔjɔ!” (Yesaia 33:24) Mɛi ni egbɔlɔ lɛ baatsɔmɔ ‘oblahii’ ekoŋŋ, ni amɛheloo “aaatsɔ efɔ́ fe gbekɛ nɔ̃.” (Hiob 33:25) Shi kɛlɛ, amrɔ nɛɛ esa akɛ mɔ fɛɛ mɔ akpee esha shihilɛ ni Adam shi kɛha wɔ akɛ gboshinii lɛ naa. Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, ajɔɔ Yehowa tsuji yɛ gbɛi krɛdɛɛi komɛi anɔ be mli ni amɛdaraa kɛshɛɔ gbɔlɛ mli lɛ.

3. Mɛɛ gbɛ̀i anɔ Kristofoi baanyɛ ‘amɛkã he amɛwo yibii yɛ gbɔlɛ mli’?

3 Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ woɔ wɔ shi akɛ “mɛi ni atɛo amɛ yɛ Yehowa we lɛ, . . . Amɛaakã he amɛwo yibii yɛ gbɔlɛ mli tete.” (Lala 92:14, 15) Lalatsɛ lɛ kɛ mfonirifeemɔŋ wiemɔ tsu nii ni ewie anɔkwale ko ni he hiaa waa akɛ, kɛ́ Nyɔŋmɔ tsuji anɔkwafoi lɛ gbɔjɔ yɛ gbɔmɔtsoŋ tete po lɛ, amɛbaanyɛ amɛkã he amɛfrɔke ní amɛshwere yɛ mumɔŋ. Biblia mli nɔkwɛmɔnii kɛ ŋmɛnɛŋmɛnɛ beaŋ nɔkwɛmɔnii babaoo maa sane nɛɛ nɔ mi.

“Ejeee Sɔlemɔwe lɛ Kwraa”

4. Mɛni gbalɔyoo Hana ni egbɔ lɛ fee kɛtsɔɔ akɛ etuu ehe eha Nyɔŋmɔ, ni mɛɛ gbɛ nɔ atsɔ ajɔɔ lɛ?

4 Susumɔ gbalɔyoo ni atsɛɔ lɛ Hana ni hi shi yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli lɛ he okwɛ. Eye afii 84, ni “ejeee sɔlemɔwe lɛ kwraa, shi ejáa Nyɔŋmɔ kɛ buadayeli kɛ faikpamɔ nyɔɔŋ kɛ shwane.” Akɛni Hana tsɛ jɛ Asher akutso lɛŋ shi jeee Levi akutso lɛŋ hewɔ lɛ, Hana nyɛŋ ewɔ sɔlemɔwe lɛ. Kwɛmɔ mɔdɛŋ ni esa akɛ ebɔ koni enyɛ eba sɔlemɔwe lɛ daa beni ashãa leebi afɔle lɛ, ní ehi jɛmɛ kɛyashi beni abaashã gbɛkɛ afɔle lɛ! Ajɔɔ Hana waa yɛ ehetuu-kɛhamɔ nɛɛ hewɔ. Beni Yosef kɛ Maria ŋɔ abifao Yesu kɛba sɔlemɔwe lɛ koni amɛkɛ lɛ abatsɔɔ Yehowa taakɛ Mla lɛ bi ni afee lɛ, no mli lɛ eyɛ jɛmɛ. Beni Hana na Yesu lɛ, “ebajie Nyɔŋmɔ yi, ni ewie yɛ ehewɔ etsɔɔ mɛi fɛɛ ni kwɛɔ Yerusalem kpɔmɔ lɛ gbɛ lɛ.”—Luka 2:22-24, 36-38; 4 Mose 18:6, 7.

5, 6. Mɛɛ gbɛ̀i anɔ mɛi ni egbɔlɔ lɛ feɔ amɛnii tamɔ Hana ŋmɛnɛ?

5 Ŋmɛnɛ, taakɛ Hana ji lɛ, mɛi ni yɔɔ wɔteŋ ni amɛgbɔlɔ lɛ ateŋ mɛi pii baa kpeei daa, amɛjɛɔ amɛtsui mli amɛsɔleɔ koni anɔkwa jamɔ ashwere, ni amɛkɛ ekãa shiɛɔ sanekpakpa lɛ. Nyɛminuu ko ni eye fe afii 80 ní kɛ eŋa yaa Kristofoi akpeei daa lɛ kɛɛ akɛ: “Wɔkɛ kpeeiyaa efee wɔsu. Jɛmɛ pɛ wɔsumɔɔ akɛ wɔya. He ni Nyɔŋmɔ webii yɔɔ lɛ, jɛmɛ wɔsumɔɔ akɛ wɔya. Jɛmɛ ji he ni wɔtsui nyɔɔ wɔmli yɛ.” Mɛɛ nɔkwɛmɔnɔ ni woɔ mɔ hewalɛ po enɛ ji nɛkɛ kɛha mɛi fɛɛ!—Hebribii 10:24, 25.

6 Jean ni eji Kristofonyo yoo okulafo ni eye fe afii 80 lɛ fɔɔ kɛɛmɔ akɛ: “Kɛ́ Nyɔŋmɔjamɔ nifeemɔ ko baje migbɛ nɔ, ni manyɛ matsu he nii lɛ, misumɔɔ akɛ matsu he nii.” Etsa nɔ akɛ: “Eji anɔkwale akɛ bei shɛɔ ni miwerɛ hoɔ mihe, shi mɛni hewɔ esa akɛ kɛ́ miiye awerɛho lɛ, mɛi krokomɛi ni yɔɔ jɛmɛ lɛ hu awerɛ aho amɛhe?” Ekɛ miishɛɛ tsɔɔ bɔ ni eshweɔ ni efã gbɛ kɛya maji krokomɛi anɔ bɔni afee ni ekɛ ehe awo gbɛjianɔtoo srɔtoi ni tswaa mɔ emaa shi yɛ mumɔŋ lɛ amli. Nyɛsɛɛ nɛɛ beni amɛfã gbɛ lɛ, ekɛɛ mɛi ni ekɛfã gbɛ lɛ akɛ, “Misumɔŋ akɛ mayakwɛ shisharamɔ hei; masumɔ moŋ ni maya shiɛmɔ!” Eyɛ mli akɛ Jean nuuu maŋ nɔ he ni amɛtee lɛ nɔ wiemɔ lɛ moŋ, shi enyɛ eha mɛi ná Biblia mli shɛɛ sane lɛ he miishɛɛ. Kɛfata he lɛ, eyafata asafo ko ní yelikɛbuamɔ he miihia amɛ lɛ he, ni ekɛ amɛ tsu nii afii pii, eyɛ mli moŋ akɛ enɛ bi ni ekase wiemɔ hee, ni eheɔ lɛ ŋmɛlɛtswaa kome kɛyaa Kristofoi akpee, ni ekɛ ŋmɛlɛtswaa kome kuɔ esɛɛ kɛbaa.

Kaafɔ̃ɔ Nikasemɔ

7. Mɛɛ gbɛ nɔ Mose jie shwelɛ ni eyɔɔ akɛ ebaaha wekukpaa ni kã ekɛ Nyɔŋmɔ teŋ lɛ mli awa yɛ egbɔlɛ beaŋ?

7 Dalɛ haa anáa shihilɛ mli niiashikpamɔ. (Hiob 12:12) Shi afii abɔ ni mɔ ko eye lɛ kɛkɛ haaa eya hiɛ yɛ mumɔŋ. No hewɔ lɛ, yɛ nɔ najiaŋ ni Nyɔŋmɔ anɔkwa tsuji aaasusu akɛ nibii ni amɛkase momo lɛ kɛkɛ fa lɛ, amɛbɔɔ mɔdɛŋ ní amɛha ‘amɛnilee afa’ be fɛɛ be. (Abɛi 9:9) Mose eye afii 80 beni Yehowa kɛ nitsumɔ wo edɛŋ lɛ. (2 Mose 7:7) Gbɔmɛi awala sɛɛkɛlɛ yɛ egbii lɛ amli lɛ haa wɔnaa akɛ, ákɛ mɔ ko aaahi shi kɛyashɛ nakai afii lɛ efɔɔɔ kaa, ejaakɛ eŋma akɛ: “Wɔfii amli gbii lɛ, afii nyɔŋmai kpawo ni, ni kɛ́ efá aahu lɛ, afii nyɔŋmai kpaanyɔ.” (Lala 90:10) Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, Mose nuuu he akɛ egbɔ bɔ ni enyɛŋ nii ekase. Beni Mose kɛ afii pii esɔmɔ Nyɔŋmɔ, ni ená hegbɛi srɔtoi, ni etsu gbɛnaa nii ni tsiitsii ahe nii sɛɛ lɛ, ekpa Yehowa fai akɛ: “Tsɔɔmɔ mi ogbɛ lɛ ko, beni afee ni maleo.” (2 Mose 33:13) Ekã Mose tsui nɔ daa akɛ ebaaha wekukpaa ni kã ekɛ Yehowa teŋ lɛ mli awa.

8. Mɛɛ gbɛ nɔ Daniel tsɔ eha ejwɛŋmɔ hi nibii anɔ beni eye fe afii 90 lɛ, ni mɛni jɛ nakai feemɔ mli kɛba?

8 Gbalɔ Daniel ni no mli lɛ eeenyɛ efee akɛ eye fe afii 90 lɛ kwɛɔ ŋmalɛi krɔŋkrɔŋi lɛ amli jogbaŋŋ. Nɔ ni eyoo kɛjɛ “woji lɛ” amli—ni eeenyɛ efee akɛ Mose Wolo ni Ji Etɛ, Yesaia, Yeremia, Hosea, kɛ Amos woji lɛ fata he—lɛ tsirɛ lɛ ni esɔle waa eha Yehowa. (Daniel 9:1, 2) Aha nakai sɔlemɔ lɛ hetoo kɛtsɔ Mesia lɛ puemɔ kɛ bɔ ni abaato jamɔ krɔŋŋ shishi ekoŋŋ lɛ he saji ni ajɛ mumɔŋ akɛha lɛ lɛ nɔ.—Daniel 9:20-27.

9, 10. Mɛni mɛi komɛi efee koni eha amɛjwɛŋmɔ ahi nii anɔ be fɛɛ be?

9 Taakɛ Mose kɛ Daniel fɛɛ fee lɛ, wɔ hu wɔbaanyɛ wɔtsɔ nikasemɔ nɔ wɔha wɔhiɛ ahi Nyɔŋmɔjamɔ he saji anɔ bei abɔ ni wɔɔnyɛ wɔfee nakai. Mɛi babaoo miifee nakai. Kristofonyo asafoŋ onukpa ko ni atsɛɔ lɛ Worth ni eye fe afii 80 lɛ bɔɔ mɔdɛŋ akɛ ehaŋ mumɔŋ niyenii ni “tsulɔ anɔkwafo kɛ nilelɔ” lɛ kɛhaa lɛ eko aŋmɛɛ lɛ. (Mateo 24:45) Ekɛɛ akɛ, “Misumɔɔ anɔkwale lɛ waa diɛŋtsɛ, ni bɔ ni anɔkwale la lɛ yaa nɔ ekpɛɔ fiofio lɛ haa mináa miishɛɛ waa.” (Abɛi 4:18) Nakai nɔŋŋ hu Fred ni kɛ nɔ ni fa fe afii 60 ehi be fɛɛ sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ na akɛ kɛ́ ekɛ enanemɛi heyelilɔi miisusu Biblia mli saji ahe lɛ, ewoɔ lɛ hewalɛ waa yɛ mumɔŋ. Ekɛɛ akɛ: “Misusuɔ Biblia mli saji ahe be fɛɛ be. Kɛ́ oosusu Biblia mli saji ahe lɛ—ha efee nɔ ni sɛɛnamɔ yɔɔ he—ni kɛ okɛ nɔ ni okaseɔ lɛ to ‘tsámɔ wiemɔi akadi lɛ’ he lɛ, ebaaha onu sane tso muu lɛ fɛɛ shishi. Obaana akɛ emli saji lɛ tamɔ ojarawatɛi ní atsɛ̃rɛ̃ lɛ fɛfɛo.”—2 Timoteo 1:13.

10 Gbɔ ni mɔ ko egbɔ lɛ etsɔɔɔ akɛ enyɛŋ nibii hee kɛ nibii ní amɛshishinumɔ kãaa gbɛ he lɛ ekase. Mɛi ní eye fe afii 60, 70, kɛ 80 po enyɛ amɛkase nikanemɔ kɛ niŋmaa, loo wiemɔ hee. Yehowa Odasefoi lɛ ateŋ mɛi komɛi efee nakai bɔni afee ni amɛnyɛ amɛshiɛ sanekpakpa lɛ amɛha maji krokomɛi anɔ bii. (Marko 13:10) Beni Harry kɛ eŋa kpɛ mli akɛ amɛbaaye amɛbua yɛ shikpɔŋkuku ko ni awieɔ Portugal wiemɔ yɛ mli lɛ, no mli lɛ amɛye fe afii 66. Harry kɛɛ akɛ: “Eji anɔkwale akɛ, gbɔlɛ haaa nitsumɔ ko kwraa afee mlɛo yɛ shihilɛ mli.” Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, kɛtsɔ mɔdɛŋbɔɔ kɛ hiɛmiamɔ nɔ lɛ, amɛnyɛ amɛkɛ mɛi kase Biblia lɛ yɛ Portugal wiemɔ mli. Kɛfata he lɛ, Harry eha kpokpaa wulu nɔ kpeei ashishi wiemɔi srɔtoi yɛ Portugal wiemɔ mli afii pii nɛ.

11. Mɛni hewɔ esa akɛ wɔsusu nibii ni anɔkwafoi ni egbɔlɔ lɛ enyɛ amɛtsu lɛ ahe lɛ?

11 Eji anɔkwale akɛ jeee mɔ fɛɛ mɔ yɔɔ hewalɛ loo eshihilɛ baaŋmɛ lɛ gbɛ ni etsu nitsumɔi ni tamɔ nɛkɛ. Belɛ mɛni hewɔ mɔ esa akɛ wɔsusu nibii ni mɛi ni egbɔlɔ lɛ ateŋ mɛi komɛi enyɛ etsu lɛ ahe lɛ? Ekã shi faŋŋ akɛ no etsɔɔɔ akɛ esa akɛ mɔ fɛɛ mɔ abɔ mɔdɛŋ ni efee nakai nɔŋŋ. Yɛ no najiaŋ lɛ, esa akɛ wɔsusu nibii ni mɛi ni egbɔlɔ lɛ ateŋ mɛi komɛi enyɛ etsu lɛ ahe yɛ nɔ ni bɔfo Paulo ŋma yɛ asafoŋ onukpai anɔkwafoi lɛ ahe eyaha Hebri Kristofoi lɛ hewɔ. Eŋma akɛ: “Nyɛkwɛa amɛjeŋba lɛ naagbee, ni nyɛkasea amɛhemɔkɛyeli lɛ.” (Hebribii 13:7) Kɛ́ wɔjwɛŋ mɛi ni feɔ ekãa nɛkɛ lɛ anɔkwɛmɔnɔ lɛ he lɛ, ebaanyɛ ewo wɔ hewalɛ koni wɔkase hemɔkɛyeli ni mli wa ní ha mɛi ni egbɔlɔ nɛɛ sɔmɔ Nyɔŋmɔ lɛ. Harry, ni amrɔ nɛɛ eye afii 87 lɛ tsɔɔ nɔ ni woɔ lɛ hewalɛ lɛ mli akɛ: “Miisumɔ ni mikɛ miwala bei abɔ ni eshwɛ lɛ atsu nii yɛ nilee mli, ní mabɔ mɔdɛŋ fɛɛ ni manyɛ yɛ Yehowa sɔɔmɔ mli.” Fred, ni atsĩ eta kɛtsɔ hiɛ lɛ náa miishɛɛ waa yɛ nii ní etsuɔ yɛ Betel lɛ hewɔ. Ekɛɛ akɛ, “Esa akɛ otao gbɛ ni hi fe fɛɛ ni obaanyɛ otsɔ nɔ osɔmɔ Yehowa, ní osɔmɔ lɛ nakai be fɛɛ be.”

Ní Aaasɔmɔ Nyɔŋmɔ yɛ Shihilɛ ni Tsakeɔ lɛ Fɛɛ Sɛɛ

12, 13. Eyɛ mli akɛ Barzilai shihilɛ tsake moŋ, shi mɛɛ gbɛ nɔ etsɔ ejie Nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ kpo?

12 Ákɛ aaadamɔ gbɔmɔtsoŋ gbɔjɔmɔ naa lɛ baanyɛ afee nɔ ni wa. Ni kɛlɛ, abaanyɛ ajie Nyɔŋmɔjamɔ hetuu-kɛhamɔ kpo yɛ gbɔjɔmɔi nɛɛ fɛɛ asɛɛ. Barzilai, ni ji Gileadnyo lɛ fee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa yɛ enɛ gbɛfaŋ. Beni Absalom te shi ewo David lɛ, Barzilai, ni no mli lɛ eye afii 80 lɛ fee David kɛ etabilɔi lɛ agbɔ yɛ gbɛ krɛdɛɛ ko nɔ, kɛtsɔ niyenii kɛ wɔɔhe ni eha amɛ lɛ nɔ. Beni David kuɔ esɛɛ kɛyaa Yerusalem lɛ, Barzilai yajie amɛ gbɛ kɛyashi Yordan Faa lɛ naa. David kɛɛ Barzilai akɛ ebaasumɔ ni ebahi emaŋtsɛwe lɛ. Mɛni Barzilai kɛɛ? Ekɛɛ akɛ: “Afii nyɔŋmai-kpaanyɔ miye nɛɛ: ani . . . mana nɔ ni mibaye loo nɔ ni mibanu lɛ ŋɔɔmɔ aloo manu hii ni laa kɛ yei ni laa agbee lolo? . . . Naa otsulɔ Kimham, hã ni ekɛ minuŋtsɔ maŋtsɛ aya, ní ofee nɔ ni hi yɛ ohiɛ ohã lɛ.”—2 Samuel 17:27-29; 19:32-41.

13 Yɛ bɔ ni Barzilai shihilɛ etsake eha lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, efee nɔ ni eeenyɛ kɛye ebua mɔ ni Yehowa ewó lɛ maŋtsɛ lɛ. Eyɛ mli akɛ eyɔse akɛ enuuu niyenii ŋɔɔmɔ he, ni etoi hu nuuu nii jogbaŋŋ tamɔ tsutsu lɛ moŋ, shi edɔɔɔ lɛ. Yɛ no najiaŋ lɛ, Barzilai jie nɔ̃ gbɔmɔ ni eji lɛ kpo kɛtsɔ hegbɛ ni kulɛ ebaaná ní ejɛ esuɔmɔ mli eha akɛha Kimham lɛ nɔ. Ŋmɛnɛ lɛ, taakɛ Barzilai fee lɛ, mɛi ni egbɔlɔ lɛ ateŋ mɛi babaoo jieɔ mlihilɛ kpo, ni amɛsusuuu amɛ pɛ amɛhilɛ-kɛhamɔ he. Amɛfeɔ nɔ fɛɛ nɔ ní amɛaanyɛ kɛfiɔ anɔkwa jamɔ sɛɛ, ni amɛle akɛ “nakai afɔlei saa Nyɔŋmɔ hiɛ jogbaŋŋ.” Mɛɛ jɔɔmɔ po eji nɛkɛ akɛ wɔɔná anɔkwafoi yɛ wɔteaŋ!—Hebribii 13:16.

14. Mɛɛ gbɛ nɔ gbɔ ni David egbɔ lɛ haa anuɔ Lala 37:23-25 lɛ shishi jogbaŋŋ?

14 Eyɛ mli akɛ David shihilɛ tsake shii abɔ beni be shwieɔ mli lɛ moŋ, shi etee nɔ ená hekɛnɔfɔɔ akɛ Yehowa baaya nɔ ekwɛ etsuji anɔkwafoi lɛ daa. Beni eshwɛ fioo ní David wala shihilɛ baaba naagbee lɛ, efo Lala 37 lɛ. Bo lɛ susumɔ he okwɛ, ní David miishwie eyiŋ, ní ehiɛ saŋku eelá akɛ: “Yehowa hãa gbɔmɔ nane maa shi shiŋŋ, ni enáa egbɛ lɛ he miishɛɛ. Kɛ́ egbee shi tete lɛ, ekãŋ shi kwraa, ejaakɛ Yehowa hiɛ enine mli. Sá lɛ gbekɛ ji mi ni agbɛnɛ mitsɔ nuumo, shi minako jalɔ ko ni akwa lɛ loo ni eseshibii miisisɛ̃ aboloo pɛŋ.” (Lala 37:23-25) Yehowa kpɛlɛ nɔ akɛ atsĩ gbɔ ni David egbɔ lɛ tã yɛ lala ni ajɛ mumɔŋ aŋma nɛɛ mli. Kwɛ bɔ ni enɛ haa nakai wiemɔi lɛ taa mɔ tsuiŋ ha!

15. Mɛɛ gbɛ nɔ bɔfo Yohane fee anɔkwayeli he nɔkwɛmɔnɔ kpakpa efɔ̃ shi yɛ eshihilɛ ni tsake kɛ gbɔ ní egbɔ lɛ fɛɛ sɛɛ?

15 Bɔfo Yohane hu fee anɔkwayeli he nɔkwɛmɔnɔ kpakpa yɛ eshihilɛ ni tsake kɛ gbɔ ní egbɔ lɛ fɛɛ sɛɛ. Beni esɔmɔ Nyɔŋmɔ kɛ nɔ ní miihe ashɛ afii 70 sɛɛ lɛ, aŋɔ lɛ nom kɛtee Patmo ŋshɔkpɔ lɛ nɔ “yɛ Nyɔŋmɔ wiemɔ lɛ kɛ Yesu Kristo he odaseyeli lɛ hewɔ.” (Kpojiemɔ 1:9) Shi kɛlɛ, enitsumɔ lɛ bako naagbee. Anɔkwale sane ji akɛ, Yohane ŋma ewoji fɛɛ ni yɔɔ Biblia lɛ mli lɛ yɛ ewala shihilɛ afii lɛ anaagbee gbɛ. Beni eyɔɔ Patmo lɛ, akɛ Kpojiemɔ lɛ he ninaa ní haa mɔ naa kpɛɔ ehe lɛ ha lɛ, ni eŋmala lɛ jogbaŋŋ eshwie shi. (Kpojiemɔ 1:1, 2) Asusuɔ akɛ aŋmɛɛ ehe kɛjɛ nomŋɔɔ mli yɛ Roma Maŋtsɛ Nerva nɔyeli beaŋ. No sɛɛ yɛ aaafee afi 98 Ŋ.B. beni eeenyɛ efee akɛ Yohane eye afii 90 loo afii 100 lɛ, eŋma Yohane Sanekpakpa lɛ, kɛ woji etɛ ni egbɛi kã nɔ lɛ.

Tsuishiŋmɛɛ ní Gbugbaaa

16. Te mɛi ní nyɛɛɛ awie jogbaŋŋ lɛ aaafee tɛŋŋ amɛjie amɛhe ní amɛtuu amɛha Yehowa lɛ kpo?

16 Gbɔmɔtsoŋ gbɔjɔmɔi baanyɛ aba yɛ gbɛ̀i srɔtoi anɔ, ni fɛɛ bɛ ŋɛlɛ kome nɔ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, mɛi komɛi nyɛɛɛ amɛwie jogbaŋŋ kɛ́ amɛgbɔlɔ. Shi kɛlɛ, amɛkaiɔ Nyɔŋmɔ suɔmɔ lɛ kɛ emɔbɔnalɛ lɛ lolo, ni amɛnáa he miishɛɛ. Eyɛ mli akɛ amɛnyɛɛɛ amɛwie tsɔ moŋ, shi amɛkɛɔ Yehowa yɛ amɛtsui mli akɛ: “Misumɔɔ omla lɛ akɛ nɔ ko! Jenamɔ fɛɛ lɛ no he mijwɛŋɔ.” (Lala 119:97) Yehowa le mɛi ni “jwɛŋɔ egbɛi lɛ he lɛ,” ni ehiɛ sɔɔ bɔ ni nɛkɛ mɛi nɛɛ yɔɔ srɔto yɛ adesai babaoo ní susuuu egbɛ̀i lɛ ahe lɛ he lɛ. (Maleaki 3:16; Lala 10:4) Kwɛ bɔ ni eji miishɛɛ sane akɛ wɔɔle akɛ wɔtsuiaŋ susumɔi lɛ saa Yehowa hiɛ.—1 Kronika 28:9; Lala 19:15.

17. Mɛɛ nɔ ko ní sa kadimɔ waa Yehowa tsuji ni kɛ afii pii esɔmɔ lɛ lɛ ená?

17 Nɔ ni esaaa akɛ wɔhiɛ kpaa nɔ ji akɛ mɛi ni kɛ anɔkwayeli miisɔmɔ Yehowa afii nyɔŋmai abɔ nɛ lɛ ená nɔ ko ní sa kadimɔ waa ní anyɛŋ atsɔ gbɛ kroko nɔ aná—no ji amɛtsuishiŋmɛɛ ní gbugbaaa lɛ. Yesu kɛɛ akɛ: “Tsuishiŋmɛɛ nyɛkɛaahere nyɛsusumai lɛ.” (Luka 21:19) Tsuishiŋmɛɛ he miihia kɛha naanɔ wala namɔ. Nyɛ mɛi ni “nyɛfee Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii,” ní nyɛkɛ nyɛnifeemɔ etsɔɔ akɛ nyɛyeɔ Nyɔŋmɔ anɔkwa lɛ, nyɛbaanyɛ nyɛkpa gbɛ akɛ nyɛnine baashɛ “shiwoo” lɛ nɔ.—Hebribii 10:36.

18. (a) Mɛni Yehowa náa he miishɛɛ akɛ eeena yɛ mɛi ni egbɔlɔ lɛ ahe? (b) Mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli?

18 Ekɔɔɔ he eko kɛ́ nɔ ni onyɛɔ otsuɔ lɛ fa jio, efaaa jio lɛ, Yehowa hiɛ sɔɔ osusuma muu fɛɛ mli ni ojɛɔ osɔmɔɔ lɛ lɛ. Yɛ nɔ ni baanyɛ aba ‘okponɔgbɛ gbɔmɔ lɛ’ nɔ be mli ní ogbɔɔ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, ‘omligbɛ gbɔmɔ lɛ’ baanyɛ atsɔ ehee gbi fɛɛ gbi. (2 Korintobii 4:16) Ŋwanejee ko bɛ he akɛ Yehowa hiɛ sɔɔ nɔ ni onyɛ otsu kɛho lɛ, ni eyɛ faŋŋ hu akɛ ehiɛ sɔɔ nɔ ni otsuɔ amrɔ nɛɛ yɛ egbɛi lɛ hewɔ lɛ. (Hebribii 6:10) Wɔbaasusu sɛɛnamɔi babaoo ni yɔɔ anɔkwayeli ni tamɔ nɛkɛ he lɛ he yɛ nikasemɔ ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli.

Te Obaaha Hetoo Tɛŋŋ?

• Mɛɛ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa Hana fee efɔ shi eha Kristofoi ni egbɔlɔ ŋmɛnɛ lɛ?

• Mɛni hewɔ ejeee doo akɛ gbɔlɛ baatsĩ nɔ ni mɔ ko baanyɛ atsu lɛ naa lɛ?

• Te mɛi ni egbɔlɔ lɛ aaafee tɛŋŋ amɛya nɔ amɛtsɔɔ akɛ amɛtuu amɛhe amɛha Nyɔŋmɔ?

• Te Yehowa buɔ sɔɔmɔ ní mɛi ni egbɔlɔ lɛ sɔmɔɔ lɛ lɛ ehaa tɛŋŋ?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 23]

Nuumo Daniel kwɛ “woji lɛ” amli ni eyoo bei abɔ ni Yuda baaye yɛ nomŋɔɔ mli lɛ

[Mfonirii ni yɔɔ baafa 25]

Mɛi ni egbɔlɔ lɛ ateŋ mɛi babaoo feɔ nɔkwɛmɔnɔ kpakpa kɛtsɔ kpeei ni amɛyaa daa, ekãa ni amɛkɛshiɛɔ, kɛ shwelɛ ni amɛyɔɔ akɛ amɛaakase nii lɛ nɔ