Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

YITSO 10

“Nyɛbaaba Wala Mli”

“Nyɛbaaba Wala Mli”

Ezekiel 37:5

NƆ NI ABAAWIE HE: ‘Wui ni egbigbii’ ni abaahã amɛba wala mli ekoŋŋ lɛ he ninaa kɛ emlibaa yɛ gbɛ ni da nɔ

1-3. Mɛni hã Yudafoi ni yɔɔ Babilon lɛ amiishɛɛ tã lɛ? (Kwɛmɔ mfoniri ni yɔɔ nikasemɔ lɛ shishijee lɛ.)

YUDAFOI ni yɔɔ Babilon lɛ amiishɛɛ etã! Ezekiel kɛ aaafee afii enumɔ gba akɛ abaakpãtã Yerusalem hiɛ, shi Yudafoi lɛ heee nɔ ni ekɛɛ lɛ amɛyeee. Efee okadii etsɔɔ Yudafoi ni yɔɔ nomŋɔɔ lɛ mli lɛ, egba amɛ nɔkwɛmɔnii, ni eshiɛ etsɔɔ amɛ, shi fɛɛ sɛɛ lɛ, amɛheee amɛyeee akɛ Yehowa baahã akpãtã Yerusalem hiɛ. Be ni amɛná amɛle po akɛ Babilon asraafoi lɛ ewo maŋ lɛ he ka lɛ, amɛnu he lolo akɛ nɔ ko nɔ ko baŋ maŋbii lɛ anɔ.

2 Shi be ni awo Yerusalem he ka lɛ sɛɛ afii enyɔ lɛ, mɔ ko ni jo foi kɛje hiɛkpatamɔ lɛ mli lɛ ba Babilon ni ebakɛɛ akɛ: “Maŋ lɛ egbee shi!” Amaniɛbɔɔ nɛɛ hao mɛi ni yɔɔ nomŋɔɔ lɛ mli lɛ waa. Ewa kɛhã amɛ akɛ amɛbaanu nɔ ni eba lɛ shishi: akpãtã maŋ ni amɛsumɔɔ lɛ, sɔlemɔ shĩa krɔŋkrɔŋ lɛ, kɛ amɛshikpɔŋ ni amɛshwɛɛɛ he lɛ hiɛ! Amɛhiɛnɔkamɔ fɛɛ tã ni amɛnijiaŋ je wui.​—Eze. 21:7; 33:21.

3 Kɛ̃lɛ, yɛ be ni amɛhao waa nɛɛ mli lɛ, ajie ninaa ko ni wajeɔ mɔ hiɛnɔkamɔ kpo atsɔɔ Ezekiel. Mɛɛ sane yɔɔ ninaa nɛɛ mli kɛhã mɛi ni aŋɔ amɛ nom ni amɛhiɛnɔkamɔ etã lɛ? Mɛɛ gbɛ nɔ ninaa nɛɛ kɔɔ Nyɔŋmɔ webii ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ ahe, ni mɛni wɔteŋ mɔ fɛɛ mɔ baanyɛ afee koni ená he sɛɛ? Bɔ ni afee ni wɔná sanebimɔi nɛɛ ahetoi lɛ, hã wɔpɛi nɔ ni Yehowa jie kpo etsɔɔ Ezekiel lɛ mli wɔkwɛ.

“Gbaa Oshwie Wui Nɛɛ Anɔ” Kɛ “Gbaa Otsɔɔ Kɔɔyɔɔ Lɛ”

4. Mɛni Ezekiel kadi yɛ ninaa lɛ mli?

4 Kanemɔ Ezekiel 37:1-10. Yɛ ninaa ko mli lɛ, akɛ Ezekiel yadamɔ shikpɔŋ kplanaa ko kɛ ehe gɔji nɔ, ni gbɔmɛi awui eyi nɔ obɔ. Bɔ ni afee ni Ezekiel ana ninaa lɛ jogbaŋŋ lɛ, Yehowa fã lɛ akɛ ‘enyiɛ kɛbɔle’ wui ni jwere shikpɔŋ kplanaa kɛ ehe gɔji lɛ nɔ lɛ he fɛɛ. Be ni Ezekiel nyiɛ shikpɔŋ kplanaa kɛ ehe gɔji lɛ nɔ lɛ, ekadi nibii enyɔ komɛi yɛ wui lɛ ahe, nomɛi ji: amɛfalɛ kɛ bɔ ni amɛyɔɔ hã. Ena akɛ ‘amɛfa waa diɛŋtsɛ, ni amɛgbi waa diɛŋtsɛ.’

5. Mɛɛ famɔi enyɔ Yehowa kɛhã Ezekiel, ni mɛni ba be ni Ezekiel tsu famɔi lɛ ahe nii lɛ?

5 No sɛɛ lɛ, Yehowa kɛ famɔi enyɔ hã Ezekiel, ni nomɛi baahã fiofio lɛ, ato jamɔ krɔŋŋ shishi ekoŋŋ. Klɛŋklɛŋ famɔ lɛ ji: “Gbaa oshwie wui nɛɛ anɔ,” ni okɛɛ amɛ akɛ “nyɛbaaba wala mli.” (Eze. 37:4-6) Be ni Ezekiel gba nɔŋŋ lɛ, ‘enu gbɛɛmɔ ko he, tsitsɛrɛ tsitsɛrɛ gbɛɛmɔ ko, ni wui lɛ bɔi amɛhenaabuamɔ,’ ni no sɛɛ lɛ, “fãji kɛ loo” ba wui lɛ ahe “ni hewolo baha amɛhe.” (Eze. 37:7, 8) Famɔ ni ji enyɔ lɛ ji: “Gbaa otsɔɔ kɔɔyɔɔ lɛ,” ni okɛɛ lɛ akɛ ‘tswaa oshwie’ gbohii nɛɛ anɔ. Be ni Ezekiel gba lɛ, “kɔɔyɔɔ ni amuɔ ba amɛmli, ni amɛba wala mli, ni amɛte shi amɛdamɔ amɛnaji anɔ, amɛyi fa diɛŋtsɛ tamɔ asraafoi babaoo.”​—Eze. 37:9, 10.

“Wɔwui Egbigbii, Ni Wɔhiɛnɔkamɔ Etã”

6. Mɛni Yehowa kɛɛ Ezekiel kɛtsɔɔ lɛ ninaa lɛ shishi?

6 No sɛɛ lɛ, Yehowa tsɔɔ Ezekiel ninaa lɛ shishi, ekɛɛ akɛ: “Nɛkɛ wui nɛɛ, Israel shĩa muu lɛ fɛɛ ni.” Anɔkwa, be ni mɛi ni aŋɔ amɛ nom lɛ ná amɛle akɛ akpãtã Yerusalem hiɛ lɛ, amɛnu he tamɔ nɔ ni amɛgbe amɛjeŋ shihilɛ naa. No hewɔ lɛ, amɛye awerɛho amɛkɛɛ: “Wɔwui egbigbii, ni wɔhiɛnɔkamɔ etã. Afo wɔ ashɛ afɔ̃ kwraa.” (Eze. 37:11; Yer. 34:20) Yehowa nu amɛwerɛhoyeli lɛ, ni etsɔɔ akɛ, ninaa nɛɛ ni kɔɔ wui ni egbigbii ahe lɛ ji miishɛɛ sane ni baahã Israelbii lɛ aná hiɛnɔkamɔ.

7. Tamɔ bɔ ni aŋma yɛ Ezekiel 37:12-14 lɛ, mɛni Yehowa jie kpo etsɔɔ Ezekiel, ni mɛɛ nɔmimaa enɛ hã Yehowa webii ni aŋɔ amɛ nom lɛ ná?

7 Kanemɔ Ezekiel 37:12-14. Yehowa tsɔ ninaa nɛɛ nɔ ewo mɛi ni aŋɔ amɛ nom lɛ shi akɛ, ebaahã amɛba wala mli, ekɛ amɛbaaya amɛshikpɔŋ lɛ nɔ, ni ebaahã amɛhi nɔ ekoŋŋ. Agbɛnɛ hu, Yehowa tsɛ amɛ akɛ, “mimaŋ.” Kwɛ bɔ ni wiemɔi nɛɛ baahã mɛi ni aŋɔ amɛ nom ni amɛhiɛnɔkamɔ etã lɛ amii ashɛ amɛhe ahã! Mɛni hewɔ amɛbaanyɛ amɛná nɔmimaa akɛ, shi ni awo amɛ akɛ akɛ amɛ baaku sɛɛ kɛya amɛmaŋ lɛ baaba mli lɛ? Ejaakɛ Yehowa diɛŋtsɛ ji mɔ ni wo shi lɛ. Ekɛɛ akɛ: “Mi, Yehowa, mi diɛŋtsɛ miwie, ni mifee hu.”

8. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ “Israel shĩa muu lɛ fɛɛ” gboi yɛ mfonirifeemɔŋ? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ Ezekiel 37:9 lɛ hãa wɔnaa nɔ ni kɛ Israel mfonirifeemɔŋ gbele lɛ ba? (Kwɛmɔ shishigbɛ niŋmaa lɛ.)

8 Mɛɛ gbɛ nɔ ninaa nɛɛ fã nɛɛ ba mli yɛ blema Israel maŋ lɛ gbɛfaŋ? Israel gbo yɛ mfonirifeemɔŋ, ni tsɔɔ akɛ wekukpaa ni yɔɔ amɛkɛ Yehowa teŋ lɛ bɔi fitemɔ kwraa kɛjɛ afi 740 D.Ŋ.B., be ni akpãtã wekui nyɔŋma maŋtsɛyeli lɛ hiɛ ni aŋɔ emli bii lɛ nom lɛ. Aaafee afii 130 sɛɛ lɛ, aŋɔ Yudafoi lɛ hu nom, ni no hã “Israel shĩa muu lɛ fɛɛ” yaje nomŋɔɔ mli. (Eze. 37:11) No hewɔ lɛ, Israel shĩa muu lɛ ni aŋɔ amɛ nom lɛ fɛɛ gboi yɛ mfonirifeemɔŋ, tamɔ wui ni yɔɔ Ezekiel ninaa lɛ mli lɛ nɔŋŋ. * Agbɛnɛ hu, kaimɔ akɛ, wui ni Ezekiel na lɛ ‘egbigbii waa diɛŋtsɛ,’ ni no tsɔɔ akɛ amɛkɛ Yehowa teŋ wekukpaa lɛ fite be kplaŋŋ diɛŋtsɛ. Ni anɔkwa, be ni Israel kɛ Yuda fɛɛ ye yɛ nɛkɛ shihilɛ nɛɛ mli lɛ fa fe afii 200, kɛjɛ afi 740 kɛyashi afi 537 D.Ŋ.B.​—Yer. 50:33.

9. Mɛni tsɔɔ akɛ shihilɛ ni blema Israel kɛkpe lɛ tamɔ nɔ ni “Nyɔŋmɔ Israel lɛ” kɛkpe lɛ nɔŋŋ?

9 Gbalɛi, tamɔ nɔ ni Ezekiel gba, ni tsɔɔ akɛ akɛ Israelbii lɛ baaku sɛɛ kɛba amɛshikpɔŋ nɔ ekoŋŋ lɛ eba mli ekoŋŋ yɛ gbɛ ni da nɔ. (Bɔf. 3:21) Bɔ ni “agbe” blema Israel maŋ lɛ yɛ mfonirifeemɔŋ ni etee nɔ ehi nakai shihilɛ lɛ mli be kplaŋŋ lɛ, nakai nɔŋŋ yɛ mfonirifeemɔŋ lɛ agbe “Nyɔŋmɔ Israel lɛ,” ni ji Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ, ni amɛhi shihilɛ nɛɛ mli be kplaŋŋ. (Gal. 6:16) Anɔkwa, nom ni aŋɔ asafo ni ji Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ he be kplaŋŋ aahu akɛ, abaanyɛ akɛ amɛmumɔŋ shidaamɔ lɛ ato wui ni ‘egbigbii waa diɛŋtsɛ’ ahe. (Eze. 37:2) Tamɔ bɔ ni atsɔɔ mli yɛ yitso ni tsɔ hiɛ lɛ mli lɛ, nom ni aŋɔ asafo ni ji Kristofoi ni afɔ amɛ mu nɛɛ je shishi kɛjɛ afi 100 Ŋ.B. afii lɛ amli kɛbaa ni ehe afii ohai abɔ, tamɔ bɔ ni Yesu tsɔ hiɛ ewie he yɛ Maŋtsɛyeli lɛ he nɔkwɛmɔnɔ ni kɔɔ wiiti lɛ kɛ jwɛi lɛ he lɛ mli lɛ.​—Mat. 13:24-30.

Wui ni ‘egbi waa diɛŋtsɛ’ ni Ezekiel na yɛ ninaa lɛ mli lɛ damɔ shi kɛhã be kplaŋŋ ni Yehowa tsuji ni afɔ amɛmu lɛ kɛbaahi nomŋɔɔ mli lɛ (Kwɛmɔ kuku 8, 9)

“Wui Lɛ Bɔi Amɛhenaabuamɔ”

10. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ gbalɛ ni yɔɔ Ezekiel 37:7, 8 lɛ tsɔɔ bɔ ni nibii baaya lɛ ahã Nyɔŋmɔ webii lɛ? (b) Mɛɛ nibii komɛi waje Nyɔŋmɔ gbeyeishelɔi ni aŋɔ amɛ nom lɛ ahemɔkɛyeli fiofio?

10 Yɛ blema lɛ, Yehowa hã agba gbalɛ ko ni tsɔɔ akɛ fiofio lɛ, ekɛ ewebii lɛ baaba wala mli ekoŋŋ, ni no tsɔɔ akɛ ekɛ amɛ baaku sɛɛ kɛba amɛshikpɔŋ lɛ nɔ. (Eze. 37:7, 8) No hewɔ lɛ, mɛɛ nibii komɛi waje Nyɔŋmɔ gbeyeishelɔi ni aŋɔ amɛ nom lɛ ahemɔkɛyeli akɛ fiofio lɛ, amɛhiɛnɔkamɔ akɛ amɛbaaku amɛsɛɛ kɛba amɛshikpɔŋ lɛ nɔ ekoŋŋ lɛ baaba mli? Nibii nɛɛ ateŋ ekome ji gbalɛi ni gbalɔi ni tsɔ hiɛ lɛ gba lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Yesaia gba akɛ “dumɔwu krɔŋkrɔŋ ko,” ni ji mɛi ni baashwɛ lɛ, baaku sɛɛ kɛba shikpɔŋ lɛ nɔ. (Yes. 6:13; Hiob 14:7-9) Agbɛnɛ hu, ŋwanejee ko bɛ he akɛ gbalɛi srɔtoi ni Ezekiel gba ni tsɔɔ bɔ ni abaato jamɔ krɔŋŋ shishi ekoŋŋ lɛ waje amɛhiɛnɔkamɔ lɛ. Ekã shi faŋŋ akɛ nɔ kroko hu ni waje mɛi ni aŋɔ amɛ nom lɛ ahiɛnɔkamɔ lɛ ji anɔkwafoi tamɔ gbalɔ Daniel ni fata amɛhe yɛ Babilon lɛ​—kɛ bɔ ni abutu Babilon maŋtiase lɛ yɛ afi 539 D.Ŋ.B. lɛ.

11, 12. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ fiofio lɛ ato jamɔ krɔŋŋ shishi ekoŋŋ ahã “Nyɔŋmɔ Israel lɛ”? (Kwɛmɔ akrabatsa ni ji “Jamɔ Krɔŋŋ​—Ato Shishi Ekoŋŋ Fiofio” lɛ hu.) (b) Mɛɛ saji, wiemɔ ni yɔɔ Ezekiel 37:10 lɛ hãa wɔbiɔ?

11 Mɛɛ gbɛ nɔ fiofio lɛ ato jamɔ krɔŋŋ shishi ekoŋŋ ahã “Nyɔŋmɔ Israel lɛ,” ni ji Kristofoi ni afɔ amɛ mu lɛ yɛ gbɛ ni tamɔ nakai nɔŋŋ nɔ? Be ni aŋɔ amɛ nom ni efee tamɔ amɛgboi lɛ sɛɛ afii ohai abɔ lɛ, anu “gbɛɛmɔ ko he, tsitsɛrɛ tsitsɛrɛ gbɛɛmɔ ko,” be ni aŋkroaŋkroi komɛi ni sheɔ Nyɔŋmɔ gbeyei lɛ bɔi anɔkwa jamɔ hefamɔ lɛ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, yɛ afi 1500 afii lɛ amli lɛ, William Tyndale tsɔɔ Biblia lɛ shishi kɛtee Blɔfo mli. Enɛ hã Roma Katolik osɔfoi lɛ amli fu akɛ gbɔmɛi foji baanyɛ akane Biblia lɛ agbɛnɛ. Agbe Tyndale. Shi fɛɛ sɛɛ lɛ, aŋkroaŋkroi komɛi ni yɔɔ ekãa lɛ tee nɔ amɛtsɔɔ Biblia lɛ shishi kɛtee wiemɔi krokomɛi amli, ni fiofio lɛ mɛi pii nyɛ amɛkane Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ.

12 Sɛɛ mli be ni Charles T. Russell kɛ enanemɛi lɛ kɛ hiɛdɔɔ bɔi Biblia mli anɔkwalei lɛ tsɔɔmɔ ekoŋŋ lɛ, efee tamɔ nɔ ni “fãji kɛ loo” eba wui lɛ ahe. Zion’s Watch Tower lɛ kɛ woji krokomɛi ni amɛfee lɛ ye ebua mɛi ni hiɛ tsui kpakpa lɛ, ni amɛná amɛle Biblia mli anɔkwalei lɛ ni no tsirɛ amɛ ni amɛbafata Nyɔŋmɔ tsuji ni afɔ amɛ mu lɛ ahe. Yɛ afi 1900 afii lɛ shishijee gbɛ lɛ, nibii krokomɛi ni afee tamɔ “Photo-Drama of Creation” kɛ wolo ni ji The Finished Mystery lɛ hu wo Nyɔŋmɔ tsuji ni afɔ amɛ mu lɛ ekãa waa. No sɛɛ lɛ, etsɛɛɛ ni Nyɔŋmɔ be ni ekɛbaahã ewebii lɛ ‘ate shi amɛdamɔ amɛnaji anɔ’ lɛ bashɛ. (Eze. 37:10) Mɛɛ be enɛ ba, ni mɛɛ gbɛ nɔ etsɔ eba? Nibii ni tee nɔ yɛ blema Babilon lɛ baaye abua wɔ koni wɔhã sanebimɔi nɛɛ ahetoo.

“Amɛba Wala Mli, Ni Amɛte Shi Amɛdamɔ Amɛnaji Anɔ”

13. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ ninaa ni yɔɔ Ezekiel 37:10, 14 lɛ bɔi mlibaa yɛ afi 537 D.Ŋ.B.? (b) Mɛɛ ŋmalɛi tsɔɔ akɛ wekui nyɔŋma maŋtsɛyeli lɛ mli bii lɛ ekomɛi ku amɛsɛɛ kɛba Israel?

13 Yɛ afi 537 D.Ŋ.B. lɛ, Yudafoi ni yɔɔ Babilon lɛ na akɛ ninaa lɛ ebɔi mlibaa. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Yehowa hã amɛba wala mli, ni ehã “amɛte shi amɛdamɔ amɛnaji anɔ” kɛtsɔ jiemɔ ni ejie amɛ kɛjɛ nomŋɔɔ mli ni ehã amɛku amɛsɛɛ kɛtee Israel lɛ nɔ. Israelbii 42,360 kɛ mɛi ni jeee Israelbii aaafee 7,000 shi Babilon ni amɛtee amɛyatswa Yerusalem ni amɛma sɔlemɔ shĩa lɛ ekoŋŋ ni amɛhi Israel shikpɔŋ lɛ nɔ. (Ezr. 1:1-4; 2:64, 65; Eze. 37:14) No sɛɛ aaafee afii 70 lɛ, nomii aaafee 1,750 fata Ezra he ni amɛku amɛsɛɛ kɛtee Yerusalem. (Ezr. 8:1-20) No hewɔ lɛ, kɛ́ abu fɛɛ naa lɛ, Yudafoi ni ku amɛsɛɛ lɛ fa fe 44,000​—anɔkwa, amɛyi fa waa tamɔ “asraafoi babaoo.” (Eze. 37:10) Agbɛnɛ hu, Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ tsɔɔ akɛ, wekui nyɔŋma maŋtsɛyeli lɛ mli bii ni Asiriabii lɛ ŋɔ amɛtsɛmɛi lɛ nom yɛ afi 700 D.Ŋ.B. afii lɛ amli lɛ ateŋ mɛi komɛi ku amɛsɛɛ kɛba Israel, ni amɛbaye amɛbua kɛma sɔlemɔ shĩa lɛ ekoŋŋ.​—1 Kro. 9:3; Ezr. 6:17; Yer. 33:7; Eze. 36:10.

14. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ wiemɔi ni yɔɔ Ezekiel 37:24 lɛ yeɔ ebua wɔ koni wɔna bɔ ni gbalɛ lɛ baaba mli yɛ gbɛ ni da nɔ? (b) Mɛni ba yɛ afi 1919? (Kwɛmɔ akrabatsa ni ji “‘Wui Ni Egbigbii’ Kɛ ‘Odasefoi Enyɔ Lɛ’​—Mɛɛ Tsakpãa Yɔɔ Amɛteŋ?” lɛ hu.)

14 Mɛɛ gbɛ nɔ Ezekiel gbalɛ lɛ fã nɛɛ ba mli yɛ gbɛ ni da nɔ? Tamɔ bɔ ni Yehowa jie lɛ kpo etsɔɔ Ezekiel yɛ gbalɛ kroko ni kɛ gbalɛ nɛɛ yɔɔ tsakpãa lɛ mli lɛ, jamɔ krɔŋŋ shishi ni abaato ekoŋŋ nɛɛ he gbalɛ lɛ baaba mli yɛ gbɛ ni da nɔ be ni David Kpeteŋkpele lɛ, ni ji Yesu Kristo ebɔi nɔyeli akɛ Maŋtsɛ lɛ sɛɛ. * (Eze. 37:24) Ni anɔkwa, yɛ afi 1919 lɛ, Yehowa kɛ emumɔ lɛ wo ewebii lɛ amli. No hewɔ lɛ, amɛba “wala mli” ni ajie amɛ kɛje nom ni Babilon Kpeteŋkpele lɛ ŋɔ amɛ lɛ mli. (Yes. 66:8) No sɛɛ lɛ, Yehowa hã amɛhi ‘amɛshikpɔŋ,’ ni ji mumɔŋ paradeiso lɛ mli. Shi mɛɛ gbɛ nɔ Yehowa webii ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ ayi efa tamɔ “asraafoi babaoo”?

15, 16. (a) Mɛɛ gbɛ nɔ Yehowa webii ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ ayi efa tamɔ “asraafoi babaoo”? (b) Mɛɛ gbɛ nɔ Ezekiel gbalɛ nɛɛ yeɔ ebuaa wɔ koni wɔnyɛ wɔdamɔ shihilɛi ni mli wawai ni wɔkɛkpeɔ lɛ anaa? (Kwɛmɔ akrabatsa ni ji “Nyɔŋmɔ Yeɔ Ebuaa Wɔ Koni Wɔdamɔ Wɔnaji Anɔ Ekoŋŋ” lɛ.)

15 Be ni Kristo hala nyɔŋ anɔkwafo lɛ yɛ afi 1919 lɛ sɛɛ etsɛɛɛ lɛ, Nyɔŋmɔ tsuji lɛ na akɛ nɔ ni Zakaria, ni sɔmɔ akɛ gbalɔ yɛ nomii ni ku amɛsɛɛ kɛba Israel lɛ ateŋ lɛ gba lɛ ebɔi mlibaa. Zakaria gba akɛ: “Majimaji pii kɛ jeŋmaji ni he wala baaba amɛbatao Yehowa.” Zakaria wie mɛi ni taoɔ Yehowa sɛɛ gbɛ nɛɛ ahe akɛ amɛji “hii nyɔŋma ni jɛ jeŋmaji lɛ anɔ wiemɔi lɛ fɛɛ amli.” Hii nɛɛ baamɔ “Yudanyo kome,” ni ji mumɔŋ Israel lɛ mli kpɛŋŋ ni amɛbaakɛɛ akɛ: “Wɔkɛ nyɛ baaya, ejaakɛ wɔnu akɛ, Nyɔŋmɔ kɛ nyɛ yɛ.”​—Zak. 8:20-23.

16 Ŋmɛnɛ lɛ, mɛi ni feɔ mumɔŋ Israel (ni ji mɛi ni afɔ amɛ mu lɛ ateŋ mɛi ni eshwɛ lɛ) kɛ “hii nyɔŋma” lɛ (ni ji gwaŋtɛŋi krokomɛi lɛ) fɛɛ ayi “fa diɛŋtsɛ tamɔ asraafoi babaoo,” amɛyi akpekpei abɔ. (Eze. 37:10) Akɛ Kristo asraafoi yɛ asafo ni yaa nɔ eshwereɔ be fɛɛ be nɛɛ mli lɛ, wɔnyiɛɔ wɔ-Maŋtsɛ, Yesu sɛɛ kpaakpa koni wɔnine ashɛ jɔɔmɔi ni jwere wɔhiɛ lɛ anɔ.​—Lala 37:29; Eze. 37:24; Fip. 2:25; 1 Tes. 4:16, 17.

17. Mɛni mli wɔbaapɛi yɛ wolo nɛɛ yitso ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli?

17 Jamɔ krɔŋŋ ni abaato shishi ekoŋŋ nɛɛ kɛ sɔ̃ ko ni he hiaa waa bafɔ̃ɔ Nyɔŋmɔ webii lɛ anɔ. Mɛni ji sɔ̃ nɛɛ? Bɔ ni afee ni wɔná sanebimɔ nɛɛ hetoo lɛ, hã wɔku wɔsɛɛ ni wɔyapɛi nitsumɔ ko ni Yehowa kɛwo Ezekiel dɛŋ dani akpãtã Yerusalem hiɛ lɛ mli wɔkwɛ. Wɔbaafee enɛ yɛ wolo nɛɛ yitso ni nyiɛ sɛɛ lɛ mli.

^ kk. 8 Wui ni Ezekiel na yɛ ninaa lɛ mli lɛ ji “mɛi ni agbe” lɛ awui shi jeee mɛi ni amɛ diɛŋtsɛ amɛgboi awui. (Eze. 37:9) Anɔkwa, agbe “Israel shĩa muu lɛ fɛɛ” yɛ mfonirifeemɔŋ. Enɛ ba be ni Asiriabii lɛ ye Israel wekui nyɔŋma maŋtsɛyeli lɛ mli bii lɛ anɔ kunim ni amɛŋɔ amɛ nom, ni no sɛɛ lɛ, Babilonbii lɛ hu ye Yuda wekui enyɔ maŋtsɛyeli lɛ mli bii lɛ anɔ kunim ni amɛŋɔ amɛ nom lɛ.

^ kk. 14 Awie Mesia lɛ he gbalɛ nɛɛ he yɛ wolo nɛɛ Yitso 8 lɛ mli.