“Nikeenii Kpele” Kɛha Poland

YƐ July 6, afi 1525 lɛ, Hohenzollern Odehe Albrecht wo akpɔ ákɛ akɛ Lutheran jamɔ lɛ baafee Maŋ jamɔ. No hewɔ lɛ, Prussia ni ji maŋ ni Odehe yeɔ nɔ ni yɔɔ Poland nɔyeli lɛ shishi ji klɛŋklɛŋ maŋ ni yɔɔ Europa ni kpɛlɛ Martin Luther tsɔɔmɔi lɛ anɔ yɛ mla naa.

Albrecht miitao ni ekɛ Königsberg ni ji East Prussia maŋtiase lɛ afee he ni Protestant jamɔ nifeemɔi ehe shi waa yɛ. Ema univɛsiti yɛ maŋtiase lɛ ni eye ebua ni akala Lutheran niŋmai lɛ ahe woji yɛ wiemɔi babaoo mli. Yɛ afi 1544 lɛ, odehe lɛ wo akpɔ akɛ esa akɛ akane Ŋmalɛ Krɔŋkrɔŋ lɛ mli hei komɛi atsɔɔ Polandbii ni yɔɔ enɔyeli shishi lɛ yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛmaŋ wiemɔ lɛ mli. Shi kɛlɛ, no mli lɛ abɛ Biblia shishitsɔɔmɔ ko kwraa yɛ Polandbii awiemɔ mli.

Atsɔɔ Shishi Kɛtee ‘Daa Gbi Wiemɔ’ Mli

Bɔni afee ni Albrecht anyɛ atsu naagba nɛɛ he nii lɛ, ebɔi mɔ ko ni baanyɛ atsɔɔ Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ ashishi kɛya Polandbii awiemɔ mli lɛ taomɔ. Aaafee afi 1550 lɛ, ehai Jan Seklucjan ni ji woloŋmalɔ kɛ woji ahɔɔlɔ kɛ mɔ ni kalaa woji hu lɛ koni ebatsu nitsumɔ nɛɛ eha lɛ. Seklucjan gbe Leipzig Univisiti naa, ni ale lɛ jogbaŋŋ akɛ mɔ ni kɛ Protestantbii atsɔɔmɔi ni egbɛɔ eshwãa lɛ woɔ Katolik Jamɔ lɛ mlibii lɛ amlila. Yɛ anɔkwale mli lɛ, mra mli lɛ eshi kɛtee Königsberg koni ekɛjo kojomɔ ni ataoɔ akojo lɛ yɛ ejamɔ lɛ mli hemɔkɛyelii ni egbɛɔ eshwãa lɛ hewɔ lɛ naa foi.

Jan Seklucjan ná he miishɛɛ waa akɛ eeetsɔɔ Ŋmalɛi lɛ ashishi kɛba Polandbii awiemɔ mli. Beni akɛ nitsumɔ lɛ wo Seklucjan dɛŋ afi kome sɛɛ pɛ lɛ, akala klɛŋklɛŋ nɔ̃ ni etsɔɔ shishi ni ji Mateo Sanekpakpa lɛ. Ekɛ wiemɔi ni tsɔɔ nibii amli fitsofitso kɛ niiamlitaomɔ saji ni yɔɔ baafai lɛ anaabu gbɛ fata klɛŋklɛŋ nɔ̃ nɛɛ he koni nomɛi afee shishitsɔɔmɔi krokomɛi kɛha kukuji lɛ ekomɛi. Enɛ sɛɛ etsɛɛɛ nɔŋŋ lɛ, Seklucjan kwɛ ni akala Sanekpakpai ejwɛ ni atsɔɔ fɛɛ shishi lɛ. Yɛ afii etɛ pɛ mli lɛ, ekala Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ fɛɛ.

Bɔni afee ni aná shishitsɔɔmɔ ni ja lɛ, mɔ ni tsɔɔ shishi lɛ kwɛ Hela ŋmalɛi lɛ amli. Kɛfata he lɛ, hiɛkpamɔ wiemɔ ni yɔɔ afi 1551 nɔ̃ lɛ ni afee lɛ tsĩ tã akɛ, akwɛ shishitsɔɔmɔi ni yɔɔ Latin wiemɔ lɛ mli kɛ “shishitsɔɔmɔi ni yɔɔ wiemɔi krokomɛi amli” lɛ amli ni akɛtsɔɔ shishi. Stanisław Rospond ni ŋma wolo ni ji Studies on the Polish Language of the 16th Century lɛ wie shishitsɔɔmɔ nɛɛ he akɛ, eji shishitsɔɔmɔ ni akɛ  “wiemɔi ni ŋɔɔ ni kanemɔ waaa” tsɔɔ shishi. Rospond wie akɛ, shishitsɔɔlɔ lɛ haaa “agwaseiaŋ wiemɔi” atsɔ gbɛtsĩi nii aha lɛ. Yɛ no najiaŋ lɛ, ebɔ mɔdɛŋ ekɛ Polandbii awiemɔi ni “tamɔ nɔ ni awieɔ daa gbi” lɛ tsu nii.

Eyɛ mli akɛ Seklucjan ji mɔ ni kwɛ nitsumɔ nɛɛ nɔ moŋ, shi odaseyeli yɛ ni tsɔɔ akɛ jeee lɛ ji mɔ ni tsɔɔ shishi. Belɛ, namɔ ji shishitsɔɔlɔ ni le nii waa nɛɛ mɔ? Lɛ ji Stanisław Murzynowski, ni ji nuu ni Seklucjan bɔ lɛ apaa koni ebatsu nitsumɔ ni wa nɛɛ beni eye aaafee afii 23 lɛ.

Afɔ Murzynowski yɛ akrowa ko, shi beni ehiɛ fã fioo lɛ, etsɛ ha etee Königsberg koni eyakase Hela kɛ Hebri wiemɔi. Yɛ sɛɛ mli lɛ, Murzynowski tee Wittenberg Univɛrsiti yɛ Germany, ni jɛmɛ ji he ni ekolɛ ekɛ Martin Luther kpe yɛ. Philipp Melanchthon tsɔɔ oblanyo fioo nɛɛ nii, ni ŋwanejee ko bɛ he akɛ lɛ ji mɔ ni ye ebua oblanyo fioo nɛɛ ni ehe sa jogbaŋŋ yɛ Hela kɛ Hebri wiemɔi lɛ amli. Murzynowski tee eyatsa enikasemɔ lɛ nɔ yɛ Italy, ni beni egbe naa lɛ, eku esɛɛ kɛtee Königsberg ni eyatsu nii eha Odehe Albrecht.

Maria Kossowska ŋma yɛ ewolo ni ji The Bible in the Polish Language lɛ mli akɛ: “Murzynowski kɛ mɔdɛŋbɔɔ tsu nii ni etsu lɛ jogbaŋŋ hu, shi egbalaaa jwɛŋmɔ kɛbaaa enɔ, etaooo hegbɛ ko ni nɔ kwɔ ehaaa ehe, aloo akɛ ebiii ni aŋma egbɛi yɛ wolo lɛ hiɛ koni mɛi ana akɛ lɛ ji mɔ ni tsɔɔ shishi.” Yɛ anɔkwale mli lɛ, oblanyo fioo nɛɛ ŋma yɛ nyɛmɔi ni eyɔɔ lɛ ahe akɛ: “Kɛji akɛ Latin wiemɔ loo Polandbii awiemɔ lɛ ŋmaa he mibɔɔɔ mɔdɛŋ kwraa yɛ jio, mileee.” Yɛ Murzynowski yiŋ ni etɛ̃ɛɛ lɛ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, ebɔ mɔdɛŋ waa kɛye ebua ni aná Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ yɛ Polandbii awiemɔ mli. Enaanyo Seklucjan wie shishitsɔɔmɔ ni amɛfee lɛ he akɛ eji “nikeenii kpele” kɛha Poland.

Nikeenii ni Fe Fɛɛ lɛ Ateŋ Ekome

Kɛjɛ beni atsɔɔ Biblia lɛ shishi klɛŋklɛŋ kwraa kɛtee Polandbii awiemɔ mli lɛ, shishitsɔɔmɔi krokomɛi babaoo hu enyiɛ sɛɛ kɛba. Yɛ afi 1994 lɛ ajie New World Translation of the Christian Greek Scriptures lɛ kpo yɛ Polandbii awiemɔ mli, ni yɛ afi 1997 lɛ ajie New World Translation of the Holy Scriptures muu lɛ fɛɛ kpo yɛ Polandbii awiemɔ mli. Mɛi ni tsɔɔ Biblia nɛɛ shishi lɛ gbalaaa jwɛŋmɔ kɛbaaa amɛnɔ, shi moŋ amɛbɔ mɔdɛŋ amɛtsɔɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ shishi yɛ gbɛ ja jogbaŋŋ nɔ, ni amɛkɛ wiemɔi ni tamɔ nɔ ni awieɔ daa gbi yɛ wɔgbii nɛɛ amli lɛ tsu nii shi jeee nɔ ni awieɔ yɛ afi 1500 afii lɛ amli lɛ.

Ŋmɛnɛ, ayɛ Biblia muu lɛ loo efã ko yɛ wiemɔi aaafee 2,400 mli. Kɛ́ oná Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ shishitsɔɔmɔ ko ni ja yɛ omaŋ wiemɔ mli lɛ, no lɛ oná nikeenii ni fe fɛɛ ni onine baanyɛ ashɛ nɔ lɛ ateŋ ekome, eji nikeenii ni jɛ Yehowa Nyɔŋmɔ dɛŋ ni baatsɔɔ bo gbɛ.—2 Timoteo 3:15-17.

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 20]

Stanisław Murzynowski ni tsɔɔ “Kpaŋmɔ Hee” lɛ shishi kɛtee Polandbii awiemɔ mli lɛ kaimɔ tɛtao

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 21]

Mateo wolo lɛ ni Stanisław Murzynowski tsɔɔ shishi lɛ yitso 3

[He ni Sane lɛ Jɛ]

Dzięki uprzejmości Towarzystwa Naukowego Płockiego