Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

YITSO 4

“Naa, Jata Lɛ Ni Jɛ Yuda Akutso Lɛ Mli Lɛ”

“Naa, Jata Lɛ Ni Jɛ Yuda Akutso Lɛ Mli Lɛ”

“Mi ni”

1-3. Mɛɛ kaa Yesu kɛkpe, ni te efee enii yɛ he eha tɛŋŋ?

 ASAFO yuu ko miitao Yesu ni amɛmɔ lɛ. Amɛhiɛ klantei kɛ tsei, ni asraafoi fata amɛhe. Amɛ fɛɛ amɛtsɔ Yerusalem gbɛjegbɛ ni nɔ ewo duŋ lɛ nɔ kɛyatsɔ Kidron Jɔɔ lɛ mli kɛtee Mu Gɔŋ lɛ nɔ, tamɔ nɔ ni amɛ fɛɛ amɛhiɛ yiŋtoo fɔŋ kome. Nyɔŋtsere lɛ eye emuu, kɛlɛ amɛhiɛ kɔtii kɛ kanei. Ani amɛsu kanei nɛɛ koni amɛna gbɛ akɛni atatui lɛ eha nyɔŋtsere lɛ hiɛ lɛ hewɔ? Aloo amɛsusu akɛ mɔ ni amɛtaoɔ lɛ lɛ eyatee ehe yɛ duŋ lɛ mli? Wɔleee, shi wɔbaanyɛ wɔma anɔkwa sane nɛɛ nɔ mi akɛ: Mɔ fɛɛ mɔ ni baakpa gbɛ akɛ ŋmiŋmi baamɔ Yesu lɛ, belɛ eleee lɛ jogbaŋŋ.

2 Yesu le kaa ni kã ehiɛ ni ekɛbaakpe lɛ. Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, ejooo foi, eemɛ mɛi lɛ. Yuda ni be ko ni eho lɛ, eji Yesu naanyo ni emuɔ efɔ̃ɔ enɔ lɛ nyiɛ asafo yuu lɛ hiɛ kɛba. Yuda kɛ osatofeemɔ ŋa Yesu ni be ko ni eho lɛ eji enuŋtsɔ lɛ, ni eshɔ enaa ni ekɛtsɔɔ esɛɛ gbɛ. Fɛɛ sɛɛ lɛ, Yesu he kpokpooo. Kɛkɛ ni Yesu tee eyadamɔ asafo yuu lɛ hiɛ. Ebi amɛ akɛ: “Namɔ nyɛtaoɔ?” Amɛha hetoo akɛ: “Yesu, Nazarenyo lɛ.”

3 Mɛi pii atsui baafã kɛ́ amɛkɛ asafo yuu ni hiɛ tsei kɛ klante tamɔ nakai kpe. Ekolɛ nakai ji bɔ ni asafo yuu lɛ kpaa gbɛ akɛ mɔ ni damɔ amɛhiɛ lɛ baafee. Shi ŋmiŋmi mɔɔɔ Yesu, ejooo foi, ni etooo abla hu. Yɛ no najiaŋ lɛ, ekɛɛ kɛkɛ akɛ: “Mi ni.” Bɔ ni efee kpoo, ni efee ekãa hu lɛ ha mɛi lɛ ahe jɔ̃ amɛhe. Amɛnaa sɛɛsɛɛ ni amɛyagbeegbee shi!​—Yohane 18:1-6; Mateo 26:45-50; Marko 14:41-46.

4-6. (a) Mɛni he akɛ Nyɔŋmɔ Bi lɛ to, ni mɛni hewɔ? (b) Mɛɛ gbɛi etɛ anɔ Yesu jie ekãa kpo?

4 Te Yesu fee tɛŋŋ enyɛ edamɔ kaa ni naa wa nɛɛ naa ní ehe kpokpooo, ni yɛ nakai beaŋ nɔŋŋ lɛ enyɛ eye ehe nɔ lɛ? Hetoo lɛ ji, eyɛ ekãa. Ekãa ji sui ni he hiaa ni asumɔɔ waa yɛ hiɛnyiɛlɔi ahe lɛ ateŋ ekome, ni mɔ ko bɛ ni kɛ Yesu yeɔ egbɔ loo efe lɛ yɛ enɛ gbɛfaŋ. Yɛ yitso ni tsɔ hiɛ lɛ mli lɛ, wɔkase bɔ ni Yesu he jɔ ni ebaa ehe shi lɛ he nii. Atsɛ lɛ yɛ gbɛ ni ja nɔ akɛ “toobi lɛ.” (Yohane 1:29) Shi, ekãa ni Yesu jie lɛ kpo lɛ ha awie ehe yɛ gbɛ kroko kwraa nɔ. Biblia lɛ wieɔ Nyɔŋmɔ Bi lɛ he akɛ: “Naa, jata lɛ ni jɛ Yuda akutso lɛ mli lɛ.”​—Kpojiemɔ 5:5.

5 Bei pii lɛ, akɛ jata feɔ ekãa he mfoniri. Ani ona jata nuu agbo ko hiɛ-kɛ-hiɛ pɛŋ? Kɛ́ ona eko pɛŋ po lɛ, ekolɛ afabaŋ ni akɛfo ehe yɛ zuu lɛ ha onu he akɛ oyɛ shweshweeshwe. Fɛɛ sɛɛ lɛ, kooloo nɛɛ ni ona lɛ baanyɛ aha ŋmiŋmi amɔ bo. Beni okwɛɔ jata agbo ni he wa nɛɛ hiɛ ni lɛ hu eta gãa kɛkwɛɔ bo lɛ, ebaawa akɛ ooosusu akɛ nɔ ko baanyɛ awo jata nɛɛ he gbeyei ni ejo foi. Biblia lɛ wieɔ “jata” he akɛ, eji “kooloi ateŋ ekãalɔ fe fɛɛ, ni etsɔɔɔ ehe yɛ mɔ ko mɔ ko hiɛ.” (Abɛi 30:30) Kristo jie ekãa ni tamɔ nakai nɔŋŋ kpo.

6 Nyɛhaa wɔsusua gbɛi etɛ anɔ ni Yesu jie ekãa ni tamɔ jata nɔ̃ lɛ kpo lɛ he wɔkwɛa, nomɛi ji: efã anɔkwale lɛ he, eha ana nɔ ni jalɛsaneyeli ji, ni edamɔ shiteekɛwoo naa. Agbɛnɛ hu, wɔbaana akɛ​—kɛji yɛ wɔfɔmɔ su naa lɛ, wɔyɛ ekãa jio, wɔbɛ eko jio​—wɔ fɛɛ wɔbaanyɛ wɔkase ekãa ni Yesu jie lɛ kpo lɛ.

Ekɛ Ekãa Fã Anɔkwale lɛ He

7-9. (a) Mɛni ba beni Yesu ye afii 12 lɛ, ni mɛni hewɔ shihilɛ ni tamɔ nɛkɛ baanyɛ aha gbeyei amɔ bo? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ Yesu fee ekãa yɛ bɔ ni ekɛ tsɔɔlɔi ni yɔɔ sɔlemɔwe lɛ ye eha lɛ mli?

7 Bei pii lɛ, ebiɔ ekãa dani mɔ aaanyɛ afã anɔkwale lɛ he yɛ jeŋ ni Satan ni ji “malemɔ tsɛ” lɛ yeɔ nɔ nɛɛ mli. (Yohane 8:44; 14:30) Yesu emɛɛɛ kɛyashi eeetsɔ onukpa dani efã anɔkwale lɛ he. Beni Yesu ye afii 12 lɛ, ekɛ efɔlɔi yaye Hehoo gbi jurɔ lɛ yɛ Yerusalem, ni no sɛɛ lɛ, eyaje he ko ni efɔlɔi lɛ enaaa lɛ. Maria kɛ Yosef kɛ tsuiyeli tao gbekɛ lɛ gbii etɛ sɔŋŋ. Naagbee lɛ, amɛyana lɛ yɛ sɔlemɔwe lɛ. No mli lɛ, mɛni efeɔ yɛ jɛmɛ? “Eta shi yɛ tsɔɔlɔi lɛ ateŋ eebo amɛ toi ni eebibii amɛ nii.” (Luka 2:41-50) Susumɔ shihilɛ mli ni Yesu bibii amɛ saji lɛ he okwɛ.

8 Yinɔsaneŋmalɔi kɛɔ akɛ bei pii lɛ, jamɔŋ hiɛnyiɛlɔi ni abuɔ amɛ waa lɛ hiɔ sɔlemɔwe lɛ be ni gbijurɔyeli lɛ eba naagbee, ni amɛtsɔɔ nii yɛ ablanai ni yɔɔ jɛmɛ lɛ ateŋ ekome nɔ. Mɛi taraa amɛnaji anaa ni amɛboɔ amɛ toi ni amɛbibiɔ amɛ saji. Tsɔɔlɔi nɛɛ le woloŋ jogbaŋŋ. Amɛle Mose Mla lɛ, kɛ agbɛnɛ hu, mlai babaoo ni wawai ni adesai ewo kɛ amɛblema saji ni tee nɔ efa beni afii lɛ yaa hiɛ lɛ jogbaŋŋ. Kɛ́ bo ota tsɔɔlɔi nɛɛ ateŋ lɛ, kulɛ te obaanu he oha tɛŋŋ? Ani gbeyei baamɔ bo? Shishinumɔ yɛ he kɛji gbeyei mɔ bo. Ni kɛ́ oye afii 12 pɛ hu? Gbekɛbii babaoo sheɔ nii gbeyei. (Yeremia 1:6) Amɛteŋ mɛi komɛi bɔɔ mɔdɛŋ fɛɛ ni amɛaanyɛ koni amɛkagbala amɛtsɔɔlɔi lɛ ajwɛŋmɔ kɛmiiba amɛnɔ yɛ skul; gbekɛbii nɛɛ sheɔ gbeyei akɛ abaatsɛ amɛ ni amɛwie, amɛsheɔ gbeyei akɛ abaahala amɛ ni amɛfee nɔ ko, ni amɛsheɔ gbeyei akɛ ekolɛ abaawo amɛ hiɛgbele loo abaaye amɛhe fɛo.

9 Kɛlɛ, naa Yesu ni eta woloŋlelɔi nɛɛ ateŋ ni eebibii amɛ saji ni haa mɔ susuɔ nii ahe ní esheee gbeyei kwraa. Ni jeee enɛ kɛkɛ efee. Amaniɛbɔɔ lɛ kɛɔ wɔ akɛ: “Mɛi fɛɛ ni boɔ lɛ toi lɛ naa kpɛ amɛhe yɛ enilee kɛ ehetooi ni ehaa lɛ ahewɔ.” (Luka 2:47) Biblia lɛ etsɔɔɔ wɔ nɔ ni ewie yɛ nakai be lɛ mli, shi wɔbaanyɛ wɔma nɔ mi akɛ ewieee amalei ni nakai jamɔŋ tsɔɔlɔi lɛ sumɔɔ waa lɛ eko kwraa. (1 Petro 2:22) Yɛ no najiaŋ lɛ, efã anɔkwale ni yɔɔ Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ mli lɛ he, ni ekã shi faŋŋ akɛ, etoibolɔi lɛ anaa kpɛ amɛhe akɛ gbekɛ ni eye afii 12 nyɛ ekɛ nilee kɛ ekãa tamɔ nakai wie.

Oblahii kɛ oblayei ni ji Kristofoi lɛ ateŋ mɛi babaoo kɛ ekãa gbaa mɛi krokomɛi amɛhemɔkɛyeli lɛ he sane

10. Mɛɛ gbɛ nɔ oblahii kɛ oblayei ni ji Kristofoi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ kaseɔ ekãa ni Yesu jie lɛ kpo lɛ?

10 Ŋmɛnɛ lɛ, oblahii kɛ oblayei babaoo ni ji Kristofoi lɛ miinyiɛ Yesu nanemaahei lɛ asɛɛ. Eji anɔkwale akɛ amɛyeee emuu taakɛ Yesu eye emuu lɛ. Kɛlɛ, taakɛ Yesu fee lɛ, amɛmɛɛɛ ni amɛdara kɛtsɔmɔ onukpai dani amɛfã anɔkwale lɛ he. Kɛ́ amɛyɛ skul loo amɛkutsei lɛ amli lɛ, amɛtsɔɔ ŋaa gbɛ nɔ amɛbiɔ mɛi saji, amɛboɔ amɛ toi, ni amɛjɛɔ bulɛ mli amɛkɛ amɛ gbaa anɔkwale lɛ he saji. (1 Petro 3:15) Ákɛ kuu lɛ, oblahii kɛ oblayei nɛɛ eye ebua amɛklasbii, amɛtsɔɔlɔi, kɛ amɛkutsoŋbii ni amɛbatsɔmɔ Kristo sɛɛnyiɛlɔi. Ekãa ni amɛfeɔ lɛ saa Yehowa hiɛ naakpa! E-Wiemɔ lɛ kɛ oblahii kɛ oblayei ni tamɔ nɛkɛ lɛ toɔ bɔ́ he​—ejaakɛ amɛhaa mɔ tsui nyɔɔ emli, amɛhaa mɔ náa miishɛɛ, ni amɛyi fa babaoo.​—Lala 110:3.

11, 12. Mɛɛ gbɛ nɔ Yesu kɛ ekãa fã anɔkwale lɛ he yɛ edalɛ beaŋ?

11 Yesu tee nɔ ekɛ ekãa fã anɔkwale lɛ he shii abɔ yɛ edalɛ beaŋ hu. Yɛ anɔkwale mli lɛ, mɛi pii baabu kaa ni ekɛkpe yɛ esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ shishijee mli lɛ akɛ eyɛ gbeyei waa. Satan, ni ji Yehowa henyɛlɔ ni he yɔɔ gbeyei ni he wa fe fɛɛ lɛ ka Yesu ní no mli lɛ eji heloo kɛ lá shi jeee bɔfonukpa ni he wa lɛ. Yesu kpoo Satan, ni eha ele akɛ, ekɛ Ŋmalɛ ni ajɛ mumɔŋ aŋma lɛ miitsu nii yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ. Yesu kɛ ekãa fã lɛ akɛ, “Ho misɛɛ, satan!” ni ekɛfo naataamɔ lɛ sɛɛ.​—Mateo 4:2-11.

12 No hewɔ lɛ, Yesu kɛ ekãa fã e-Tsɛ Wiemɔ lɛ he koni akatsake hiɛ loo akɛkatsu nii yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ, ni ekɛ enɛ fee nɔkwɛmɔnɔ yɛ esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ mli. Nakai beaŋ lɛ, jamɔŋ osatofeemɔ ni tamɔ nɛkɛ ehe shi taakɛ eji ŋmɛnɛ lɛ. Yesu kɛɛ jamɔŋ hiɛnyiɛlɔi ni yɔɔ egbii lɛ amli lɛ akɛ: “Nyɛgu Nyɔŋmɔ wiemɔ lɛ yɛ nyɛblema sane ni nyɛkɛba jeŋ lɛ hewɔ.” (Marko 7:13) No mli lɛ, mɛi buɔ nɛkɛ hii nɛɛ waa, shi Yesu kɛ ekãa wie eshi amɛ akɛ amɛji osatofoi kɛ gbɛtsɔɔlɔi shwilafoi. a (Mateo 23:13, 16) Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔkase ekãa ni Yesu jie lɛ kpo yɛ anɔkwale lɛ hefãmɔ mli lɛ?

13. Mɛni esa akɛ ehi wɔjwɛŋmɔ mli beni wɔkaseɔ Yesu lɛ, ni kɛlɛ mɛɛ hegbɛ wɔná?

13 Yɛ anɔkwale mli lɛ, wɔle akɛ wɔbɛ nyɛmɔ ni Yesu yɔɔ ni ekɛnaa nɔ ni yɔɔ mɔ tsui mli lɛ eko, ni asaŋ wɔbɛ hegbɛ akɛ wɔkojo mɛi. Shi, wɔbaanyɛ wɔkase ekãa ni ekɛfã anɔkwale lɛ he lɛ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, kɛ́ wɔkpa jamɔŋ apasa tsɔɔmɔi​—amalei ni bei pii lɛ atsɔɔ yɛ Nyɔŋmɔ, eyiŋtoo, kɛ e-Wiemɔ lɛ he lɛ​—ahe mama lɛ, wɔhaa mɛi naa la lɛ yɛ jeŋ ni Satan gbɛjianɔtoo lɛ eha emli ewo duŋ lɛ mli. (Mateo 5:14; Kpojiemɔ 12:9, 10) Wɔyeɔ wɔbuaa mɛi ni amɛyeɔ amɛhe kɛjɛɔ apasa tsɔɔmɔi ni eye amɛ nyɔŋ ni eha amɛtsuii eyimɔ obɔbɔ kɛ gbeyeishemɔ, ni fiteɔ amɛ kɛ Nyɔŋmɔ teŋ wekukpãa lɛ shishi. Wɔná hegbɛ kpele akɛ wɔmiina Yesu shiwoo akɛ, “anɔkwale lɛ aaaha nyɛye nyɛhe” lɛ mlibaa!​—Yohane 8:32.

Ekɛ Ekãa Ha Ana nɔ ni Jalɛsaneyeli Ji

14, 15. (a) Mɛɛ gbɛ kome nɔ Yesu tsɔ eha “nɔ ni ji jalɛ saneyeli” lɛ fee faŋŋ? (b) Beni Yesu kɛ Samaria yoo lɛ wieɔ lɛ, mɛɛ jwɛŋmɔ fɔŋ ni ahiɛ yɛ yei ahe Yesu kpoo?

14 Biblia lɛ gba akɛ Mesia lɛ baaha jeŋmaji lɛ ana “nɔ ni ji jalɛ saneyeli” lɛ faŋŋ. (Yesaia 42:1, Ga Biblia hee; Mateo 12:18) Ekã shi faŋŋ akɛ, Yesu fee nakai beni eyɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ. Ekɛ ekãa babaoo fee jalɛ nii be fɛɛ be, ni ekwɛɛɛ mɛi ahiɛaŋ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ekpoo jwɛŋmɔ fɔŋ ni ahiɛ yɛ mɛi ahe kɛ hetsɛ̃ ni ŋmalɛi lɛ fiii sɛɛ ni ehe shi yɛ je lɛŋ yɛ nakai beaŋ lɛ.

15 Beni Yesu kɛ Samaria yoo ko wie yɛ Sikar nubu lɛ he lɛ, ekaselɔi lɛ anaa kpɛ amɛhe. Mɛni hewɔ? Yɛ nakai beaŋ lɛ, Yudafoi lɛ kɛ Samariabii lɛ yeee kwraa; nɛkɛ nyɛɛ nɛɛ jɛ blema tɔ̃ɔ. (Ezra 4:4) Kɛfata he lɛ, rabifoi lɛ ekomɛi ebuuu yei amɛhaaa nɔ ko. Sɛɛ mli lɛ, aŋma kɛfata rabifoi lɛ amlai lɛ ahe akɛ esaaa ni nuu kɛ yoo gbaa sane; ni amɛsusu po akɛ esaaa ni atsɔɔ yei Nyɔŋmɔ Mla lɛ. Amɛbuɔ Samaria yei titri akɛ amɛhe tseee. Yesu kpoo jwɛŋmɔ fɔŋ ni tamɔ nɛkɛ ni ahiɛ yɛ mɛi ahe lɛ, ni ekɛ Samaria yoo (ni no mli lɛ eeba jeŋba sha) lɛ wie yɛ mɛi ahiɛ, ni ejie ehe shi etsɔɔ lɛ po akɛ lɛ ji Mesia lɛ.​—Yohane 4:5-27.

16. Mɛni hewɔ ehe hiaa ni Kristofoi aná ekãa kɛkpoo mɛi ahe jwɛŋmɔ fɔŋ ni amɛ diɛŋtsɛ amɛhiɛ lɛ?

16 Ani okɛ mɛi komɛi ni hiɛ mɛi ahe jwɛŋmɔ fɔŋ ni esaaa lɛ ebɔ pɛŋ? Ekolɛ amɛkɛ heguɔgbee wiemɔi yeɔ mɛi ni jɛ maŋ kroko nɔ lɛ ahe fɛo, amɛwieɔ mɛi ni esoro amɛbɔɔ su lɛ ahe yɛ gbɛ ni esaaa nɔ, loo amɛbuuu mɛi ni bɛ nɔ ko yɛ shihilɛ mli lɛ. Kristo sɛɛnyiɛlɔi lɛ fiii susumɔi gbohii ni tamɔ nɛkɛ lɛ asɛɛ, ni amɛbɔɔ mɔdɛŋ koni amɛfã mɛi ahe jwɛŋmɔ fɔŋ ni amɛ diɛŋtsɛ amɛhiɛ lɛ kɛ eshishi fɛɛ kɛjɛ amɛtsuiiaŋ. (Bɔfoi lɛ Asaji 10:34) Ehe miihia ni wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ aná ekãa kɛfee nɔ ni ja yɛ enɛ gbɛfaŋ.

17. Mɛni Yesu fee yɛ sɔlemɔwe lɛ, ni mɛni hewɔ?

17 Agbɛnɛ hu, ekãa ni Yesu yɔɔ lɛ ha ekwɛ koni Nyɔŋmɔ webii lɛ ahe atse, ni amɛjá Nyɔŋmɔ yɛ gbɛ kpakpa nɔ. Mra mli beni eje esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ shishi lɛ, etee sɔlemɔwe ni yɔɔ Yerusalem lɛ, ni beni ena akɛ nihɔɔlɔi kɛ shikatsakelɔi kɛ jɛmɛ etsɔ jarayelihe lɛ, emli wo la naakpa. Yesu mli fu yɛ gbɛ ni ja nɔ, ni eshwie hiɛjoolɔi nɛɛ kɛjɛ jɛmɛ, ni etsirɛ amɛnibii lɛ eshwie. (Yohane 2:13-17) Sɛɛ mli beni eshwɛ fioo ni esɔɔmɔ nitsumɔ lɛ baaba naagbee lɛ, efee nɔ ko tamɔ nakai nɔŋŋ. (Marko 11:15-18) Enɛ ha ená henyɛlɔi pii, shi kɛlɛ no etsiii enaa. Mɛni hewɔ? Kɛjɛ egbekɛbiiashi tɔ̃ɔ lɛ, etsɛ sɔlemɔwe lɛ akɛ e-Tsɛ we​—ni nakai eji lɛɛlɛŋ. (Luka 2:49) Ákɛ aaafite jamɔ krɔŋŋ ni yaa nɔ yɛ jɛmɛ lɛ ji jalɛ sane ni ayeee ni enyɛŋ eku ehiɛ eshwie nɔ kɔkɔɔkɔ. Nyɔŋmɔjamɔ he hiɛdɔɔ ni eyɔɔ lɛ ha ená ekãa kɛfee nɔ ni sa.

18. Mɛɛ gbɛ nɔ Kristofoi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ baanyɛ afee ekãa koni amɛha asafo lɛ he atse?

18 Nakai nɔŋŋ Kristo sɛɛnyiɛlɔi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ kwɛɔ jogbaŋŋ koni amɛhe atse akɛ Nyɔŋmɔ webii, ni amɛjá Nyɔŋmɔ yɛ gbɛ kpakpa nɔ. Kɛ́ amɛna akɛ amɛnyɛmi Kristofonyo ko efee esha ni yɔɔ hiɛdɔɔ lɛ, amɛkuuu amɛhiɛ amɛshwieee nɔ. Amɛfeɔ ekãa ni amɛwieɔ amɛtsɔɔ lɛ. (1 Korintobii 1:11) Amɛbɔɔ mɔdɛŋ amɛhaa asafoŋ onukpai lɛ leɔ. Asafoŋ onukpai lɛ baanyɛ aye abua mɛi ni he waaa yɛ mumɔŋ lɛ, ni amɛbaanyɛ amɛbu Yehowa tooi lɛ ahe koni amɛhe atse daa.​—Yakobo 5:14, 15.

19, 20. (a) Mɛɛ jalɛsane ni ayeee tee nɔ yɛ Yesu beaŋ, ni mɛɛ kaa Yesu kɛkpe yɛ he? (b) Mɛni hewɔ Kristo sɛɛnyiɛlɔi kɛ amɛhe wooo maŋkwramɔŋ saji kɛ yiwalɛ nifeemɔi amli lɛ, ni mɛni ji nɔ kome ni ejɛ enɛ mli kɛba?

19 No hewɔ lɛ, ani esa akɛ wɔmu sane naa akɛ Yesu wu eshi jalɛ sane ni ayeee yɛ je lɛŋ fɛɛ lɛ? Ekã shi faŋŋ akɛ, yɛ ebeaŋ lɛ, jalɛ sane ni ayeee lɛ fa babaoo. No mli lɛ, maŋ kroko ni yeɔ ejakumaŋ lɛ nɔ. Romabii lɛ kɛ asraafoi tsu nii kɛye Yudafoi lɛ anɔ dɛŋdɛŋ, amɛha amɛwo too babaoo, ni amɛfite Yudafoi lɛ ajamɔŋ kusumii komɛi po. Ebɛ naakpɛɛ mɔ akɛ mɛi babaoo miisumɔ ni Yesu kɛ ehe awo maŋkwramɔŋ saji ni yaa nɔ yɛ ebeaŋ lɛ mli. (Yohane 6:14, 15) Shikome ekoŋŋ lɛ, esa akɛ efee ekãa.

20 Yesu ha ale akɛ e-Maŋtsɛyeli lɛ jɛɛɛ je nɛŋ. Etsɔ nɔkwɛmɔnɔ ni efee lɛ nɔ ekɛtsɔɔ esɛɛnyiɛlɔi lɛ ni amɛkɛ amɛhe akawo maŋkwramɔŋ saji ni yaa nɔ yɛ amɛbeaŋ lɛ amli, shi moŋ amɛha Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ ni amɛaashiɛ lɛ afee oti ni ma amɛhiɛ. (Yohane 17:16; 18:36) Etsɔɔ bɔ ni esaaa akɛ akɛ he woɔ basabasafeemɔ mli beni asafo yuu lɛ ba lɛ mɔmɔ lɛ. Petro gbala eklante lɛ oya nɔŋŋ ni eŋɔbã nuu ko. Ewaaa akɛ obaanu Petro shishi. Kɛ́ eja gbɛ akɛ afeɔ basabasa lɛ, kulɛ nakai gbɛkɛ ni amɔ Nyɔŋmɔ Bi ni efeko nɔ ko lɛ ji be ni esa akɛ afee basabasa. Kɛlɛ, Yesu fee nɔkwɛmɔnɔ efɔ̃ shi eha esɛɛnyiɛlɔi ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ yɛ nakai beaŋ kɛ ŋmɛnɛ fɛɛ, beni ekɛɛ akɛ: “Ŋɔɔ oklante lɛ oto etoohe; ejaakɛ mɛi fɛɛ ni kɔlɔɔ klante lɛ, klante nɔŋŋ akɛaakpata amɛhiɛ.” (Mateo 26:51-54) Ebiɔ ni Kristo sɛɛnyiɛlɔi ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ afee ekãa koni amɛnyɛ amɛya nɔ amɛtiu toiŋjɔlɛ sɛɛ, taakɛ esɛɛnyiɛlɔi ni yɔɔ ebeaŋ lɛ fee lɛ. Akɛni Kristofoi kɛ amɛhe wooo maŋ saji amli hewɔ lɛ, ale Nyɔŋmɔ webii ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ akɛ amɛkɛ amɛhe wooo tai babaoo ni yaa nɔ ŋmɛnɛ lɛ amli, amɛbuleee mɛi ashishi, amɛfeee basabasa, ni amɛfeee yiwalɛ nibii krokomɛi ni tamɔ nakai. Amɛná gbɛ́i kpakpa nɛɛ yɛ ekãa ni amɛfeɔ lɛ hewɔ.

Ekɛ Ekãa Damɔ Shiteekɛwoo Naa

21, 22. (a) Mɛɛ yelikɛbuamɔ Yesu nine shɛ nɔ dani ekɛ kaa ni fe fɛɛ lɛ kpe? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ Yesu fee ekãa kɛyashi naagbee?

21 Yehowa Bi lɛ le faŋŋ akɛ ekɛ shiteekɛwoo ni naa wa baakpe kɛ́ eba shikpɔŋ lɛ nɔ. (Yesaia 50:4-7) Aka shii abɔ akɛ abaagbe lɛ shi anyɛɛɛ, kɛyashi beni yɛ naagbee kwraa lɛ amɔ lɛ, taakɛ awie he kɛtsɔ hiɛ yɛ yitso nɛɛ mli lɛ. Te fee tɛŋŋ Yesu tee nɔ efee ekãa yɛ kaa nɛɛ fɛɛ mli lɛ? Ojogbaŋŋ, mɛni Yesu feɔ beni asafo yuu lɛ ba lɛ mɔmɔ lɛ? No mli lɛ, eesɔle waa kɛmiiha Yehowa. Ni mɛni Yehowa fee? Biblia lɛ kɛɔ wɔ akɛ, ‘ebo Yesu toi.’ (Hebribii 5:7) Yehowa tsu ŋwɛibɔfo ko kɛba ni ebawo e-Bi ni yɔɔ ekãa lɛ hewalɛ.​—Luka 22:42, 43.

22 Beni awo Yesu hewalɛ lɛ sɛɛ lɛ, ekɛɛ ebɔfoi lɛ akɛ: “Nyɛtea shi, nyɛhaa wɔyaa.” (Mateo 26:46) Susumɔ ekãa ni yɔɔ wiemɔi nɛɛ amli lɛ he okwɛ. Ekɛɛ akɛ: “Nyɛhaa wɔyaa” yɛ be mli ni ele faŋŋ akɛ ebaaha asafo yuu lɛ aŋmɛɛ enanemɛi lɛ ahe, ehefatalɔi lɛ baashi lɛ ni amɛjo foi ni agbɛnɛ hu ekome too ekɛ kaa ni naa wa fe fɛɛ yɛ eshihilɛ mli nɛɛ baakpe. Aye esane yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ, aye ehe fɛo, awa lɛ yi, epiŋ waa dani egbo, ni ekome too ekpee enɛɛmɛi fɛɛ anaa. Yɛ enɛ fɛɛ mli lɛ, etee nɔ efee ekãa kɛwula shi.

23. Tsɔɔmɔ nɔ hewɔ ni gbele he kaa ni Yesu kpee naa lɛ etsɔɔɔ akɛ ejwɛŋŋ nii ahe jogbaŋŋ lɛ.

23 Ani nɔ ni Yesu fee lɛ tsɔɔ akɛ ejwɛŋŋ nii ahe jogbaŋŋ? Dabi; anɔkwa ekãafeemɔ etsɔɔɔ akɛ mɔ jwɛŋŋ nii ahe jogbaŋŋ. Yɛ anɔkwale mli lɛ, Yesu kɛɛ esɛɛnyiɛlɔi lɛ akɛ, esa akɛ amɛhiɛ atɛ̃, ni amɛkɛ nilee atsu nii kɛtsi amɛhe kɛjɛ osharai ahe bɔni afee ni amɛnyɛ amɛya nɔ amɛfee Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii. (Mateo 4:12; 10:16) Shi yɛ sane nɛɛ mli lɛ, Yesu le akɛ bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ esa akɛ ekpee naa. Ele nɔ ni Nyɔŋmɔ suɔmɔnaa nii biɔ ni efee. Yesu etswa efai shi akɛ ebaaya nɔ eye anɔkwa, no hewɔ lɛ, nɔ pɛ ni esa akɛ efee ji, ni ekpee kaa lɛ naa hiɛ-kɛ-hiɛ.

Yehowa Odasefoi kɛ ekãa edamɔ yiwai anaa

24. Mɛni hewɔ wɔbaanyɛ wɔná nɔmimaa akɛ wɔbaanyɛ wɔkɛ ekãa adamɔ kaa fɛɛ kaa ni wɔkɛaakpe lɛ naa lɛ?

24 Yesu sɛɛnyiɛlɔi lɛ kɛ ekãa enyiɛ amɛ-Nuŋtsɔ lɛ nanemaahei lɛ asɛɛ! Amɛteŋ mɛi babaoo efi shi shiŋŋ yɛ hefɛoyelii, yiwai, mɔ ni amɔɔ amɛ, tsuŋwoi, niseniianifeemɔi, kɛ gbelei po amli. Nɛgbɛ adesai ni yeee emuu lɛ náa ekãa ni tamɔ nɛkɛ kɛjɛɔ? Ejɛɛɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛmli. Yesu sɛɛnyiɛlɔi lɛ náa yelikɛbuamɔ kɛjɛɔ Nyɔŋmɔ ŋɔɔ tamɔ bɔ ni Yesu hu ná lɛ. (Filipibii 4:13) No hewɔ lɛ, kaashe nɔ ni baanyɛ aba wɔsɛɛ lɛ gbeyei kɔkɔɔkɔ. Tswaa ofai shi akɛ obaaya nɔ oye anɔkwa, ni Yehowa baaha oná ekãa ni he hiaa bo lɛ. Yaa nɔ okase wɔ-Hiɛnyiɛlɔ Yesu nɔkwɛmɔnɔ lɛ, koni no awo bo hewalɛ. Yesu kɛɛ akɛ: “Nyɛtsui anyɔa nyɛmli [loo nyɛnáa ekãa]: miye je lɛ nɔ kunim.”​—Yohane 16:33.

a Yinɔsaneŋmalɔi eyɔse akɛ awulaa rabifoi afuuhei tamɔ bɔ ni awulaa gbalɔi lɛ kɛ blematsɛmɛi lɛ afuuhei lɛ pɛpɛɛpɛ.