Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Kaaha Susumɔ ni Ehe Shi lɛ Ná Onɔ Hewalɛ

Kaaha Susumɔ ni Ehe Shi lɛ Ná Onɔ Hewalɛ

Kaaha Susumɔ ni Ehe Shi lɛ Ná Onɔ Hewalɛ

MAŊ fɛɛ maŋ yɛ nibii ni amɛbuɔ akɛ esa loo esaaa, kɛ agbɛnɛ hu nibii ni amɛbuɔ akɛ esa woo loo esaaa woo. Shi beni bei shwieɔ mli lɛ susumɔi nɛɛ tsakeɔ. No hewɔ lɛ, kɛ́ wɔmiikane nibii ni tee nɔ yɛ blema lɛ he saji yɛ Ŋmalɛi lɛ amli lɛ, esa akɛ wɔgbala wɔjwɛŋmɔ kɛya susumɔi kɛ shishitoo mlai ni he shi yɛ Biblia beaŋ lɛ anɔ moŋ fe ni wɔkɛ wɔ diɛŋtsɛ wɔsusumɔi aaakane.

Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, susumɔ nibii enyɔ komɛi ni afɔɔ he wiemɔ yɛ Kristofoi a-Hela Ŋmalɛi lɛ amli, ni ji woo kɛ hiɛgbele lɛ he okwɛ. Bɔni afee ni wɔnu ŋmalɛi ni wieɔ woo kɛ hiɛgbele he lɛ ashishi jogbaŋŋ lɛ, esa akɛ wɔjwɛŋ susumɔi ni mɛi ni hi shi yɛ nakai beaŋ lɛ hiɛ yɛ woo kɛ hiɛgbele he lɛ nɔ.

Susumɔi ni Klɛŋklɛŋ Afii 100 lɛ Mlibii lɛ Hiɛ

Woloŋlelɔ ko kɛɛ akɛ: “Helabii, Romabii, kɛ Yudafoi fɛɛ bu woo kɛ hiɛgbele akɛ amɛkusumii srɔtoi lɛ fãi komɛi ni esa ákɛ akɛ hiɛdɔɔ asusu he. . . . Mɛi fee nibii ni baaha akɛ woo aha amɛ, amɛná gbɛ́i kpakpa, amɛhé gbɛ́i, akpɛlɛ amɛnɔ, ni abu amɛ, ni amɛkɛ amɛwala fɔ̃ɔ shi po yɛ enɛɛmɛi ahewɔ.” Akɛni nibii nɛɛ he hiaa amɛ hewɔ lɛ, ewaaa akɛ mɛi krokomɛi asusumɔi baaná amɛnɔ hewalɛ.

Akɛni mɛi ahiɛ yɛ hegbɛ ni amɛyɔɔ—kɛ́ amɛji odehei jio, nyɔji jio—lɛ anɔ waa hewɔ lɛ, abuɔ mɔ ko agbojee, gbɛhe loo hiɛnyam akɛ nɔ ko ni he miihia waa. Jeee bɔ ni mɔ ko naa ehe akɛ esa woo lɛ pɛ he hiaa, shi moŋ bɔ ni mɛi krokomɛi naa lɛ amɛhaa lɛ hu he miihia. Kɛ́ ajie mɔ ko yi akɛ ebaa ejeŋ yɛ gbɛ ni akpaa lɛ gbɛ nɔ lɛ, no tsɔɔ ákɛ akɛ woo eha lɛ. Agbɛnɛ hu, ákɛ aaawo mɔ ko lɛ tsɔɔ akɛ afeɔ nii ni tsɔɔ akɛ hiɛ sɔɔ nii ni mɔ lɛ yɔɔ, mɔ lɛ gbɛhe loo odehe ni mɔ lɛ ji lɛ. Kɛ́ mɔ ko fee nibii kpakpai loo ebɔ mɔdɛŋ fe mɛi krokomɛi lɛ, akɛ woo haa lɛ. Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, kɛ́ agbe mɔ ko he guɔ loo aye ehe fɛo yɛ mɛi ahiɛ lɛ, no tsɔɔ akɛ awo lɛ hiɛgbele loo ashwie ehiɛ shi. Kɛ́ maŋ muu fɛɛ kpoo mɔ ko lɛ, no haa enuɔ he akɛ ehiɛ eshwie shi, shi jeee bɔ ni mɔ ko naa ehe ehaa loo bɔ ni ehenilee kojoɔ lɛ lɛ pɛ kɛkɛ.

Beni Yesu wie mɔ ko ni ahaa eyataa “yitsogbɛ” loo “shishigbɛ” yɛ okpɔlɔŋmɛɛ ko shishi lɛ he lɛ, no mli lɛ abuɔ nakai nifeemɔ lɛ akɛ eji hiɛnyamwoo loo eji hiɛgbelewoo. (Luka 14:8-10) Kɛ́ hooo lɛ, Yesu kaselɔi lɛ taa sane naa shii enyɔ yɛ ‘amɛteŋ mɔ ni abaabu lɛ agbo fe fɛɛ’ lɛ he. (Luka 9:46; 22:24) No mli lɛ amɛmiijie susumɔ ko ni mɛi ni yɔɔ he ni amɛyɔɔ lɛ hiɛ lɛ kpo. Yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ, Yuda jamɔŋ hiɛnyiɛlɔi ni woɔ amɛhe nɔ lɛ na Yesu shiɛmɔ lɛ akɛ nɔ ko ni baaba hiɛnyam kɛ hegbɛ ni amɛyɔɔ lɛ shi. Shi mɔdɛŋ fɛɛ ni amɛbɔ akɛ amɛkɛ Yesu aaataa sane naa yɛ mɛi ahiɛ koni amɛha mɛi ana akɛ amɛnɔ kwɔ fe lɛ lɛ yeee omanye.—Luka 13:11-17.

Agbɛnɛ hu Yudafoi, Helabii, kɛ Romabii ni hi shi yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli lɛ bu “mɔ ko ni amɔ lɛ ni afo sane afɔ̃ enɔ yɛ mɛi ahiɛ akɛ efee efɔŋ” lɛ akɛ mɔ ni hiɛ eshwie shi waa. Ákɛ aaafimɔ mɔ ko loo aaawo lɛ tsuŋ lɛ tsɔɔ akɛ agbe mɔ lɛ he guɔ. Kɛ́ afee mɔ ko nakai lɛ no tsɔɔ akɛ ashwie ehiɛ shi yɛ enanemɛi, ewekumɛi, kɛ maŋ muu lɛ fɛɛ hiɛ—ekɔɔɔ he eko kɛji eyeɔ fɔ loo eyeɔ bem. Enɛ baaha ená gbɛ́i gbonyo, ni no baaha enu he akɛ ehe bɛ sɛɛnamɔ dɔŋŋ, ni wekukpãa ni yɔɔ ekɛ mɛi krokomɛi ateŋ lɛ baafite. Shi kɛ́ ajie mɔ ko he loo agwao lɛ yɛ mɛi ahiɛ lɛ, eji hiɛshishwiemɔ ni mli wa kwraa fe ni aaafimɔ lɛ. Kɛ́ afee mɔ ko nakai lɛ, ehaa mɛi kpoɔ lɛ, ni ehaa bulɛ ni sa lɛ lɛ ŋmɛɔ lɛ.

Kɛ́ asɛŋ mɔ ko yɛ tso nɔ lɛ, no ji hiɛshishwiemɔ ni fe fɛɛ. Woloŋlelɔ Martin Hengel wie akɛ enɛ ji “toigbalamɔ ni akɛhaa nyɔji.” Ekɛɛ hu akɛ: “No ji hiɛshishwiemɔ ni fe fɛɛ kɛ agbɛnɛ hu yiwalɛ.” Maŋbii lɛ nyɛ̃ɔ mɔ ni agbe ehe guɔ yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ lɛ wekumɛi kɛ enanemɛi anɔ koni amɛkɛ lɛ afo tako mli. Akɛni Kristo gbo yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ hewɔ lɛ, aye mɛi fɛɛ ni miisumɔ akɛ amɛtsɔmɔ Kristofoi yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 Ŋ. B. lɛ ahe fɛo. Eeenyɛ efee akɛ mɛi babaoo susu akɛ jwɛŋmɔ bɛ mli kwraa akɛ aaanyiɛ mɔ ko ni asɛŋ lɛ sɛɛ. Bɔfo Paulo ŋma akɛ: “Wɔ lɛ, Kristo ni asɛŋ lɛ lɛ, wɔshiɛɔ, mɔ ni tsɔ pampi eha Yudafoi kɛ kwashiai asane eha jeŋmaji lɛ.” (1 Kor. 1:23) Te mra be mli Kristofoi lɛ damɔ shihilɛ nɛɛ naa amɛha tɛŋŋ?

Esoro Amɛsusumɔi

Klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli Kristofoi lɛ ye mla lɛ nɔ, ni amɛbɔ mɔdɛŋ akɛ amɛfeŋ nɔ̃ fɔŋ ko ni baaha amɛhiɛ ashwie shi. Bɔfo Petro ŋma akɛ: “Nyɛteŋ mɔ ko mɔ ko akana amanehulu akɛ awuiyelɔ loo julɔ loo efɔŋfeelɔ aloo mɔ ko ni kɛ ehe woɔ mɛi krokomɛi asaji amli.” (1 Pet. 4:15) Shi Yesu gba akɛ abaawa esɛɛnyiɛlɔi lɛ ayi yɛ egbɛ́i lɛ hewɔ. (Yoh. 15:20) Petro ŋma akɛ: “Kɛ́ mɔ ko miina amanehulu akɛ Kristofonyo lɛ, ehiɛ akagbo, shi moŋ ewo Nyɔŋmɔ hiɛ nyam.” (1 Pet. 4:16) Kɛ́ mɔ ko miina amanehulu akɛ Kristo sɛɛnyiɛlɔ ni ehiɛ gbooo lɛ, no tsɔɔ akɛ ekpoo susumɔ ni emaŋbii lɛ hiɛ lɛ.

Esaaa akɛ Kristofoi haa shishitoo mlai ni kudɔɔ mɛi krokomɛi lɛ náa amɛjeŋba nɔ hewalɛ. Yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli lɛ, mɛi susu akɛ eji kwashiai asane akɛ aaana mɔ ko ni asɛŋ lɛ lɛ akɛ eji Mesia. Kulɛ susumɔ ni tamɔ nɛkɛ baanyɛ aha Kristofoi akpɛlɛ susumɔi ni maŋbii lɛ hiɛ lɛ nɔ. Shi hemɔkɛyeli ni amɛyɔɔ akɛ Yesu ji Mesia lɛ bi ni amɛnyiɛ esɛɛ, kɛ́ aye amɛhe fɛo po. Yesu kɛɛ akɛ: “Mɔ fɛɛ mɔ ni mi kɛ miwiemɔi lɛ ahe feɔ lɛ hiɛgbele yɛ yinɔbii gbalafitelɔi kɛ eshafeelɔi nɛɛ ateŋ lɛ, lɛ hu ehe aaafee gbɔmɔbi lɛ hiɛgbele, beni eeeba yɛ etsɛ anunyam lɛ mli kɛ bɔfoi krɔŋkrɔŋi lɛ.”—Mar. 8:38.

Ŋmɛnɛ lɛ, abaanyɛ anyɛ wɔnɔ koni wɔkɛ Kristofoi ashishitoo mlai akatsu nii. Nɔnyɛɛ nɛɛ baanyɛ ajɛ wɔnanemɛi skulbii, wɔkutsoŋbii, loo mɛi ni wɔkɛtsuɔ nii ni miibɔ mɔdɛŋ koni amɛha wɔkɛ wɔhe awo jeŋba gbonyo mli, wɔkaye anɔkwa, loo wɔkɛ wɔhe awo nifeemɔi gbohii krokomɛi amli lɛ aŋɔɔ. Amɛbaanyɛ amɛfee nibii ni baaha wɔnu he akɛ shishitoo mlai kpakpai ni wɔhiɔ shi yɛ naa lɛ tsɔɔ akɛ wɔhiɛ gbeleko. Kɛ́ eba lɛ nakai lɛ, te esa akɛ wɔfee wɔnii wɔha tɛŋŋ?

Kasemɔ Mɛi ni Ebuuu Hiɛgbele Lɛ

Bɔni afee ni Yesu aya nɔ aye Yehowa anɔkwa lɛ, agbe lɛ yɛ gbɛ ni haa mɔ hiɛ shwieɔ shi fe fɛɛ lɛ nɔ. “Emia ehiɛ yɛ sɛŋmɔtso lɛ he amanehulu lɛ mli, ni ebuuu hiɛgbele lɛ.” (Heb. 12:2) Yesu henyɛlɔi lɛ gbála ehiɛ mãi, amɛfɛ̃ lajɔ kɛshwie ehe, amɛjie etade yɛ ehe, amɛyi lɛ, amɛsɛŋ lɛ, ni amɛye ehe fɛo. (Mar. 14:65; 15:29-32) Shi Yesu ebuuu hiɛgbele ni kulɛ amɛmiitao ni amɛkɛba enɔ lɛ. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Ehaaa amɛnifeemɔ lɛ aná enɔ hewalɛ. Yesu le akɛ ehiɛ eshwieko shi yɛ Yehowa hiɛ, ni etaooo gbɔmɛi ahiɛnyam. Eyɛ mli akɛ Yesu gbo nyɔji agbele moŋ, shi Yehowa ha ehiɛ ba nyam kɛtsɔ shi ni etee lɛ kɛ hegbɛ ni yɔɔ nyam fe fɛɛ ni ekɛha lɛ lɛ nɔ. Wɔkaneɔ yɛ Filipibii 2:8-11 lɛ akɛ: “[Kristo Yesu] ba ehe shi ni ebo toi kɛtee gbele mli, kɛtee sɛŋmɔtso nɔ gbele mli tete. Enɛ hewɔ hu ni Nyɔŋmɔ wó enɔ gojoo, ni eduro lɛ gbɛ́i ní tá gbɛ́i fɛɛ gbɛ́i nɔ, koni mɛi ni yɔɔ ŋwɛi kɛ mɛi ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ kɛ mɛi ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ shishi lɛ anakutso fɛɛ nakutso akula shi yɛ Yesu gbɛ́i lɛ amli, ní lilɛi fɛɛ lilɛi agbá mli kpoo ákɛ Yesu Kristo ji Nuŋtsɔ kɛwo tsɛ Nyɔŋmɔ lɛ hiɛ nyam.”

Yesu le akɛ gbɛ nɔ ni abaatsɔ agbe lɛ lɛ baaha ehiɛ ashwie shi. Egba Nyɔŋmɔ Bi lɛ naa akɛ kɛ́ abu lɛ fɔ akɛ eji musubɔlɔ lɛ, ebaanyɛ eha agbe e-Tsɛ lɛ he guɔ. Yesu kpa Yehowa fai koni ekaha etsɔ hiɛshishwiemɔ ni tamɔ nɛkɛ mli. Esɔle akɛ: “Jiemɔ kpulu nɛɛ yɛ minɔ.” Shi kɛlɛ Yesu tee nɔ efee Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii. (Mar. 14:36) Fɛɛ sɛɛ lɛ, Yesu damɔ shihilɛi ni jaraa ni ekɛkpe lɛ naa ni ebuuu hiɛgbele lɛ. Kɛfata he lɛ, ele akɛ mɛi ni kpɛlɛɔ susumɔi ni ehe shi yɛ ebeaŋ lɛ fɛɛ nɔ lɛ ji mɛi ni baabu hiɛgbele ni tamɔ nakai. Ekã shi faŋŋ akɛ Yesu ekpɛlɛɛɛ nakai susumɔi lɛ anɔ.

Amɔmɔ Yesu kaselɔi lɛ hu ni agwao amɛ. Enɛ ha amɛhiɛ shwie shi yɛ mɛi ahiɛ. Agbe amɛhe guɔ ni abuuu amɛ hu. Shi no tsiii amɛ kpu po. Anɔkwa kaselɔi lɛ haaa susumɔ ni ehe shi lɛ aná amɛnɔ hewalɛ ni amɛbuuu hiɛgbele hu. (Mat. 10:17; Bɔf. 5:40; 2 Kor. 11:23-25) Amɛle akɛ esa akɛ ‘amɛwó amɛsɛŋmɔtso lɛ amɛtere ni amɛnyiɛ Yesu sɛɛ’ daa.—Luka 9:23, 26.

Ni wɔ hu? Nibii ni je lɛ buɔ akɛ eji kwashiai asaji, gbɔjɔmɔ nii, kɛ nii ni abuuu lɛ, Nyɔŋmɔ buɔ nibii nɛɛ akɛ nilee saji, hewalɛ nii, kɛ nii ni yɔɔ nyam. (1 Kor. 1:25-28) Ani kɛ́ wɔha susumɔi ni ehe shi lɛ kɛkɛ ná wɔnɔ hewalɛ lɛ, no etsɔŋ akɛ wɔmiiye kwashiai asane ni wɔkwɛɛɛ nii kɛyaaa shɔŋŋ?

Kɛ́ mɔ ko miitao ákɛ akɛ woo aha lɛ lɛ, ehaa je lɛ susumɔi náa enɔ hewalɛ. Shi taakɛ Yesu kɛ esɛɛnyiɛlɔi ni hi shi yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli lɛ fee lɛ, wɔ hu wɔmiisumɔ ni wɔkɛ Yehowa afee wɔ-Naanyo. No hewɔ lɛ, wɔkɛ woo baaha nɔ ni ebuɔ akɛ esa woo lɛ, ni nɔ ni ebuɔ akɛ eyɛ hiɛgbele lɛ, wɔ hu wɔbaabu lɛ nakai.

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 4]

Yesu haaa nɔ ni je lɛ buɔ akɛ eji hiɛgbele lɛ aná enɔ hewalɛ