Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

YITSO 3

“Mibaa Mihe Shi Kɛjɛ Mitsui Mli”

“Mibaa Mihe Shi Kɛjɛ Mitsui Mli”

“Naa, omaŋtsɛ lɛ miiba oŋɔɔ”

1-3. Mɛɛ gbɛ nɔ Yesu tsɔ ebote Yerusalem, ni mɛni hewɔ ekolɛ asafoku lɛ mlibii lɛ ateŋ mɛi komɛi ahiɛ fee amɛ yaa lɛ?

 YERUSALEM fɛɛ efee hoo kɛ miishɛɛ. Hiɛnaanɔ gbɔmɔ ko miiba jɛi! Mɛi ebua amɛhe naa yɛ gbɛjegbɛ ni kã maŋtiase lɛ sɛɛ lɛ he. Amɛmiishwe waa ni amɛkpee nuu nɛɛ atuu, ejaakɛ amɛteŋ mɛi komɛi kɛɛ eji Maŋtsɛ David niyelɔ kɛ Mɔ ni sa akɛ eyeɔ Israel nɔ. Amɛteŋ mɛi babaoo hiɛ tɛŋ blɛoi kɛba ni amɛbafɔ̃ kɛkpee lɛ; mɛi krokomɛi hu ŋɔ atadei kɛ tsei aniji amɛshwie gbɛ lɛ nɔ amɛha lɛ koni amɛkɛwo ehiɛ nyam. (Mateo 21:7, 8; Yohane 12:12, 13) Mɛi babaoo miisusu bɔ ni ebaapue eha lɛ he.

2 Ekolɛ, mɛi komɛi miikpa gbɛ akɛ amɛbaana nibii komɛi ni tsɔɔ akɛ eje agbo. Ekã shi faŋŋ akɛ, amɛle hii komɛi ni abuɔ amɛ waa ni pue yɛ agbojee mli. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, David bi Absalom wo ehe maŋtsɛ; ni eha hii 50 hiɛ foi kɛnyiɛ eshwiili lɛ hiɛ. (2 Samuel 15:1, 10) Roma nɔyelɔ Julius Caesar bi ni afee nɔ ko ni yɔɔ gbidii po fe nakai aha lɛ; be ko beni ekɛ mɛi shiɔ akoŋ kɛboteɔ Roma maŋkwramɔ gwabɔɔhe lɛ yɛ kunim ko ni amɛye lɛ hewɔ lɛ, eha shwuɔi 40 tere kanei kɛnyiɛ amɛkoŋ nɔ biɛ kɛ biɛ! Shi amrɔ nɛɛ, mɛi ni yɔɔ Yerusalem lɛ miikpa mɔ ko ni nɔ kwɔ kwraa fe nɛkɛ gbɛ. Kɛji asafoku lɛ le enɛ jogbaŋŋ jio, amɛleee jio, mɔ nɛɛ ji Mesia lɛ, gbɔmɔ ni fe fɛɛ ni ehi shi pɛŋ lɛ. Shi beni Maŋtsɛ ni baaye nɔ wɔsɛɛ nɛɛ pue lɛ, ekolɛ mɛi komɛi ahiɛ fee amɛ yaa.

3 Amɛnaaa shwiili ko lɛ, mɔ ko ehiɛɛɛ foi kɛnyiɛɛɛ ehiɛ lɛ, amɛnaaa okpɔŋɔ ko kwraa​—ni asaŋ amɛnaaa shwuɔi hu. Yɛ no najiaŋ lɛ, Yesu ta teji, ni ji nitsumɔ kooloo ko ni baa shi nɔ. a Ewulako ehe kɛ nibii ni jara wa, ni nakai nɔŋŋ awulako kooloo ni eta enɔ lɛ hu. Yɛ nɔ najiaŋ ni Yesu kɛ teji nɔtamɔnii ni jara wa aaafɔ̃ teji lɛ nɔ ni eta nɔ lɛ, esɛɛnyiɛlɔi ni bɛŋkɛ lɛ kpaakpa lɛ kɛ atadei komɛi shwie kooloo lɛ nɔ. Mɛni hewɔ Yesu hala akɛ ebaatsɔ gbɛ ni baa shi tamɔ nɛkɛ nɔ kɛbote Yerusalem, be mli ni mɛi ni bɛ hegbɛ ni tamɔ lɛ lɛ po sumɔɔ ni amɛpue bɔ ni baaha mɛi ana akɛ amɛje agbo lɛ?

4. Mɛni Biblia lɛ gba yɛ gbɛ nɔ ni Maŋtsɛ ni ji Mesia lɛ baatsɔ abote Yerusalem lɛ he?

4 No mli lɛ, Yesu miiwo gbalɛ ko obɔ̃, akɛ: “Omli afilio pii, . . . Bɔɔ oshe, Yerusalem biyoo! Naa, omaŋtsɛ lɛ miiba oŋɔɔ: jalɔ kɛ yiwalaherelɔ ji lɛ; ebaa ehe shi, ni etá teji nɔ.” (Zakaria 9:9) Gbalɛ nɛɛ tsɔɔ akɛ gbi ko baashɛ ni Mɔ ni Nyɔŋmɔ Efɔ Lɛ Mu ni ji Mesia lɛ baaha Yerusalembii lɛ ana akɛ lɛ ji Maŋtsɛ ni Nyɔŋmɔ ehala. Kɛfata he lɛ, gbɛ nɔ ni ebaatsɔ efee enɛ, ní nɔ ni fata he ji teji ni ehala akɛ ebaata enɔ lɛ, baaha ana akɛ eyɛ su ko ni hi jogbaŋŋ yɛ etsuiŋ​—no ji heshibaa.

5. Mɛni hewɔ kɛ́ wɔjwɛŋ bɔ ni Yesu baa ehe shi lɛ nɔ lɛ, etaa wɔtsuiŋ waa lɛ, ni mɛni hewɔ ehe hiaa ni wɔkase Yesu yɛ enɛ gbɛfaŋ lɛ?

5 Yesu sui ni mɛi nyaa he waa lɛ ateŋ ekome ji heshibaa, ni eji su ko ni kɛ́ ojwɛŋ nɔ lɛ, etaa mɔ tsuiŋ waa. Taakɛ wɔsusu he yɛ Yitso 2 lɛ mli lɛ, Yesu pɛ ji “gbɛ lɛ kɛ anɔkwale lɛ kɛ wala lɛ.” (Yohane 14:6) Ekã shi faŋŋ akɛ, adesai akpekpe toi akpei abɔ ni ehi shi yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ ateŋ mɔ ko bɛ ni he hiaa tamɔ Nyɔŋmɔ Bi lɛ. Kɛlɛ, Yesu ejieee henɔwomɔ su fioo po kpo, ni ebuuu ehe akɛ ehe hiaa fe mɛi krokomɛi taakɛ adesai ni yeee emuu lɛ ateŋ mɛi babaoo feɔ lɛ. Kɛ́ wɔɔtsɔmɔ Kristo sɛɛnyiɛlɔi lɛ, esa akɛ wɔwu wɔshi henɔwomɔ su. (Yakobo 4:6) Kaimɔ akɛ, Yehowa nyɛ̃ɔ mɛi ni woɔ amɛhe nɔ lɛ. Belɛ, ehe miihia ni wɔkase heshibaa su ni Yesu jie lɛ kpo lɛ.

Ale Lɛ kɛjɛ Teteete akɛ Ebaa Ehe Shi

6. Kɛ́ akɛɛ mɔ ko baa ehe shi lɛ, te atsɔɔ tɛŋŋ, ni te fee tɛŋŋ Yehowa le akɛ Mesia lɛ baaba ehe shi lɛ?

6 Kɛ́ akɛɛ mɔ ko baa ehe shi lɛ, etsɔɔ akɛ ewooo ehe nɔ. Heshibaa ji su ko ni jeɔ shishi kɛjɛɔ tsui lɛ mli, ni anaa enɛ yɛ mɔ wiemɔ, jeŋba, kɛ bɔ ni ekɛ mɛi krokomɛi yeɔ ehaa lɛ mli. Te fee tɛŋŋ Yehowa le akɛ Mesia lɛ baaba ehe shi lɛ? Ele akɛ e-Bi lɛ ekase bɔ ni E-baa ehe shi yɛ gbɛ ni yeɔ emuu nɔ lɛ. (Yohane 10:15) Agbɛnɛ hu, ena yɛ e-Bi lɛ nifeemɔ mli akɛ ebaa ehe shi. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ?

7-9. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ Mikael ba ehe shi beni ekɛ Satan taa sane naa lɛ? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ Kristofoi baanyɛ akase bɔ ni Mikael ba ehe shi lɛ?

7 Yuda wolo lɛ wieɔ nɔkwɛmɔnɔ ko ni sa kadimɔ waa he akɛ: “Bɔfonukpa Mikael lɛ, beni ekɛ abonsam kojoɔ ni ekɛ lɛ taa naa yɛ Mose gbonyo lɛ hewɔ lɛ, ekaaa loomɔ kojomɔ ko kɛ enɔ fɔ̃ɔ, shi moŋ ekɛɛ: Kã, Nuŋtsɔ [Yehowa] aaakã ohiɛ!” (Yuda 9) Mikael ji gbɛ́i ni akɛtsɛɔ Yesu​—dani eba shikpɔŋ lɛ nɔ kɛ beni etee ŋwɛi lɛ sɛɛ​—yɛ gbɛfaŋnɔ ni etsuɔ akɛ bɔfonukpa loo akɛ Yehowa ŋwɛi tai lɛ anɔ onukpa lɛ. b (1 Tesalonikabii 4:16) Shi kadimɔ bɔ ni Mikael tsu naataamɔ ni te shi yɛ ekɛ Satan teŋ lɛ he nii eha.

8 Yuda amɛniɛbɔɔ lɛ etsɔɔɔ wɔ nɔ ni kulɛ Satan taoɔ ni ekɛ Mose gbonyo lɛ afee, shi wɔbaanyɛ wɔwie kɛ nɔmimaa akɛ Abonsam miitao ekɛtsu yiŋtoo fɔŋ ko he nii. Ekolɛ, eetao ekɛ nuu anɔkwafo nɛɛ gbonyo lɛ atsu nii yɛ gbɛ ni ejaaa nɔ kɛwo apasa jamɔ nifeemɔ he hewalɛ. Mikael ye ehe nɔ yɛ gbɛ ni sa kadimɔ waa nɔ beni etsiɔ Satan ŋaa fɔŋ nɛɛ naa lɛ. Eyɛ mli akɛ, Satan sa kãmɔ moŋ, shi akɛni atuuko “kojomɔ lɛ fɛɛ” awoko Mikael ni kɛ Satan taa sane naa lɛ dɛŋ yɛ nakai beaŋ hewɔ lɛ, Mikael na akɛ, esa akɛ eshi kojomɔ nɛɛ eha Yehowa Nyɔŋmɔ. (Yohane 5:22) Ákɛ bɔfonukpa lɛ, Mikael yɛ hegbɛ kpele yɛ ŋwɛibɔfoi lɛ anɔ. Kɛlɛ, ejɛ heshibaa mli eshi hegbɛ nɛɛ eha Yehowa fe nɔ ni eeeŋɔ hegbɛi krokomɛi efata nɔ ni eyɔɔ lɛ he. Yɛ ehe shi ni ebaa lɛ sɛɛ lɛ, ele he ni esa akɛ etsu nibii ahe nii kɛyashi.

9 Akɛ mumɔ tsirɛ Yuda ni eŋma sane nɛɛ yɛ yiŋtoo ko hewɔ. Dɔlɛ sane ji akɛ, Kristofoi komɛi ni hi shi yɛ Yuda gbii lɛ amli lɛ baaa amɛhe shi. Amɛkɛ henɔwomɔ ‘wieɔ nii fɛɛ ni amɛleee lɛ he musubɔɔ wiemɔ.’ (Yuda 10) Kwɛ bɔ ni ewaaa kwraa akɛ wɔ ni wɔ ji adesai ni yeee emuu lɛ baanyɛ aná henɔwomɔ su! Kɛ́ wɔnuuu nɔ ko ni yaa nɔ yɛ Kristofoi asafo lɛ mli lɛ shishi​—ekolɛ yiŋ ko ni onukpai akuu lɛ ekpɛ lɛ​—te wɔfeɔ wɔnii wɔhaa tɛŋŋ? Kɛ́ wɔgbe asafoŋ onukpai lɛ ahe guɔ, ni wɔwie amɛhe nyanyaanya, yɛ be mli ni wɔnyɛŋ wɔle nibii fɛɛ ni ha amɛkpɛ yiŋ ni tamɔ nɛkɛ lɛ, no tsɔɔ akɛ wɔbaaa wɔhe shi, aloo jeee nakai? Yɛ no najiaŋ lɛ, nyɛhaa wɔkasea Mikael, loo Yesu, ni wɔkakojo saji ni Nyɔŋmɔ hako wɔ hegbɛ akɛ wɔkojo lɛ.

10, 11. (a) Mɛni sa kadimɔ waa yɛ bɔ ni Nyɔŋmɔ Bi lɛ jɛ esuɔmɔ mli ekpɛlɛ akɛ ebaaba shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ he? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ wɔbaanyɛ wɔkase bɔ ni Yesu baa ehe shi lɛ?

10 Agbɛnɛ hu, Nyɔŋmɔ Bi lɛ ba ehe shi kɛtsɔ kpɛlɛmɔ ni ekpɛlɛ nitsumɔ ni akɛwo edɛŋ akɛ eba shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ nɔ. Susumɔ nibii ni ehe bahia ni ekɛshã afɔle lɛ ahe okwɛ. No mli lɛ, bɔfonukpa ji lɛ. Agbɛnɛ hu, lɛ ji “Wiemɔ lɛ”​—Yehowa diɛŋtsɛ Naawielɔ. (Yohane 1:1-3) No mli lɛ, eyɛ ŋwɛi ni ji Yehowa ‘hekrɔŋkrɔŋ kɛ enunyam shihilɛhe lɛ.’ (Yesaia 63:15) Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, Bi lɛ ‘jie nibii nɛɛ yɛ ehe efɔ̃ shi, eŋɔ tsulɔ su efɔ̃ enɔ, etsɔ tamɔ gbɔmɔ.’ (Filipibii 2:7) Susumɔ nɔ ni enitsumɔ yɛ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ baabi lɛ he okwɛ! Ajie ewala kɛbawo Yudanyo oblayoo fro ko musuŋ, ni eda yɛ jɛmɛ nyɔji nɛɛhu ni afɔ lɛ akɛ gbɔmɔ. Afɔ lɛ akɛ abifao ni nyɛɛɛ nɔ ko afee awo kapintafonyo ohiafo ko weku mli ni etee nɔ eda fiofio kɛbatsɔ oblanyo fioo. Eyɛ mli akɛ esha bɛ ehe moŋ, shi beni eji oblanyo lɛ, etee nɔ eba ehe shi eha efɔlɔi ni yeee emuu lɛ. (Luka 2:40, 51, 52) Mɛɛ heshibaa ni nɔ bɛ po nɛ!

11 Ani wɔbaanyɛ wɔkase bɔ ni Yesu baa ehe shi lɛ kɛtsɔ wɔsuɔmɔ mli ni wɔɔjɛ wɔtsu nitsumɔi ni bei komɛi lɛ etamɔ nɔ ni abuuu lɛ nɔ? Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ekolɛ ebaafee tamɔ nɔ ni abuuu nitsumɔ ni akɛwo wɔdɛŋ akɛ wɔshiɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ he sanekpakpa lɛ, titri lɛ kɛ́ mɛi booo wɔ toi, amɛye wɔhe fɛo, loo amɛte shi amɛwo wɔ. (Mateo 28:19, 20) Shi, kɛ́ wɔtee nɔ wɔshiɛ lɛ, wɔbaanyɛ wɔye wɔbua koni ahere mɛi ayiwala. Bɔ fɛɛ bɔ ni fee lɛ, wɔbaakase heshibaa he nii babaoo ni wɔbaanyiɛ Yesu Kristo, wɔ-Nuŋtsɔ lɛ nanemaahei lɛ asɛɛ.

Bɔ ni Yesu Ba Ehe Shi akɛ Gbɔmɔ

12-14. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ Yesu tsɔɔ akɛ ebaa ehe shi beni mɛi jieɔ eyi lɛ? (b) Mɛɛ gbɛi anɔ Yesu kɛ mɛi ye yɛ heshibaa mli? (d) Mɛni tsɔɔ akɛ jeee gbɛ ni akpaa akɛ Yesu aba ehe shi lɛ hewɔ ni eba ehe shi lɛ?

12 Yesu ba ehe shi kɛjɛ eshikpɔŋ lɛ nɔ sɔɔmɔ lɛ shishijee aahu kɛyashi enaagbee. Efee nakai kɛtsɔ yijiemɔ kɛ anunyam fɛɛ ni eha akɛha e-Tsɛ lɛ be fɛɛ be lɛ nɔ. Bei komɛi lɛ, mɛi jieɔ Yesu yi yɛ ewiemɔi ni nilee yɔɔ mli, hewalɛ ni ekɛfeɔ naakpɛɛ nii, kɛ su kpakpa ni ejieɔ lɛ kpo lɛ hewɔ. Be fɛɛ be lɛ, Yesu eŋɔɔɔ anunyam ni tamɔ nɛkɛ lɛ ehaaa ehe, shi ehaa akɛhaa Yehowa.​—Marko 10:17, 18; Yohane 7:15, 16.

13 Bɔ ni Yesu kɛ mɛi ye eha lɛ tsɔɔ akɛ ebaa ehe shi. Yɛ anɔkwale mli lɛ, eha ana faŋŋ akɛ ebaaa shikpɔŋ lɛ nɔ koni asɔmɔ lɛ, shi eba ni ebasɔmɔ mɛi. (Mateo 20:28) Bɔ ni ekɛ mɛi ye yɛ mlijɔlɛ mli lɛ tsɔɔ akɛ enuɔ amɛ shishi, ni no haa anaa akɛ ebaa ehe shi. Beni esɛɛnyiɛlɔi lɛ efeee nɔ ni ekpaa gbɛ akɛ amɛbaafee lɛ, ewieee amɛhiɛ nyanyaanya; shi etee nɔ ebɔ mɔdɛŋ akɛ eeeye ebua amɛ. (Mateo 26:39-41) Beni eyatao he ko banee ni yɔɔ dioo ni ejɔɔ ehe fioo, ni ena akɛ asafo lɛ ebabua shi yɛ jɛmɛ lɛ, eshwieee amɛ, shi moŋ emia ehiɛ ni etsɔɔ amɛ “nibii pii.” (Marko 6:30-34) Beni yoo ko ni jeee Israelnyo lɛ kpa lɛ fai aahu ni etsa ebiyoo lɛ, shishijee mli lɛ, Yesu emiii nɔ akɛ eeefee nakai. Shi kɛlɛ, Yesu kɛ mlifu keee yoo lɛ yi beni ena ehemɔkɛyeli ni mli wa lɛ, shi etsa ebi lɛ, taakɛ wɔbaasusu he yɛ Yitso 14 lɛ mli lɛ.​—Mateo 15:22-28.

14 Yesu tsɔ gbɛi srɔtoi anɔ ehi shi yɛ lɛ diɛŋtsɛ ewiemɔi nɛɛ anaa akɛ: “Mihe jɔ, ni mibaa mihe shi kɛjɛ mitsui mli.” (Mateo 11:29) Jeee ni aakpa gbɛ akɛ eba ehe shi lɛ hewɔ ni eba ehe shi lɛ. Eheshibaa lɛ jɛ etsui mli tɔ̃ɔ. Belɛ, ŋwanejee ko bɛ he akɛ Yesu kɛfee oti ni ma ehiɛ akɛ, ebaatsɔɔ esɛɛnyiɛlɔi lɛ bɔ ni esa akɛ amɛba amɛhe shi amɛha!

Etsɔɔ Esɛɛnyiɛlɔi lɛ ni Amɛba Amɛhe Shi

15, 16. Mɛɛ su Yesu kadi akɛ je lɛŋ nɔyelɔi lɛ yɔɔ, shi mɛɛ su etsɔɔ akɛ esa akɛ esɛɛnyiɛlɔi lɛ aná?

15 No mli lɛ, ewa kɛha Yesu bɔfoi lɛ akɛ amɛaaba amɛhe shi. Yesu bɔ mɔdɛŋ akɛ ebaatsɔɔ amɛ enɛ shii abɔ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, gbi ko lɛ, Yakobo kɛ Yohane kɛɛ amɛnyɛ ni eyabi Yesu koni ewo amɛ shi akɛ ebaaha amɛ hegbɛ ko ni nɔ kwɔ yɛ Nyɔŋmɔ Maŋtsɛyeli lɛ mli. Yesu jɛ mlijɔlɛ mli ewie akɛ: “Mininejurɔ kɛ mibɛku nɔ taramɔ lɛ, ejeee minɔ ni mikɛhaa, shi moŋ mɛi ni mitsɛ esaa eto amɛ lɛ anɔŋ.” Bɔfoi nyɔŋma lɛ ‘amli wo’ Yakobo kɛ Yohane “la.” (Mateo 20:20-24) Te Yesu tsu sane nɛɛ he nii eha tɛŋŋ?

16 Ejɛ mlihilɛ mli ekã amɛ fɛɛ akɛ: “Nyɛle akɛ maji lɛ anɔ lumɛi lɛ yeɔ amɛnɔ, ni amɛteŋ gbɔmɛi agboi lɛ hu yɛ hewalɛ yɛ amɛnɔ. Akafee nakai yɛ nyɛteŋ; shi mɔ fɛɛ mɔ ni sumɔɔ akɛ etsɔ agbo yɛ nyɛteŋ lɛ, lɛ moŋ etsɔ nyɛsɔɔlɔ. Ni mɔ fɛɛ mɔ ni sumɔɔ akɛ etsɔ onukpa yɛ nyɛteŋ lɛ, lɛ moŋ etsɔ nyɛtsulɔ.” (Mateo 20:25-27) Ekolɛ, bɔfoi lɛ ena bɔ ni “maji lɛ anɔ lumɛi lɛ” woɔ amɛhe nɔ, amɛtaoɔ hegbɛi, kɛ bɔ ni amɛfeɔ pɛsɛmkunya lɛ. Yesu tsɔɔ akɛ esa akɛ esɛɛnyiɛlɔi lɛ afee srɔto yɛ nɔyelɔi ni yeɔ amɛshishibii lɛ anɔ dɛŋdɛŋ lɛ ahe. Esa akɛ amɛba amɛhe shi. Ani bɔfoi lɛ nu nɔ ni etsɔɔ amɛ lɛ shishi?

17-19. (a) Gbi gbɛkɛ dani Yesu baagbo lɛ, mɛɛ heshibaa he nikasemɔ etsɔɔ ebɔfoi lɛ ni amɛhiɛ kpaŋ nɔ kɔkɔɔkɔ? (b) Mɛɛ heshibaa he nifeemɔ ni fe fɛɛ Yesu tsɔɔ beni eyɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ?

17 Bɔfoi lɛ naaa enɛ feemɔ mlɛo. Jeee enɛ ji klɛŋklɛŋ loo naagbee ni Yesu kɛ ekaselɔi lɛ wieɔ sane nɛɛ he. Mra mli beni amɛtaa sane naa yɛ amɛteŋ mɔ ni ji agbo fe fɛɛ lɛ he lɛ, Yesu kɛ gbekɛ bibioo ko badamɔ amɛteŋ ni ekɛɛ amɛ akɛ, amɛfee amɛnii taakɛ gbekɛbii ní wooo amɛhe nɔ, amɛtaooo hiɛnyam kɛ hegbɛi lɛ feɔ lɛ, shi moŋ amɛkafee amɛnii tamɔ onukpai babaoo ni enɛɛmɛi eyi amɛtsuiiaŋ obɔ lɛ. (Mateo 18:1-4) Enɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, gbi gbɛkɛ dani ebaagbo lɛ, ena akɛ ewa kɛha ebɔfoi lɛ lolo akɛ amɛaaba amɛhe shi. No hewɔ lɛ, etsɔɔ amɛ nɔ ko ni amɛhiɛ kpaŋ nɔ kɔkɔɔkɔ. Eŋɔ papam eŋmɔ ehɛ, ni etsu nitsumɔ ko ni baa shi, nitsumɔ ko ni tsulɔi ni yɔɔ no beaŋ lɛ fɔɔ tsumɔ kɛhaa gbɔi ni batoɔ amɛnuŋtsɔmɛi lɛ. Yesu fɔ ebɔfoi lɛ ateŋ mɔ fɛɛ mɔ naji ahe​—ni Yuda, mɔ ni eshwɛ fioo ni ebaatsɔɔ esɛɛ gbɛ lɛ po fata he!​—Yohane 13:1-11.

18 Yesu ha amɛna nɔ ni etaoɔ etsɔɔ lɛ beni ekɛɛ amɛ akɛ: “Okadi mito miha nyɛ.” (Yohane 13:15) Yɛ naagbee lɛ, ani nikasemɔ nɛɛ bote amɛtsuiiaŋ? Bo lɛ susumɔ enɛ okwɛ, nakai gbi lɛ gbɛkɛ lɛ, amɛsaa amɛtaa sane naa ekoŋŋ yɛ mɔ ni ji agbo yɛ amɛteŋ lɛ he! (Luka 22:24-27) Fɛɛ sɛɛ lɛ, Yesu tee nɔ eto etsui shi eha amɛ, ni etsɔɔ amɛ nii yɛ heshibaa mli. No sɛɛ lɛ, efee nɔ ni etaoɔ etsɔɔ amɛ lɛ he nɔkwɛmɔnɔ ni fe fɛɛ efɔ̃ shi eha amɛ: “Eba ehe shi ni ebo toi kɛtee gbele mli, kɛtee sɛŋmɔtso nɔ gbele mli tete.” (Filipibii 2:8) Beni afolɔ Yesu naa akɛ ojotswalɔ kɛ musubɔlɔ lɛ sɛɛ lɛ, ejɛ esuɔmɔ mli eha agbe lɛ yɛ gbɛ ni yɔɔ hiɛgbele nɔ. Enɛ ha ana akɛ esoro Nyɔŋmɔ Bi lɛ kwraa, ejaakɛ kɛ́ akɛ lɛ to Yehowa adebɔɔ nii krokomɛi ahe lɛ, ebaa ehe shi yɛ gbɛ ni yeɔ emuu nɔ.

19 Ekolɛ naagbee nii ni Yesu tsɔɔ ni kɔɔ heshibaa he beni eyɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ lɛ ji nɔ ni ha ebɔfoi anɔkwafoi lɛ nu sane lɛ shishi jogbaŋŋ, ni eshɛ amɛtsui he diɛŋtsɛ. Biblia lɛ haa wɔleɔ akɛ, sɛɛ mli lɛ hii nɛɛ kɛ heshibaa tsu nii afii babaoo. Ni wɔ hu?

Ani Obaanyiɛ Yesu Nɔkwɛmɔnɔ lɛ Sɛɛ?

20. Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔle kɛji wɔbaa wɔhe shi kɛjɛɔ wɔtsuiŋ?

20 Paulo woɔ wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ ŋaa akɛ: “Nɔ ni Kristo Yesu hu jwɛŋ lɛ, no nɔŋŋ nyɛjwɛŋa yɛ nyɛmli.” (Filipibii 2:5) Esa akɛ wɔba wɔhe shi kɛjɛ wɔtsuiŋ taakɛ Yesu fee lɛ. Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔle kɛji wɔbaa wɔhe shi kɛjɛɔ wɔtsuiŋ? Ojogbaŋŋ, Paulo kaiɔ wɔ akɛ, esaaa akɛ ‘wɔŋmɛɔ mligbalamɔi loo yaka anunyam taomɔ gbɛ, shi moŋ wɔkɛ heshibaa jwɛŋmɔ abubua wɔnanemɛi fe wɔ diɛŋtsɛ wɔhe.’ (Filipibii 2:3) Belɛ, oti lɛ ji bɔ ni wɔnaa mɛi krokomɛi wɔhaa kɛ́ wɔkɛ amɛ to wɔhe. Esa akɛ wɔna amɛ akɛ amɛnɔ kwɔlɔ loo amɛhe hiaa fe wɔ. Ani okɛ nakai ŋaawoo lɛ baatsu nii?

21, 22. (a) Mɛni hewɔ esa akɛ Kristofoi nɔkwɛlɔi aba amɛhe shi lɛ? (b) Te wɔɔfee tɛŋŋ wɔha ana akɛ wɔkɛ heshibaa eŋmɔ wɔhɛ lɛ?

21 Beni Yesu egbo afii babaoo sɛɛ lɛ, bɔfo Petro tee nɔ esusu bɔ ni heshibaa he hiaa ha lɛ he. Petro tsɔɔ akɛ, esa akɛ Kristofoi nɔkwɛlɔi kɛ heshibaa atsu amɛnitsumɔi lɛ, ní amɛkaye Yehowa toi lɛ anɔ nuŋtsɔmɛi asane. (1 Petro 5:2, 3) Hegbɛi ni akɛwo amɛdɛŋ lɛ etsɔɔɔ akɛ amɛwo amɛhe nɔ. Nɔ ni tamɔɔɔ nakai lɛ, hegbɛi nɛɛ biɔ moŋ ni amɛba amɛhe shi yɛ anɔkwale mli. (Luka 12:48) Yɛ anɔkwale mli lɛ, jeee nɔkwɛlɔi pɛ esa akɛ amɛná su nɛɛ, shi moŋ Kristofoi fɛɛ.

22 Ekã shi faŋŋ akɛ, Petro hiɛ kpako nakai gbɛkɛ ni Yesu fɔ enaji ahe yɛ kpɛlɛmɔ ni kulɛ Petro ekpɛlɛɛɛ akɛ Yesu feɔ nakai ehaa lɛ lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ nɔ! (Yohane 13:6-10) Petro ŋma kɛha Kristofoi akɛ: “Nyɛ fɛɛ nyɛbabaa nyɛhe shi nyɛhaa nyɛhe ni nyɛkɛ heshibaa afee mama nyɛŋmɔa nyɛhɛ.” (1 Petro 5:5, Ga Biblia hee) Wiemɔ ni ji ‘nyɛkɛŋmɔa nyɛhɛ’ lɛ gbalaa jwɛŋmɔ kɛyaa tsulɔ ko ni kɛ mama ŋmɔɔ ehɛ koni etsu nitsumɔ ko ni baa shi lɛ nɔ. Wiemɔ nɛɛ baanyɛ akai wɔ beni Yesu kɛ papam ŋmɔ ehɛ dani ekula shi efɔ ekaselɔi lɛ anaji ahe lɛ. Kɛ́ wɔnyiɛ Yesu nɔkwɛmɔnɔ lɛ sɛɛ lɛ, wɔnaŋ nitsumɔ ko ni Nyɔŋmɔ kɛbaawo wɔdɛŋ lɛ akɛ wɔnɔ kwɔlɔ fe nakai nitsumɔ lɛ, aloo jeee nakai? Esa akɛ mɛi fɛɛ ana akɛ wɔjɛɔ wɔtsuiŋ wɔbaa wɔhe shi tamɔ nɔ ni wɔkɛ heshibaa eŋmɔ wɔhɛ.

23, 24. (a) Mɛni hewɔ esa akɛ wɔkwa nɔ fɛɛ nɔ ni baaha wɔwo wɔhe nɔ lɛ? (b) Yitso ni nyiɛ sɛɛ lɛ baaye abua wɔ kɛjaje mɛɛ susumɔ ni ejaaa ni ahiɛ yɛ heshibaa he?

23 Abaanyɛ akɛ henɔwomɔ ato ebɔɔ he. Nɔ ni jɛɔ mli kɛbaa lɛ baanyɛ aye awui waa. Eji su ko ni baanyɛ aha mɔ ko ni yɔɔ duromɔ keenii babaoo po afee mɔ ko ni he bɛ sɛɛnamɔ yɛ Nyɔŋmɔ hiɛ. Yɛ gbɛ kroko nɔ lɛ, heshibaa baanyɛ aha mɔ ni abuuu po he aba sɛɛnamɔ waa yɛ Yehowa hiɛ. Kɛ́ wɔbɔ mɔdɛŋ wɔnyiɛ Kristo nanemaahei lɛ asɛɛ daa gbi, ni no ha wɔná su ni he hiaa nɛɛ lɛ, wɔbaaná jɔɔmɔi babaoo. Petro ŋma akɛ: “Hewɔ lɛ nyɛbaa nyɛhe shi yɛ Nyɔŋmɔ nine ni wa lɛ shishi, koni ewo nyɛnɔ yɛ be ni sa mli.” (1 Petro 5:6) Ekã shi faŋŋ akɛ, Yehowa wo Yesu nɔ yɛ ehe shi ni eba kɛwula shi lɛ hewɔ. Nakai nɔŋŋ wɔ-Nyɔŋmɔ lɛ baaná he miishɛɛ akɛ eeejɔɔ bo yɛ ohe shi ni obaa lɛ hewɔ.

24 Dɔlɛ sane ji akɛ, mɛi komɛi susuɔ akɛ kɛ́ mɔ ko baa ehe shi lɛ, no tsɔɔ akɛ, ehiɛ waaa. Yesu nɔkwɛmɔnɔ lɛ haa wɔnaa akɛ susumɔ nɛɛ ejaaa, ejaakɛ mɔ ni ji heshibalɔ fe gbɔmɛi fɛɛ ni ehi shi pɛŋ lɛ nɔŋŋ hu ji mɔ ni yɔɔ ekãa fe fɛɛ. Wɔbaasusu sane nɛɛ he yɛ yitso ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli.

a Beni niiamlitaomɔ wolo ko tsɔɔ sane nɛɛ mli lɛ, ekɛɛ akɛ kooloi nɛɛ ji “bɔɔ nii ni baa shi,” ni ekɛshi sɛɛ akɛ: “Amɛyɛ shɔ̃ɔ, amɛkuɛŋ ti, amɛji kooloi ni ohiafoi kɛfɔɔ nitsumɔ, ni amɛhe bɛ fɛo tsɔ.”

b Kɛ́ ootao odaseyelii babaoo ni tsɔɔ akɛ Mikael ji Yesu lɛ, kwɛmɔ wolo ni ji Mɛni Biblia lɛ Tsɔɔ Diɛŋtsɛ? ni Yehowa Odasefoi fee lɛ baafa 218-219 lɛ mli.