Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Kai Waje Hekɛnɔfɔɔ Ni Wɔyɔɔ Yɛ Yehowa Mli Lɛ

Kai Waje Hekɛnɔfɔɔ Ni Wɔyɔɔ Yɛ Yehowa Mli Lɛ

Kai Waje Hekɛnɔfɔɔ Ni Wɔyɔɔ Yɛ Yehowa Mli Lɛ

Mɔ ni gba ji Ada Dello Stritto

Bianɛ nɔŋŋ miŋma daa gbi ŋmalɛ lɛ miwo miwolo lɛ mli migbe naa. Miye afii 36, shi ehe mi ŋmɛlɛtswai enyɔ dani migbe wiemɔi fioo nɛɛ aŋmalamɔ naa. Mɛni hewɔ ehe mi bei pii nakai lɛ? Minyɛ Awo baatsɔɔ mli.—Joel

ABAPTISI mi kɛ miwu akɛ Yehowa Odasefoi yɛ afi 1968. Mifɔ́ bihii enyɔ ni yɛ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ ni atsɛɔ amɛ David kɛ Marc, ni no sɛɛ lɛ mifɔ́ mɔ ni ji etɛ nɔ ni atsɛɔ lɛ Joel. Mifɔ́ Joel kpatu yɛ afi 1973 yɛ helatsamɔhe ko, yɛ Binche yɛ Belgium, ni jɛmɛ yɛ Brussels wuoyigbɛ ni ekɛ Brussels jekɛmɔ aaafee kilomitai 60. Beni mifɔ́ lɛ lɛ, etsiimɔ ji kilogram 1.7 pɛ. Beni ajie mi yɛ helatsamɔhe lɛ, ehe bahia ni mashi Joel yɛ jɛmɛ bɔni afee ni eshwi fioo.

Otsii komɛi asɛɛ beni anaaa tsakemɔ ko yɛ wɔbi nuu lɛ he lɛ, mi kɛ miwu ni atsɛɔ lɛ Luigi lɛ kɛ lɛ yana datrɛfonyo ko ni kwɛɔ gbekɛbii. Beni datrɛfonyo lɛ kwɛ Joel eta lɛ, ekɛɛ akɛ: “Nyɛ kpoo. Etamɔ nɔ ni Joel ená naagbai fɛɛ ni enyɛmimɛi hii lɛ bɛ eko lɛ.” Jɛmɛ ŋmɛ dɛmm. Nakai ŋmɛlɛtswaa lɛ nɔ lɛ, miyɔse akɛ wɔbi nuu lɛ miiye hela ko ni naa wa waa. Kɛkɛ ni datrɛfonyo lɛ tsɛ miwu kɛtee afã ni ekɛɛ lɛ akɛ: ‘Obi nuu lɛ miiye hela ko ni atsɛɔ lɛ Down syndrome.’ *

Nɔ ni datrɛfonyo nɛɛ wie lɛ ha wɔwerɛ ho wɔhe, ni wɔyana datrɛfonyo kroko. Ekɛ nɔ ni miihe ashɛ ŋmɛlɛtswaa kome kwɛ Joel jogbaŋŋ ní etswaaa esɛŋ. Shi yɛ mi kɛ Luigi hiɛ lɛ, be nɛɛ bafee tamɔ be kplaŋŋ ko. No sɛɛ lɛ, datrɛfonyo lɛ wó ehiɛ nɔ ni ekɛɛ, “Ehe baahia ni nyɛfee nɔ fɛɛ nɔ nyɛha nyɛbi nuu lɛ ewala beaŋ fɛɛ.” Kɛkɛ ni ekɛ mlijɔlɛ gbee wie kɛfata he akɛ, “Shi akɛni nyɛsumɔɔ Joel waa hewɔ lɛ, ebaaná miishɛɛ!” Minaaa bɔ ni mifeɔ mihe dɔŋŋ ni miwo Joel ni mihiɛ lɛ blɛoo ni wɔtee shĩa. No mli lɛ, ená otsii kpaanyɔ.

Kristofoi Akpeei kɛ Shiɛmɔ Nitsumɔ lɛ Waje Wɔ

Sɛɛ mli lɛ, datrɛfoi lɛ na akɛ Joel tsui da fe nine ni ewui amli waaa kwraa. Akɛni etsui lɛ da fe nine hewɔ lɛ, eshɔɔ flufla lɛ he ni enɛ baanyɛ aha tsɛŋemɔ helai amɔ lɛ oya. Beni Joel ná nyɔji ejwɛ lɛ, nimonia mɔ lɛ ni wɔkɛ lɛ ku sɛɛ kɛtee helatsamɔhe lɛ, ni akɛ lɛ wo nɔ ko mli, ni ahaaa mɔ ko ata ehe. Ewa waa kɛha wɔ akɛ wɔɔna ni eena nɔ̃. Wɔná kulɛ wɔwó lɛ ní wɔshwɛ ehe, shi aŋmɛɛɛ wɔ gbɛ ni wɔta ehe otsii nyɔŋma sɔŋŋ, ni enɛ ha wɔhao waa. Nɔ̃ pɛ ni mi kɛ Luigi nyɛɔ wɔfeɔ ji akɛ wɔkɛ wɔhiŋmɛi kwɛɔ lɛ, wɔfuaa wɔhe, ni wɔsɔleɔ.

Beni wɔtsɔɔ shihilɛ ni jaraa nɛɛ mli fɛɛ lɛ, wɔ kɛ David ni no mli lɛ eye afii 6 kɛ Marc ni eye afii 3 lɛ anane kpaaa yɛ asafoŋ kpeei ashishi. Kɛ́ wɔtee Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ lɛ, wɔnuɔ he oookɛɛ Yehowa hiɛ wɔniji amli. Nyɛmimɛi hii kɛ yei Kristofoi ni wɔkɛbɔɔ yɛ jɛmɛ lɛ haa wɔnuɔ he akɛ wɔshɛ wɔjatsu lɛ wɔfɔ̃ Yehowa nɔ, ni wɔtsui nyɔɔ wɔmli. (Lala 55:23) Helatsɛmɛi akwɛlɔi ni kwɛɔ Joel lɛ po kɛɛ amɛna akɛ Kristofoi akpeei ni wɔyaa lɛ yeɔ ebuaa wɔ ni wɔyeee ŋkɔmɔ tuutu.

Mikpa Yehowa fai yɛ nakai beaŋ hu koni eye ebua mi ní manyɛ maya shiɛmɔ. Yɛ nɔ najiaŋ ni mata shĩa ni mafo lɛ, miisumɔ ni mikɛ mɛi awie ni makɛɛ amɛ akɛ miyɛ nɔmimaa akɛ Nyɔŋmɔ kɛ jeŋ ni hela bɛ mli baaba, ni enɛ wajeɔ mi. Be fɛɛ be ni miyaa shiɛmɔ lɛ, minuɔ he akɛ Yehowa haa misɔlemɔi lɛ ahetoo.

“Naakpɛɛ Sane Nɛ!”

Beni wɔkɛ Joel jɛ helatsamɔhe lɛ kɛba shĩa lɛ, wɔná miishɛɛ naakpa! Shi enɔ jetsɛremɔ nɔŋŋ lɛ, wɔmiishɛɛ lɛ tsɔ awerɛho. Joel hela lɛ tsake amrɔ nɔŋŋ, ni wɔkɛ lɛ sha foi kɛtee helatsamɔhe lɛ ekoŋŋ. Beni datrɛfonyo lɛ kwɛ lɛ eta lɛ, ekɛɛ wɔ akɛ: “Nyɔji ekpaa hoŋ Joel nɔ.” Nyɔji enyɔ sɛɛ beni Joel ená aaafee nyɔji kpaanyɔ lɛ, ebafee tamɔ nɔ ni datrɛfonyo lɛ wiemɔ lɛ miiba mli ejaakɛ Joel hela lɛ mli wo wu kwraa. Datrɛfonyo ko kɛ wɔ ta shi ni ekɛɛ: “Nyɛ kpoo. Nɔ ko bɛ dɔŋŋ ni wɔbaanyɛ wɔfee wɔha lɛ.” Kɛkɛ ni ekɛshi sɛɛ akɛ: “He ni eshɛ nɛɛ, Yehowa pɛ ji mɔ ni baanyɛ aye abua lɛ.”

Miku misɛɛ kɛtee he ni Joel kã lɛ. Eyɛ mli akɛ mihao waa, ni mifee gbedee hu moŋ, shi mitswa mifai shi akɛ mishiii emasɛi. Nyɛmimɛi yei srɔtoi bahiɔ mihe koni Luigi ayakwɛ wɔbihii krokomɛi enyɔ lɛ. Otsi ho. Kɛkɛ ni trukaa lɛ Joel tsui kpa nitsumɔ. Helatsɛmɛi akwɛlɔi lɛ sha foi kɛba tsu lɛ mli, shi amɛnyɛɛɛ he nɔ ko amɛfee. Minitii fioo komɛi asɛɛ lɛ, amɛteŋ mɔ kome kɛɛ blɛoo akɛ, “Ekɛfɔ̃ shi.” Akɛni etɔ mi waa hewɔ lɛ, mijwa yaafo ni mishi tsu lɛ mli. Mika akɛ masɔle maha Yehowa, shi mileee nɔ ni mawie kɛjie midɔlɛ lɛ kpo. Aaafee minitii 15 ho, kɛkɛ ni helatsɛmɛi akwɛlɔi lɛ ateŋ mɔ kome bo ekɛɛ mi akɛ, “Joel hiɛ ebɔi lɛ tsirɛmɔ!” Emɔ minine shishi ni ekɛɛ akɛ, “Ba, obaanyɛ obakwɛ lɛ agbɛnɛ.” Beni miku sɛɛ mitee Joel ŋɔɔ lɛ, etsui ebɔi nitsumɔ ekoŋŋ! Etsɛɛɛ ni sane nɛɛ gbɛ eshwa. Datrɛfoi kɛ helatsɛmɛi akwɛlɔi ba amɛbakwɛ, ni amɛteaŋ mɛi babaoo kɛɛ akɛ, “Naakpɛɛ sane nɛ!”

Beni Eye Afii Ejwɛ lɛ, Efee Nɔ ko ni Akpaaa Gbɛ

Dani Joel baaná afi kome lɛ, datrɛfonyo ni kwɛɔ lɛ lɛ fɔɔ wɔ kɛɛmɔ akɛ, “Ehe miihia ni ajie suɔmɔ babaoo kpo atsɔɔ Joel.” Akɛni Yehowa ejie suɔmɔ kpo etsɔɔ mi kɛ Luigi, titri lɛ kɛjɛ beni afɔ́ Joel lɛ hewɔ lɛ, wɔmiisumɔ ni wɔ hu wɔjie suɔmɔ babaoo kpo wɔtsɔɔ Joel. Wɔná hegbɛi babaoo ní wɔɔtsɔ nɔ wɔfee nakai ejaakɛ ehe bahia ni wɔye wɔbua lɛ yɛ nɔ fɛɛ nɔ ni ebaafee lɛ mli.

Kɛjɛ beni afɔ́ Joel kɛyashi eye afii kpawo lɛ, wɔkɛ shihilɛ kome too lɛ nɔŋŋ kpeɔ daa afi. Kɛjɛ October kɛyashi March mli lɛ, helai srɔtoi mɔmɔɔ lɛ ni eko nyiɛ eko sɛɛ, ni nɛkɛ nɔŋŋ wɔkɛ lɛ yaa helatsamɔhe lɛ kɛbaa. Shi yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ, mibɔ mɔdɛŋ akɛ maná dekã maha wɔbi hii David kɛ Marc. Enɛ ha amɛ hu amɛye amɛbua waa ni Joel shihilɛ lɛ hi fe tsutsu lɛ—ni efee nibii tete ni akpaaa gbɛ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, datrɛfoi srɔtoi kɛɛ wɔ akɛ Joel nyɛŋ anyiɛ kɔkɔɔkɔ. Shi beni Joel eye afii ejwɛ lɛ, gbi ko lɛ wɔbi nuu Marc kɛɛ lɛ akɛ, “Joel ha nyɛ Awo ana akɛ obaanyɛ ofamɔ onaji!” Kɛkɛ ni Joel famɔ enaji klɛŋklɛŋ kwraa, ni enɛ ha minaa kpɛ mihe waa! Wɔná miishɛɛ pam, ni wɔfee ekome akɛ weku kɛsɔle wɔda Yehowa shi kɛjɛ wɔtsuiŋ. Bei krokomɛi kɛ́ Joel fee nɔ ko bibioo po ni tsutsu ko lɛ enyɛɛɛ efee lɛ, wɔkɛ miishɛɛ jieɔ eyi.

Biblia lɛ ni Wɔkɛtsɔse Lɛ Kɛjɛ Egbekɛbiiashi lɛ Wo Yibii

Wɔkɛ Joel yaa asafoŋ kpee yɛ Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ be fɛɛ be ni wɔɔnyɛ. Bɔni afee ni muawai ni baanyɛ aha hela amɔ lɛ oya lɛ akagba enaa lɛ, wɔkɛ lɛ woɔ abifabii ashwiili krɛdɛɛ ko ni akɛ rɔba eha he lɛ mli. Ni eyɛ mli akɛ ehɔɔ shwiili lɛ mli moŋ, shi esumɔɔ akɛ be fɛɛ be lɛ ehi asafoŋ kpeei ashishi.

Wɔnyɛmimɛi hii kɛ yei Kristofoi lɛ woɔ wɔ hewalɛ waa, amɛjieɔ suɔmɔ kpo amɛtsɔɔ wɔ, ni amɛfeɔ nibii kɛyeɔ amɛbuaa wɔ. Nyɛmi nuu ko fɔɔ wiemɔ ni yɔɔ Yesaia 59:1 lɛ yisɛɛ tsɛmɔ akɛ: “Naa, Yehowa nine efoko kuku ní enyɛɛɛ yiwala ehere, ni asaŋ etoii hu tsĩmɔko ní enuuu nii.” Wiemɔi ni woɔ mɔ hewalɛ nɛɛ ye ebua wɔ ni wɔkɛ wɔhiɛ fɔ̃ Yehowa nɔ.

Beni Joel daa lɛ, wɔtswa wɔfai shi akɛ wɔbaaha Yehowa sɔɔmɔ afee nɔ̃ titri yɛ eshihilɛ mli. Be fɛɛ be ni wɔbaaná hegbɛ lɛ, wɔkɛ Joel wieɔ Yehowa he bɔ ni baaha ená suɔmɔ ni mli wa eha eŋwɛi Tsɛ lɛ. Wɔsɔleɔ wɔkpaa Yehowa fai koni ejɔɔ mɔdɛŋ ni wɔbɔɔ lɛ nɔ, bɔni afee ni tsɔsemɔ ni wɔkɛhaa Joel kɛjɛɔ Biblia lɛ mli lɛ awo yibii kpakpai.

Beni Joel ye kɛjɛ afii 13 kɛyaa lɛ, wɔyɔse akɛ esumɔɔ ni ekɛ mɛi ni ekɛkpeɔ lɛ agba Biblia mli anɔkwalei lɛ ahe saji, ni wɔhiɛ sɔɔ waa. Beni eye afii 14 lɛ, afee lɛ opireshɛn wulu ko, ni beni ehe waa lɛ lɛ, ebi mi akɛ, “Nyɛ Awo, ani manyɛ mikɛ Hii Shi Daa wolo lɛ eko aha opireshɛnfeelɔ lɛ?” ni enɛ ha miná miishɛɛ waa. Afii fioo komɛi asɛɛ lɛ, asaa afee Joel opireshɛn. Wɔsusu akɛ enɛ lɛ eyi naŋ wala. Dani amɛbaafee opireshɛn lɛ, Joel kɛ wolo ko ni ekɛ wɔ fee ekome kɛŋma lɛ ha datrɛfoi lɛ. Wolo lɛ tsɔɔ akɛ eheee lá. Opireshɛnfeelɔ lɛ bi Joel akɛ, “Ani okpɛlɛɔ nɔ?” Joel kɛ nɔmimaa ha hetoo akɛ, “Hɛɛ.” Hekɛnɔfɔɔ ni wɔbi nuu lɛ yɔɔ yɛ e-Bɔlɔ lɛ mli kɛ efai shi ni etswa akɛ ebaasa ehiɛ lɛ ha wɔná ehe miishɛɛ waa. Mɛi ni tsuɔ nii yɛ helatsamɔhe lɛ ye amɛbua wɔ waa, ni wɔhiɛ sɔ enɛ babaoo.

Joel Tee Hiɛ yɛ Mumɔŋ

Joel jɔɔ ehe nɔ eha Nyɔŋmɔ ni abaptisi lɛ beni eye afii 17. Wɔhiɛ kpaŋ nakai gbi lɛ nɔ kɔkɔɔkɔ! Bɔ ni etee ehiɛ yɛ mumɔŋ lɛ ha wɔná miishɛɛ naakpa. Kɛjɛ nakai beaŋ kɛbaa lɛ, suɔmɔ ni eyɔɔ kɛha Yehowa, kɛ bɔ ni ehiɛ dɔɔ anɔkwale lɛ he lɛ naa bako shi. Yɛ anɔkwale mli lɛ, Joel kɛɔ mɔ fɛɛ mɔ ni ekɛkpeɔ lɛ akɛ, “Anɔkwale lɛ kã mitsui nɔ fe nɔ fɛɛ nɔ!”

Joel kase nikanemɔ kɛ niŋmaa beni eye aaafee afii 18. Emia ehiɛ waa dani enyɛ efee nakai. Etɔɔ lɛ waa dani enyɛɔ eŋmaa wiemɔ kome. Kɛjɛ nakai beaŋ kɛbaa nɛɛ, daa leebi lɛ, efeɔ daa gbi ŋmalɛ lɛ kɛjɛɔ Ŋmalɛi lɛ Amli ni Wɔɔkwɛ Daa wolo lɛ mli. No sɛɛ lɛ, emiaa ehiɛ ni eŋmaa gbi lɛ ŋmalɛ lɛ ewoɔ ewoji lɛ ateŋ ekome mli, ni enɛ heɔ lɛ be babaoo, ni kɛbashi amrɔ nɛɛ eyɛ woji nɛɛ babaoo!

Kɛ́ eshɛ gbi ni abaaya asafoŋ kpee lɛ, Joel haa wɔyashɛɔ Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ mra bɔni afee ni ekɛ miishɛɛ aŋa mɛi fɛɛ ni boteɔ asa lɛ nɔ lɛ. Ehaa saji ahetoo yɛ asafoŋ kpeei ashishi, ni ahaa lɛ nɔkwɛmɔnii ni efeɔ. Agbɛnɛ hu, efata mɛi ni kɛ maikrofoŋ haa mɛi ni haa saji ahetoo lɛ ahe, ni etsuɔ nitsumɔi krokomɛi hu. Daa otsi lɛ, efataa wɔhe kɛyaa shiɛmɔ, kɛ́ eyɛ hewalɛ. Yɛ afi 2007 lɛ, atswa adafi yɛ asafo lɛ mli akɛ awó Joel asafoŋ sɔɔlɔ. Wɔná miishɛɛ aahu akɛ wɔhiŋmɛiiaŋ kpala nu. Mɛɛ jɔɔmɔ ni tsɔɔ akɛ Yehowa susuɔ wɔhe po nɛ!

Wɔna Akɛ Yehowa Nine Efoko Kuku

Yɛ afi 1999 lɛ, wɔkɛ kaa kroko kpe. Tsɔnekudɔlɔ ko ni yɔɔ basabasa kɛ etsɔne bashi wɔnɔ̃ lɛ, ni Luigi pila waa. Afo enane kome, ni afee esɛɛ wu opireshɛn wuji srɔtoi. Shi kome ekoŋŋ lɛ, wɔhe ni wɔkɛfɔ̃ Yehowa nɔ lɛ ha ewaje wɔ taakɛ efeɔ ehaa etsuji ni ehia amɛ lɛ. (Fili. 4:13) Eyɛ mli akɛ Luigi eje kpa moŋ, shi wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ maa nibii kpakpai ni ejɛ mli kɛba lɛ anɔ. Akɛni enyɛɛɛ etsu heloonaa nitsumɔ hewɔ lɛ, enáa be babaoo ekɛkwɛɔ Joel. Enɛ haa mináa be babaoo kɛhaa mumɔŋ nibii. Luigi hu náa be babaoo kɛhaa wɔweku lɛ mumɔŋ hiamɔ nii kɛ wɔsafo lɛ hu nɔ̃, ni eeya nɔ eesɔmɔ akɛ onukpai akuu lɛ asaji ahe gbɛjianɔtolɔ lolo.

Shihilɛ ni wɔyɔɔ mli lɛ haa wɔnáa be babaoo wɔhaa wɔhe akɛ weku. Shihilɛ nɛɛ eha wɔnuɔ mɛi shishi, ni wɔkpaaa babaoo gbɛ kɛjɛɛɛ mɛi adɛŋ. Kɛ́ wɔnijiaŋ je wui lɛ, wɔjieɔ wɔhenumɔi akpo wɔtsɔɔ Yehowa yɛ sɔlemɔ mli. Dɔlɛ sane ji akɛ beni wɔbi hii David kɛ Marc shɛ hii ni amɛshi shĩa lɛ, fiofio lɛ, amɛkpa Yehowa sɔɔmɔ. Wɔyɛ hiɛnɔkamɔ akɛ wɔsɛɛ ko lɛ, amɛbaaku amɛsɛɛ kɛba Yehowa ŋɔɔ ekoŋŋ.—Luka 15:17-24.

Yɛ afii ni eho lɛ amli fɛɛ lɛ, wɔna akɛ Yehowa eye ebua wɔ, ni wɔyɔse hu akɛ be fɛɛ be ni wɔkɛ naagba ko baakpe lɛ, esa akɛ wɔkɛ wɔhiɛ afɔ enɔ. Wiemɔi ni yɔɔ Yesaia 41:13 lɛ kã wɔtsui nɔ waa. Ekɛɔ akɛ: “Mi, Yehowa, o-Nyɔŋmɔ lɛ, mihiɛ oninejurɔ mli, ni miikɛɛo akɛ: Kaashe gbeyei! maye mabuao!” Le ni wɔle akɛ Yehowa hiɛ wɔnine mli kpɛŋŋ lɛ shɛjeɔ wɔmii. Hɛɛ, wɔbaanyɛ wɔkɛɛ yɛ anɔkwale mli akɛ, kai amli ni wɔtsɔmɔ lɛ ewaje hekɛnɔfɔɔ ni wɔyɔɔ yɛ Yehowa, wɔŋwɛi Tsɛ lɛ mli lɛ.

[Shishigbɛ niŋmaa]

^ kk. 5 Down syndrome ji fɔmɔ mli hela ko ni haa jwɛŋmɔ lɛ naa baa shi. Bei pii lɛ, nɔ ni haa anaa bɔ ni mɔ ko baaji aha ni atsɛɔ lɛ kromozom lɛ baa lɛ enyɔnyɔ, shi abifabii ni yeɔ hela nɛɛ anɔ̃ lɛ ateŋ ekome tekeɔ nɔ. Down syndrome hela lɛ saa kromozom ni ji 21 lɛ he.

[Mfonirii ni yɔɔ baafa 16, 17]

Joel kɛ emami Ada

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 18]

Ada, Joel, kɛ Luigi

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 19]

Joel sumɔɔ ni efala nyɛmimɛi hii kɛ yei lɛ yɛ Maŋtsɛyeli Asa lɛ nɔ