Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Mɛni Yei Feɔ Koni Yehowa Yiŋtoo Aba Mli?

Mɛni Yei Feɔ Koni Yehowa Yiŋtoo Aba Mli?

“Yei ni shiɛɔ kunimyeli [loo sane kpakpa] lɛ fa babaoo.”LALA 68:12.

1, 2. (a) Mɛɛ nikeenii Nyɔŋmɔ kɛhã Adam? (b) Mɛni hewɔ Nyɔŋmɔ bɔ yoo ehã Adam lɛ? (Kwɛmɔ mfoniri ni yɔɔ nikasemɔ lɛ shishijee lɛ.)

YIŊTOO pɔtɛɛ ko hewɔ Yehowa bɔ shikpɔŋ lɛ. Ebɔ koni “ahi nɔ.” (Yes. 45:18) Adam, ni ji klɛŋklɛŋ adesa ni Nyɔŋmɔ bɔ lɛ eye emuu, ni Nyɔŋmɔ fee trom fɛfɛo ko ehã lɛ koni ehi mli, no ji Eden trom lɛ. Adam ná tsei babaoo, nujɔi, kɛ kooloi ni yɔɔ mli lɛ ahe miishɛɛ waa. Shi no mli lɛ, eshwɛ lɛ nɔ kome ko ni he hiaa waa. Akɛni Yehowa le enɛ hewɔ lɛ, ewie akɛ: “Ehiii akɛ gbɔmɔ lɛ kome hiɔ shi; mafee hefatalɔ ko ni sa lɛ mahã lɛ.” Kɛkɛ ni Nyɔŋmɔ hã wɔ ni tsii nyɔ Adam nɔ, ni ejie eŋmawui lɛ eko, ni eŋɔ “ŋmawu . . . lɛ efee yoo.” Be ni Adam hiɛ tsɛ̃ lɛ, emii shɛ ehe naakpa! Adam wie akɛ: “Agbɛnɛ enɛ ji wu ni jɛ miwui lɛ amli kɛ loo ni jɛ miheloo lɛ mli.”1 Mose 2:18-23.

2 Yoo ni Nyɔŋmɔ bɔ hã Adam lɛ ji nikeenii ko ni nɔ bɛ, ejaakɛ eji nuu lɛ yelikɛbualɔ ni sa jogbaŋŋ. Agbɛnɛ hu, ebaafɔ bii, ni no hu ji hegbɛ ko ni nɔ bɛ. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Adam tsɛ eŋa lɛ gbɛ́i Hawa, ejaakɛ lɛ ji hiɛkãlɔi fɛɛ anyɛ.” (1 Mose 3:20) Adam kɛ Hawa ná hegbɛ lɛ akɛ amɛbaafɔ adesai ni eye emuu, ní amɛyi shikpɔŋ lɛ nɔ obɔ. Enɛ ji nikeenii kpele diɛŋtsɛ! Kulɛ fiofio lɛ, shikpɔŋ muu lɛ fɛɛ baatsɔ  paradeiso fɛfɛo ní adesai ni eye emuu eyi nɔ obɔ, ni amɛmiikwɛ adebɔɔ nibii krokomɛi lɛ anɔ.1 Mose 1:27, 28.

3. (a) Mɛni kulɛ esa akɛ Adam kɛ Hawa afee koni Nyɔŋmɔ ajɔɔ amɛ, shi mɛni amɛfee? (b) Mɛɛ sanebimɔi ahe wɔbaasusu?

3 Kɛ́ Yehowa baajɔɔ Adam kɛ Hawa lɛ, ja amɛbo lɛ toi, ní amɛkpɛlɛ enɔ akɛ amɛnɔyelɔ. (1 Mose 2:15-17) Ja amɛtee nɔ amɛye Nyɔŋmɔ anɔkwa dani amɛbaanyɛ amɛtsu nɔ hewɔ ni Nyɔŋmɔ bɔ amɛ lɛ he nii. Shi dɔlɛ sane ji akɛ, Satan, ni ji “blema onufu lɛ” laka amɛ, ni amɛgbo Nyɔŋmɔ nɔ toi. (Kpoj. 12:9; 1 Mose 3:1-6) Te toigbele nɛɛ sa yei ahe ehã tɛŋŋ? Mɛni yei anɔkwafoi ni hi shi yɛ blema lɛ fee? Mɛni hewɔ abaanyɛ akɛɛ akɛ Kristofoi yei ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ ayi “fa babaoo” lɛ?Lala 68:12.

NƆ NI JƐ TOIGBELE LƐ MLI KƐBA

4. Namɔ Yehowa shwa yɛ esha ni Adam kɛ Hawa fee lɛ he?

4 Be ni Yehowa bi Adam nɔ hewɔ ni egbo toi lɛ, naajiemɔ nɔŋŋ ni ekɛhã ji: “Yoo lɛ ni oŋɔfata mihe lɛ, lɛ ehã mi tso lɛ yibii lɛ eko, ni miye.” (1 Mose 3:12) Yɛ nɔ najiaŋ ni Adam baakpɛlɛ etɔmɔ lɛ nɔ lɛ, eshwa yoo ni Nyɔŋmɔ kɛhã lɛ lɛ, kɛ Nyɔŋmɔ, mɔ ni bɔ yoo lɛ ehã lɛ lɛ moŋ. Adam kɛ Hawa fɛɛ tɔ̃, shi Adam ji mɔ ni Yehowa shwa. Enɛ hewɔ ni bɔfo Paulo kɛɛ akɛ, “gbɔmɔ kome [Adam] nɔ esha tsɔ kɛba je lɛŋ, ni gbele tsɔ esha nɔ kɛba” lɛ.Rom. 5:12.

5. Mɛni gbɛ ni Yehowa eŋmɛ adesai koni amɛ diɛŋtsɛ amɛye amɛhe nɔ lɛ ehã ana faŋŋ?

5 Satan laka wɔ-klɛŋklɛŋ fɔlɔi lɛ akɛ, esaaa akɛ amɛhãa Yehowa yeɔ amɛnɔ. Enɛ tee sanebimɔ ko ni he hiaa waa shi, ni no ji: Namɔ esa akɛ eye adesai anɔ? Bɔ ni afee ni aná hetoo lɛ shi kome nyɔŋlo lɛ, Nyɔŋmɔ eŋmɛ adesai gbɛ koni amɛye amɛ diɛŋtsɛ amɛhe nɔ kɛyashi be ko. Ele akɛ nɔ ni baajɛ mli kɛba lɛ baahã efee faŋŋ akɛ, adesai nyɛŋ aye amɛ diɛŋtsɛ amɛhe nɔ. Yɛ afii ohai abɔ ni eho lɛ amli lɛ, enɛ ehã adesai kɛ osharai ni eko nyiɛ eko sɛɛ ekpe. Yɛ afii 100 ni eho lɛ pɛ mli lɛ, tai ehã mɛi aaafee 100,000,000 egboi. No hewɔ lɛ, odaseyelii babaoo yɛ ni tsɔɔ lɛɛlɛŋ akɛ, “adesa ní nyiɛ nɛɛ, bɔ ni eeetsɔ ejaje enajifaamɔi ehã lɛ, ebɛ edɛŋ.” (Yer. 10:23) No hewɔ ni anɔkwa Kristofoi fɛɛ kpɛlɛɔ Yehowa nɔ akɛ amɛ-Nɔyelɔ lɛ.Nyɛkanea Abɛi 3:5, 6.

6. Yɛ hei babaoo lɛ, te abuɔ yei ahãa tɛŋŋ?

6 Hii kɛ yei fɛɛ miina nɔ yɛ je nɛɛ ni kã Satan hewalɛ mli lɛ mli. (Jaj. 8:9; 1 Yoh. 5:19) Shi nibii komɛi ni afee ni ehiii kwraa lɛ, yei ji mɛi ni afee ashi. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, yɛ jeŋ fɛɛ lɛ, kɛ́ ahala yei etɛ lɛ, amɛteŋ mɔ kome wu loo ejɔle feɔ lɛ niseniianii. Yɛ hei komɛi lɛ, abuɔ hii kwraa fe yei, ejaakɛ asusuɔ akɛ hii ji mɛi ni kɛ́ amɛdara lɛ, amɛbaakwɛ amɛfɔlɔi, ni amɛ amɛbaahã weku lɛ gbɛ́i aya nɔ ahi shi. Ni yɛ maji komɛi anɔ hu lɛ, abuɔ yei akɛ amɛhe bɛ sɛɛnamɔ, ni no hewɔ lɛ, yɛ musufitemɔ gbɛfaŋ lɛ, akpataa abifabii yei ahiɛ fe hii.

7. Te Nyɔŋmɔ bɔ hii kɛ yei fɛɛ ehã tɛŋŋ?

7 Yehowa nyaaa niseniianii ni afeɔ yei lɛ he kwraa. Ekɛ yei yeɔ jogbaŋŋ, ni ebuɔ amɛ. Wɔnaa enɛ faŋŋ yɛ bɔ ni ebɔ Hawa ehã lɛ mli. Yehowa ebɔɔɔ lɛ akɛ Adam nyɔŋ, shi moŋ, ebɔ lɛ akɛ mɔ ni eye emuu, ni ebɔ lɛ kɛ sui kpakpai ni baahã efee hefatalɔ ni sa kɛhã Adam. Enɛ hewɔ lɛ, be ni Nyɔŋmɔ bɔ nii fɛɛ etã, ni ekwɛ “nibii fɛɛ ni efee lɛ,” ena akɛ, “ehi naakpa.” (1 Mose 1:31) Anɔkwa, ebɔ hii kɛ yei fɛɛ yɛ gbɛ kpakpa nɔ!

 YEI NI YEHOWA YE EBUA

8. (a) Ŋmɛnɛ lɛ, te mɛi babaoo feɔ amɛnii amɛhãa tɛŋŋ? (b) Be fɛɛ be lɛ, namɛi Yehowa yeɔ ebuaa?

8 Yɛ Yehowa nɔ toi ni agbo yɛ Eden trom lɛ mli lɛ sɛɛ lɛ, adesai etee nɔ amɛgbo Nyɔŋmɔ nɔ toi, amɛjeŋba efite kwraa. Biblia lɛ gba akɛ, gbɔmɛi baafee nibii gbohii yɛ “naagbee gbii” lɛ amli. Adesai anɔfɔŋfeemɔ lɛ mli ewo wu waa, ni no tsɔɔ faŋŋ akɛ, wɔyɛ “jaramɔ bei” amli lɛɛlɛŋ. (2 Tim. 3:1-5) Kɛ̃lɛ, yɛ nibii fɔji ni mɛi feɔ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, be fɛɛ be lɛ, ayɛ hii kɛ yei komɛi ni yeɔ Nyɔŋmɔ mlai lɛ anɔ, ní kpɛlɛɔ enɔ akɛ amɛ-Nɔyelɔ. Amɛkɛ amɛhiɛ fɔ̃ɔ Yehowa nɔ, ni eyeɔ ebuaa amɛ, ni efiɔ amɛsɛɛ hu.Nyɛkanea Lala 71:5.

9. Mɛi enyiɛ yi abaa yɛ Nu Afua lɛ mli, ni mɛni hewɔ abaa amɛyi lɛ?

9 Yɛ Noa beaŋ lɛ, Nyɔŋmɔ kɛ Nu Afua kpata mɛi fɔji ahiɛ, ni mɛi fioo ko pɛ yi ná wala. Kɛ́ Noa nyɛmimɛi hii kɛ yei yɛ wala mli yɛ nakai beaŋ lɛ, amɛ hu Nu Afua lɛ kpata amɛhiɛ. (1 Mose 5:30) Shi abaa yei ejwɛ kɛ hii ejwɛ ayi yɛ Nu Afua lɛ mli. Amɛji Noa, eŋa, ebihii etɛ lɛ, kɛ amɛ hu amɛŋamɛi lɛ. Abaa amɛyi ejaakɛ amɛbo Nyɔŋmɔ toi ni amɛfee esuɔmɔnaa nii. Adesai akpekpe toi akpei abɔ ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ fɛɛ jɛ nakai mɛi kpaanyɔ ni Yehowa ye ebua ni ebu amɛhe lɛ mli.1 Mose 7:7; 1 Pet. 3:20.

10. Mɛni hewɔ Yehowa ye ebua etsuji anɔkwafoi lɛ aŋamɛi lɛ?

10 Afii komɛi asɛɛ lɛ, Nyɔŋmɔ ye ebua etsuji anɔkwafoi komɛi aŋamɛi, ni ebu amɛhe. Akɛni amɛjeee krɔlɔi ni nɔ esaaa amɛhiɛ hewɔ lɛ, Yehowa jɔɔ amɛ. (Yuda 16) Amɛteŋ mɔ kome ji Sara. Be ni Yehowa bi ni amɛshi ogbɔjɔ shihilɛ ni amɛyɔɔ mli yɛ Ur, ní amɛyahi buui amli lɛ, egbigbiliii emli. Moŋ lɛ, “Sara bo Abraham toi, ni etsɛ́ lɛ nuŋtsɔ tete.” (1 Pet. 3:6) Susumɔ Rebeka, ni ji ŋa ni Yehowa kɛduro Isak lɛ hu he okwɛ. Sɛɛ mli lɛ, abale lɛ akɛ ŋa kpakpa. Ebɛ naakpɛɛ mɔ akɛ ewu Isak ‘sumɔ lɛ,’ ni “Isak tsɛ etsui eŋmɛ emli yɛ enyɛ gbele lɛ sɛɛ.” (1 Mose 24:67) Ŋmɛnɛ lɛ, eŋɔɔ wɔnaa waa akɛ wɔyɛ yei anɔkwafoi ni tamɔ Sara kɛ Rebeka yɛ Yehowa asafo lɛ mli!

11. Mɛɛ gbɛ nɔ Hebriyei enyɔ komɛi fee ekãa?

11 Be ni Israelbii lɛ yɔɔ nyɔŋyeli mli yɛ Mizraim lɛ, amɛyi bafa babaoo diɛŋtsɛ. Kɛkɛ ni Farao fã akɛ agbegbee Hebri abifabii hii fɛɛ, kɛji afɔ́ amɛ nɔŋŋ. Shi susumɔ nɔ ni Hebriyei enyɔ komɛi ni atsɛɔ amɛ Shifra kɛ Pua, ní eeenyɛ efee akɛ amɛji yei ni fɔ́ɔ mɛi lɛ anɔ onukpai lɛ fee lɛ he okwɛ. Yei nɛɛ fee ekãa, ni amɛgbeee abifabii lɛ, ejaakɛ amɛsheɔ Yehowa gbeyei fe Farao. Enɛ hewɔ lɛ, sɛɛ mli lɛ, Yehowa hã amɛná amɛ diɛŋtsɛ amɛwekui.2 Mose 1:15-21.

12. Mɛni sa kadimɔ waa yɛ Debora kɛ Yael he?

12 Be ni kojolɔi yeɔ Israel nɔ lɛ, yei ni Nyɔŋmɔ ye ebua lɛ ateŋ mɔ kome ji gbalɔyoo Debora. Ewo Kojolɔ Barak hewalɛ, ni eye ebua ni Israelbii lɛ ye amɛhe kɛjɛ amɛyi ni amɛhenyɛlɔi lɛ waa lɛ mli. Shi egba akɛ, akɛ Kanaanbii lɛ anɔ kunim ni abaaye lɛ he anunyam lɛ haŋ Barak. Moŋ lɛ, Nyɔŋmɔ baaŋɔ tatsɛnukpa Sisera, ni ji Kanaanyo lɛ ewo “yoo ko dɛŋ.” Nakai ji bɔ ni eba lɛ be ni Yael, ni ejeee Israelnyo lɛ, gbe Sisera lɛ.Koj. 4:4-9, 17-22.

13. Mɛni Biblia lɛ kɛɔ wɔ yɛ Abigail he?

13 Susumɔ yoo anɔkwafo Abigail, ni hi shi aaafee afii 1,100 dani afɔ́ Yesu lɛ hu he okwɛ. Biblia lɛ tsɔɔ akɛ, ehiɛ kã shi, shi ewu ni atsɛɔ lɛ Nabal lɛ ji yakagbɔmɔ, eyitsoŋ wa, ni ebɛ jwɛŋmɔ.  (1 Sam. 25:2, 3, 25) David kɛ ewebii lɛ bu Nabal nibii lɛ ahe, shi be ni David bi ni ehã amɛ niyenii kɛ nibii krokomɛi lɛ, “egri ewo amɛ,” ni ehãaa amɛ nɔ ko nɔ ko. Enɛ hã David tsui ba aahu akɛ, ekpɛ mli akɛ ebaakpata Nabal kɛ ehii lɛ ahiɛ. Be ni Abigail ná le enɛ lɛ, eŋɔ niyenii kɛ nibii krokomɛi, ni ekɛyahã David kɛ ehii lɛ. Akɛni Abigail fee enii yɛ nilee mli hewɔ lɛ, David egbeee Nabal. (1 Sam. 25:8-18) Sɛɛ mli lɛ, David kɛɛ Abigail akɛ: “Aaajɔɔ Yehowa, Israel Nyɔŋmɔ lɛ, mɔ ni tsuo ni okɛ mi bakpe ŋmɛnɛ nɛɛ.” (1 Sam. 25:32) Be ni Nabal gbo lɛ, David kɛ Abigail hi shi.1 Sam. 25:37-42.

14. Mɛɛ nitsumɔ Shalum biyei lɛ tsu? Mɛɛ gbɛ nɔ Kristofoi yei tsuɔ nɔ ko ni tamɔ nakai nɔŋŋ ŋmɛnɛ?

14 Be ni Babilonbii lɛ kpata Yerusalem kɛ esɔlemɔtsu lɛ hiɛ yɛ afi 607 D.Ŋ.B. lɛ, hii, yei, kɛ gbekɛbii babaoo gboi. Nehemia kwɛ ni asaa atswa maŋtiase lɛ gbogboi lɛ ekoŋŋ yɛ afi 455 D.Ŋ.B. Shalum biyei lɛ fata mɛi ni wa kɛtswa gbogboi lɛ ahe. Amɛtsɛ “ji Yerusalem mlijaa fã nɔ lumɔ.” (Neh. 3:12) Kɛ̃lɛ, Shalum biyei lɛ jɛ amɛsuɔmɔ mli amɛtsu nitsumɔ ni baa shi nɛɛ. Eŋɔɔ wɔnaa waa akɛ ŋmɛnɛ lɛ, wɔyɛ Kristofoi yei babaoo ni kɛ miishɛɛ waa yɛ gbɛi srɔtoi anɔ kɛmamɔɔ tsũi yɛ jeŋ fɛɛ!

YEI NI SHE NYƆŊMƆ GBEYEI YƐ KLƐŊKLƐŊ AFII OHA LƐ MLI

15. Mɛɛ nitsumɔ Nyɔŋmɔ kɛwo Maria dɛŋ?

15 Be ni eshwɛ fioo ni klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ baashɛ lɛ, Yehowa kɛ nitsumɔi krɛdɛi komɛi wo yei adɛŋ, ni efee nakai nɔŋŋ yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli. Amɛteŋ mɔ kome ji oblayoo fro ko ni atsɛɔ lɛ Maria lɛ. No mli lɛ, Yosef etsɛ Maria he baa, shi ená musu kɛtsɔ mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ nɔ. Mɛni hewɔ Yehowa hala lɛ akɛ efee Yesu nyɛ lɛ? Ŋwanejee ko bɛ he akɛ, eyɛ sui kpakpai ni he hiaa ni baahã enyɛ etsɔse gbekɛ ni eye emuu lɛ kɛjɛ egbekɛbiiashi kɛyashi ebaada. Eji hegbɛ kpele diɛŋtsɛ akɛ mɔ ko aaatsɔ gbɔmɔ ni fe mɔ fɛɛ mɔ ni ehi shi pɛŋ lɛ nyɛ!Mat. 1:18-25.

16. Te Yesu kɛ yei ye ehã tɛŋŋ? Okɛ enɛ he nɔkwɛmɔnɔ ahã.

16 Yesu kɛ yei ye yɛ mlihilɛ mli waa. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, be ko lɛ, yoo ko ni lá eho lɛ afii 12 sɔŋŋ lɛ jɛ sɛɛ ni ebata Yesu atade lɛ he yɛ mɛi pii ateŋ koni ehe awa lɛ. Yɛ nɔ najiaŋ ni Yesu aaakã ehiɛ lɛ, ejɛ mlihilɛ mli ekɛɛ lɛ akɛ: “Biyoo ohemɔkɛyeli ehã ohe ewao; yaa yɛ hejɔlɛ mli, ni ohela lɛ aaajɔo.”Mar. 5:25-34.

17. Mɛɛ naakpɛɛ nifeemɔ ko tee nɔ yɛ afi 33 Ŋ.B. Pentekoste gbi lɛ nɔ?

17 Yei komɛi ni ji Yesu kaselɔi lɛ sɔmɔ lɛ kɛ ebɔfoi lɛ. (Luka 8:1-3) Ni agbɛnɛ hu, yɛ afi 33 Ŋ.B. Pentekoste gbi lɛ nɔ lɛ, afɔse mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ ashwie hii kɛ yei 120 komɛi anɔ yɛ gbɛ krɛdɛɛ nɔ. (Nyɛkanea Bɔfoi lɛ Asaji 2:1-4.) No mli lɛ, Yehowa etsɔ hiɛ egba afii babaoo akɛ: “Mafɔse mi-Mumɔ lɛ mashwie heloo fɛɛ nɔ, ni nyɛbihii kɛ nyɛbiyei lɛ aaagba, . . . ni asaŋ tsuji hii kɛ tsuji yei lɛ hu, mafɔse mi-Mumɔ lɛ mashwie amɛnɔ yɛ nakai gbii lɛ amli.” (Yoel 3:1, 2) Nyɔŋmɔ tsɔ nɛkɛ naakpɛɛ nifeemɔ ni tee nɔ yɛ Pentekoste gbi lɛ nɔ lɛ nɔ efee lɛ faŋŋ akɛ, ekpoo blema Israel ni kwa lɛ lɛ, ni agbɛnɛ, ehala hii kɛ yei nɛɛ akɛ “Nyɔŋmɔ Israel.” (Gal. 3:28; 6:15, 16) Sane kpakpa shiɛlɔ Filipo biyei ejwɛ lɛ fata yei ni shiɛ yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 lɛ mli lɛ ahe.Bɔf. 21:8, 9.

 YEI NI “FA BABAOO”

18, 19. (a) Mɛɛ hegbɛ Nyɔŋmɔ kɛhã hii kɛ yei fɛɛ? (b) Te lalatsɛ lɛ wie yei ni shiɛɔ sane kpakpa lɛ ahe tɛŋŋ?

18 Aaafee afi 1800 afii lɛ anaagbee gbɛ lɛ, hii kɛ yei fioo komɛi ná Biblia mli anɔkwale lɛ he miishɛɛ. Amɛji mɛi ni je shiɛmɔ nitsumɔ lɛ shishi yɛ wɔbei nɛɛ amli, ni amɛhã Yesu gbalɛ akɛ, “Aaashiɛ maŋtsɛyeli lɛ he sane kpakpa nɛɛ atsɔɔ je nɛŋ fɛɛ, ní akɛye jeŋmaji lɛ fɛɛ odase; ni no dani naagbee lɛ aaaba” lɛ ba mli.Mat. 24:14.

19 Nɛkɛ mɛi fioo ni ji Biblia Kaselɔi lɛ ayi efa babaoo kɛshɛ mɛi aaafee 8,000,000 ni miiye Yehowa he odase ŋmɛnɛ. Kɛfata he lɛ, mɛi ni fa fe 11,000,000 ni jeee Odasefoi bafata wɔhe kɛye Yesu gbele lɛ Kaimɔ lɛ. Yɛ maji pii anɔ lɛ, mɛi krokomɛi ni ba Kaimɔ lɛ ateŋ mɛi babaoo ji yei. Agbɛnɛ hu, yɛ jeŋ fɛɛ lɛ, Odasefoi ni fa fe 1,000,000 ni kɛ amɛhe ewo be fɛɛ sɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli lɛ ateŋ mɛi kpotoo ji yei. Nyɔŋmɔ ejɔɔ yei anɔkwafoi nɛɛ kɛ hegbɛ lɛ akɛ amɛhã gbalɛ ni yɔɔ Lala 68:12 lɛ eba mli. Jɛmɛ kɛɔ akɛ: “Nuŋtsɔ lɛ hã anu hewalɛ wiemɔ; yei ni shiɛɔ kunimyeli [loo sane kpakpa] lɛ fa babaoo.”

Yei ni shiɛɔ sane kpakpa lɛ ayi “fa babaoo” lɛɛlɛŋ (Kwɛmɔ kuku 18, 19)

ABAAJƆƆ YEI NI SHEƆ NYƆŊMƆ GBEYEI LƐ

20. Mɛɛ saji nɛkɛ wɔbaanyɛ wɔkase be ni wɔfeɔ wɔweku jamɔ loo aŋkro nikasemɔ lɛ?

20 Wɔnyɛŋ wɔwie yei anɔkwafoi ni atsĩ amɛtã yɛ Biblia lɛ mli lɛ fɛɛ he. Shi wɔbaanyɛ wɔkane amɛhe saji yɛ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛ wɔwoji lɛ amli. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, wɔbaanyɛ wɔjwɛŋ anɔkwa ni Rut ye lɛ nɔ. (Rut 1:16, 17) Agbɛnɛ hu, wɔbaanyɛ wɔjwɛŋ Maŋnyɛ Ester nɔkwɛmɔnɔ lɛ nɔ. Wɔbaanyɛ wɔkase yei nɛɛ kɛ mɛi krokomɛi ahe saji yɛ wɔgbɛkɛ Weku Jamɔ lɛ shishi. Aloo kɛ́ wɔbɛ hefatalɔ lɛ, wɔbaanyɛ wɔkase yei nɛɛ kɛ mɛi krokomɛi ahe saji kɛ́ wɔmiifee aŋkro nikasemɔ.

21. Mɛɛ gbɛ nɔ yei anɔkwafoi komɛi etee nɔ amɛye Yehowa anɔkwa?

21 Eyɛ faŋŋ akɛ, Yehowa miijɔɔ shiɛmɔ ni Kristofoi yei shiɛɔ lɛ nɔ, ni eyeɔ ebuaa amɛ yɛ shihilɛi ni jaraa amli. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, be ni Nazibii kɛ Komunistbii lɛ yeɔ nɔ lɛ, Yehowa ye ebua yei anɔkwafoi ni amɛtee nɔ amɛye lɛ anɔkwa. Nyɔŋmɔ toi ni amɛbo lɛ hewɔ lɛ, awa amɛteŋ mɛi babaoo yi, ni agbe amɛteŋ mɛi komɛi po. (Bɔf. 5:29) Taakɛ yei ni hi shi yɛ blema lɛ fee lɛ, Kristofoi yei kɛ mɛi krokomɛi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ hu ehala Nyɔŋmɔ akɛ amɛ-Nɔyelɔ. Yɛ gbɛ ko nɔ lɛ, taakɛ Yehowa kɛɛ blema Israel lɛ, eekɛɛ amɛ hu akɛ: ‘Nyɛkashea gbeyei! Maye mabua nyɛ!’Yes. 41:10-13.

22. Mɛɛ hegbɛ wɔkwɛɔ gbɛ wɔsɛɛ?

22 Wɔsɛɛ lɛ, hii kɛ yei ni sheɔ Nyɔŋmɔ gbeyei lɛ fɛɛ baaye abua kɛsaa shikpɔŋ lɛ, ní amɛfee lɛ paradeiso, ni amɛbaaye amɛbua mɛi akpekpei abɔ ni abaatee amɛ shi lɛ hu ni amɛkase Yehowa kɛ eyiŋtoi ahe nii. Kɛyashi nakai be lɛ baashɛ lɛ, kɛ́ hii ji wɔ jio, yei ji wɔ jio lɛ, nyɛhãa wɔ fɛɛ wɔbua hegbɛ ni wɔná lɛ waa, ni wɔkɛ “gbee kome asɔmɔ” Yehowa.Zef. 3:9.