Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Hoshea Wolo lɛ Mli Saji Otii

Hoshea Wolo lɛ Mli Saji Otii

Yehowa Wiemɔ lɛ Hiɛ Kã

Hoshea Wolo lɛ Mli Saji Otii

ANƆKWA jamɔ miihe alaaje kwraa yɛ Israel kooyigbɛ akutsei nyɔŋma maŋtsɛyeli lɛ mli. Yɛ Yerobeam II lɛ nɔyeli lɛ shishi lɛ, Israelbii lɛ shwere waa yɛ heloonaa ninámɔ gbɛfaŋ, shi yɛ egbele sɛɛ etsɛɛ lɛ, shweremɔ nɛɛ ba shi. Nɔ ni nyiɛ sɛɛ kɛba ji béi kɛ maŋkwramɔŋ basabasafeemɔ. Agbe maŋtsɛmɛi ekpaa ni ba yɛ esɛɛ lɛ ateŋ mɛi ejwɛ. (2 Maŋtsɛmɛi 14:29; 15:8-30; 17:1-6) Hoshea kɛ afii 59 sɔŋŋ gba, ni eje shishi yɛ afi 804 D.Ŋ.B., ni egbalɛ lɛ kpáa mli aahu kɛbashiɔ wɔbei nɛɛ ni haomɔi eyi mli obɔ nɛɛ mli.

Nɔ ni tee nɔ yɛ Hoshea gbalashihilɛ lɛ mli lɛ feɔ henumɔ ni Yehowa yɔɔ kɛha Israel maŋ ni kɔ gbɛ fɔŋ lɛ he mfoniri yɛ faŋŋ mli. Saji titrii ni yɔɔ Hoshea shɛɛ sane lɛ mli lɛ kɔɔ Israel tɔmɔ lɛ kɛ kojomɔ wiemɔi ni agba ashi lɛ kɛ Yuda maŋtsɛyeli lɛ he. Hoshea kɛ wiemɔi ni tsɔɔ mɔ he dɔɔ kɛ wiemɔi ni hɛleɔ mɔ shi kɛ agbɛnɛ wiemɔi ni naa wawai ni mli kã shi faŋŋ tsu nii kɛŋma wolo ni egbɛi kã nɔ lɛ. Ákɛ nɔ ni fata Nyɔŋmɔ Wiemɔ ni ajɛ mumɔ mli aŋma lɛ he lɛ, emli shɛɛ sane lɛ hiɛ kã ni eyɛ hewalɛ.—Hebribii 4:12.

YAAŊƆ YOO AJWAMAŊ OHA OHE’

(Hoshea 1:1–3:5)

Yehowa kɛɛ Hoshea akɛ: ‘Yaaŋɔ yoo ajwamaŋ oha ohe.’ (Hoshea 1:2) Hoshea bo toi ni eyaŋɔ Gomer ni ekɛ lɛ fɔ́ binuu. No sɛɛ lɛ, Gomer je ewu lɛ sɛɛ ekɛ nuu kroko yafɔ bii enyɔ krokomɛi, ni ekã shi faŋŋ akɛ amɛji ajwamaŋ bii. Amɛgbɛi ji Lo-Ruhama kɛ Lo-Ami, ni gbɛi nɛɛ shishi tsɔɔ akɛ Yehowa enaŋ Israel mɔbɔ dɔŋŋ ni ebaakpoo ewebii ni yeee anɔkwa lɛ.

Te Yehowa nu he yɛ ewebii ni ji atuatselɔi lɛ ahe eha tɛŋŋ? Ekɛɛ Hoshea akɛ: “Yaa ekoŋŋ ní oyasumɔ yoo ko ní ewu sumɔɔ lɛ, shi kɛlɛ gbalafitelɔ ji lɛ, taakɛ bɔ ni Yehowa sumɔɔ Israelbii lɛ, tsɛ amɛ lɛ amɛkpale kɛtee nyɔŋmɔi krokomɛi aŋɔɔ” lɛ.—Hoshea 3:1.

Ŋmalɛ Naa Sanebimɔi ni Aha Hetoo:

1:1—Mɛni hewɔ beni Hoshea sɔmɔɔ lɛ etsĩ maŋtsɛmɛi ejwɛ ni ye nɔ yɛ Yuda lɛ fɛɛ agbɛi atã shi etsĩ Israel nɔyelɔ kome pɛ tã lɛ? Nɔ̃ hewɔ ji akɛ, maŋtsɛmɛi ni ye nɔ kɛjɛ David weku tɔkpãa lɛ mli lɛ pɛ akpɛlɛɔ amɛnɔ akɛ mɛi ni yɔɔ hegbɛ akɛ amɛyeɔ nɔ yɛ Nyɔŋmɔ webii ni ehala lɛ ateŋ. Maŋtsɛmɛi ni hi shi yɛ kooyigbɛ nɔyeli lɛ mli lɛ jɛɛɛ David weku tɔkpãa lɛ mli, shi mɛi ni ye nɔ yɛ Yuda lɛ jɛ David weku tɔkpãa lɛ mli.

1:2-9—Ani Hoshea yaŋɔ yoo ajwamaŋ diɛŋtsɛ eha ehe? Hɛɛ, Hoshea kɛ yoo ko ni batsɔ gbalafitelɔ yɛ sɛɛ mli lɛ bote gbalashihilɛ mli. Gbalɔ lɛ ewieee nɔ ko ni tsɔɔ akɛ sane ni egba yɛ eweku shihilɛ he lɛ ji lamɔ loo ninaa.

1:7—Mɛɛ be ajie mɔbɔnalɛ kpo atsɔɔ Yuda ni ahere eyiwala? Enɛ ba mli yɛ afi 732 D.Ŋ.B., yɛ Maŋtsɛ Hezekia gbii lɛ amli. Nakai beaŋ Yehowa kɛ Yerusalem he gbeyei ni Ashurbii lɛ woɔ lɛ ba naagbee kɛtsɔ ŋwɛibɔfo kome ni eha egbe henyɛlɔi lɛ asraafoi 185,000 yɛ gbi gbɛkɛ kometoo pɛ mli lɛ. (2 Maŋtsɛmɛi 19:34, 35) No hewɔ lɛ, Yehowa here Yuda yiwala, shi “jeee gãi loo klante loo ta loo okpɔŋɔi loo okpɔŋɔiatsɛmɛi” anɔ etsɔ efee nakai, shi kɛtsɔ ŋwɛibɔfo ko nɔ.

2:1, 2—Akɛni Israel kooyigbɛ maŋtsɛyeli lɛ gbee shi yɛ afi 740 D.Ŋ.B. lɛ, te fee tɛŋŋ ni Israelbii lɛ kɛ Yudabii lɛ ‘bua amɛhe naa kɛkpe’ lɛ? Dani abaaŋɔ Yudafoi lɛ kɛya nomŋɔɔ mli yɛ Babilon yɛ afi 607 D.Ŋ.B lɛ, no mli lɛ mɛi babaoo ni jɛ kooyigbɛ maŋtsɛyeli lɛ mli lɛ eshi kɛtee Yuda. (2 Kronika 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25) Beni Yudafoi nomii lɛ ku amɛsɛɛ kɛba amɛshikpɔŋ lɛ nɔ yɛ afi 537 D.Ŋ.B. lɛ, no mli lɛ mɛi ni jɛ Israel kooyigbɛ maŋtsɛyeli lɛ mli lɛ ashwiei fata mɛi ni ku amɛsɛɛ kɛba lɛ ahe.—Ezra 2:70.

2:23-25—Mɛni Yehowa gbalɛ wiemɔi nɛɛ tsɔɔ: “Madu [Yezreel] maha mihe yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ, ni mimusuŋ aaatsɔ mi yɛ . . . ehe”? Hoshea kromɔ binuu ni ekɛ Gomer fɔ lɛ gbɛi ji Yazreel. (Hoshea 1:2-4) Nakai gbɛi ni shishi ji “Nyɔŋmɔ Baadu Dumɔwu” lɛ ji gbalɛ ni tsɔɔ bɔ ni Yehowa baabua shwɛɛnii anɔkwafoi anaa yɛ afi 537 D.Ŋ.B. ni eyadu amɛ tamɔ dumɔwu yɛ Yuda. Agbɛnɛ shikpɔŋ ni ekã shi amaŋfɔ afii 70 lɛ baaba abele, wein, kɛ mu. Yɛ lalafoo wiemɔ mli lɛ, gbalɛ lɛ tsɔɔ akɛ nibii kpakpa nɛɛ baabi shikpɔŋ lɛ koni ejie nibii ni haa dumɔwui feɔ frɔ̃frɔ̃ lɛ akpo, ni shikpɔŋ lɛ hu baabi ŋwɛi koni eha nugbɔ anɛ. Kɛkɛ lɛ, ŋwɛi hu baabi Nyɔŋmɔ koni eha atatui lɛ awo kɛha nugbɔnɛmɔ. Yiŋtoo ni yɔɔ enɛɛmɛi fɛɛ asɛɛ ji koni akɛtsu shwɛɛnii ni baaku amɛsɛɛ lɛ ahiamɔ nii ahe nii. Bɔfo Paulo kɛ Petro fɛɛ tsɛ́ Hoshea 2:23 lɛ yisɛɛ kɛkɔ mumɔŋ Israel shwɛɛnii lɛ anaabuamɔ he.—Romabii 9:25, 26; 1 Petro 2:10.

Nibii ni Wɔkaseɔ Kɛjɛɔ Mli:

1:2-9; 3:1, 2. Susumɔ nibii ni Hoshea kɛshã afɔle ní ha ebo Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii akɛ ekã he ehi egbalashihilɛ lɛ mli lɛ toi lɛ he okwɛ! Kɛ́ ebalɛ Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nifeemɔ gbɛfaŋ lɛ, nɛgbɛ wɔbaasumɔ ni wɔkɛ nibii ni wɔsumɔɔ waa lɛ ashã afɔle kɛyashi?

1:6-9. Yehowa nyɛ̃ɔ mumɔŋ gbalafitemɔ, tamɔ bɔ pɛ ni enyɛ̃ɔ gbalafitemɔ diɛŋtsɛ lɛ.

1:7, 10, 11; 2:16-25. Nɔ ni Yehowa gba yɛ Israel kɛ Yuda he lɛ ba mli. Yehowa wiemɔ baa mli anɔkwale be fɛɛ be.

2:18, 21, 23-25; 3:1-4. Yehowa miisumɔ ni ekɛ mɛi ni tsakeɔ amɛtsui diɛŋtsɛ lɛ ahe eshai ake amɛ. (Nehemia 9:17) Taakɛ Yehowa fee lɛ, esa akɛ wɔ hu wɔjie musuŋtsɔlɛ kɛ mɔbɔnalɛ kpo yɛ wɔkɛ mɛi krokomɛi asharamɔ mli.

“YEHOWA KƐ SHIKPƆŊ LƐ NƆ BII LƐ ENÁ”

(Hoshea 4:1–13:16)

“Yehowa kɛ shikpɔŋ lɛ nɔ bii lɛ ená.” Mɛni hewɔ? Ejaakɛ “anɔkwale kɛ mɔbɔnalɛ kɛ Nyɔŋmɔ he nilee bɛ shikpɔŋ lɛ nɔ.” (Hoshea 4:1) Israelbii atuatselɔi lɛ kɛ amɛhe wo shishiumɔ kɛ lashishwiemɔ mli ni amɛbɔ ajwamaŋ yɛ heloonaa kɛ mumɔŋ fɛɛ. Yɛ nɔ najiaŋ ní amɛaakwɛ Nyɔŋmɔ kɛha yelikɛbuamɔ lɛ, “Mizraim amɛtsɛ́ɔ, Ashur amɛyaa.”—Hoshea 7:11.

Yehowa jaje ekojomɔ eshwie amɛnɔ akɛ: “Aye Israel.” (Hoshea 8:8) Yuda maŋtsɛyeli lɛ hu yeee ehe. Hoshea 12:3 lɛ kɛɔ akɛ: “Yehowa kɛ Yuda yɛ sane, ni ebaawo Yakob nyɔmɔ yɛ egbɛ̀i lɛ anaa, ni eeeto lɛ najiaŋ yɛ enifeemɔ nii lɛ anaa.” Shi, abaaku sɛɛ akpɔ amɛ ekoŋŋ ejaakɛ Nyɔŋmɔ ewo shi akɛ: “Makpɔ̃ amɛ kɛaajɛ gbohiiaje dɛŋ, majie amɛ kɛaajɛ gbele mli!”—Hoshea 13:14.

Ŋmalɛ Naa Sanebimɔi ni Aha Hetoo:

6:1-3—Namɔ wie akɛ: “Nyɛbaa ní wɔkua wɔsɛɛ wɔyaa Yehowa ŋɔɔ” lɛ? Ekolɛ Israelbii ni yeee anɔkwa lɛ wowoo amɛhe hewalɛ koni amɛku amɛsɛɛ kɛba Yehowa ŋɔɔ. Kɛ́ nakai ji sane lɛ, belɛ kwa amɛkwa akɛ amɛtsake amɛtsui lɛ. Mɔbɔnalɛ ni amɛjie lɛ kpo lɛ ji be kukuoo ko mli nifeemɔ ni hoɔ yaa tamɔ ‘leebi atatu, kɛ bɔ́ ni hoɔ yaa mra.’ (Hoshea 6:4) Yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, mɔ ni wieɔ lɛ baanyɛ afee Hoshea ní miikpa maŋbii lɛ fai koni amɛku amɛsɛɛ kɛba Yehowa ŋɔɔ. Bɔ fɛɛ bɔ ni sane lɛ ji lɛ, ehe miihia ni Israel akutsei nyɔŋma maŋtsɛyeli lɛ mlibii ni ji atuatselɔi lɛ atsɔɔ diɛŋtsɛ akɛ amɛtsake amɛtsui koni amɛku amɛsɛɛ kɛba Yehowa ŋɔɔ.

7:4—Mɛɛ gbɛ nɔ Israelbii lɛ ji gbalafitelɔi tamɔ ‘flɔnɔɔ ni awo mli la’? Nii ní akɛtoɔ nii ahe nɛɛ tsɔɔ bɔ ni amɛtsuiiaŋ eyi tɔ kɛ akɔnɔ fɔji.

Nibii ni Wɔkaseɔ Kɛjɛɔ Mli:

4:1, 6. Kɛ́ wɔmiitao ákɛ Yehowa aná wɔhe tsui daa lɛ, no lɛ esa akɛ wɔya nɔ wɔná ehe nilee ní asaŋ wɔhi shi yɛ nibii ni wɔkaseɔ lɛ anaa.

4:9-13. Yehowa baakojo mɛi ni kɛ amɛhe woɔ bɔlɛnamɔ mli jeŋba shara mli ní kɛ amɛhe woɔ apasa jamɔ mli lɛ.—Hoshea 1:4.

5:1. Esa akɛ mɛi ni nyiɛɔ Nyɔŋmɔ webii lɛ ahiɛ lɛ akpoo hemɔkɛyeli kwamɔ kwraa. Kɛ́ jeee nakai lɛ, ekolɛ amɛbaalaka mɛi komɛi koni amɛkɛ amɛhe awo apasa jamɔ mli, ni no baatsɔ ‘tsɔne kɛ yaa’ kɛha amɛ.

6:1-4; 7:14, 16. Ní mɔ aaakɛɛ kɛkɛ akɛ etsake etsui lɛ ji osatofeemɔ ní he bɛ sɛɛnamɔ. Bɔni afee ni Nyɔŋmɔ ana eshafeelɔ ko mɔbɔ lɛ, esa akɛ mɔ lɛ atsake etsui diɛŋtsɛ, ni ana enɛ faŋŋ kɛtsɔ esɛɛ ni eeeku kɛya nɔ ko ni yɔɔ “ŋwɛigbɛ,” ni tsɔɔ akɛ, kɛya jamɔ ko ni nɔ kwɔ lɛ he. Esa akɛ enifeemɔi kɛ Nyɔŋmɔ mlai ni nɔ kwɔlɔ lɛ akpã gbee.—Hoshea 7:16.

6:6. Eshafeemɔ mli ni akɛ he woɔ lɛ tsɔɔ akɛ abɛ anɔkwa suɔmɔ kɛha Nyɔŋmɔ. Nyɔŋmɔjamɔ nifeemɔ ko kwraa bɛ ni abaanyɛ akɛshã afɔle kɛto eshafeemɔ nɛɛ najiaŋ.

8:7, 13; 10:13. Shishitoo mla ni tsɔɔ akɛ “nɔ̃ pɛ ní gbɔmɔ dũɔ lɛ, no nɔŋŋ ebaakpa” lɛ ba mli anɔkwale yɛ Israelbii ni ji wɔŋjalɔi lɛ agbɛfaŋ.—Galatabii 6:7.

8:8; 9:17; 14:1. Gbalɛi ni kɔɔ kooyigbɛ maŋtsɛyeli lɛ he lɛ ba mli anɔkwale beni Ashur baŋɔ emaŋtiase ni ji Samaria lɛ. (2 Maŋtsɛmɛi 17:3-6) Wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa akɛ Nyɔŋmɔ baafee nɔ ni ekɛɛ lɛ, ni ebaatsu nɔ ni ewie lɛ he nii.—4 Mose 23:19.

8:14. Yehowa tsu ‘la kɛba Yuda maji lɛ amli’ yɛ afi 607 D.Ŋ.B. kɛtsɔ Babilonbii lɛ anɔ, ni no ha gbalɛ ni kɔɔ Yerusalem kɛ Yuda shikpɔŋ lɛ hiɛkpatamɔ lɛ ba mli. (2 Kronika 36:19) Nyɔŋmɔ wiemɔ baa mli anɔkwale.—Yoshua 23:14.

9:10. Eyɛ mli akɛ Israel ejɔɔ ehe nɔ eha anɔkwa Nyɔŋmɔ lɛ moŋ, shi “amɛtee Baal-Peor ŋɔɔ, ni amɛyajɔɔ amɛhe nɔ amɛha hiɛgbejianii.” Wɔɔfee nilelɔi kɛ́ wɔkase nii kɛjɛ amɛnifeemɔi gbohii lɛ amli ní wɔtsi wɔhe kɛjɛ wɔhenɔjɔɔmɔ kɛha Yehowa lɛ mli ni wɔɔku.—1 Korintobii 10:11.

10:1, 2, 12. Esa akɛ wɔkɛ wɔtsui fɛɛ ajá Nyɔŋmɔ ni osatofeemɔ bɛ mli. Kɛ́ ‘wɔdũ nii wɔha wɔhe yɛ jalɛ mli lɛ, wɔbaakpa yɛ Nyɔŋmɔ mɔbɔnalɛ naa.’

10:5. Bet-Awen (ni shishi ji “Awuiyeli Shĩa”) lɛ ji heguɔgbee gbɛi ni akɛtsɛ Betel (ni shishi ji “Nyɔŋmɔ We”) lɛ. Beni aŋɔ Bet-Awen tsinabi amaga ni Samariabii lɛ etuu amɛhe amɛha ejamɔ lɛ kɛtee nomŋɔɔ mli lɛ, amɛye ŋkɔmɔ. Kwɛ bɔ ni nilee bɛ mli akɛ aaaŋɔ hiɛ afɔ̃ amaga ni wala bɛ mli ní nyɛɛɛ lɛ diɛŋtsɛ ehe efã lɛ nɔ!—Lala 135:15-18; Yeremia 10:3-5.

11:1-4. Yehowa kɛ ewebii lɛ yeɔ yɛ suɔmɔ mli be fɛɛ be. Nɔnyɛɛ bɛ he shi ni abaa ahaa Nyɔŋmɔ lɛ mli kɔkɔɔkɔ.

11:8-11; 13:14. Yehowa wiemɔ ni kɔɔ ewebii lɛ ni ebaaha amɛku amɛsɛɛ kɛba anɔkwa jamɔ mli ekoŋŋ lɛ he lɛ ‘ekuuu esɛɛ kɛyaaa eŋɔɔ efolo.’ (Yesaia 55:11) Yɛ afi 537 D.Ŋ.B. lɛ, nom ni Babilonbii lɛ ŋɔ Yudafoi lɛ ba naagbee, ni shwɛɛnii ko ku amɛsɛɛ kɛtee Yerusalem. (Ezra 2:1; 3:1-3) Nɔ fɛɛ nɔ ni Yehowa etsɔ egbalɔi lɛ anɔ ewie lɛ baaba mli anɔkwale.

12:7. Esa akɛ wɔkɛ shifimɔ atswa wɔfai shi akɛ wɔbaajie anɔkwa suɔmɔ kpo wɔtsɔɔ Nyɔŋmɔ, wɔye jalɛsane, ni wɔkɛ wɔhiɛ afɔ Yehowa nɔ daa.

13:6. Israelbii lɛ ‘tɔrɔ ni amɛtsui wó ehe nɔ; no hewɔ lɛ amɛhiɛ kpa Yehowa nɔ.’ Ehe miihia ni wɔkwɛ jogbaŋŋ koni wɔkana su ko ni baaha wɔwo wɔhe nɔ.

“YEHOWA GBƐ̀I LƐ JA TRƆMƆƆ”

(Hoshea 14:2-10)

Hoshea kpa fai akɛ: “Israel, kpalemɔ oba Yehowa, o-Nyɔŋmɔ lɛ, ŋɔɔ! Ejaakɛ onishaianii lɛ ahewɔ lɛ ogbee shi.” Ewo mɛi hewalɛ koni amɛkɛɛ Yehowa akɛ: “Ŋɔɔ nishaianii fɛɛ ofa, ní omli ahi aha wɔ, ni wɔɔŋɔ wɔnaabui wɔfee tsinahii wɔhao.”—Hoshea. 14:2, 3.

Esa akɛ eshafeelɔ ni etsake etsui lɛ aba Yehowa ŋɔɔ, ehi shi yɛ egbɛ̀i lɛ anaa, ni ekɛ yijiemɔ afɔle aha lɛ. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ “Yehowa gbɛ̀i lɛ ja trɔmɔɔ, ni jalɔi nyiɛɔ nɔ.” (Hoshea 14:10) Kwɛ bɔ ni wɔmii shɛɔ wɔhe akɛ mɛi babaoo kɛ “hekpokpomɔ aaaba Yehowa kɛ enɔ̃ kpakpa feemɔ lɛ ŋɔɔ yɛ naagbee gbii lɛ amli.”—Hoshea 3:5.

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 15]

Hoshea weku shihilɛ lɛ feɔ bɔ ni Yehowa kɛ Israel ye ha lɛ he mfoniri

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 17]

Beni akpata Samaria hiɛ yɛ afi 740 D.Ŋ.B. lɛ, Israel akutsei nyɔŋma maŋtsɛyeli lɛ ba naagbee