Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Ebu Amɛhe, Ekwɛ Amɛ, Emia Ehiɛ

Ebu Amɛhe, Ekwɛ Amɛ, Emia Ehiɛ

Kasemɔ Amɛhemɔkɛyeli Lɛ

Ebu Amɛhe, Ekwɛ Amɛ, Emia Ehiɛ

YOSEF ŋɔ jatsu kroko efɔ̃ teji lɛ nɔ. Feemɔ he mfoniri ni enyiɛ Betlehem akrowa lɛŋ beni duŋ ewo kpii, ni enyiɛ teji lɛ koŋ nɔ eegbála lɛ mai bibii. Ekã shi faŋŋ akɛ no mli lɛ eesusu gbɛ kakadaŋŋ ni ebaafã kɛya Mizraim lɛ he! Maŋsɛɛbii yɔɔ jɛmɛ, esoro amɛwiemɔ, ni esoro amɛkusumii—te eŋa kɛ eweku fioo lɛ aaafee tɛŋŋ atsu tsakemɔi wuji nɛɛ ahe nii?

Ewa kɛha Yosef akɛ eeeha eŋa Maria ni esumɔɔ lɛ waa lɛ ale sane lɛ, shi emia ehiɛ ni efee nakai. Egba lɛ nɔ ni Nyɔŋmɔ tsɔ bɔfo ko nɔ ekɛɛ lɛ yɛ lamɔ mli lɛ akɛ: Maŋtsɛ Herode miitao egbe amɛbinuu fioo lɛ! Esa akɛ amɛshi amrɔ nɔŋŋ. (Mateo 2:13, 14) Maria hao waa. Mɛni hewɔ mɔ ko taoɔ agbe ebinuu fioo ni efeko nɔ ko lɛ? Maria kɛ Yosef fɛɛ jwɛŋmɔ nyɛɛɛ akpele sane nɛɛ he. Shi amɛkɛ amɛhiɛ fɔ̃ Yehowa nɔ, ni amɛto amɛnibii.

Beni Betlehembii lɛ ewɔ ní amɛleee nɔ ni yaa nɔ lɛ, Yosef, Maria, kɛ Yesu tsɔ duŋ kabitii lɛ mli kɛshi akrowa lɛŋ. Beni amɛkɛ amɛhiɛ tsɔɔ wuoyigbɛ ní hulu lɛ bɔi jee yɛ bokagbɛ lɛ, ekã shi faŋŋ akɛ Yosef susu shihilɛ ni amɛkɛbaayakpe lɛ he. Te kapintɛfonyo ohiafo nɛɛ aaafee tɛŋŋ ebu eweku lɛ he kɛjɛ gbɔmɛi ni yɔɔ hewalɛ waa lɛ ahe? Ani ebaanyɛ ekwɛ eweku lɛ daa? Ani ebaanyɛ emia ehiɛ ni etsu nitsumɔ wulu ni Yehowa Nyɔŋmɔ kɛha lɛ akɛ ekwɛ gbekɛ krɛdɛɛ nɛɛ ní etsɔse lɛ lɛ he nii? Naagbai wuji jwere Yosef hiɛ. Beni wɔsusuɔ bɔ ni etsu naagbai nɛɛ ateŋ eko fɛɛ eko he nii lɛ he lɛ, wɔbaana nɔ hewɔ ni ehe miihia ni tsɛmɛi ni yɔɔ ŋmɛnɛ—kɛ wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ—akase Yosef hemɔkɛyeli lɛ.

Ebu Eweku lɛ He

Yɛ nyɔji komɛi ni tsɔ hiɛ lɛ amli beni Yosef yɔɔ emaŋ ni ji Nazaret lɛ, eshihilɛ tsake kwraa beni etsɛ Heli bi yoo lɛ he baa lɛ. Yosef le Maria akɛ eji oblayoo anɔkwafo ni yɔɔ hemɔkɛyeli babaoo. Shi ená ele akɛ Maria hiɛ musu! No hewɔ lɛ, eto eyiŋ akɛ ebaaŋmɛɛ ehe kpoo koni akabɔ lɛ ahora. * Shi ŋwɛi bɔfo ko kɛ lɛ wie yɛ lamɔ mli, ni eha ele akɛ hɔ ni Maria hiɛ lɛ jɛ Yehowa mumɔ krɔŋkrɔŋ lɛ. Ŋwɛi bɔfo lɛ kɛfata he akɛ binuu ni Maria baafɔ lɛ “baahere emaŋ lɛ yiwala kɛjɛ amɛhe eshai lɛ amli.” Ema nɔ mi eha Yosef akɛ: “Kaashe oŋa Maria lɛ ŋɔɔ gbeyei.”—Mateo 1:18-21.

Akɛni Yosef ji jalɔ ni eboɔ Nyɔŋmɔ toi hewɔ lɛ, nakai pɛpɛɛpɛ efee. Eŋɔ nitsumɔ ni tsumɔ wa waa lɛ efɔ̃ enɔ: ebaakwɛ binuu ni jeee enɔ̃ ní Nyɔŋmɔ buɔ lɛ akɛ ehe hiaa fe fɛɛ lɛ, ni ebaatsɔse lɛ. Sɛɛ mli lɛ, Yosef bo maŋtsɛ lɛ akpɔ lɛ toi, ni ekɛ eŋa ni hiɛ musu lɛ tee Betlehem koni akane amɛ. Afɔ́ gbekɛ lɛ yɛ jɛmɛ. *

Yosef kɛ weku lɛ ekuuu sɛɛ kɛyaaa Nazaret. Moŋ lɛ, amɛhi Betlehem ni kɛ Yerusalem jekɛmɔ aaafee kilomitai fioo ko pɛ lɛ. Ohiafoi ji amɛ, shi Yosef mia ehiɛ waa kɛbu Maria kɛ Yesu he koni nɔ ko akahia amɛ loo amɛkapiŋ. Amɛhi jɛmɛ be fioo yɛ shĩa pɛmpɛoo ko mli. No sɛɛ beni Yesu jeee abifao dɔŋŋ shi moŋ eji gbekɛ nuu fioo ní ekolɛ eye fe afi lɛ, amɛshihilɛ lɛ tsake trukaa ekoŋŋ.

Hii komɛi ni ji ŋulamiiaŋkwɛlɔi jɛ Boka amɛba, ekolɛ amɛjɛ Babilon yɛ shɔŋŋ. Amɛnyiɛ ŋulami ko sɛɛ kɛtee Yosef kɛ Maria shĩa lɛ, ni amɛmiitao gbekɛ nuu ko ni baatsɔ Yudafoi lɛ amaŋtsɛ lɛ. Hii lɛ jie bulɛ kpo waa.

Ŋulamiiaŋkwɛlɔi lɛ le jio, amɛleee jio lɛ, amɛkɛ abifao Yesu ewo oshara mli waa. Ŋulami ni amɛna lɛ kɛ amɛ baaa Betlehem tɛ̃ɛ, shi moŋ ekɛ amɛ yatsɔ Yerusalem klɛŋklɛŋ. Beni amɛyatsɔ jɛmɛ lɛ, amɛkɛɛ Maŋtsɛ Herode ni yitsoŋ wa waa lɛ akɛ amɛmiitao abifao ni baatsɔ Yudafoi lɛ amaŋtsɛ lɛ. Enɛ tee awuŋayeli ní naa wa shi yɛ Herode mli.—Kwɛmɔ sane ni ji “Saji ni Mɛi ni Kaneɔ lɛ Biɔ . . . Namɔ Tsu ‘Ŋulami’ Lɛ?” ni yɔɔ baafa 29 lɛ.

Shi miishɛɛ sane ji akɛ, mɔ ko yɛ ni he wa fe Herode. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Ojogbaŋŋ, sralɔi lɛ kɛ nikeenii yaha faa. Kwɛ bɔ ni Yosef kɛ Maria naa baakpɛ amɛhe amɛha beni trukaa lɛ, abake amɛ “shika kɛ krɔbɔo kɛ mire”—nibii ni jara wa waa lɛ! Ŋulamiiaŋkwɛlɔi lɛ to amɛyiŋ akɛ amɛbaaku amɛsɛɛ amɛyakɛɛ Maŋtsɛ Herode he tuuntu ni amɛbana gbekɛ nuu ni amɛtao lɛ lɛ yɛ. Shi Yehowa kɛ ehe wo sane lɛ mli. Ekɛɛ ŋulamiiaŋkwɛlɔi lɛ yɛ lamɔ mli akɛ amɛtsɔ gbɛ kroko nɔ kɛku amɛsɛɛ kɛya amɛmaŋ.—Mateo 2:1-12.

Beni ŋulamiiaŋkwɛlɔi lɛ shi amɛtee nɔŋŋ lɛ, Yehowa bɔfo lɛ bɔ Yosef kɔkɔ akɛ: “Tee shi, ŋɔɔ abifao [gbekɛ fioo, NW] lɛ kɛ enyɛ lɛ, ni ojo foi oya Mizraim, ni ohi jɛi kɛyashi beyinɔ ni makɛɛo; shi Herode baatao [gbekɛ fioo] lɛ ni egbe lɛ.” (Mateo 2:13) No hewɔ lɛ, Yosef tsu famɔ lɛ he nii oya nɔŋŋ, taakɛ wɔtsɔɔ yɛ shishijee gbɛ lɛ. Eha ebinuu lɛ shweshweeshwefeemɔ he hia lɛ fe nɔ fɛɛ nɔ, ni ekɛ eweku lɛ shi kɛtee Mizraim. Akɛni ŋulamiiaŋkwɛlɔi ni ji wɔŋjalɔi lɛ ke weku lɛ nibii ni jara wa waa hewɔ lɛ, weku lɛ ná nibii ni baaye abua amɛ yɛ he ni amɛyaatee amɛhe fioo yɛ lɛ.

Sɛɛ mli lɛ apokrifa adesãi kɛ niŋmai wo gbɛfãa kɛmiiya Mizraim nɛɛ he, ni amɛtsɔɔ akɛ gbekɛ nuu fioo Yesu tsɔ naakpɛɛ gbɛ nɔ eha gbɛfãa lɛ fee kuku, eha ojotswalɔi ahe jɔ, ni eha tɛŋ tsei po dɔrɔ amɛmli amɛha enyɛ koni etse amɛnɔ yibii lɛ. * Yɛ anɔkwale mli lɛ, gbɛ lɛ jekɛ ni gbɛfãa lɛ wa, ni amɛleee shihilɛ ni amɛkɛbaayakpe yɛ jɛmɛ.

Fɔlɔi baanyɛ akase nibii pii yɛ Yosef he. Ejɛ suɔmɔ mli ekpa enitsumɔ lɛ fioo, ni ena nɔ koni ekɛbu eweku lɛ he kɛjɛ oshara mli. Eyɛ faŋŋ akɛ ebu eweku lɛ akɛ nɔ ko krɔŋkrɔŋ ni Yehowa etuu ewo edɛŋ. Ŋmɛnɛ lɛ, fɔlɔi tsɔseɔ amɛbii yɛ jeŋ ni mli yɔɔ oshara waa mli, jeŋ ni mli eyi tɔ kɛ nibii ni baanyɛ aye gbekɛbii awui loo ekpãta amɛhiɛ po. Nyɛmɛi kɛ tsɛmɛi ni tsuɔ saji ahe nii oya tamɔ Yosef fee lɛ, ní amɛgboɔ deŋme kɛbuɔ amɛbii lɛ ahe kɛjɛɔ nibii ni yɔɔ oshara nɛɛ ahe lɛ sa yijiemɔ waa!

Yosef Kwɛ Eweku Lɛ

Etamɔ nɔ ni weku lɛ sɛɛ eyatsɛɛɛ yɛ Mizraim, ejaakɛ etsɛɛɛ tsɔ ni ŋwɛi bɔfo lɛ kɛɛ Yosef akɛ Herode egbo. Yosef kɛ eweku lɛ ku sɛɛ kɛba amɛmaŋ. Gbalɛ ko ni agba kɛjɛ blema tɔ̃ɔ tsɔɔ akɛ “Mizraim” Yehowa baatsɛ ebi lɛ “kɛjɛ.” (Mateo 2:15) Yosef ye ebua ni gbalɛ lɛ ba mli, shi agbɛnɛ lɛ nɛgbɛ ekɛ eweku lɛ baaya?

Yosef kɛ hiɛshikamɔ tsu nii. Ekɛ nilee she Herode sɛɛyelɔ Arkelao gbeyei, ejaakɛ lɛ hu eji yiwalɔ kɛ gbɔmɔgbelɔ. Yehowa kudɔ Yosef ni ekɛ eweku lɛ fã kɛtee emaŋ Nazaret ni yɔɔ Galilea yɛ kooyigbɛ lɛ, ni jɛmɛ kɛ Yerusalem teŋ jekɛ, ni mɛi ni etee amɛyinɔ apam lɛ nine nyɛŋ ashɛ amɛ nɔ. Ekɛ Maria fɔ́ bii krokomɛi yɛ jɛmɛ ni amɛtsɔse amɛ.—Mateo 2:19-23.

Amɛha amɛshihilɛ fee mlɛo—ni kɛlɛ amɛnáaa lɛ mlɛo. Biblia lɛ wie Yosef he akɛ eji kapintɛfonyo, ni wiemɔ ni akɛtsu nii nɛɛ gbalaa jwɛŋmɔ kɛyaa gbɛi srɔtoi anɔ ní atsɔɔ akɛ tso tsuɔ nii lɛ anɔ, tamɔ tsei wuji afolɔmɔ, bɔ ni afeɔ akɛ tsei nɛɛ baa shĩa, bɔ ni afeɔ asaa tsei nɛɛ koni anyɛ akɛkpɛ lɛji, akɛmamɔ tsũi, akɛfee nu hiɛ agbai, shwiilii, shwiilii naji, apãi, kɛ ŋmɔ mli nitsumɔ dadei srɔtoi. (Mateo 13:55) Nitsumɔ nɛɛ wa. Yɛ Biblia beaŋ lɛ, bei pii lɛ, kapintɛfonyo tsuɔ nii yɛ etsu pɛmpɛoo lɛ shinaa lɛ naa, loo yɛ shwapo ko mli yɛ tsũ lɛ masɛi.

Yosef kɛ dɛŋdadei srɔtoi tsu nii, ni eeenyɛ efee akɛ etsɛ ji mɔ ni kɛ dɛŋdadei nɛɛ ekomɛi ha lɛ. Ekolɛ ekɛ skwɛɛ, kulomulo, kpãa ni akɛfoɔ liamɔ, lema, saalai, ŋmoŋmologbɔɔ kɔi, hamle, tso hamle, pɛii, nɔ ko ní akɛgbuɔ fulɔ kɛtsɔ gaikpãa ní hɔ mli lɛ ní agbalaa kɛyaa kɛbaa lɛ nɔ, amãi srɔtoi, kɛ ekolɛ plɛkoii tsu nii, eyɛ mli akɛ amɛjara wala moŋ.

Bo lɛ feemɔ Yesu he mfoniri beni eji gbekɛ nuu fioo lɛ, ní ehiŋmɛi jwere etsɛ ní ŋɔ lɛ fee ebi lɛ nɔ be mli ni etsɛ lɛ tsuɔ nii lɛ. Egbɛ ehiŋmɛi mli gãa eekwɛ nɔ fɛɛ nɔ ni Yosef feɔ lɛ, ni ekã shi faŋŋ akɛ bɔ ni Yosef tsitsi lɛɛ, ekpɔiaŋ wa, kɛ bɔ ni ehe esa, ní ŋaa yɔɔ ehiŋmɛiiaŋ lɛ fee gbekɛ Yesu fɛo waa. Ekolɛ Yosef je shishi etsɔɔ ebinuu fioo lɛ nibii bibii komɛi tamɔ bɔ ni afeɔ akɛ loo he toto ní egbĩ sháa tso ko hiɛ koni ehiɛ afee trotro. Ekolɛ etsɔɔ Yesu srɔtofeemɔ ni yɔɔ tsei srɔtoi ní ekɛtsuɔ nii lɛ amli, tamɔ sikamore agbamitso, odum tso, loo mu tso nɛkɛ.

Yesu yɔse hu akɛ Yosef kɛ enijiaŋ ni wa lɛ tsu nii kɛfolɔ tsei, ekɛgbala tsei wuji amli, ni ekɛtsara tsei. Nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ, ekɛ niji nɛɛ nɔŋŋ tara lɛ Yesu lɛ, enyɛ Awo, kɛ enyɛmimɛi lɛ ahe blɛoo kɛshɛje amɛmii. Hɛɛ, Yosef kɛ Maria weku lɛ bada, ni kɛ́ hooo lɛ amɛbaná bii ekpaa kɛfata Yesu he. (Mateo 13:55, 56) Ehe bahia ni Yosef atsu nii waa fe tsutsu lɛ, kɛkwɛ eweku lɛ ní elɛ amɛ hu.

Kɛlɛ, Yosef le akɛ eweku lɛ mumɔŋ hiamɔ nii ní eeeha amɛ lɛ he miihia fe fɛɛ. No hewɔ lɛ, ehé be kɛtsɔɔ ebii lɛ Yehowa Nyɔŋmɔ kɛ E-mlai lɛ ahe nii. Yosef kɛ Maria kɛ gbekɛbii lɛ yaa kpeehe ni bɛŋkɛ amɛ lɛ daa, ni akaneɔ Mla lɛ, ni atsɔɔ mli yɛ jɛmɛ. Eeenyɛ efee akɛ, kɛ́ ajɛ kpeehe lɛ aba lɛ, Yesu biɔ saji babaoo, ni Yosef bɔɔ mɔdɛŋ akɛ eeeha ebinuu ní miitao enu mumɔŋ nibii ashishi jogbaŋŋ lɛ asaji lɛ ahetoo. Yosef kɛ eweku lɛ yaa gbii juji ni ayeɔ yɛ Yerusalem lɛ hu daa afi. Ni eeenyɛ efee akɛ eheɔ Yosef otsii enyɔ kɛfãa gbɛ aaafee kilomitai 112.65 kɛyayeɔ daa afi Hehoo lɛ, ni no sɛɛ lɛ amɛkuɔ amɛsɛɛ.

Ŋmɛnɛ lɛ, weku yitsei ni ji Kristofoi lɛ hu feɔ nɔ ko tamɔ nakai nɔŋŋ. Amɛnáa be amɛhaa amɛbii, ni amɛkɛ mumɔŋ tsɔsemɔ ni amɛkɛaaha amɛbii lɛ yeɔ klɛŋklɛŋ gbɛhe, ni amɛkɛ nɔ fɛɛ nɔ kwraa, ní weku lɛ heloonaa hiamɔ nii fata he lɛ, yeɔ gbɛhe ni ji enyɔ. Amɛfeɔ bɔ fɛɛ bɔ ni amɛbaanyɛ koni amɛkɛ amɛbii lɛ aya Kristofoi akpeei bibii kɛ kpeei wuji fɛɛ. Taakɛ eji yɛ Yosef gbɛfaŋ lɛ, amɛle akɛ nɔ kpakpa ko bɛ ni amɛbaafee amɛha amɛbii lɛ fe enɛ.

“Kɛ Tsuiyeli”

Beni Yesu ye afii 12 lɛ, Yosef kɛ eweku lɛ tee Yerusalem taakɛ amɛfɔɔ feemɔ lɛ. No mli lɛ aaye Hehoo gbi jurɔ lɛ, eji miishɛɛ be, ni wekui babaoo feɔ ekome kɛfãa gbɛ yɛ kui amli kɛ amɛkooloi, ni amɛtsɔɔ ŋmɔji ní efee frɔ̃frɔ̃ amli. Beni amɛbɛŋkɛɔ kpokpai ni kɛ Yerusalem gɔŋ lɛ jekɛɛɛ lɛ, ekã shi faŋŋ akɛ amɛteŋ mɛi babaoo baalá nɔkwɔlɛi alala ni ale waa lɛ. (Lala 120-134) Eeenyɛ efee akɛ maŋ lɛ mli yi obɔ kɛ mɛi akpei ohai abɔ ní miiya kɛmiiba. Yɛ gbi jurɔ lɛ sɛɛ lɛ, wekui babaoo ni fee ekome kɛfã gbɛ yɛ kui amli, ní kuu ko nyiɛ ekroko sɛɛ lɛ bɔi shĩagbɛ pelemɔ. Akɛni Yosef kɛ Maria nitsumɔ fa hewɔ lɛ, amɛsusu akɛ ekolɛ Yesu efata wekumɛi, loo gbɛfalɔi krokomɛi lɛ ahe kɛtee. Shi beni amɛshi Yerusalem kwraa aaafee gbi kome gbɛnyiɛmɔ lɛ, dani amɛhɛle shi akɛ Yesu elaaje!—Luka 2:41-44.

Amɛhe tswa shi kɛtao Yesu yɛ he fɛɛ he ní amɛbaanyɛ aahu kɛku sɛɛ kɛtee Yerusalem ekoŋŋ. Bo lɛ feemɔ bɔ ni Yerusalem gbɛjegbɛi lɛ anɔ ejɔ agbɛnɛ, kɛ bɔ ni amɛnyiɛ ní amɛbolɔɔ kɛtsɛɔ amɛbi lɛ gbɛ́i lɛ he mfoniri okwɛ. Nɛgbɛ kwraa gbekɛ nuu nɛɛ hɔ? Beni shɛ gbi ni ji etɛ nɔ ní amɛnako gbekɛ lɛ, ani Yosef nu he akɛ enine enyɛ shi akɛni enyɛɛɛ etsu nitsumɔ kpele ni Yehowa kɛwo edɛŋ akɛ ekwɛ gbekɛ lɛ nɔ lɛ hewɔ? Naagbee lɛ, amɛtee sɔlemɔwe lɛ. Amɛtao lɛ yɛ jɛmɛ aahu kɛyashɛ pia ko ní hii nilelɔi babaoo, ní le Mla lɛ ebua amɛhe naa yɛ mli—ni naa gbekɛ Yesu ta amɛteŋ! Kwɛ bɔ ni Yosef kɛ Maria baamu fuaa amɛha!—Luka 2:45, 46.

Yesu ta shi eebo hii nilelɔi nɛɛ atoi, ni eebibii amɛ saji. Hii lɛ anaa kpɛ amɛhe yɛ gbekɛ lɛ nilee, kɛ hetoi ni ehaa lɛ hewɔ. Shi Maria kɛ Yosef lɛ, amɛhe jɔ̃ amɛhe. Amaniɛbɔɔ lɛ tsɔɔ akɛ Yosef etswaaa esɛŋ. Shi nɔ ni Maria wie lɛ tsɔɔ bɔ ni amɛyi enyɔ lɛ fɛɛ nu he amɛha. Ekɛɛ akɛ: “Mibi, mɛɛba ofee wɔ nakai? Naa, mikɛ otsɛ etao o kɛ tsuiyeli.”—Luka 2:47, 48, Ga Biblia hee.

Yɛ sane kuku nɛɛ mli lɛ, Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ haa anaa bɔ ni bii akwɛmɔ yɔɔ ha diɛŋtsɛ. Kɛ́ gbekɛ lɛ yeɔ emuu po lɛ, ebɛ mlɛo! Bii akwɛmɔ yɛ jeŋ fɔŋ nɛɛ mli lɛ baanyɛ aha mɔ ‘tsui aye’ waa, shi le ni tsɛmɛi kɛ nyɛmɛi le akɛ Biblia lɛ po maa nɔ mi akɛ amɛnitsumɔ lɛ kãaa shi akɔɔɔ lɛ shɛjeɔ amɛ mii.

Miishɛɛ sane ji akɛ, no mli lɛ Yesu yɛ he kome pɛ ní enuɔ he akɛ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ fɛɛ lɛ, jɛmɛ ebaanyɛ ebɛŋkɛ eŋwɛi Tsɛ Yehowa kpaakpa yɛ lɛ, ni eekase nii waa yɛ jɛmɛ. No hewɔ lɛ ejɛ tsui kpakpa mli ebi efɔlɔi lɛ akɛ: “Mɛɛba ni nyɛtaoɔ mi? Ani nyɛleee akɛ esa mi akɛ mihiɔ shi yɛ nii ni ji mitsɛ nɔ̃ lɛ mli?”—Luka 2:49.

Ekã shi faŋŋ akɛ Yosef baajwɛŋ nakai wiemɔi lɛ anɔ shii abɔ. Ekolɛ wiemɔi nɛɛ ha Yosef mli fili lɛ waa. Ejaakɛ egbo deŋme kɛtsɔse mɔ ni eŋɔ lɛ fee ebi lɛ, ni no eha ená suɔmɔ ni mli wa tamɔ nɛkɛ eha Yehowa Nyɔŋmɔ lɛ. Nakai beaŋ lɛ Yesu ji gbekɛ moŋ, shi enuɔ nɔ ni wiemɔ ni ji ‘tsɛ’ lɛ tsɔɔ lɛ shishi diɛŋtsɛ akɛni Yosef jie suɔmɔ kpo etsɔɔ lɛ lɛ hewɔ.

Kɛ́ oji tsɛ Ataa lɛ, ani ole akɛ eji hegbɛ kpele ni oná akɛ obaaye obua obii lɛ koni amɛbaná amɛle bɔ ni esa akɛ tsɛ ni yɔɔ suɔmɔ, ni buɔ ebii ahe lɛ afee enii eha? Nakai nɔŋŋ kɛ́ oyɛ banumai loo mɛi ni oŋɔ amɛ akɛ obii lɛ, kaimɔ Yosef nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ní okɛ amɛ fɛɛ aye yɛ amɛnyɛmɔi anaa, ni obu amɛteŋ mɔ fɛɛ mɔ akɛ ejara wa. Ye obua amɛ koni amɛtsi amɛbɛŋkɛ Yehowa Nyɔŋmɔ, ni ji amɛŋwɛi Tsɛ lɛ.

Yosef Mia Ehiɛ Kɛyawula Shi

Yɛ enɛ sɛɛ lɛ, Yosef wala shihilɛ mli saji fioo pɛ Biblia lɛ wie he, shi kɛ́ wɔkase fioo nɛɛ lɛ, wɔbaaná he sɛɛ waa. Wɔkaneɔ akɛ Yesu tee nɔ “eba ehe shi eha amɛ”—efɔlɔi. Wɔnáa wɔleɔ hu akɛ, “Yesu tee ehiɛ yɛ nilee kɛ dalɛ kɛ duromɔ mli yɛ Nyɔŋmɔ kɛ gbɔmɛi ahiɛ.” (Luka 2:51, 52) Mɛni wiemɔi nɛɛ kɛɔ wɔ yɛ Yosef he? Ekɛɔ wɔ nibii babaoo. Wɔkaseɔ akɛ Yosef tee nɔ enyiɛ eweku lɛ hiɛ, ejaakɛ ebi ni eye emuu lɛ bu hegbɛ ni etsɛ Yosef yɔɔ lɛ, ni etee nɔ eba ehe shi eha lɛ.

Wɔkaseɔ hu akɛ Yesu tee ehiɛ yɛ nilee mli. Ekã shi faŋŋ akɛ Yosef ye ebua ebi lɛ yɛ enɛ gbɛfaŋ. Nakai beaŋ lɛ, Yudafoi lɛ yɛ abɛ ko ní amɛbuɔ kɛjɛ blema tɔ̃ɔ. Abɛ lɛ tsɔɔ akɛ hii ni tsuuu nii lɛ pɛ nyɛɔ amɛtsɔmɔɔ nilelɔi diɛŋtsɛ, shi hii ni tsuɔ ninenaa nitsumɔ tamɔ kapintɛfoi, okwaafoi, kɛ sɔ̃lɔi “nyɛŋ akojo ní amɛye sane ni ja; ni abuuu amɛ ashiii mɛi ni buɔ abɛi anɔ.” Sɛɛ mli lɛ Yesu ha efee faŋŋ akɛ nakai sane lɛ jeee anɔkwale. Eyɛ mli akɛ Yosef ji kapintɛfonyo moŋ, shi beni Yesu ji gbekɛ lɛ, enuɔ ni etsɛ ni ŋɔ lɛ fee ebi lɛ miitsɔɔ Yehowa ‘kojomɔ kɛ ejalɛsaneyeli’ lɛ he nii! Hɛɛ, Yosef fee nakai shii abɔ.

Wɔbaanyɛ wɔna hu akɛ Yosef kwɛ Yesu ni eda jogbaŋŋ. Akɛni akwɛ Yesu jogbaŋŋ yɛ egbekɛbiiashi hewɔ lɛ, eda kɛbatsɔ nuu ni yɔɔ gbɔmɔtsoŋ hewalɛ. Kɛfata he lɛ, Yosef tsɔse ebinuu lɛ koni ele eninenaa nitsumɔ lɛ jogbaŋŋ. Ale Yesu akɛ eji tso he “ŋaalɔ,” shi jeee akɛ eji ŋaalɔ bi kɛkɛ. (Marko 6:3) No hewɔ lɛ tsɔsemɔ ni Yosef kɛha Yesu lɛ mɔ shi. Nilee yɛ mli akɛ weku yitsei aaakase Yosef, amɛkwɛ amɛbii lɛ jogbaŋŋ, ní amɛkwɛ koni wɔsɛɛ lɛ gbekɛbii lɛ anyɛ atsu nii kɛkwɛ amɛhe.

Yɛ Biblia mli amaniɛbɔɔ naa lɛ, kɛjɛ beni Yesu ye afii 30 ní abaptisi lɛ sɛɛ lɛ, atsiii Yosef tã dɔŋŋ. Odaseyeli yɛ ni tsɔɔ akɛ beni Yesu bɔi esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ, no mli lɛ Maria ji okulafo. (Kwɛmɔ akrabatsa ni ji “Mɛɛ Be Yosef Gbo?” ni yɔɔ baafa 27 lɛ.) Kɛlɛ, Yosef fee nɔkwɛmɔnɔ kpakpa efɔ̃ shi akɛ tsɛ—ebu eweku lɛ he, ekwɛ amɛ, ni emia ehiɛ kɛyawula shi. Esa akɛ tsɛmɛi, weku yitsei, kɛ Kristofoi fɛɛ akase Yosef hemɔkɛyeli lɛ.

[Shishigbɛ niŋmai]

^ kk. 7 Yɛ nakai beaŋ lɛ, abuɔ yoohebaatsɛɛ akɛ etamɔ gbalamlibotemɔ nɔŋŋ.

^ kk. 8 Kwɛmɔ sane ni ji “Kasemɔ Amɛhemɔkɛyeli Lɛ—‘Esusu He yɛ Etsui Mli’” ni je kpo yɛ October 1, 2008 Buu-Mɔɔ lɛ mli lɛ.

^ kk. 14 Biblia lɛ tsɔɔ faŋŋ akɛ beni abaptisi Yesu lɛ, no sɛɛ dani efee eklɛŋklɛŋ naakpɛɛ nii lɛ. (Yohane 2:1-11) Kɛ́ ootao ole apokrifa sanekpakpa lɛ ahe saji babaoo lɛ, kwɛmɔ sane ni ji “Apokrifa Sanekpakpai—Ani Amɛji Yesu he Anɔkwalei ni Aŋɔtee?” ni yɔɔ baafa 18 lɛ.

[Akrabatsa ni yɔɔ baafa 27]

Mɛɛ Be Yosef Gbo?

Wɔle akɛ beni Yesu ye afii 12 lɛ, no mli lɛ Yosef yɛ wala mli. Kɛ́ Yudafoi gbekɛbii shɛ nakai afi lɛ kɛyaa lɛ, amɛteŋ mɛi babaoo kaseɔ amɛtsɛmɛi anitsumɔ lɛ, ni beni amɛbaaye afi 15 lɛ, amɛkɛ amɛ miitsu nii. Eeenyɛ efee akɛ Yosef hi shi afii saŋŋ bɔ ni ha enyɛ etsɔɔ Yesu kapintɛ nitsumɔ lɛ. Ani Yosef yɛ wala mli lolo beni Yesu ye aaafee afii 30 ní ebɔi esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ? Etamɔ nɔ ni ebɛ wala mli nakai beaŋ. Awie Yesu nyɛ kɛ enyɛmimɛi hii kɛ yei lɛ fɛɛ ahe akɛ amɛyɛ wala mli nakai beaŋ, shi atsĩii Yosef tã. Be ko po lɛ, atsɛ Yesu akɛ “Maria bi lɛ,” shi jeee Yosef bi lɛ. (Marko 6:3) Awie Maria he hu akɛ lɛ diɛŋtsɛ efeɔ enibii, ni ekpɛɔ yiŋ ní ebiii wu ko dã. (Yohane 2:1-5) Enɛ ji nɔ ko ni afɔɔɔ feemɔ yɛ Biblia beaŋ, ja mɔ lɛ ji okulafo. Naagbee lɛ, beni Yesu heɔ agbo lɛ, etu enyɛ ewo bɔfo Yohane dɛŋ akɛ ekwɛ lɛ. (Yohane 19:26, 27) Kɛ́ Yosef kã he eyɛ wala mli kulɛ, ehe ebahiaŋ ni efee nakai. Belɛ, etamɔ nɔ ni nilee yɛ mli akɛ wɔɔkɛɛ akɛ Yosef gbo beni Yesu kã he eji oblanyo fioo. Akɛni Yesu ji kromɔ binuu hewɔ lɛ, ekã shi faŋŋ akɛ eŋɔ kapintɛ nitsumɔ lɛ ni ekɛkwɛ weku lɛ kɛyashi abaptisi lɛ.

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 24]

Yosef tsu saji ahe nii oya, ni ekɛ ehe ha kwraa kɛbu ebi lɛ he

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 25]

Yosef tsu nii waa kɛkwɛ eweku lɛ

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 26]

Yosef kɛ eweku lɛ yaa sɔlemɔwe ni yɔɔ Yerusalem lɛ be fɛɛ be koni amɛyajá

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 28]

Yosef tsɔse ebinuu lɛ koni ebatsɔ kapintɛfonyo