Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

YITSO 6

Bɔ Ni Ooofee Ohala Hiɛtserɛjiemɔ Ni Sa

Bɔ Ni Ooofee Ohala Hiɛtserɛjiemɔ Ni Sa

“Nyɛfea nibii fɛɛ kɛwoa Nyɔŋmɔ hiɛ nyam.”​—1 KORINTOBII 10:31.

1, 2. Kɛ́ wɔmiihala hiɛtserɛjiemɔ lɛ, mɛni hewɔ esa akɛ wɔkwɛ jogbaŋŋ lɛ?

 ŊƆƆ lɛ akɛ, ohiɛ aduawa ko ni oyaakɔ̃ nɔŋŋ ni ona akɛ efã ko ekpɔtɔ. Mɛni obaafee? Ani obaaye lɛ nakai? Ani obaashɛ fɛɛ ofɔ̃? Aloo obaafo he ni ekpɔtɔ lɛ oshɛ ofɔ̃, ni oye he ni hi lɛ?

2 Yɛ gbɛ ko nɔ lɛ, hiɛtserɛjiemɔ tamɔ aduawa nɛɛ. Hiɛtserɛjiemɔi komɛi ŋɔɔ waa, shi babaoo hu yɛ ni ehiii, ejaakɛ jeŋba sha, yiwalɛ nifeemɔi, kɛ daimonioi anifeemɔi eyi mli obɔ. No hewɔ lɛ, kɛ́ oohala hiɛtserɛjiemɔ lɛ, ani okɛɔ akɛ: “Manyɛ mahala hiɛtserɛjiemɔ fɛɛ hiɛtserɛjiemɔ ni misumɔɔ, ejeee mɔ ko he sane”? Aloo okɛɔ akɛ: “Hiɛtserɛjiemɔi fɛɛ ehiii”? Aloo ojɛɔ hiɛshikamɔ mli ohalaa hiɛtserɛjiemɔi ni hi, ni otsiɔ ohe kɛjeɔ hiɛtserɛjiemɔi ni ehiii lɛ ahe?

3. Kɛ́ wɔmiihala hiɛtserɛjiemɔ ko lɛ, mɛni he esa akɛ wɔsusu?

3 Hejɔɔmɔ kɛ hiɛtserɛjiemɔ he miihia wɔ fɛɛ, ni wɔmiisumɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa. No hewɔ lɛ, kɛ́ wɔmiihala hiɛtserɛjiemɔ ko lɛ, esa akɛ wɔbi wɔhe akɛ, ‘Mɛɛ gbɛ nɔ hiɛtserɛjiemɔ nɛɛ baasa jamɔ ni mijáa Yehowa lɛ he?’

“NYƐFEA NIBII FƐƐ KƐWOA NYƆŊMƆ HIƐ NYAM”

4. Mɛɛ Biblia mli shishitoo mla ko baanyɛ aye abua wɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa?

4 Kɛ́ wɔjɔɔ wɔhe nɔ wɔhã Yehowa lɛ, belɛ wɔwo lɛ shi akɛ wɔkɛ wɔwala fɛɛ baasɔmɔ lɛ. (Kanemɔ Jajelɔ 5:4.) Wɔwo Nyɔŋmɔ shi akɛ, ‘wɔbaafee nibii fɛɛ kɛwo ehiɛ nyam.’ (1 Korintobii 10:31) Enɛ tsɔɔ akɛ, jeee be ni wɔtee asafoŋ kpeei loo wɔnyiɛ shiɛmɔ nɔ pɛ wɔjɔɔ wɔhe nɔ wɔhã Nyɔŋmɔ, shi moŋ be ni wɔmiijɔɔ wɔhe loo wɔmiijie wɔhiɛtserɛ hu.

5. Te Yehowa kpaa gbɛ akɛ wɔjá lɛ wɔhã tɛŋŋ?

5 Nɔ fɛɛ nɔ ni wɔfeɔ yɛ shihilɛ mli lɛ saa jamɔ ni wɔjáa Yehowa lɛ he. Paulo tsɔɔ enɛ mli faŋŋ akɛ: “Nyɛkɛ nyɛgbɔmɔtsei lɛ ahãa akɛ afɔle ni hiɛ kã, ni yɔɔ krɔŋkrɔŋ, ni Nyɔŋmɔ náa he miishɛɛ.” (Romabii 12:1) Yesu hu wie akɛ: “Suɔmɔ Yehowa, o-Nyɔŋmɔ lɛ, kɛ otsui muu fɛɛ kɛ osusuma muu fɛɛ kɛ ojwɛŋmɔ muu fɛɛ kɛ onyɛmɔ fɛɛ.” (Marko 12:30) Wɔmiisumɔ ni be fɛɛ be ni wɔbaahã Yehowa nɔ ko lɛ, wɔkɛ nɔ ni hi fe fɛɛ lɛ ahã lɛ. Yɛ blema Israel lɛ, Yehowa kpa gbɛ akɛ, kɛ́ mɔ ko kɛ kooloo miiba ebashã afɔle ehã lɛ lɛ, ekɛ nɔ ni kpa ko kpa ko bɛ ehe aba. Kɛ́ kpa ko yɛ kooloo lɛ he lɛ, Nyɔŋmɔ ekpɛlɛɛɛ nɔ. (3 Mose 22:18-20) Wɔ hu, ebaanyɛ eba lɛ akɛ, Yehowa ekpɛlɛŋ wɔjamɔ lɛ nɔ. Mɛni baahã eba lɛ nakai?

6, 7. Mɛɛ gbɛ nɔ hiɛtserɛjiemɔ ni wɔhalaa lɛ baanyɛ asa jamɔ ni wɔjáa Yehowa lɛ he?

6 Yehowa ekɛɛ wɔ akɛ: “Nyɛfea krɔŋkrɔŋ, ejaakɛ miyɛ krɔŋkrɔŋ.” (1 Petro 1:14-16; 2 Petro 3:11) Ja wɔjamɔ lɛ yɛ krɔŋkrɔŋ loo ehe tse, dani Yehowa baakpɛlɛ nɔ. (5 Mose 15:21) Kɛ́ wɔkɛ wɔhe wo nibii ni Yehowa nyɛɔ lɛ amli lɛ, wɔjamɔ lɛ he tseŋ. Nibii nɛɛ ekomɛi ji jeŋba sha, yiwalɛ nifeemɔi, kɛ nibii ni kɔɔ daimonioi ahe. (Romabii 6:12-14; 8:13) Ni kɛ́ wɔkɛ nibii nɛɛ jieɔ wɔhiɛtserɛ hu lɛ, Yehowa náŋ he miishɛɛ. Enɛ baanyɛ ahã wɔjamɔ lɛ afee nɔ ni he tseee, ni Yehowa ekpɛlɛŋ nɔ, ni ebaanyɛ efite wekukpaa ni yɔɔ wɔ kɛ lɛ teŋ lɛ.

7 No hewɔ lɛ, te wɔɔfee tɛŋŋ wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa lɛ? Mɛɛ shishitoo mlai baaye abua wɔ ni wɔna hiɛtserɛjiemɔ ni hi kɛ nɔ ni ehiii?

NYƐƐ EFƆŊ

8, 9. Mɛɛ hiɛtserɛjiemɔi esa akɛ wɔtsi wɔhe kɛje he? Ni mɛni hewɔ?

8 Ŋmɛnɛ lɛ, ayɛ nibii srɔtoi babaoo ni akɛjieɔ hiɛtserɛ. Ekomɛi hi kɛhã Kristofoi, shi ekomɛi hu ehiii. Klɛŋklɛŋ lɛ, hã wɔkwɛ hiɛtserɛjiemɔi ni esa akɛ wɔtsi wɔhe kɛje he.

9 Jeŋba sha, yiwalɛ nifeemɔ, kɛ daimonioi asaji eyi sinii, wɛbsaitii, nibii ni ajieɔ yɛ TV nɔ, vidio gemisii, kɛ lalai pii amli obɔ. Bei pii lɛ, bɔ ni awieɔ nibii gbohii ahe yɛ nibii nɛɛ amli lɛ hãa efeɔ tamɔ nɔ ni tɔmɔ ko kwraa bɛ he, ni bei komɛi po lɛ, akɛwoɔ mɛi anaa ŋmɔlɔ. Shi esa akɛ Kristofoi akwɛ jogbaŋŋ, ni amɛtsi amɛhe kɛje hiɛtserɛjiemɔ fɛɛ hiɛtserɛjiemɔ ni he tseee yɛ Yehowa hiɛ lɛ he. (Bɔfoi 15:28, 29; 1 Korintobii 6:9, 10) Kɛ́ wɔtsi wɔhe kɛje hiɛtserɛjiemɔi ni tamɔ nakai lɛ ahe lɛ, wɔhãa Yehowa naa akɛ wɔnyɛɔ efɔŋ.​—Lala 34:14; Romabii 12:9.

10. Kɛ́ wɔkɛ nibii gbohii jie wɔhiɛtserɛ lɛ, mɛni baanyɛ ajɛ mli kɛba?

10 Mɛi komɛi nuɔ he akɛ tɔmɔ ko bɛ he akɛ amɛkɛ nibii ni yiwalɛ, jeŋba sha, kɛ daimonioi asaji yɔɔ mli lɛ baajie amɛhiɛtserɛ. Amɛsusuɔ akɛ, kɛ́ amɛkɛ nibii nɛɛ jie amɛhiɛtserɛ lɛ, no etsɔɔɔ akɛ amɛkɛ amɛhe baawo jeŋba sha, yiwalɛ, loo daimonioi anifeemɔi ni yɔɔ mli lɛ amli. Shi kɛ́ wɔsusu nii ahe yɛ nɛkɛ gbɛ nɔ lɛ, belɛ wɔmiilaka wɔhe. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Tsui lakaa mɔ fe nɔ fɛɛ nɔ, ni ehe yɛ ahuntoo.” (Yeremia 17:9) Kɛ́ wɔkɛ nibii ni Yehowa sumɔɔɔ jieɔ wɔhiɛtserɛ lɛ, ani wɔbaanyɛ wɔkɛɛ akɛ wɔnyɛɔ nibii nɛɛ? Kɛ́ wɔtee nɔ wɔkɛ nibii nɛɛ jie wɔhiɛtserɛ lɛ, be baashɛ ni wɔnaŋ amɛ akɛ nibii gbohii dɔŋŋ. Fiofio lɛ, naagba baanyɛ aba wɔhenilee lɛ he, ni kɛ́ wɔyaafee nɔ ko ni ehiii po lɛ, ebɔŋ wɔ kɔkɔ dɔŋŋ.​—Lala 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2.

11. Mɛɛ gbɛ nɔ Galatiabii 6:7 lɛ yeɔ ebuaa wɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa?

11 Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛɔ akɛ: “Nɔ fɛɛ nɔ ni gbɔmɔ duɔ lɛ, no nɔŋŋ ebaakpa hu.” (Galatiabii 6:7) Anɔkwa sane lɛ ji akɛ, kɛ́ wɔtee nɔ wɔkɛ nibii gbohii jie wɔhiɛtserɛ lɛ, be baashɛ ni wɔbaabɔi nibii gbohii nɛɛ feemɔ. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, mɛi komɛi tee nɔ amɛkɛ jeŋba sha he nibii jie amɛhiɛtserɛ, ni no ná amɛnɔ hewalɛ aahu akɛ, amɛkɛ amɛhe yawo jeŋba sha mli. Shi Yehowa yeɔ ebuaa wɔ koni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa.

HÃ BIBLIA MLI SHISHITOO MLAI AKUDƆ BO BE NI OKPƐƆ OYIŊ

12. Mɛni baaye abua wɔ ni wɔkpɛ yiŋ ni ja yɛ hiɛtserɛjiemɔ ni wɔhalaa lɛ he?

12 Hiɛtserɛjiemɔi komɛi yɛ ni eyɛ faŋŋ akɛ esaaa Yehowa hiɛ, ni wɔle akɛ esa akɛ wɔtsi wɔhe kɛje he. Shi bei komɛi lɛ, ewa akɛ wɔbaana kɛji hiɛtserɛjiemɔ ko sa Yehowa hiɛ loo esaaa ehiɛ. Kɛ́ eba lɛ nakai lɛ, mɛni baaye abua wɔ? Yehowa woko wɔ mlai babaoo yɛ nibii ni esa akɛ wɔkwɛ, wɔbo toi, loo wɔkane lɛ ahe. Moŋ lɛ, eesumɔ ni wɔkɛ wɔhenilee ni wɔkɛ Biblia lɛ etsɔse lɛ lɛ atsu nii. (Kanemɔ Galatiabii 6:5.) Yehowa hãa wɔ shishitoo mlai, ni ji anɔkwalei ni tsɔɔ wɔ bɔ ni enaa nibii komɛi ehãa. Shishitoo mlai nɛɛ yeɔ amɛbuaa wɔ ni wɔtsɔseɔ wɔhenilee lɛ. Amɛhãa wɔleɔ “nɔ ni ji Yehowa suɔmɔnaa nii,” bɔ ni afee ni wɔkpɛ yiŋ ni baasa ehiɛ.​—Efesobii 5:17.

Biblia mli shishitoo mlai baawa wɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa

13. Mɛni hewɔ esoro hiɛtserɛjiemɔ ni Kristofonyo fɛɛ Kristofonyo halaa lɛ? Shi mɛni baaye abua wɔ fɛɛ ni wɔkpɛ yiŋ ni ja?

13 Bei pii lɛ, hiɛtserɛjiemɔ ni Kristofonyo ko baahala lɛ, jeee no nɔŋŋ Kristofonyo kroko baahala. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ esoro nɔ ni mɔ fɛɛ mɔ sumɔɔ. Agbɛnɛ hu, hiɛtserɛjiemɔ ni mɔ ko naa lɛ akɛ sane ko kwraa bɛ he lɛ, mɔ kroko naa lɛ akɛ sane yɛ he. Fɛɛ mli lɛ, Biblia mli shishitoo mlai ji nɔ ni baaye abua Kristofoi fɛɛ ni amɛkpɛ yiŋ ni ja. (Filipibii 1:9) Shishitoo mlai nɛɛ baaye abua wɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa Nyɔŋmɔ hiɛ.​—Lala 119:11, 129; 1 Petro 2:16.

14. (a) Mɛni esa akɛ wɔná be babaoo wɔhã? (b) Mɛɛ ŋaa Paulo wo Kristofoi?

14 Nɔ kroko ni esa akɛ wɔsusu he ji, be falɛ ni wɔkɛjieɔ wɔhiɛtserɛ. Enɛ baanyɛ ahã ana bɔ ni wɔbuɔ hiɛtserɛjiemɔ wɔhãa. Kristofoi ji wɔ, ni nɔ ni he hiaa wɔ fe fɛɛ yɛ shihilɛ mli ji sɔɔmɔ ni wɔsɔmɔɔ Yehowa lɛ. (Kanemɔ Mateo 6:33.) Shi kɛ́ wɔkwɛɛɛ ni ahi lɛ, wɔbaahã hiɛtserɛjiemɔ ahe wɔbe fɛɛ ni wɔyɔseee. Paulo wo Kristofoi ŋaa akɛ: “Nyɛhiɛ ahia nyɛhe nɔ jogbaŋŋ koni nyɛkanyiɛ akɛ mɛi ni hiɛ kãaa shi, shi moŋ akɛ hiɛshikalɔi, koni nyɛkɛ nyɛbe atsu nii jogbaŋŋ.” (Efesobii 5:15, 16) No hewɔ lɛ, esaaa akɛ wɔfiteɔ be babaoo yɛ hiɛtserɛjiemɔ he. Be fɛɛ be lɛ, esa akɛ wɔhã sɔɔmɔ ni wɔsɔmɔɔ Nyɔŋmɔ lɛ afee nɔ ni he hiaa wɔ fe fɛɛ yɛ shihilɛ mli.​—Filipibii 1:10.

15. Mɛni wɔfeɔ kɛbuɔ wɔhe kɛjeɔ hiɛtserɛjiemɔ ni baanyɛ afite wɔ kɛ Yehowa teŋ wekukpaa lɛ he?

15 Eyɛ faŋŋ akɛ, esa akɛ wɔkpoo hiɛtserɛjiemɔi ni wɔle akɛ esaaa Yehowa hiɛ lɛ. Shi kɛ́ ebɛ faŋŋ kɛhã wɔ akɛ hiɛtserɛjiemɔ ko sa hu? Ani esa akɛ wɔkwɛ jogbaŋŋ yɛ no hu he? Susumɔ enɛ he okwɛ. Kɛ́ onyiɛ gbɛ ko ni kã gɔŋ ko nɔ lɛ nɔ lɛ, ani obaaya enaabu kpaakpa? Dabi. Kɛ́ osumɔɔ owala lɛ, obaatsi ohe kwraa kɛje oshãra he. Nakai nɔŋŋ eji yɛ hiɛtserɛjiemɔ ni wɔhalaa lɛ gbɛfaŋ. Nyɔŋmɔ Wiemɔ lɛ kɛɔ akɛ: “Tsi onaji kɛje efɔŋ he.” (Abɛi 4:25-27) No hewɔ lɛ, jeee hiɛtserɛjiemɔ ni wɔle akɛ ehiii lɛ kɛkɛ wɔkpoɔ, shi moŋ wɔtsiɔ wɔhe kwraa kɛjeɔ hiɛtserɛjiemɔ ni efeɔ wɔ akɛ ehiii, ní baanyɛ afite wɔ kɛ Yehowa teŋ wekukpaa lɛ hu he.

KWƐMƆ NII TAMƆ YEHOWA KWƐƆ NII LƐ

16. (a) Mɛɛ nibii komɛi Yehowa nyɛɔ? (b) Mɛni wɔbaafee kɛtsɔɔ akɛ wɔnyɛɔ nibii ni Yehowa nyɛɔ lɛ?

16 Lalatsɛ lɛ ŋma akɛ: “Nyɛ mɛi ni nyɛsumɔɔ Yehowa, nyɛnyɛa efɔŋ.” (Lala 97:10) Biblia lɛ hãa wɔnaa bɔ ni Yehowa susuɔ nii ahe kɛ bɔ ni enuɔ nii ahe ehãa. Bi ohe akɛ: ‘Mɛɛ gbɛ nɔ nibii ni mikaseɔ lɛ baanyɛ aye abua mi ni makwɛ nii tamɔ Yehowa kwɛɔ nii lɛ.’ Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, wɔkase akɛ Yehowa nyɛɔ “lilɛi ni maleɔ, kɛ niji ni shwieɔ mɔ ko ni efeko nɔ ko lɛ lá shi, kɛ tsui ni toɔ ŋaa fɔji, kɛ naji ni he feɔ oya kɛyafeɔ efɔŋ.” (Abɛi 6:16-19) Wɔkase hu akɛ esa akɛ wɔkpoo “ajwamaŋbɔɔ, . . . amagajamɔ, mumɔi kɛshãramɔ, . . . awuŋayeli, mlifu, . . . hetsɛ̃, dãatɔɔ, henaabuamɔi ni yɔɔ hoo, kɛ nibii ni tamɔ enɛɛmɛi.” (Galatiabii 5:19-21) Ani oona bɔ ni Biblia mli shishitoo mlai nɛɛ baanyɛ awa bo ni ohala hiɛtserɛjiemɔ ni sa? Wɔyɛ mɛi ateŋ jio, wɔ pɛ wɔyɔɔ he ko jio, wɔmiisumɔ ni wɔkɛ Yehowa gbɛtsɔɔmɔi atsu nii yɛ nɔ fɛɛ nɔ ni wɔfeɔ lɛ mli. (2 Korintobii 3:18) Bei pii lɛ, nibii ni wɔfeɔ be ni wɔ pɛ wɔyɔɔ he ko lɛ ji nɔ ni hãa anaa mɛi tuuntu ni wɔji.​—Lala 11:4; 16:8.

17. Kɛ́ wɔmiihala hiɛtserɛjiemɔ ko lɛ, mɛɛ saji esa akɛ wɔbi wɔhe?

17 No hewɔ lɛ, kɛ́ oohala hiɛtserɛjiemɔ ko lɛ, bi ohe akɛ: ‘Mɛɛ gbɛ nɔ hiɛtserɛjiemɔ nɛɛ baasa mi kɛ Yehowa teŋ wekukpaa lɛ he? Te ebaasa mihenilee he ehã tɛŋŋ?’ Hã wɔkwɛ shishitoo mlai krokomɛi ni baanyɛ awa wɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa.

18, 19. (a) Mɛɛ ŋaa Paulo wo Kristofoi? (b) Mɛɛ shishitoo mlai baawa wɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa?

18 Hiɛtserɛjiemɔ ni wɔhalaa lɛ tsɔɔ nibii ni wɔsumɔɔ ni wɔkɛwo wɔjwɛŋmɔ mli. Paulo ŋma akɛ: “Nɔ fɛɛ nɔ ni ji anɔkwale, nɔ fɛɛ nɔ ni sa woo, nɔ fɛɛ nɔ ni ja, nɔ fɛɛ nɔ ni he tse, nɔ fɛɛ nɔ ni hãa ajieɔ suɔmɔ kpo, nɔ fɛɛ nɔ ni awieɔ he ekpakpa, nɔ fɛɛ nɔ ni hi jogbaŋŋ, kɛ nɔ fɛɛ nɔ ni sa yijiemɔ lɛ, nyɛyaa nɔ nyɛsusua enɛɛmɛi ahe.” (Filipibii 4:8) Kɛ́ wɔkɛ nibii kpakpai tamɔ enɛɛmɛi wo wɔjwɛŋmɔ mli lɛ, wɔ hu wɔbaanyɛ wɔkɛɛ akɛ: “Hã midaaŋ wiemɔi kɛ sane ni mijwɛŋɔ nɔ yɛ mitsui mli lɛ asa ohiɛ, Ao Yehowa.”​—Lala 19:14.

19 Bi ohe akɛ: ‘Mɛni mikɛwoɔ mijwɛŋmɔ mli? Kɛ́ mikwɛ sini loo vidio ko migbe naa lɛ, ani susumɔi kpakpai ni hãa mɔ tsui nyɔɔ emli yaa nɔ yɛ mijwɛŋmɔ mli? Ani mihe jɔɔ mi, ni minuɔ he akɛ miyɛ henilee kpakpa? (Efesobii 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19) Ani minyɛɔ misɔleɔ mihãa Yehowa ni mihenilee gbaaa minaa? Aloo mihenilee haoɔ mi? Ani hiɛtserɛjiemɔ lɛ hã yiwalɛ loo jeŋba sha nifeemɔi ba mijwɛŋmɔ mli? (Mateo 12:33; Marko 7:20-23) Ani ‘je nɛɛ miishɔ̃ mi’ yɛ hiɛtserɛjiemɔ ni mihalaa lɛ hewɔ?’ (Romabii 12:2) Kɛ́ wɔjɛ wɔtsuiŋ wɔhã sanebimɔi nɛɛ ahetoo lɛ, ebaahã wɔna nɔ ni esa akɛ wɔfee koni wekukpaa kpakpa akã he ahi wɔ kɛ Yehowa teŋ. Lalatsɛ lɛ sɔle akɛ: “Jiemɔ mihiŋmɛii yɛ nibii ni sɛɛnamɔ bɛ he lɛ akwɛmɔ nɔ.” Bo hu feemɔ nakai nɔŋŋ. *​—Lala 119:37.

HIƐTSERƐJIEMƆ NI WƆHALAA LƐ SAA MƐI KROKOMƐI AHE

20, 21. Kɛ́ wɔmiihala hiɛtserɛjiemɔ lɛ, mɛni hewɔ esa akɛ wɔsusu bɔ ni mɛi krokomɛi baana lɛ ahã lɛ he lɛ?

20 Shishitoo mla kroko ni he hiaa waa ni esa akɛ wɔhã ehi wɔjwɛŋmɔ mli ji: “Mla ŋmɛɔ nibii fɛɛ gbɛ, shi jeee nibii fɛɛ tswaa mɔ emaa shi. Mɔ ko mɔ ko akaya nɔ etao nɔ ni lɛ diɛŋtsɛ ebaaná he sɛɛ, shi moŋ nɔ ni mɔ kroko baaná he sɛɛ.” (1 Korintobii 10:23, 24) Kɛ́ wɔyɛ hegbɛ akɛ wɔfeɔ nɔ ko lɛ, no etsɔɔɔ akɛ esa akɛ wɔfee. Esa akɛ wɔsusu bɔ ni wɔnifeemɔi baanyɛ asa wɔnyɛmimɛi lɛ ahe lɛ he jogbaŋŋ.

21 Mɔ fɛɛ mɔ kɛ ehenilee. Akɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ŋɔɔ lɛ akɛ, onyɛɔ okwɛɔ TV nɔ nifeemɔ ko ni egbaaa ohenilee naa. Shi oná ole akɛ, nyɛmi ko kwɛɛɛ nakai nifeemɔ lɛ, ejaakɛ egbaa ehenilee naa. Mɛni obaafee? Eyɛ mli akɛ oyɛ hegbɛ akɛ okwɛɔ moŋ, shi obaanyɛ okpɛ oyiŋ akɛ okwɛŋ. Mɛni hewɔ? Ejaakɛ osumɔŋ ni ‘ofee esha oshi onyɛmimɛi lɛ’​—loo ‘ofee esha oshi Kristo.’ (1 Korintobii 8:12) Wɔsumɔŋ ni wɔfee nɔ ko ni baatɔ̃tɔ wɔnyɛmi Kristofonyo ko nane.​—Romabii 14:1; 15:1; 1 Korintobii 10:32.

22. Mɛni wɔbaafee kɛtsɔɔ akɛ wɔkɛ susumɔi ni wɔhiɛ yɛ hiɛtserɛjiemɔ he lɛ fiii Kristofoi krokomɛi anɔ?

22 Shi ekolɛ nɔ ko ni mɔ kroko naa lɛ akɛ naagba ko bɛ he lɛ, bo lɛ, ohenilee eŋmɛɛɛ bo gbɛ ni okwɛ loo okane loo ofee nɔ ko ni tamɔ nakai. No hu? Akɛni osumɔɔ onyɛmi lɛ, ni obuɔ lɛ hu hewɔ lɛ, onyɛŋ enɔ akɛ lɛ hu ekpoo nakai nii lɛ. Kɛ́ mɔ ko miikudɔ tsɔne lɛ, ele akɛ mɛi komɛi baanyɛ aho ehe, ni lɛ hu ebaanyɛ eho mɛi krokomɛi ahe, shi lɛ kɛ mɛi lɛ fɛɛ le tsɔne kudɔmɔ jogbaŋŋ. Nakai nɔŋŋ ekolɛ ebaasoro susumɔ ni ohiɛ yɛ hiɛtserɛjiemɔ ni sa he lɛ yɛ susumɔ ni nyɛmi kroko hiɛ lɛ he, tsɛbelɛ nyɛ fɛɛ nyɛkɛ Biblia mli shishitoo mlai miitsu nii.​—Jajelɔ 7:16; Filipibii 4:5.

23. Mɛni baawa wɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa?

23 No hewɔ lɛ, mɛni baawa wɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa? Kɛ́ wɔkɛ wɔhenilee ni Biblia lɛ etsɔse lɛ tsu nii, ni wɔsusu wɔnyɛmimɛi lɛ ahe waa lɛ, wɔbaahala hiɛtserɛjiemɔ ni sa. Ni wɔmii baashɛ wɔhe akɛ wɔmiifee nibii fɛɛ ‘kɛmiiwo Nyɔŋmɔ hiɛ nyam.’

^ Shishitoo mlai krokomɛi ni baanyɛ awa wɔ ni wɔhala hiɛtserɛjiemɔ ni sa yɛ Abɛi 3:31; 13:20; Efesobii 5:3, 4; kɛ Kolosebii 3:5, 8, 20.