Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Biblia Shishitsɔɔmɔ ko ni Taa Mɔ Tsuiŋ

Biblia Shishitsɔɔmɔ ko ni Taa Mɔ Tsuiŋ

“Nyɔŋmɔ wiemɔ lɛ hiɛ kã.”HEBRIBII 4:12.

LALAI: 37, 116

1. (a) Mɛɛ nitsumɔ Nyɔŋmɔ hã Adam? (b) Kɛjɛ nakai beiaŋ kɛbaa nɛɛ mɛni Nyɔŋmɔ webii efee?

BE NI Nyɔŋmɔ bɔ Adam lɛ, ehã lɛ nitsumɔ ko ni etsu yɛ Eden abɔɔ lɛ mli. Ekɛɛ lɛ akɛ, ewo kooloi lɛ fɛɛ gbɛ́i. Adam tsu nɔ ni Yehowa kɛwo edɛŋ lɛ he nii, ni ehã kooloi lɛ fɛɛ gbɛ́i ni shishinumɔ yɔɔ he. (1 Mose 2:19, 20) Shi mɛni ye ebua Adam ni enyɛ efee nakai lɛ? Nyɔŋmɔ eduro adesai fɛɛ nikeenii ko. No ji akɛ, amɛnyɛɔ amɛwieɔ, ni amɛnyɛɔ amɛnuɔ wiemɔ shishi hu. Nyɔŋmɔ webii kɛ nikeenii nɛɛ etsu nii kɛjie Yehowa yi ni amɛkɛtsɔɔ mɛi krokomɛi ehe nii aahu kɛbashi ŋmɛnɛ. Ni nyɛsɛɛ nɛɛ, amɛkɛtsu nii kɛtsɔɔ Biblia lɛ shishi, bɔ ni afee ni mɛi babaoo anyɛ ale Yehowa.

2. (a) Mɛɛ nibii etɛ kudɔ Jeŋ Hee Biblia Shishitsɔɔmɔ Ajinafoi Akuu lɛ? (b) Mɛni he wɔbaasusu yɛ nikasemɔ nɛɛ mli?

2 Ayɛ Biblia shishitsɔɔmɔi akpei abɔ. Ekomɛi ja, shi ekomɛi hu ejaaa. Bɔ ni afee ni Jeŋ Hee Biblia Shishitsɔɔmɔ Ajinafoi Akuu lɛ anyɛ atsɔɔ Biblia lɛ shishi jogbaŋŋ lɛ, amɛkpɛ amɛyiŋ akɛ amɛbaahã nibii etɛ komɛi akudɔ amɛnitsumɔ lɛ. (1) Amɛbaawo Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ hiɛ nyam, ni he fɛɛ he ni gbɛ́i lɛ jeɔ kpo yɛ yɛ blema niŋmai lɛ amli lɛ, amɛ hu amɛkɛbaawo amɛshishitsɔɔmɔ lɛ mli. (Kanemɔ Mateo 6:9.) (2) Amɛbaatsɔɔ blema niŋmai lɛ ashishi kɛba Blɔfo mli tɛ̃ɛ yɛ he fɛɛ he ni nakai feemɔ baahi yɛ. Yɛ hei ni ehiii nakai feemɔ yɛ lɛ, amɛbaakwɛ nɔ diɛŋtsɛ ni nakai ŋmalɛ lɛ tsɔɔ, ni amɛdamɔ no nɔ amɛtsɔɔ shishi. (3) Amɛkɛ wiemɔi ni baahã Biblia lɛ kanemɔ afee mlɛo ni mɛi anu shishi oya lɛ baatsu nii. * (Kwɛmɔ shishigbɛ niŋmaa lɛ.) (Kanemɔ Nehemia 8:8, 12.) Atsɔɔ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ shishi kɛtee wiemɔi fe 130 amli, ni nibii etɛ nɛɛ nɔŋŋ ji nɔ ni ekudɔ mɛi fɛɛ ni ená nitsumɔ nɛɛ mli gbɛfaŋnɔ lɛ. Yɛ nikasemɔ nɛɛ mli lɛ, wɔbaasusu bɔ ni mɛi ni tsu Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ hee ni afee yɛ afi 2013 lɛ he nii lɛ kɛ nibii etɛ ni wɔwie he nɛɛ tsu nii amɛhã lɛ he. Agbɛnɛ hu, wɔbaana bɔ ni mɛi srɔtoi ni etsɔɔ Biblia hee nɛɛ shishi kɛtee wiemɔi krokomɛi amli lɛ enyiɛ amɛnɔkwɛmɔnɔ lɛ sɛɛ.

BIBLIA KO NI WOƆ NYƆŊMƆ GBƐ́I LƐ HIƐ NYAM

3, 4. (a) Mɛɛ blema niŋmai amli anaa Tetragrammaton lɛ yɛ? (b) Mɛni afee yɛ Biblia shishitsɔɔmɔi pii amli?

3 Yɛ Hebri wiemɔ lɛ mli lɛ, akɛ niŋmaa okadii ejwɛ komɛi damɔɔ shi kɛhãa Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ. Yɛ Blɔfo mli lɛ, atsɛɔ niŋmaa okadii ejwɛ nɛɛ akɛ Tetragrammaton. Tetragrammaton lɛ jeɔ kpo yɛ blema Hebri niŋmai babaoo amli. Atsɛɔ niŋmai nɛɛ ateŋ ekome akɛ Ŋshɔ ni Egbo Wolokpoi. Tetragrammaton lɛ jeɔ kpo yɛ Septuagint lɛ ekomɛi ni afee afii 200 dani afɔ Kristo lɛ kɛ ekomɛi ni afee yɛ egbele sɛɛ afii 100 lɛ hu amli. Mɛi pii anaa kpɛɔ amɛhe kɛ́ amɛná amɛle akɛ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ jeɔ kpo shii abɔ yɛ blema niŋmai lɛ amli.

Mɛi pii anaa kpɛɔ amɛhe kɛ́ amɛná amɛle akɛ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ jeɔ kpo shii abɔ yɛ blema niŋmai lɛ amli

4 Eyɛ faŋŋ akɛ, esa akɛ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ ahi Biblia lɛ mli. Kɛ̃lɛ, Biblia shishitsɔɔmɔi pii yɛ ni ajie Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ yɛ mli. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, be ni ajie Blɔfo Kristofoi A-Hela Ŋmalɛi—Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ kpo lɛ sɛɛ afii enyɔ lɛ, ajie Biblia shishitsɔɔmɔ ko ni atsɛɔ lɛ Revised Standard Version lɛ kpo. Be ni afee Biblia shishitsɔɔmɔ nɛɛ klɛŋklɛŋ kwraa yɛ afi 1901 mli lɛ, no mli lɛ atsɛɔ lɛ American Standard Version, ni akɛ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ tsu nii yɛ mli. Shi yɛ ehee nɛɛ ni afee yɛ afi 1952 lɛ mli lɛ, ajie gbɛ́i lɛ yɛ mli. Mɛni hewɔ? Mɛi ni tsɔɔ shishi lɛ kɛɛ “esaaa kwraa” akɛ akɛ Nyɔŋmɔ gbɛ́i tsuɔ nii. Biblia shishitsɔɔmɔi pii ní afee yɛ Blɔfo kɛ wiemɔi krokomɛi amli lɛ enyiɛ nɔkwɛmɔnɔ gbonyo nɛɛ sɛɛ.

5. Mɛni hewɔ ehe miihia ni Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ ahi Biblia lɛ mli lɛ?

5 Shi ani tɔmɔ ko yɛ he akɛ mɛi ni tsɔɔ Biblia lɛ shishi lɛ baajie Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ kɛjɛ Biblia lɛ mli? Hɛɛ, tɔmɔ agbo yɛ he! Dani obaanyɛ otsɔɔ nɔ ko ni mɔ ko eŋma lɛ shishi jogbaŋŋ lɛ, esa akɛ ole yiŋtoo hewɔ ni eŋma nɔ ni eŋma lɛ. Yehowa ji Mɔ ni ŋma Biblia lɛ, ni eetao mɛi ale egbɛ́i lɛ. Ŋmalɛi pii yɛ ni hãa wɔnaa akɛ, Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ he miihia, ni esa akɛ awo egbɛ́i lɛ hiɛ nyam. (2 Mose 3:15; Lala 83:19; 148:13; Yesaia 42:8; 43:10; Yohane 17:6, 26; Bɔfoi 15:14) Yehowa kɛ emumɔ lɛ tsirɛ mɛi ni etsɔ amɛnɔ eŋma Biblia lɛ ní amɛkɛ egbɛ́i lɛ atsu nii shii akpei abɔ yɛ amɛniŋmai lɛ amli. (Kanemɔ Ezekiel 38:23.) No hewɔ lɛ, kɛ́ Biblia shishitsɔɔlɔi jie Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ kɛjɛ amɛshishitsɔɔmɔi lɛ amli lɛ, etsɔɔ akɛ amɛbuuu Yehowa.

6. Mɛni hewɔ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ jeɔ kpo yɛ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ mli hei ekpaa ni kulɛ ebɛ lɛ?

6 Naa nɔ kroko hu ni hãa wɔnaa akɛ, esaaa akɛ ajieɔ Yehowa gbɛ́i lɛ kɛjɛɔ Biblia lɛ mli. Be ni nyɛmimɛi lɛ tsuɔ Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ ni afee yɛ afi 2013 lɛ he nii lɛ, no mli lɛ, ahã Biblia shishitsɔɔlɔi anine eshɛ Ŋshɔ ni Egbo Wolokpoi lɛ anɔ etsɛko. * (Kwɛmɔ shishigbɛ niŋmaa lɛ.) Nyɛmimɛi lɛ kwɛ niŋmaa nɛɛ nɔ, ni amɛkase blema niŋmai ni etsɛ waa lɛ fitsofitso. Enɛ hã amɛyɔse akɛ, asomoaŋ hei ekpaa yɛ ni kulɛ esa akɛ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ aje kpo yɛ, yɛ Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ ni afee yɛ afi 1984 lɛ mli. Hei ekpaa nɛɛ ji, 1 Samuel 2:25; 6:3; 10:26; 23:14, 16; kɛ Kojolɔi 19:18. No hewɔ lɛ, amrɔ nɛɛ, Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ jeɔ kpo shii 7,216 yɛ Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ mli.

7, 8. Mɛni gbɛ́i Yehowa lɛ tsɔɔ?

7 Akɛ anɔkwa Kristofoi lɛ, wɔle akɛ ehe miihia ni wɔnu nɔ ni Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ tsɔɔ lɛ shishi jogbaŋŋ. Egbɛ́i lɛ shishi ji, “Ehãa Etsɔɔ.” * (Kwɛmɔ shishigbɛ niŋmaa lɛ.) Tsutsu ko lɛ, atsɔɔ mli yɛ wɔwoji lɛ amli akɛ, nɔ ni Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ tsɔɔ lɛ ji nɔ ni yɔɔ 2 Mose 3:14 lɛ. Nakai ŋmalɛ lɛ fã ko kaneɔ yɛ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ mli akɛ: “Matsɔ Mihe Nɔ Fɛɛ Nɔ ni Misumɔɔ ni Matsɔ.” Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ ni afee yɛ afi 1984 lɛ tsɔɔ mli akɛ, Yehowa tsɔɔ ehe nɔ fɛɛ nɔ ni ebiɔ ni etsɔ koni ehã eshiwoi aba mli. * (Kwɛmɔ shishigbɛ niŋmaa lɛ.) Shi be ni agbalaa nɔ ni Yehowa gbɛ́i lɛ tsɔɔ lɛ mli yɛ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ ni afee yɛ afi 2013 lɛ mli lɛ, awie akɛ, “shishinumɔ ni gbɛ́i Yehowa lɛ hiɛ lɛ yaa shɔŋŋ fe nɔ ni lɛ diɛŋtsɛ ehalaa akɛ ebaatsɔ lɛ kɛkɛ.” Ejaakɛ bɔ ni “ehãa ebɔɔ nii lɛ tsɔɔ nɔ fɛɛ nɔ ni ehe hiaa ni amɛtsɔ koni ekɛtsu eyiŋtoo he nii” lɛ, hu fata shishinumɔ ni egbɛ́i lɛ hiɛ lɛ he.

8 Yehowa baanyɛ ahã ebɔɔ nii lɛ atsɔ nɔ fɛɛ nɔ ni esumɔɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, eyɛ mli akɛ Noa ekpɛko adeka pɛŋ moŋ, shi Nyɔŋmɔ hã enyɛ ekpɛ adeka. Agbɛnɛ hu, Yehowa hã Bezalel tsɔ ŋaalɔ ni he esa, ehã Gideon ye ehenyɛlɔi anɔ kunim, ni ehã Paulo hu batsɔ maŋsɛɛ sɔɔlɔ. Nyɔŋmɔ webii nuɔ nɔ ni egbɛ́i lɛ tsɔɔ lɛ shishi jogbaŋŋ, ni no hewɔ Jeŋ Hee Biblia Shishitsɔɔmɔ Ajinafoi Akuu lɛ kɛ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ tsu nii yɛ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ mli lɛ.

9. Mɛni ji yiŋtoi titrii ahewɔ ni Gbɛtsɔɔmɔ Kuu lɛ nuɔ he akɛ ehe miihia waa ni atsɔɔ Biblia lɛ shishi kɛya wiemɔi krokomɛi amli lɛ ateŋ ekome?

9 Kɛbashi ŋmɛnɛ lɛ, Biblia shishitsɔɔlɔi babaoo kɛ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ wooo amɛshishitsɔɔmɔi lɛ amli. Amɛkã he amɛkɛ nyɔŋmɔi krokomɛi agbɛ́i loo sabla ni ji “Nuŋtsɔ” lɛ miiye Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ najiaŋ. Enɛ ji yiŋtoi titrii ahewɔ ni Gbɛtsɔɔmɔ Kuu lɛ nuɔ he akɛ ehe miihia waa ni mɛi ni wieɔ wiemɔi srɔtoi fɛɛ aná Biblia ko ni woɔ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ hiɛ nyam lɛ ateŋ ekome. (Kanemɔ Maleaki 3:16.) Amrɔ nɛɛ, atsɔɔ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ shishi kɛtee wiemɔi fe 130 amli, ni yɛ eko fɛɛ eko mli lɛ, akɛ Yehowa gbɛ́i lɛ etsu nii yɛ hei ni esa akɛ eje kpo yɛ lɛ.

SHISHITSƆƆMƆ KO NÍ JA, NÍ SHISHINUMƆ WAAA

10, 11. Be ni atsɔɔ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ shishi kɛyaa wiemɔi krokomɛi amli lɛ, mɛɛ naagbai komɛi akɛkpe?

10 Nyɛmimɛi ni tsɔɔ Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ momo lɛ shishi kɛtee wiemɔi krokomɛi amli lɛ náaa wiemɔi komɛi ashishitsɔɔmɔ mlɛo. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ kɛ Hebri wiemɔ ni ji “Sheol” lɛ tsu nii yɛ ŋmalɛi komɛi tamɔ Jajelɔ 9:10 kɛ ekrokomɛi amli. Wiemɔ nɛɛ je kpo yɛ Blɔfo Bibliai krokomɛi hu amli. Shi, anyɛɛɛ akɛ wiemɔ nɛɛ atsu nii yɛ wiemɔi krokomɛi amli. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ mɛi ni wieɔ wiemɔi nɛɛ ateŋ mɛi babaoo nuko Hebri wiemɔ “Sheol” lɛ pɛŋ, ni ebɛ amɛdishinarii lɛ amli hu. Mɛi komɛi po yasusu akɛ eji he ko gbɛ́i. No hewɔ lɛ, aŋmɛ shishitsɔɔlɔi lɛ gbɛ ni amɛtsɔɔ Hebri wiemɔ “Sheol” kɛ Hela wiemɔ “Hedis” lɛ shishi akɛ “Gbonyo Bu.” Shishitsɔɔmɔ nɛɛ ja ni eshishinumɔ hu waaa.

11 Naagba kroko ni nyɛmimɛi lɛ kɛkpe lɛ kɔɔ Hebri kɛ Hela wiemɔi kɛhã “susuma” lɛ he. Yɛ wiemɔi komɛi amli lɛ, kɛ́ atsĩ “susuma” tã lɛ, nɔ ni baa mɛi ajwɛŋmɔŋ ji sisa, loo nɔ ko ni kɛ́ mɛi gbo lɛ, efãa kɛjɛɔ amɛmli ni eyahiɔ he kroko. Enɛ hewɔ lɛ, akɛɛ shishitsɔɔlɔi lɛ akɛ, kɛ́ amɛkɛ wiemɔ ni ji “susuma” lɛ kpe lɛ, amɛkwɛ bɔ ni akɛtsu nii ahã lɛ, kɛ bɔ ni amɛbaatsɔɔ shishi amɛhã. Atsɔɔ nibii srɔtoi ni wiemɔ “susuma” lɛ baanyɛ adamɔ shi ahã lɛ yɛ New World Translation of the Holy Scriptures—With References lɛ mli. Yɛ Blɔfo Biblia hee lɛ mli lɛ, nyɛmimɛi lɛ jie Hebri kɛ Hela wiemɔi lɛ kɛjɛ kukuji lɛ amli, ni amɛkɛwo shishigbɛ niŋmai amli, bɔ ni afee ni kukuji lɛ diɛŋtsɛ akanemɔ afee mlɛo ni anyɛ anu shishi oya.

Ajinafoi akuu ni fee Biblia hee lɛ, pɛi sanebimɔi akpei abɔ ni nyɛmimɛi lɛ bibii lɛ fɛɛ mli

12. Mɛɛ tsakemɔi krokomɛi afee yɛ Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ hee lɛ mli?

12 Saji ni nyɛmimɛi ni tsɔɔ Biblia lɛ shishi kɛtee wiemɔi krokomɛi amli lɛ bibii lɛ hã ana akɛ, wiemɔi komɛi yɛ Blɔfo Biblia lɛ mli ni mɛi baanyɛ anu shishi yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ. No hewɔ lɛ, yɛ September 2007 lɛ, Gbɛtsɔɔmɔ Kuu lɛ kpɛlɛ nɔ akɛ afee Blɔfo Biblia lɛ ehee. Ajinafoi akuu ni akɛ nitsumɔ wo amɛdɛŋ akɛ amɛfee Biblia lɛ ehee lɛ, pɛi sanebimɔi akpei abɔ ni nyɛmimɛi lɛ bibii lɛ fɛɛ mli. Amɛna akɛ, wiemɔi komɛi ni akɛtsu nii yɛ Biblia lɛ mli lɛ abe eho, no hewɔ lɛ amɛtsake wiemɔi nɛɛ fɛɛ, koni Biblia hee lɛ kanemɔ afee mlɛo ni mɛi anu shishi jogbaŋŋ. Yɛ nakai beiaŋ nɔŋŋ lɛ, amɛkwɛ jogbaŋŋ koni amɛkatsake shishinumɔ ni yɔɔ ŋmalɛi lɛ asɛɛ lɛ. No hewɔ lɛ, yɛ gbɛ ko nɔ lɛ, mɛi ni tsɔɔ Blɔfo Biblia lɛ shishi kɛtee wiemɔi krokomɛi amli yɛ afii fioo ni eho nɛɛ amli lɛ wa ni anyɛ asaa Blɔfo Biblia lɛ jogbaŋŋ.Abɛi 27:17.

MƐI AHIƐ ESƆ WAA

13. Te nyɛmimɛi babaoo nuɔ he amɛhãa tɛŋŋ yɛ afi 2013 Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ he?

13 Ani nyɛmimɛi ahiɛ esɔ Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ hee lɛ? Hɛɛ, amɛhiɛ esɔ waa. Nyɛmimɛi akpei abɔ eŋmala woji kɛtee Yehowa Odasefoi anitsumɔhe yitso ni yɔɔ Brooklyn, yɛ New York lɛ, kɛtsɔɔ bɔ ni amɛhiɛ esɔ Biblia nɛɛ. Naa nɔ ni nyɛmiyoo ko wie, ni hãa wɔnaa bɔ ni nyɛmimɛi babaoo nuɔ he amɛhãa yɛ Biblia hee nɛɛ he. Ekɛ Biblia lɛ to adeka ko ni jwinei srɔtoi ni jara wala eyi mli obɔ lɛ he, ni ewie akɛ: “Afi 2013 Biblia lɛ ehã Yehowa wiemɔ lɛ mli ekã shi waa diɛŋtsɛ. Yɛ gbɛ ko nɔ lɛ, kɛ́ miikane lɛ, etamɔ nɔ ni miikɔlɔ jwinei srɔtoi lɛ ekomekome ni miikwɛ bɔ ni amɛteŋ eko fɛɛ eko yɔɔ fɛo hã lɛ jogbaŋŋ. Wiemɔi ni akɛtsu nii yɛ Biblia nɛɛ mli lɛ ehã mibale Yehowa jogbaŋŋ. Minuɔ he akɛ Yehowa ji mipapa, ni kɛ́ miikane Ŋmalɛi lɛ, etamɔ nɔ ni ewo mi ewo ekpɔkɔiaŋ ni eekane ewiemɔi ni hãa mɔ tsui nyɔɔ emli lɛ eetsɔɔ mi.”

14, 15. Mɛni mɛi komɛi wie be ni amɛnine shɛ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ nɔ yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛwiemɔi amli?

14 Mɛi ni wieɔ wiemɔi krokomɛi hu ahiɛ esɔ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ. Nuu nukpa ko ni jɛ Bulgaria maŋ ko ni atsɛɔ lɛ Sofia lɛ mli lɛ, wie yɛ Bulgarian Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ he akɛ: “Mibɔi Biblia lɛ kanemɔ nɛɛ, jeee ŋmɛnɛ, shi minako Biblia shishitsɔɔmɔ ko ni shishinumɔ waaa, ni taa mɔ tsuiŋ tamɔ enɛ pɛŋ.” Nyɛmi yoo ko ni jɛ Albania lɛ hu wie akɛ: “Kɛ́ okane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ yɛ Albanian mli lɛ, eŋɔɔ waa! Eji hegbɛ kpele ni wɔná akɛ Yehowa kɛ wɔ wieɔ yɛ wɔ diɛŋtsɛ wɔmaŋ wiemɔ mli!”

15 Yɛ maji pii anɔ lɛ, Bibliai ajara wa waa loo amɛhe esɛ̃. No hewɔ lɛ, kɛ́ mɛi ni yɔɔ maji nɛɛ anɔ lɛ anine shɛ Biblia lɛ eko nɔ lɛ, amɛmii shɛɔ amɛhe pam! Yɛ wolo ko ni nyɛmimɛi lɛ anine shɛ nɔ kɛjɛ Rwanda lɛ mli lɛ, awie akɛ: “Be saŋŋ nɛ ni mɛi pii ni nyɛmimɛi lɛ kɛ amɛ kaseɔ nii lɛ nyɛɛɛ aya amɛhiɛ, ejaakɛ amɛbɛ Bibliai. Amɛbɛ shika ni amɛkɛbaahe Biblia ní sɔlemɔ ni yɔɔ jɛmɛ lɛ feɔ lɛ eko. Ni bei pii lɛ, amɛnuuu ŋmalɛi komɛi ni amɛkaneɔ lɛ ashishi jogbaŋŋ, ni enɛ hãaa amɛnyɛ amɛya amɛhiɛ.” Be ni weku ko ni yɔɔ jɛmɛ lɛ nine shɛ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ lɛ nɔ yɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛwiemɔ mli lɛ, amɛwie akɛ: “Wɔmiida Yehowa kɛ nyɔŋ anɔkwafo kɛ hiɛshikalɔ lɛ shi waa akɛ amɛhã wɔ Biblia nɛɛ. Wɔmiiye ohia futaa, ni wɔbɛ shika ni wɔkɛbaahe Bibliai wɔhã wɔweku lɛ mli bii lɛ fɛɛ. Shi amrɔ nɛɛ, wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ yɛ lɛ diɛŋtsɛ e-Biblia. Daa gbi lɛ, wɔkaneɔ Biblia lɛ akɛ weku kɛtsɔɔ Yehowa akɛ wɔhiɛ sɔɔ nɔ ni efee ehã wɔ lɛ.” Bii ejwɛ yɔɔ weku nɛɛ mli, ni amɛ fɛɛ amɛshɛ amɛblahiiaŋ kɛ amɛblayeiaŋ.

16, 17. (a) Mɛni Yehowa miisumɔ ni efee ehã ewebii lɛ? (b) Mɛni esa akɛ wɔtswa wɔfai shi akɛ wɔbaafee?

16 Abaaya nɔ atsɔɔ Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ hee lɛ shishi kɛya wiemɔi krokomɛi amli. Satan miibɔ mɔdɛŋ ni etsĩ nitsumɔ nɛɛ naa, shi wɔle akɛ Yehowa miisumɔ ni mɛi fɛɛ ni sɔmɔɔ lɛ lɛ abo lɛ toi, ni eesumɔ ni ekɛ amɛ awie yɛ wiemɔ ni amɛbaanu shishi jogbaŋŋ lɛ mli. (Kanemɔ Yesaia 30:21.) Etsɛŋ, ‘shikpɔŋ lɛ nɔ baayi obɔ kɛ Yehowa he nilee, tamɔ bɔ ni nu ha ŋshɔ shishi lɛ.’Yesaia 11:9.

17 Nyɛhãa wɔ fɛɛ wɔtswaa wɔfai shi akɛ, wɔkɛ Biblia shishitsɔɔmɔ nɛɛ ni woɔ Nyɔŋmɔ gbɛ́i lɛ hiɛ nyam lɛ, kɛ nibii kpakpai krokomɛi fɛɛ ni Yehowa eduro wɔ lɛ baatsu nii jogbaŋŋ. Yehowa kɛ wɔ wieɔ kɛtsɔ e-Wiemɔ lɛ nɔ. Ni enyɛɔ eboɔ sɔlemɔi fɛɛ ni wɔsɔleɔ lɛ atoi jogbaŋŋ. No hewɔ lɛ, nyɛhãa wɔkanea Biblia lɛ daa gbi, ni wɔsɔle be fɛɛ be. Kɛ́ wɔfee nakai lɛ, wɔbaale Yehowa jogbaŋŋ, ni suɔmɔ ni wɔyɔɔ kɛhã lɛ lɛ mli baaya nɔ awa.Yohane 17:3.

“Eji hegbɛ kpele ni wɔná akɛ Yehowa kɛ wɔ wieɔ yɛ wɔ diɛŋtsɛ wɔmaŋ wiemɔ mli!”

^ kk. 2 Kwɛmɔ Saji Krokomɛi ni Fata He ni ji A1 ni yɔɔ Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ hee lɛ sɛɛ lɛ, kɛ sane ni yitso ji, “Te Ooofee Tɛŋŋ Ohala Biblia Shishitsɔɔmɔ Ni Hi Jogbaŋŋ Lɛ?” ni je kpo yɛ May 1, 2008 Buu-Mɔɔ lɛ mli lɛ. Obaanyɛ okwɛ sane ni yitso ji, “Biblia ni Akɛ Wiemɔi ni Mɛi Kɛfɔɔ Nitsumɔ Daa Tsɔɔ Shishi,” ni je kpo yɛ May 1, 2015 Buu-Mɔɔ lɛ mli lɛ hu.

^ kk. 6 Aŋma Ŋshɔ ni Egbo Wolokpoi lɛ nɔ ni fe afii 1,000 dani aŋma Hebri Masora niŋmai ní akwɛ nɔ kɛfee Blɔfo Jeŋ Hee Shishitsɔɔmɔ momo lɛ.

^ kk. 7 Niiamlitaomɔ woji komɛi kɛ mlitsɔɔmɔ nɛɛ hãa, shi jeee Biblia he nilelɔi fɛɛ kpɛlɛɔ mlitsɔɔmɔ nɛɛ nɔ.

^ kk. 7 Kwɛmɔ Saji Krokomɛi ni Fata He ni ji 1A, ni yɔɔ New World Translation of the Holy Scriptures—With References lɛ, baafa 1561 lɛ. Eyitso ji, “The Divine Name in the Hebrew Scriptures.”