Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

“Nyɛdaa Foi Lɛ . . . Koni Nyɛnine Ashɛ Nɔ”

“Nyɛdaa Foi Lɛ . . . Koni Nyɛnine Ashɛ Nɔ”

“Nyɛdaa Foi Lɛ . . . Koni Nyɛnine Ashɛ Nɔ”

“Nyɛdaa foi lɛ nakai, koni nyɛnine ashɛ nɔ.”—1 KOR. 9:24.

1, 2. (a) Mɛni Paulo kɛtsu nii kɛwo Hebri Kristofoi lɛ hewalɛ? (b) Mɛni awoɔ Nyɔŋmɔ tsuji ŋaa koni amɛfee?

BƆFO Paulo kɛ mfonirifeemɔŋ wiemɔ ko ni sa jogbaŋŋ tsu nii yɛ wolo ni eŋma eyaha Hebribii lɛ mli koni ekɛwo enyɛmimɛi Kristofoi lɛ hewalɛ. Ekai amɛ akɛ jeee amɛ pɛ amɛdaa wala he foi lɛ. ‘Odasefoi babaoo ni tamɔ atatu’ ni eda foi lɛ eko amɛgbe naa lɛ ebɔle amɛ. Kɛ́ Hebri Kristofoi lɛ ha nibii ni nakai anɔkwafoi lɛ fee kɛ bɔ ni amɛmia amɛhiɛ waa kɛgbe foidamɔ lɛ naa lɛ hi amɛjwɛŋmɔŋ lɛ, no baawo amɛ hewalɛ koni amɛkɛ hiɛmiamɔ ada foi lɛ ni amɛnijiaŋ akaje wui.

2 Yɛ nikasemɔ ni tsɔ hiɛ lɛ mli lɛ, wɔsusu ‘odasefoi ni tamɔ atatu’ lɛ ateŋ mɛi komɛi ashihilɛ he. Amɛ fɛɛ amɛkɛ amɛnifeemɔ tsɔɔ akɛ hemɔkɛyeli ni gbugbaaa ni amɛná lɛ ji nɔ ni ye ebua amɛ ni amɛye Nyɔŋmɔ anɔkwa, ni amɛtee nɔ amɛmia amɛhiɛ kɛgbe foidamɔ lɛ naa lɛ. Wɔbaanyɛ wɔkase nɔ ko kɛjɛ foidamɔ lɛ naa ni amɛgbe lɛ mli. Taakɛ wɔna yɛ nakai nikasemɔ lɛ mli lɛ, Paulo wo enyɛmimɛi Kristofoi ni wɔ hu wɔfata he lɛ ŋaa akɛ: “Nyɛhaa wɔkɛ jatsu fɛɛ jatsu aŋmɛa shi, kɛ esha ni ebɔle wɔhe kpula lɛ, ní wɔkɛ tsuishitoo [hiɛmiamɔ, NW] ada foi ni kã wɔhiɛ lɛ.”—Heb. 12:1.

3. Beni Paulo wie Helabii afoidamɔ lɛ he lɛ, no mli lɛ mɛni etsɔɔ lɛ?

3 Wolo ko (Backgrounds of Early Christianity) wie akɛ, “Helabii lɛ hiɛɔ amɛhe efoji kɛshiɔ akaŋ yɛ foidamɔ” ní no mli lɛ eji kpɔiaŋgbɔlemɔ nifeemɔi ni ehe shi waa lɛ ateŋ ekome lɛ mli. * Foidalɔi nɛɛ jieɔ nɔ fɛɛ nɔ ni baaha amɛhe atsii amɛ loo egbala amɛsɛɛ lɛ amɛshwieɔ shi. Eyɛ mli akɛ amɛhe ni amɛhiɛ efoji lɛ bɛ hiŋmɛi nɔ, ni esaaa hu moŋ, shi nɔ ni ha amɛfee nakai ji akɛ, amɛsumɔɔɔ ní nɔ ko woɔ amɛnajiaŋ, bɔni afee ni amɛnine ashɛ juromɔnɔ lɛ nɔ. Nɔ ni Paulo tsɔɔ ji akɛ, esa akɛ mɛi ni miisumɔ ni amɛnine ashɛ juromɔnɔ lɛ nɔ lɛ ajie nɔ fɛɛ nɔ ni haŋ amɛnyɛ amɛda wala he foi lɛ jogbaŋŋ lɛ kɛjɛ amɛhe. Ŋaawoo nɛɛ sa jogbaŋŋ kɛha Kristofoi ni hi shi yɛ nakai beaŋ lɛ, ni nakai nɔŋŋ eji kɛha wɔ hu. Mɛɛ jatsui baanyɛ aha wɔnine akashɛ wala he foidamɔ juromɔnɔ lɛ nɔ?

“Wɔkɛ Jatsu Fɛɛ Jatsu Aŋmɛa Shi”

4. Mɛni hé mɛi ni hi shi yɛ Noa beaŋ lɛ ajwɛŋmɔ?

4 Paulo wo wɔ ŋaa akɛ ‘wɔkɛ jatsu fɛɛ jatsu aŋmɛ shi.’ Jatsu nɛɛ damɔ shi kɛha nibii fɛɛ ni haŋ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ kɛ wɔnyɛmɔ fɛɛ ada foi lɛ. Mɛni ji jatsui nɛɛ ekomɛi? Kɛ́ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ tee Noa, ni ji mɛi ni Paulo tsĩ amɛtã lɛ ateŋ mɔ kome nɔ lɛ, wɔkaiɔ nɔ ni Yesu wie akɛ: “Bɔ ni ba mli yɛ Noa gbii lɛ amli lɛ, nakai nɔŋŋ baaba yɛ gbɔmɔbi lɛ gbii lɛ amli hu” lɛ. (Luka 17:26) No mli lɛ jeee hiɛkpatamɔ ni baaba ni anako enɔ dã lɛ he titri Yesu wieɔ lɛ; shi moŋ eewie bɔ ni mɛi baaba amɛjeŋ amɛha lɛ he. (Nyɛkanea Mateo 24:37-39.) Mɛi babaoo ni hi shi yɛ Noa beaŋ lɛ sumɔɔɔ ni amɛkaseɔ Nyɔŋmɔ he nii, aahu po ni amɛaafee nibii ni saa ehiɛ. Mɛni hé amɛjwɛŋmɔ? Jeee nibii wuji. Shi moŋ nibii ní amɛfeɔ daa gbi, tamɔ niyeli, ninumɔ, kɛ gbalashihilɛ mlibotemɔ. Yesu tsɔɔ akɛ amɛnaagba lɛ diɛŋtsɛ ji akɛ, “amɛhiɛ bɛ amɛhe nɔ.”

5. Mɛni baanyɛ aye abua wɔ koni wɔda foi lɛ kɛgbe naa?

5 Taakɛ ebalɛ yɛ Noa kɛ eweku lɛ gbɛfaŋ lɛ, wɔ hu wɔyɛ nibii babaoo ni esa akɛ wɔfee daa gbi. Esa akɛ wɔtsu nii koni wɔkɛkwɛ wɔ diɛŋtsɛ wɔhe kɛ wɔweku lɛ. Enɛ baanyɛ ahé wɔbe, wɔhewalɛ, kɛ nibii krokomɛi waa. Akɛni ŋmɛnɛ lɛ ewaa dani mɔ nine tekeɔ etsɛŋ hewɔ lɛ, ewaaa akɛ mɔ aaafee yeyeeye yɛ shihilɛ mli hiamɔ nii ahewɔ. Akɛni wɔji Kristofoi ni wɔjɔɔ wɔhe nɔ hewɔ lɛ, wɔyɛ teokrase sɔ̃i ni he hiaa waa hu ni esa akɛ wɔtsu he nii. Wɔshiɛɔ, wɔsaa wɔhe kɛha Kristofoi akpeei, wɔyaa kpeei nɛɛ, ni wɔfeɔ aŋkro nikasemɔ kɛ weku jamɔ bɔni afee ni wɔhe awa yɛ mumɔŋ. Noa hu fee nibii pii kɛsɔmɔ Nyɔŋmɔ, ni kɛlɛ, bɔ ni afã lɛ lɛ, “nakai pɛpɛɛpɛ efee.” (1 Mose 6:22) Yɛ anɔkwale mli lɛ, ja wɔgbɔ jatsu ni esa akɛ wɔtere lɛ nɔ kwraa, ní wɔholeee jatsui ni he ehiaaa wɔtereee, dani wɔbaanyɛ wɔda Kristofoi afoi lɛ wɔgbe naa.

6, 7. Mɛɛ Yesu ŋaawoo esa akɛ ehi wɔjwɛŋmɔŋ?

6 Mɛni Paulo tsɔɔ beni ekɛɛ akɛ wɔkɛ “jatsu fɛɛ jatsu” aŋmɛ shi lɛ? Eji anɔkwale akɛ wɔyɛ sɔ̃i komɛi ni wɔnyɛŋ wɔjo amɛnaa foi. Shi beni wɔtsuɔ sɔ̃i nɛɛ ahe nii lɛ, esa akɛ wɔha Yesu wiemɔi nɛɛ ahi wɔjwɛŋmɔŋ: “Nyɛkahaoa nyɛhe nyɛkɛɛa akɛ: Mɛni wɔɔye, aloo mɛni wɔɔnu, mɛni hu wɔɔŋɔha wɔhe? Ejaakɛ nii nɛɛ fɛɛ sɛɛ jeŋmajiaŋbii lɛ diɔ. Shi nyɛtsɛ lɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ le akɛ nii nɛɛ fɛɛ he miihia nyɛ.” (Mat. 6:31, 32) Nɔ ni Yesu wie lɛ tsɔɔ akɛ, kɛ́ wɔkwɛɛɛ jogbaŋŋ lɛ, shihilɛ mli hiamɔ nibii tamɔ niyenii kɛ hehaanɔ po baanyɛ abatsɔ jatsu loo gbɛtsiinii aha wɔ.

7 Jwɛŋmɔ Yesu wiemɔi nɛɛ anɔ: “Nyɛtsɛ lɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ le akɛ nii nɛɛ fɛɛ he miihia nyɛ.” Enɛ tsɔɔ akɛ Yehowa, ni ji wɔ-Tsɛ ni yɔɔ ŋwɛi lɛ baaha wɔ wɔhiamɔ nibii. Yɛ anɔkwale mli lɛ, wiemɔ ni Yesu wie akɛ “nii nɛɛ fɛɛ” he miihia wɔ lɛ etsɔɔɔ akɛ wɔnine baashɛ nibii fɛɛ ni wɔshweɔ lɛ anɔ. Ni kɛlɛ, Yesu kɛɛ wɔkafee yeyeeye yɛ ‘nii ni jeŋmajiaŋbii lɛ diɔ sɛɛ’ lɛ ahe. Mɛni hewɔ? Sɛɛ mli lɛ, ewo etoibolɔi lɛ ŋaa akɛ: “Nyɛhiɛ ahia nyɛhe nɔ, koni fufeemɔ kɛ dãatɔɔ kɛ daaŋ-ŋmaa he haomɔi akahe nyɛtsuii, ni nakai gbi lɛ miibati nyɛ shi trukaa . . . tamɔ tsɔne.”—Luka 21:34, 35.

8. Mɛni hewɔ amrɔ nɛɛ ji be ni esa akɛ ‘wɔkɛ jatsu fɛɛ jatsu aŋmɛ shi’ lɛ?

8 Kpãa ni abaatse lɛ yɛ wɔhiɛ kpaakpa. Kwɛ bɔ ni ebaafee dɔlɛ sane kɛ́ wɔloo jatsui ni he ehiaaa wɔshwie wɔ nɔ, ní nomɛi ha wɔje foidamɔ lɛ mli beni eshwɛ fioo ni wɔbaatse kpãa lɛ nɛɛ! No hewɔ lɛ, nilee yɛ bɔfo Paulo ŋaawoo nɛɛ mli akɛ: “Ninámɔ kpeteŋkpele ji Nyɔŋmɔjamɔ, kɛji mɔ ko mii shɛ enii ahe lɛ.” (1 Tim. 6:6) Kɛ́ wɔkɛ Paulo wiemɔi lɛ tsu nii lɛ, ebaafee mlɛo eha wɔ akɛ wɔnine aaashɛ juromɔnɔ lɛ nɔ.

“Esha ni Ebɔle Wɔhe Kpula Lɛ”

9, 10. (a) Mɛni wiemɔ “esha ni ebɔle wɔhe kpula lɛ” tsɔɔ? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ nibii baanyɛ abala wɔnaji?

9 Kɛfata “jatsu fɛɛ jatsu” ni Paulo kɛɛ wɔkɛŋmɛ shi lɛ he lɛ, etsɔɔ hu akɛ esa akɛ wɔkɛ “esha ni ebɔle wɔhe kpula lɛ” aŋmɛ shi. Mɛni ji no? Akɛ Hela wiemɔ ni atsɔɔ shishi akɛ “ebɔle wɔhe kpula lɛ” tsu nii yɛ ŋmalɛ nɛɛ pɛ mli yɛ Biblia lɛ mli. Woloŋlelɔ Albert Barnes tsɔɔ mli akɛ: “Taakɛ bɔ ni foidalɔ ko baakwɛ jogbaŋŋ koni ekawo atade ko ni baabala enaji bɔ ni haŋ eda foi lɛ jogbaŋŋ lɛ, nakai nɔŋŋ esa akɛ Kristofonyo aŋmɛɛ nɔ fɛɛ nɔ ni tamɔ nakai lɛ he.” Mɛɛ gbɛ nɔ Kristofonyo ko baanyɛ eha nɔ ko abala lɛ, ni no aha ehemɔkɛyeli lɛ agbɔjɔ?

10 Kristofonyo hemɔkɛyeli nyɛŋ atã shwiaa nɔŋŋ. Etãa fiofio, ni ebaalɛ yɛ gbɛ ni yɔɔ nigii nɔ po. Paulo bɔ kɔkɔ yɛ wolo ni eŋma lɛ shishijee gbɛ akɛ wɔkwɛ jogbaŋŋ ni “wɔkakplaŋ,” ní agbɛnɛ hu ‘wɔkaná tsui fɔŋ ni heee yeee.’ (Heb. 2:1; 3:12) Kɛ́ foidalɔ ko atade bala enaji lɛ, bei pii lɛ egbeɔ shi. Kɛ́ ele akɛ atade ko baanyɛ abala enaji shi eku ehiɛ eshwie nɔ lɛ, ebaanyɛ egbee shi. Shi mɛni hewɔ ekolɛ eku ehiɛ eshwie oshara ni baanyɛ aba lɛ nɔ lɛ? Ekolɛ efee anyagba, ena ehe akɛ ehe esa, loo ekolɛ eha nibii krokomɛi hé ejwɛŋmɔ. Mɛni wɔbaanyɛ wɔkase kɛjɛ Paulo ŋaawoo lɛ mli?

11. Mɛɛ nibii baanyɛ aha wɔkɛ wɔhemɔkɛyeli lɛ ayasha shi?

11 Esa akɛ wɔle akɛ nibii komɛi yɛ ni kɛ́ wɔmiifee lɛ, no baanyɛ aha fiofio lɛ wɔkɛ wɔhemɔkɛyeli lɛ ayasha shi. Woloŋlelɔ kroko wie “esha ni ebɔle wɔhe kpula lɛ” he akɛ eji “esha ni náa wɔnɔ hewalɛ fe fɛɛ, ni wɔshihilɛ, wɔsu kɛ baŋ, kɛ mɛi ni wɔkɛbɔɔ lɛ ji nɔ ni haa ebaa lɛ nakai.” Nɔ ni etaoɔ etsɔɔ ji akɛ, wɔshihilɛ, wɔ diɛŋtsɛ wɔgbɔjɔmɔi, kɛ mɛi ni wɔkɛbɔɔ lɛ baanyɛ aná wɔnɔ hewalɛ waa. Nibii nɛɛ baanyɛ agbɔjɔ wɔhemɔkɛyeli lɛ, loo amɛha wɔkɛyasha shi po.—Mat. 13:3-9.

12. Mɛɛ kɔkɔbɔi esa akɛ wɔbo toi bɔni afee ni wɔkɛ wɔhemɔkɛyeli lɛ akayasha shi?

12 Tsulɔ anɔkwafo kɛ nilelɔ lɛ ebɔ wɔ kɔkɔ shii abɔ koni wɔkwɛ jogbaŋŋ yɛ nibii ni wɔkɛ wɔhiŋmɛi kwɛɔ kɛ nibii ni wɔboɔ toi lɛ ahe, ejaakɛ nibii nɛɛ náa wɔtsui kɛ wɔjwɛŋmɔ nɔ hewalɛ. Abɔɔ wɔ kɔkɔ hu koni wɔkwɛ jogbaŋŋ ní shika kɛ heloonaa nibii asɛɛdii akabala wɔnaji. Hiɛtserɛjiemɔi ni yɔɔ akɔnɔ, loo nibii hei fɛfɛji babaoo ni eba nɔ lɛ baanyɛ ahé wɔjwɛŋmɔ. Ebaafee nɔ ni yɔɔ oshara waa akɛ wɔɔnu he akɛ kɔkɔbɔɔ ni tamɔ nɛkɛ lɛ yɛ kpɛŋŋ tsɔ, loo ákɛ ekɔɔ mɛi komɛi pɛ ahe ejaakɛ nakai nibii lɛ nyɛŋ aná wɔnɔ hewalɛ. Nibii ni Satan je lɛ kɛbalaa mɛi anaji lɛ yɛ nigii ni amɛlakaa mɔ. Mɛi komɛi kɛ amɛhemɔkɛyeli lɛ eyasha shi ejaakɛ amɛfee anyagba, amɛbu amɛhe akɛ amɛle tsɔ, loo amɛha nibii krokomɛi hé amɛjwɛŋmɔ, ni nibii nɛɛ nɔŋŋ baanyɛ aha juromɔnɔ ni ji wala lɛ abɔ wɔ.—1 Yoh. 2:15-17.

13. Mɛni esa akɛ wɔfee koni nibii fɔji akaná wɔnɔ hewalɛ?

13 Daa gbi lɛ, wɔkɛ je lɛŋ bii sharaa, ni amɛwoɔ wɔ hewalɛ koni wɔkɛ je lɛŋ otii amamɔ wɔhiɛ, wɔba wɔjeŋ ni wɔsusu nii ahe tamɔ amɛ. (Nyɛkanea Efesobii 2:1, 2.) Shi bɔ ni wɔfeɔ wɔnii yɛ enɛɛmɛi ahe wɔhaa lɛ ni baatsɔɔ kɛji amɛbaaná wɔnɔ hewalɛ loo amɛnaŋ wɔnɔ hewalɛ. “Kɔɔyɔɔ” ni Paulo wie he lɛ mli eyi tɔ kɛ ebɔɔ. Esa akɛ wɔhiɛ ahi wɔhe nɔ daa koni kɔɔyɔɔ nɛɛ akasukɔ wɔ bɔ ni wɔnyɛŋ wɔmu, ní no ha wɔkpa foi lɛ damɔ. Mɛni baaye abua wɔ koni wɔya nɔ wɔda foi lɛ? Yesu da foi lɛ eko jogbaŋŋ kɛwula shi, ni ekɛfee nɔkwɛmɔnɔ ni fe fɛɛ ni esa akɛ wɔkase. (Heb. 12:2) Wɔbaanyɛ wɔkase Paulo hu, ejaakɛ eda foi ní Kristofoi daa lɛ eko, ni ewo enyɛmimɛi Kristofoi lɛ hewalɛ koni amɛkase lɛ.—1 Kor. 11:1; Fil. 3:14.

Te Wɔɔfee Tɛŋŋ ‘Wɔnine Ashɛ Nɔ’?

14. Te Paulo bu foi ni eda lɛ eha tɛŋŋ?

14 Te Paulo bu foi ni eda lɛ eha tɛŋŋ? Beni ekɛ Efeso asafoŋ onukpai lɛ wieɔ nɔ ni ji naagbee nɔ lɛ, ekɛɛ akɛ: “Mibuuu enɛɛmɛi ekome folo, ni miwala hu mibuuu akɛ ejara wa yɛ mihiɛ, beni afee ni mikɛ miishɛɛ agbe migbɛnyiɛmɔ lɛ kɛ sɔɔmɔ ni miná yɛ Nuŋtsɔ Yesu dɛŋ . . . lɛ naa.” (Bɔf. 20:24) Paulo miisumɔ ni ekɛ nɔ fɛɛ nɔ, ní ewala po fata he lɛ ashã afɔle koni enyɛ egbe foidamɔ lɛ naa. Paulo nu he akɛ kɛ́ eyanyɛɛɛ foidamɔ lɛ naa egbe lɛ, no lɛ deŋme fɛɛ ni egbo yɛ sanekpakpa lɛ hewɔ lɛ baafee efolo. Ni kɛlɛ ekɛ enine shiii etsitsi akɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ ebaagbe foidamɔ lɛ naa. (Nyɛkanea Filipibii 3:12, 13.) Beni eshwɛ fioo ebaagbo lɛ dani enyɛ ekɛɛ akɛ: “Ta kpakpa lɛ, miwuu; foidamɔ lɛ, mida migbe naa; hemɔkɛyeli lɛ, mihiɛ mli tswɛ.”—2 Tim. 4:7.

15. Mɛɛ hewalɛ Paulo wo enyɛmimɛi ní ekɛdaa foi lɛ?

15 Agbɛnɛ hu, Paulo shwe waa akɛ enyɛmimɛi Kristofoi lɛ akaje foidamɔ lɛ mli shi moŋ amɛda kɛgbe naa. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ewo Kristofoi ni yɔɔ Filipi lɛ hewalɛ koni amɛmia amɛhiɛ kɛtsu amɛ diɛŋtsɛ amɛyiwalaheremɔ lɛ he nii. Esa akɛ ‘amɛhiɛ wala wiemɔ lɛ mli’ ni awa. Etee nɔ ekɛɛ akɛ: “Koni etsɔ shwãanɔ eha mi yɛ Kristo gbi lɛ nɔ, akɛ mifoijee lɛ efeee yaka ni mideŋmegbomɔ lɛ hu efeee efolo.” (Fil. 2:16) Paulo wo Kristofoi ni yɔɔ Korinto lɛ hu hewalɛ akɛ: “Nyɛdaa foi lɛ nakai, koni nyɛnine ashɛ [juromɔnɔ lɛ] nɔ.”—1 Kor. 9:24.

16. Mɛni hewɔ esa akɛ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ ama juromɔnɔ lɛ nɔ lɛ?

16 Kɛ́ mɔ ko miida foi kakadaŋŋ kɛmiijɛ he kome kɛmiiya he kroko lɛ, shishijee mli lɛ enaaa kpãa ni esa akɛ etse lɛ yɛ ehiɛ. Ni kɛlɛ, ekɛ ejwɛŋmɔ maa kpãa lɛ tsemɔ nɔ. Kɛ́ eshwɛ fioo ni ebaatse kpãa lɛ, ekɛ ejwɛŋmɔ maa kpãa lɛ tsemɔ nɔ waa po fe tsutsu lɛ. Esa akɛ wɔ hu wɔfee nakai nɔŋŋ yɛ foi ni wɔdaa lɛ mli. Esa akɛ wɔkɛ wɔjwɛŋmɔ ama juromɔnɔ lɛ nɔ. No baaye abua wɔ koni wɔnine ashɛ nɔ.

17. Mɛɛ gbɛ nɔ hemɔkɛyeli yeɔ ebuaa wɔ koni wɔkɛ wɔhiɛ ama juromɔnɔ lɛ nɔ?

17 Paulo ŋma akɛ: “Hemɔkɛyeli ji nii ni mɛi ahiɛ kã nɔ lɛ anɔ hewalɛnamɔ kɛ nii ni anaaa lɛ anɔmimaa.” (Heb. 11:1) Abraham kɛ Sara ná he miishɛɛ akɛ amɛaashi ogbɔjɔ shihilɛ ni amɛyɔɔ mli lɛ, ní amɛyatsɔmɔ ‘gbɔi kɛ mɛikpɔji yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ.’ Mɛni ye ebua amɛ? ‘Amɛna [Nyɔŋmɔ shiwoi lɛ amlibaa] lɛ yɛ shɔŋŋ.’ Mose kpoo “Mizraim jwetrii lɛ” kɛ ‘esha mli ŋɔɔmɔ ni eeeye be fioo ko’ lɛ. Mɛni ha ená hemɔkɛyeli kɛ ekãa kɛfee nakai? ‘Ekwɛ nyɔmɔwoo lɛ.’ (Heb. 11:8-13, 24-26) Eja gbɛ akɛ Paulo kɛ wiemɔ ni ji “hemɔkɛyeli” lɛ je mɛi nɛɛ ateŋ mɔ fɛɛ mɔ he sane ni ewie lɛ shishi. Hemɔkɛyeli ye ebua amɛ ni amɛkwɛ nii kɛteke kai kɛ shihilɛi ni mli wawai ni amɛkɛkpeɔ no mli lɛ, ni amɛyɔse nɔ ni Nyɔŋmɔ feɔ ehaa amɛ kɛ nɔ ni ebaafee wɔsɛɛ lɛ.

18. Mɛni esa akɛ wɔfee koni wɔnyɛ wɔkpoo “esha ni ebɔle wɔhe kpula lɛ”?

18 Kɛ́ wɔjwɛŋ hii kɛ yei ni yɔɔ hemɔkɛyeli ni atsĩ amɛ tã yɛ Hebribii yitso 11 lɛ ahe, ni wɔkase amɛnɔkwɛmɔnɔ lɛ, wɔbaanyɛ wɔná hemɔkɛyeli ni wɔkpoo “esha ni ebɔle wɔhe kpula lɛ.” (Heb. 12:1) Kɛfata he lɛ, wɔbaanyɛ ‘wɔyɔseyɔsee wɔhe, koni wɔhiɛ adɔ suɔmɔ kɛ nitsumɔi kpakpai ahe’ kɛtsɔ mɛi ni miijie hemɔkɛyeli ni tamɔ nɛkɛ kpo ni wɔkɛ amɛ aaakpe kutuu lɛ nɔ.—Heb. 10:24.

19. Mɛni hewɔ ehe hiaa ni oya nɔ oda foi lɛ amrɔ nɛɛ lɛ?

19 Wɔgbe foidamɔ lɛ naa wɔtã. Eshwɛ fioo ni wɔbaatse kpãa lɛ. Kɛ́ wɔná hemɔkɛyeli ni Yehowa ye ebua wɔ lɛ, wɔ hu wɔbaanyɛ ‘wɔkɛ jatsu fɛɛ jatsu aŋmɛ shi, kɛ esha ni ebɔle wɔhe kpula lɛ.’ Hɛɛ, wɔbaanyɛ wɔda foi lɛ yɛ gbɛ ni baaha wɔnine ashɛ juromɔnɔ—jɔɔmɔi ni Yehowa, wɔ-Nyɔŋmɔ kɛ wɔ-Tsɛ lɛ ewo he shi—lɛ nɔ.

[Shishigbɛ niŋmaa]

^ kk. 3 Yudafoi ni hi shi yɛ blema lɛ bu foidamɔ nɛɛ akɛ esaaa kwraa. Apokrifa wolo ni ji 2 Makabibii lɛ tsɔɔ akɛ, beni osɔfonukpa Jason, ni ji hemɔkɛyeli kwalɔ lɛ miitao ni ama Helabii ashwɛmɔhe lɛ eko yɛ Yerusalem lɛ, Yudafoi babaoo amli wo la.—2 Makabibii 4:7-17.

Ani Okaiɔ?

• Mɛɛ gbɛ nɔ wɔɔtsɔ wɔkɛ “jatsu fɛɛ jatsu” aŋmɛ shi?

• Mɛni baanyɛ aha Kristofonyo ko kɛ ehemɔkɛyeli lɛ ayasha shi?

• Mɛni hewɔ esa akɛ wɔha wɔhiɛ ahi juromɔnɔ lɛ nɔ lɛ?

[Nikasemɔ lɛ he Sanebimɔi]

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 23]

Mɛni ji “esha ni ebɔle wɔhe kpula lɛ,” ni mɛɛ gbɛ nɔ ebaanyɛ ebala wɔnaji?