Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Yonatan “Nyɔŋmɔ Ekɛtsu Nii”

Yonatan “Nyɔŋmɔ Ekɛtsu Nii”

Yonatan “Nyɔŋmɔ Ekɛtsu Nii”

ISRAEL klɛŋklɛŋ maŋtsɛ lɛ binuu ju shi eyasara mɔ ko ni ejo foi eyatee. Ekɛɛ nuu ni eyatee ehe nɛɛ akɛ: “Kaashe gbeyei, ejaakɛ mitsɛ Saul nine sheŋ onɔ, shi bo ooye Israel nɔ maŋtsɛ, ni matsɔ osɛɛmɔ.”—1 Samuel 23:17.

Mɔ ni yasara mɔ nɛɛ ji Yonatan; ni David ji mɔ ni eyatee ehe nɛɛ. Kɛ́ jeee gbo Yonatan gbo oya kulɛ, ebaatsɔ mɔ ni David baamu afɔ̃ enɔ waa.

Naanyo ni Yonatan kɛ David bɔ lɛ yɛ srɔto kwraa. Yɛ anɔkwale mli lɛ, Yonatan ji nuu ni yɔɔ su kpakpa diɛŋtsɛ. Eyinɔbii lɛ hu yoo enɛ, ni no hewɔ lɛ amɛkɛɛ yɛ ehe akɛ: “Nyɔŋmɔ ekɛtsu nii!” (1 Samuel 14:45) Mɛni hewɔ amɛwie nakai? Mɛɛ sui Yonatan yɔɔ? Ni ani sɛɛnamɔ yɛ ewala shihilɛ he sane lɛ he kɛha bo?

Israelbii lɛ Na akɛ “Efi Amɛ”

Beni Biblia lɛ wie Yonatan he klɛŋklɛŋ kwraa lɛ, no mli lɛ Israelbii lɛ ahe “efi amɛ.” Filistibii lɛ ehà amɛshikpɔŋ lɛ nɔ nibii, ni asaŋ amɛŋmɛɛɛ amɛgbɛ ni amɛfã amɛhe.—1 Samuel 13:5, 6, 17-19.

Shi kɛlɛ, Yehowa ekɛɛ akɛ, ekwaŋ ewebii lɛ kɔkɔɔkɔ ni Yonatan yɛ hekɛnɔfɔɔ yɛ wiemɔi nɛɛ amli. No mli lɛ, etsɛ ni ji Saul lɛ ji mɔ he ní Nyɔŋmɔ wie yɛ akɛ, ‘Eeehere mimaŋ lɛ yiwala kɛjɛ Filistibii lɛ adɛŋ’ lɛ. Yonatan hé wiemɔi nɛɛ eye. No mli lɛ, etsɔ hiɛ enyiɛ Israelbii 1,000 ni ehiɛɛɛ tawuu nibii babaoo lɛ ahiɛ kɛye Filistibii lɛ anɔ kunim yɛ ta mli momo. Agbɛnɛ eetao akɛ eye Filistibii lɛ atutuamɔ lɛ nɔ kunim kwraa.—1 Samuel 9:16; 12:22; 13:2, 3, 22.

Tutuamɔ ko ni Tsɔɔ Ekãafeemɔ

Yonatan kɛ ehiɛ ká Filistibii asraafoi lɛ atsɔmɔhe ni yɔɔ Mikmash lɛ. (1 Samuel 13:23) Kɛ́ ebaashɛ jɛmɛ lɛ, no lɛ ebaabi ni enyiɛ “eniji kɛ enaji anɔ” kɛkwɔ. No haaa enijiaŋ aje wui. Yonatan kpɛ mli akɛ ekɛ etawuuniihiɛlɔ lɛ baatutua amɛ, ni ekɛɛ lɛ akɛ: “Ekolɛ Yehowa aaatsu nii aha wɔ; ejaakɛ nɔ ko nɔ ko etsĩii Yehowa naa akɛ ekɛ mɛi pii loo mɛi fioo aaahere yiwala!”—1 Samuel 14:6, 13.

Israelbii enyɔ nɛɛ bi okadi ko kɛjɛ Yehowa ŋɔɔ. Amɛkɛ amɛhe baatsɔɔ mɛi ni yɔɔ tsɔmɔhe lɛ. Kɛ́ Filistibii lɛ kɛɛ akɛ: “Nyɛwaa kɛyashi beyinɔ ní wɔɔbanina nyɛ lɛ!” Yonatan kɛ etawuuniihiɛlɔ lɛ ekwɔŋ kɛyaŋ amɛŋɔɔ. Shi kɛ amɛhenyɛlɔi lɛ kɛɛ akɛ: “Nyɛkwɔa kɛbaa wɔŋɔɔ lɛ!” no tsɔɔ akɛ Yehowa baaha Yonatan kɛ etawuuniihiɛlɔ lɛ aye kunim. Kɛ́ Yonatan kpɛ eyiŋ akɛ ebaakwɔ kɛya tsɔmɔhe lɛ ni ekɛ amɛ ayawu lɛ, no tsɔɔ akɛ eyɛ nɔmimaa akɛ Nyɔŋmɔ baafi esɛɛ.—1 Samuel 14:8-10.

Mɛni hii enyɔ baanyɛ afee ashi asraafoi akuu lɛ fɛɛ ni yɔɔ tsɔmɔhe lɛ? Ojogbaŋŋ, ani Yehowa yeee ebuaaa Kojolɔ Ehud beni enyiɛ Israelbii lɛ ahiɛ kɛwu amɛshi Moab lɛ? Ani jeee Nyɔŋmɔ ji mɔ ni ye bua Shamgar ni ekɛ tsina kpalamɔtso gbe Filistibii lɛ ateŋ mɛi 600 lɛ? Ni ani jeee Yehowa ji mɔ ni ha Samson ná hewalɛ ni ekome too ekpata Filistibii lɛ ahiɛ lɛ? Yonatan ná hekɛnɔfɔɔ yɛ Nyɔŋmɔ mli akɛ ebaaye ebua lɛ hu.—Kojolɔi 3:12-31; 15:6-8, 15; 16:29, 30.

Beni Filistibii lɛ na Israelbii enyɔ lɛ, amɛbo amɛtsɛ́ amɛ akɛ: “Nyɛkwɔa kɛbaa wɔŋɔɔ ní wɔtsɔɔ nyɛ nɔ ko!” Yonatan kɛ etawuuniihiɛlɔ lɛ kwɔ kɛtee amɛŋɔɔ. Amɛkɛ ekãa tutua amɛhenyɛlɔi asraafoi lɛ ni amɛgbe amɛteŋ mɛi aaafee 20, ni no ha ŋmiŋmi mɔmɔ mɛi fɛɛ ni yɔɔ tsɔmɔhe lɛ. Ekolɛ Filistibii lɛ susu akɛ Israelbii lɛ atabilɔi pii nyiɛ mɛi enyɔ lɛ asɛɛ. Amaniɛbɔɔ lɛ tsɔɔ akɛ enɛ sɛɛ lɛ, “ŋmiŋmi ba . . . ta muu lɛ fɛɛ nɔ; . . . ni shikpɔŋ hoso, ni etsɔ Nyɔŋmɔ he ŋmiŋmi.” Akɛni Nyɔŋmɔ ha shikpɔŋ lɛ hoso hewɔ lɛ, sakasakafeemɔ ba Filistibii lɛ ateŋ aahu akɛ “mɔ fɛɛ mɔ klante kã enaanyo nɔ.” Beni Israelbii asraafoi lɛ na enɛ lɛ, ewo amɛhewalɛ. Israelbii krokomɛi ni eyatee amɛhe kɛ mɛi ni sá lɛ amɛfiɔ Filistibii lɛ asɛɛ lɛ bafata Israelbii asraafoi lɛ ahe ni “amɛgbe Filistibii lɛ kɛjɛ Mikmash kɛyashi Ayalon.”—1 Samuel 14:11-23, 31.

Maŋ lɛ Here Yonatan Yiwala

Maŋtsɛ Saul fee enii yɛ gbɛ ni nilee bɛ mli nɔ kɛtsɔ kitã ni ekã akɛ loomɔ baaba esraafoi lɛ ateŋ mɔ fɛɛ mɔ ni baaye nɔ ko dani abaaye kunim yɛ ta lɛ mli lɛ nɔ. Yɛ yiŋtoo ko hewɔ lɛ, Yonatan leee enɛ. Yonatan yaye nii. Eŋɔ etso lɛ etsɔ wò-agbaku ko mli ni eye wò lɛ eko. Etamɔ nɔ ni no moŋ ha ená hewalɛ hee ni ekɛwu ta lɛ egbe naa.—1 Samuel 14:24-27.

Sɛɛ mli beni Saul ná le akɛ Yonatan eyaye nii lɛ, efã akɛ agbe lɛ. Yonatan sheee gbeyei akɛ akɛɛ abaagbe lɛ. Ekɛɛ akɛ: “Ni na, mibagbo! [loo Naa mi! Ha agbe mi! NW] . . . Shi maŋ lɛ kɛɛ Saul akɛ: Aso Yonatan ní etsu nɛkɛ yiwalaheremɔ nitsumɔ kpeteŋkple nɛɛ yɛ Israel lɛ agbo? Akaba mli nakai! Gbii abɔ ní Yehowa hiɛ kã nɛɛ, eyiteŋ tsɔi kome akanyɔ shikpɔŋ; ejaakɛ Nyɔŋmɔ ekɛtsu nii ŋmɛnɛ nɛɛ! Ni maŋ lɛ here Yonatan yiwala ní agbeee lɛ.”—1 Samuel 14:38-45.

Nyɔŋmɔ anɔkwa tsuji ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ kɛ amɛhe wooo tai diɛŋtsɛ awuumɔ mli, shi bei komɛi lɛ, ebaabi ni bo hu oná hemɔkɛyeli kɛ ekãa yɛ oshihilɛ mli. Ekolɛ ebaafee nɔ ni wa kɛha bo akɛ ooofee nɔ ni ja yɛ be mli ni mɔ fɛɛ mɔ ni yɔɔ he ni oyɔɔ lɛ miifee nɔ ni ejaaa. Shi kɛ́ ohi shi yɛ jalɛ tɛi ni Yehowa efolɔ eshwie shi lɛ anaa lɛ, ebaawaje bo ni ebaajɔɔ bo hu. Ekolɛ ebaabi ni oná ekãa kɛtsu sɔɔmɔ hegbɛ ko ni obaaná yɛ Yehowa asafo lɛ mli lɛ he nii, tamɔ osɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli ni ooolɛɛ, sɔɔmɔ hegbɛi heei ni akɛaaha bo lɛ anɔ ni oookpɛlɛ, aloo fã ní ooofã kɛya he ko ni Maŋtsɛyeli shiɛlɔi ahe hiaa waa yɛ jɛmɛ lɛ. Ekolɛ obaasusu he kɛji akɛ oyɛ nyɛmɔ ni okɛaatsu nakai nitsumɔ lɛ. Kɛlɛ, na ole akɛ oofee nɔ ni hi kɛ́ okɛ ohe ha bɔni afee ní Yehowa kɛ bo atsu nii yɛ gbɛ ni esusuɔ akɛ esa lɛ nɔ. Kaimɔ Yonatan sane lɛ! “Nyɔŋmɔ ekɛtsu nii.”

Yonatan kɛ David

Aaafee afii 20 sɛɛ lɛ, Filistibii lɛ ahiɛnyiɛlɔ ni ji Goliat lɛ bɔ Israelbii lɛ ata lɛ ahora, shi David gbe lɛ. Eyɛ mli akɛ no mli lɛ Yonatan ye David onukpa aaafee afii 30 moŋ, shi amɛyi enyɔ lɛ fɛɛ yɛ nibii babaoo ni je amɛhe. * Anaa ekãa ni tamɔ nɔ ni Yonatan jie lɛ kpo yɛ Mikmash lɛ nɔŋŋ yɛ David he. Nɔ ni fe fɛɛ lɛ, David yɛ hemɔkɛyeli yɛ hewalɛ ni Yehowa yɔɔ ni ekɛhereɔ mɛi ayiwala lɛ mli tamɔ bɔ ni Yonatan hu yɔɔ lɛ pɛpɛɛpɛ, ni no ha David nyɛ edamɔ Goliat hiɛ ni esheee gbeyei beni Israelbii krokomɛi fɛɛ jo enaa foi lɛ. Enɛ hewɔ lɛ, “Yonatan tsui mɔ̃ David, ni Yonatan sumɔ lɛ tamɔ lɛ diɛŋtsɛ ehe.”—1 Samuel 17:1–18:4.

Eyɛ mli akɛ ekãa ni David yɔɔ lɛ ha Maŋtsɛ Saul bu lɛ ákɛ ehenyɛlɔ moŋ, shi nɔ ko kwraa bɛ ni tsɔɔ akɛ Yonatan ye David he awuŋa. Ekɛ David bɔ naanyo ni yɔɔ gbagbalii, ni eeenyɛ efee akɛ yɛ amɛjinatoo mli lɛ, Yonatan ná ele akɛ afɔ David mu akɛ Israel maŋtsɛ ni baaye nɔ yɛ Saul sɛɛ. Yonatan kpɛlɛ Nyɔŋmɔ yiŋkpɛɛ nɛɛ nɔ.

Beni Maŋtsɛ Saul kɛɛ ebi lɛ kɛ etsuji lɛ akɛ ebaagbe David lɛ, Yonatan bɔ David kɔkɔ. Yonatan kɔne Saul yiŋ akɛ esaaa akɛ esheɔ David gbeyei. Nɔ hewɔ ji akɛ, David efeko esha ko kwraa eshiko maŋtsɛ lɛ! Ani David kɛ ewala wooo oshara mli beni ekɛ Goliat yakpe lɛ? Fai ni Yonatan kɛ hiɛdɔɔ kpa eha enaanyo ni aná ehe jwɛŋmɔ fɔŋ lɛ ha Saul mlifu lɛ naa ba shi. Shi kɛlɛ, etsɛɛɛ kɛkɛ ni maŋtsɛ lɛ bɔi gbɔmɔgbee he ŋaatsɔi lɛ ekoŋŋ ni ebɔ mɔdɛŋ shii abɔ koni egbe David, ni enɛ nyɛ David nɔ ni ejo foi kɛshi jɛmɛ.—1 Samuel 19:1-18.

Yonatan kpaaa yɛ David sɛɛ kɔkɔɔkɔ. Nanemɛi enyɔ nɛɛ kpe koni amɛsusu nɔ ni amɛbaafee he. Yɛ be mli ni Yonatan yeɔ enaanyo lɛ anɔkwa ni ebɔɔ mɔdɛŋ hu ákɛ eye etsɛ hu anɔkwa lɛ, ekɛɛ David akɛ: “Dabida! Ogboŋ!” Shi kɛlɛ, David kɛɛ Yonatan akɛ: “Nanefãa kome pɛ kã mikɛ gbele teŋ!”—1 Samuel 20:1-3.

Yonatan kɛ David kpaŋ yɛ nɔ ko ni amɛaafee he bɔni afee ni amɛkɛna Saul susumɔi. Kɛ́ ayoo akɛ David ebayeee nii yɛ maŋtsɛ lɛ okpɔlɔ lɛ he lɛ, Yonatan baakɛɛ etsɛ akɛ David bi ni aŋmɛ lɛ gbɛ ni eyafata eweku lɛ he kɛshã afɔle. Kɛ́ Saul mli fu yɛ enɛ he waa lɛ, no baatsɔɔ akɛ eyɛ David he jwɛŋmɔ fɔŋ. Yonatan jɔɔ lɛ, ni ekɛ enifeemɔ tsɔɔ akɛ ekpɛlɛɔ nɔ akɛ enaanyo lɛ ji mɔ ni baaye maŋtsɛ wɔsɛɛ. Ekɛɛ lɛ akɛ: “Ni Yehowa kɛo ahi shi taakɛ bɔ ni ekɛ mitsɛ hi shi lɛ.” Ni amɛyi enyɔ lɛ fɛɛ kãmɔ amɛhe kitã ni amɛkpɛ amɛyiŋ yɛ bɔ ni Yonatan baafee eha David ale nɔ ni baajɛ amɛŋaatsɔɔ lɛ mli aba lɛ he.—1 Samuel 20:5-24.

Beni Saul na akɛ David baaa niyeli lɛ shishi lɛ, Yonatan ha ele akɛ David kpa lɛ fai akɛ: “Kɛji mihiɛ eba nyam yɛ ohiɛ lɛ, ha ní maya ni mayasara minyɛmimɛi lɛ!” Yonatan sheee gbeyei akɛ eeeha ale akɛ eyɛ David he tsuijurɔ. Maŋtsɛ lɛ mli fu naakpa! Esopa Yonatan ni ebolɔ ewo eyi akɛ gbii abɔ ni David hiɛ kã lɛ, enyɛŋ eye esɛɛ akɛ maŋtsɛ. Saul fã ni Yonatan atsu ni ayaŋɔ David kɛba ejaakɛ gbele bi ji lɛ. Yonatan here lɛ nɔ akɛ: “Mɛɛba aaagbe lɛ? mɛni efee?” Akɛni enɛ ha Saul mli fu waa hewɔ lɛ, efɔ̃ akplɔ ni ekɛgbe ebi lɛ. Akplɔ lɛ esaaa Yonatan he moŋ, shi sane lɛ dɔ lɛ waa yɛ etsui mli yɛ David hewɔ.—1 Samuel 20:25-34.

Mɛɛ anɔkwa po Yonatan ye nɛkɛ! Kɛ́ aakwɛ sane lɛ yɛ adesa susumɔ naa lɛ, naanyo ni Yonatan kɛ David bɔ lɛ baaha nibii babaoo aŋmɛɛ Yonatan fe bɔ ni eeená. Kɛlɛ, Yehowa efã akɛ David baaye Saul sɛɛ ákɛ maŋtsɛ, ni nɔ ni Nyɔŋmɔ ekpɛ eyiŋ yɛ he lɛ he yɛ sɛɛnamɔ kɛha Yonatan kɛ mɛi krokomɛi fɛɛ.

Mligbalamɔ ko ni Yɔɔ Awerɛho

Yonatan kɛ David yakpe yɛ he ko banee ni eha ele nɔ ni eba lɛ. Ekã shi faŋŋ akɛ David nyɛŋ aku esɛɛ kɛya Saul maŋtsɛwe lɛ dɔŋŋ. Mɛi enyɔ nɛɛ fó ni amɛfua amɛhe. No sɛɛ lɛ David yatee ehe.—1 Samuel 20:35-42.

Yonatan na David shikome ekoŋŋ beni David teeɔ ehe yɛ Saul hiɛ “yɛ Zif ŋa lɛ nɔ yɛ koo lɛ mli” lɛ. Jɛmɛ ji he ni Yonatan wo David hewalɛ kɛ wiemɔi nɛɛ akɛ: “Kaashe gbeyei, ejaakɛ mitsɛ Saul nine shɛŋ onɔ, shi bo oooye Israel nɔ maŋtsɛ, ni matsɔ osɛɛmɔ; ni mitsɛ Saul diɛŋtsɛ le nakai.” (1 Samuel 23:15-18) No sɛɛ etsɛɛɛ tsɔ lɛ, Yonatan kɛ Saul fɛɛ gboi yɛ ta ni amɛkɛ Filistibii lɛ wuu lɛ mli.—1 Samuel 31:1-4.

Ebaabi ni mɛi fɛɛ ni sumɔɔ Nyɔŋmɔ lɛ asusu shihilɛ gbɛ ni Yonatan kɔ lɛ he. Ani okɛ anɔkwayeli he kaai miikpe? Kɛ́ nakai lɛ kaimɔ akɛ Saul wo Yonatan hewalɛ koni epele lɛ diɛŋtsɛ enɔ he. Shi kɛlɛ, Yonatan wo Yehowa hiɛ nyam kɛtsɔ ehe shi ni eba kɛjɛ etsui mli tɔ̃ɔ kɛ woo ni ekɛha lɛ lɛ nɔ, ni ená miishɛɛ hu akɛ mɔ ni Nyɔŋmɔ ehala lɛ lɛ baaye Saul sɛɛ ákɛ Israel maŋtsɛ. Hɛɛ, Yonatan fĩ David sɛɛ, ni eye Yehowa anɔkwa.

Yonatan yɛ sui ni asumɔɔ waa. Kasemɔ sui nɛɛ! Kɛ́ ofee nakai lɛ, no lɛ mɛi baawie yɛ ohe taakɛ awie yɛ Yonatan he akɛ: “Nyɔŋmɔ ekɛtsu nii” lɛ.—1 Samuel 14:45.

[Shishigbɛ niŋmaa]

^ kk. 18 Kɛ́ hooo kwraa lɛ, Yonatan eye afii 20 beni atsĩ etã klɛŋklɛŋ kwraa ákɛ tatsɛnukpa yɛ Saul afii 40 nɔyeli lɛ shishijee mli lɛ. (4 Mose 1:3; 1 Samuel 13:2) No hewɔ lɛ, Yonatan miihe aye afii 60 beni egbo yɛ aaafee afi 1078 D.Ŋ.B. lɛ. Akɛni yɛ nakai beaŋ lɛ David eye afii 30 hewɔ lɛ, ekã shi faŋŋ akɛ Yonatan ye David onukpa aaafee afii 30.—1 Samuel 31:2; 2 Samuel 5:4.

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 19]

Yonatan yeee David he awuŋa