1. Hazu ge ɛ a haa ɔ mbɔla? Hazu ge ɔ fɛt ɔ bezoin yo?

 E KUE e bezoin ngoi na ngoi ti tene a mû na e wango. Na yâ ti ambeni ye, e la e peut ti hunda mbeni zo so e ne lo ti tene lo mû na e wango. Ti ambeni, mbeni ita so agi bê ti lo na ndö ti e la apeut ti tene na e so bâ e mû mbeni “sioni lege”, so ti tene e sara mbeni ye so e yeke regretté ni (aGal. 6:1). Wala e peut ti wara wango na ngoi so mbeni zo akiri na e na nzoni lege na peko ti so e sara mbeni kota faute. Atâa raison wa la ndali ni a mû na e wango, a yeke nzoni e mä ni. A yeke nzoni ti tene e sara tongaso nga a peut ti sö fini ti e.—aProv. 6:23.

2. Mɔ nɛ ndang nɛ aProverbe 12:​15, hazu ge nɛ dedea nde ɔ ze mbɔla?

² Versê so ayeke mama-tene ti article so awa e ti “mä tënë ti azo ti ndara”. (aProv. 22:17). Mbeni zo so ahinga ye kue ayeke dä ape; lakue mbeni zo ayeke dä so ahinga ye ahon e. (Diko aProverbe 12:15.) Tongaso, tongana e mä wango afa so e sara terê ti e kete. A fa so e hinga alimite ti e, nga e bezoin ti tene a aidé e si e si na aye so e ye ti sara. Yingo apusu lani Salomon so ayeke gbia ti ndara ti tene: “Grâce na gbâ ti awamungo wango, ye aga nzoni.”—aProv. 15:22.

3. Nɛ gete hio wal ga ɔ lema kpaa mbɔla?

³ Mbeni zo apeut ti mû na e wango droit wala e peut ti wara ni na mbeni lege nde. Ti wara wango na mbeni lege nde aye ti tene nyen? E peut ti diko mbeni ye na yâ ti Bible wala na yâ ti mbeni mbeti ti e so asara si e luti na e gbu li ti e na ndö ti mbeni lege so e mû na apusu e ti changé sarango ye ti e (aHéb. 4:12). So a yeke wango so e wara na mbeni lege nde la. Ti wara  wango droit aye ti tene nyen? Mbeni ancien wala mbeni ita so akpengba apeut ti fa na e mbeni ye so e bezoin ti changé ni. So a yeke wango so a mû na e droit la. Tongana mbeni zo aye e mingi si lo fa na e mbeni wango ti Bible, a yeke nzoni e kiri singila na lo na lege so e mä wango ni nga e gi ti sara ye alingbi na ni.

4. Mɔ nɛ ndang nɛ Zo-ti-fa-tene 7:⁠9, getemɔ bo nɛ dedea mɔ de na ka ɛ haa ɔ mbɔla?

⁴ Ti tâ tënë ni, a peut ti duti ngangu na e ti mä wango mbilimbili tongana a mû na e ni droit. Bê ti e apeut même ti son. Ndali ti nyen? Atâa so e peut ti duti nduru ti yeda so e yeke mbilimbili-kue ape, a peut ti duti ngangu na e ti yeda na wango tongana mbeni zo afa na e mbeni faute so e sara. (Diko Zo-ti-fa-tene 7:9.) E peut ti gi araison. E peut ti duti na kite na ndö ti aye so apusu zo ni ti mû na e wango ni wala bê ti e apeut ti son na fason so lo mû na e wango ni. E peut même ti kasa zo so amû na e wango ni, e tene: ‘Droit ti nyen la lo yeke na ni ti mû na mbi wango? Lo nga kue lo yeke sara afaute.’ Tongana e ye wango ni ape, e peut ti sara sanka ni wala e hunda mbeni zo nde ti mû na e wango ndali ti so e pensé so lo yeke mû na e wango so anzere na e.

5. Getemɔ ɔ be zɔk ha zang article kɛ?

⁵ Na yâ ti article so, e yeke bâ tapande ti azo so Bible asara tënë ti ala so ake wango nga na ti ala so ayeda na ni. E yeke bâ nga ye so apeut ti aidé e ti yeda na wango nga ti bâ nzoni dä.

6. Getemɔ ɔ lɛma yamba nɛ wal fason ka wan-le Roboam dea nɛ mɔ ha ngimɔ ka ɛ haa wɛnɛ mbɔla?

⁶ Bâ tapande ti Roboam. Na ngoi so lo ga gbia ti Israël, azo ti gbe ti lo aga ahunda mbeni ye na lo. Ala hunda na lo ti yapu kungba so babâ ti lo Salomon azia na ndö ti ala. Roboam asara nzoni ye, lo gue lo bâ akoli ti Israël so ngu ti ala ague na li ni ti bâ tongana nyen la lo peut ti kiri tënë na azo ni. Akoli ni atene na gbia ni so, tongana lo sara ye so azo ni ahunda, ala yeke ngbâ lakue ti mû maboko na lo (1 aGbia 12:3-7). Na bango ni, wango ti ala ni anzere na lo ape, tongaso lo gue lo bâ akoli so ngu ti lo na ala ayeke oko. Akoli so ayeke na yâ ti ngu 40 tongaso, tongaso ala doit kamême ti hinga ye (2 Chron. 12:13). Me na ngoi ni so, ala mû sioni wango na Roboam. Ala wa lo ti kiri ti zia mbeni ye na ndö ti kungba so ayeke na ndö ti azo ni (1 aGbia 12:8-11). So Roboam awara awango use, lo peut fade ti sambela Jéhovah ti hunda lo wango wa la a yeke nzoni lo sara ye alingbi na ni. Me lo yeda ti mä wango so anzere na lo na lo mä akoli so ngu ti lo na ala ayeke oko. Aye ti pekoni ayeke lani sioni mingi ndali ti Roboam nga na azo ti Israël. Ti e, wango so a mû na e apeut ti duti lakue ye so e ye ti mä ape. Me, tongana a londo na Bible, a yeke nzoni e mä ni.

7. Exemple bɛ wan-le Ozias osa ɔ nɛ ge?

⁷ Gbia Ozias ake lani wango. Lo linda lani na mbeni ndo na yâ ti temple so gï aprêtre la ayeke lï dä na lo gi ti zo dukane. Aprêtre ti Jéhovah atene na lo: “Ozias, a yeke ti mo pëpe ti zö dukane na Jéhovah! Gï aprêtre la alingbi ti zö ni”. Ozias asara ye lani tongana nyen? Tongana lo sara lani terê ti lo kete lo mä wango ni nga lo sigi na yâ ti temple ni hio, Jéhovah apeut ti pardonné lo. Me “Ozias . . . asara ngonzo ngangu.” Lo ke lani wango ni ngbanga ti nyen? Lo pensé so, so lo yeke gbia, lo yeke na droit ti sara ye kue so lo ye. Me Jéhovah abâ lani ye ni tongaso ape. So Ozias asara mbeni ye so lo yeke na droit ti sara ni ape, lo wara kobela ti ‘buruma na angbâ na terê ti lo juska na kuâ ti lo.’ (2 Chron. 26:16-21). Tapande ti Ozias afa na e so, atâa e yeke zo wa, tongana e ke wango ti Bible Jéhovah ayeke bâ e na nzoni lê ape.

8. Job deamɔ soeki mɛng ha ngimɔ ka ɛ haa wɛnɛ mbɔla?

⁸ Nde na atapande ti gbotongo mê so e londo ti bâ, Bible asara tënë ti nzoni tapande ti azo so awara tufa ndali ti so ala mä lani wango. Bâ tapande ti Job. Atâa so Job akpe mbeto ti Nzapa, lo yeke lani mbilimbili-kue ape. Na ngoi so lo wara angangu kpale, lo tene ambeni tënë so ayeke na lege ni ape. A sara si Élihu na Jéhovah amû na lo wango droit. Job asara ye lani tongana nyen? Lo sara terê ti lo kete lo yeda na wango ni. Lo tene: “Mbi sara tënë, me mbi hinga li ti mbi na tënë so mbi tene so pëpe . . . Mbi zia tënë so mbi tene kozo so awe, na mbi changé bê ti mbi na dutingo na yâ ti fuku ti sese nga na mburu ti wâ.” So Job asara terê ti lo kete, Jéhovah asara lani tufa na ndö ti lo.—Job 42:3-6, 12-17.

9. Moïse demɔ soeki mɛng ha ngimɔ ka ɛ haa wɛnɛ mbɔla? Hazu ge wɛnɛ nɛ ma dede exemple?

⁹ Moïse ayeke mbeni nzoni tapande ti zo so ayeda ti tene a kiri na lo na nzoni lege na peko ti so lo sara mbeni kota faute. Mbeni lâ, ngonzo asara lo na lo mû gonda na Jéhovah ape. Ndali ni, Moïse aperdre pasa ti lï na Sese ti zendo (Nom. 20:1-13). Na ngoi so Moïse ahunda Jéhovah ti changé desizion ti lo, Jéhovah atene na lo: “Sara tënë na mbi na ndö ti tënë so encore ape!” (Deut. 3:23-27). Bê ti Moïse ason lani ape. Me, lo yeda na desizion ti Jéhovah na Jéhovah angbâ ti sara kua na lo ti fa lege na azo ti Israël (Deut. 4:1). Job na Moïse ayeda lani na wango na ala yeke anzoni tapande ti tene e mû pekoni. Job achangé bango ndo ti lo, lo gi lani araison ape. Moïse afa lani so lo mä wango ti Jéhovah na lege so lo ngbâ be-ta-zo même na peko ti so lo perdre pasa so ayeke kota mingi na lê ti lo.

10. a) Getemɔ hio aProverbe 4:​10-13 osa ɔ ha zu hio dedemɔ gdɔng zea mbɔla? b) Gete dede zɔamɔ hio ma wi nɛ yo ha ngimɔ ka ɛ haa mbua mbɔla?

¹⁰ Tongana e mû tapande ti akoli so ayeke be-ta-zo tongana Job na Moïse, e yeke bâ nzoni dä. (Diko aProverbe 4:10-13.) Gbâ ti aita ti e asara tâ gi tongaso. Emmanuel, mbeni ita so ayeke na Congo, atene tënë so na ndö ti mbeni wango so lo wara: “Aita so akpengba so ayeke na yâ ti congrégation ti mbi abâ so mbi yeke gue ti buba songo ti mbi na Jéhovah na ala gi ti aidé mbi. Mbi sara ye alingbi na wango ti ala na a-aidé mbi ti wara gbâ ti akpale ape.” * Megan, mbeni pionnier na Canada, atene tënë so na ndö ti wango. Lo tene: “A yeke lakue ye so mbi ye ti mä ape, me a yeke ye so mbi bezoin ti mä.” Marko, mbeni ita-koli na Croatie, atene: “Mbi perdre lani mbeni kua so mbi yeke sara na yâ ti congrégation, me tongana mbi gbu li na ndö ti ngoi ni so, mbi bâ so wango so mbi wara lani a-aidé mbi ti kiri ti kpengba songo ti mbi na Jéhovah.”

11. Gdia Karl Klein tɔa nde ge hazu zea mbɔla?

¹¹ Mbeni zo so abâ lani nzoni na peko ti mango wango ayeke Ita Karl Klein so ayeke lani mbeni membre ti Bebungbi. Na yâ ti mbaï ti gigi ti Ita Karl Klein, lo sara tene ti mbeni ngangu wango so Ita Joseph Rutherford, so ayeke lani kota kamarade ti lo, amû na lo. Ita Klein atene so na tongo nda ni bê ti lo ason na wango ni. Lo tene: “Na ngoi so [Ita Rutherford] abâ mbi na pekoni, na ngia lo tene: ‘Bara mo Karl!’ Me ndali ti so bê ti mbi angbâ ti son, mbi yeda na bara ni gï tongaso. Lo tene na mbi: ‘Karl, sara hange! Zabolo ayeke gi ti gbu mo!’ Kamene asara mbi, mbi tene: ‘Ye oko ayeke dä ape Ita Rutherford.’ Me lo hinga so bê ti mbi ason na lo kiri lo tene: ‘Nzoni, me  hange! Zabolo ayeke gi ti gbu mo.’ Lo yeke lani na raison. Tongana e bata tënë na bê ti e na terê ti mbeni ita, mbilimbili ndali ti mbeni tënë so a yeke na lege ni ti tene lo tene ni, a yeke duti ngangu ape na Zabolo ti gbu e.” * (aÉph. 4:25-27). Ita Klein amä lani wango ti Ita Rutherford na songo ti ala ti kamarade angbâ.

12. Mɛng ga dɛa tɛ tikiring lɛma haa kɔ ha ɔ mɔ ze mbɔla? (Psaume 141:⁠5).

¹² Nyen la apeut ti aidé e ti yeda na wango? A lingbi e sara terê ti e kete na lege so e girisa ape so e yeke mbilimbili-kue ape nga na ambeni ngoi e peut ti sara ye ti buba. Tongana ti so e tene fade, na mbeni ngoi, Job ayeke lani na nzoni bango ndo ape. Me na pekoni, lo changé bango ndo ti lo na Jéhovah asara tufa na ndö ti lo ndali ni. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so Job asara lani terê ti lo kete. Lo fa so lo sara terê ti lo kete na lege so lo mä wango so Élihu amû na lo atâa so lo yeke kota zo na Élihu (Job 32:6, 7). Sarango terê kete ayeke mû nga maboko na e ti sara ye alingbi na wango même tongana e bâ so wango ni alingbi na e ape wala e yeke kota zo na zo so amû na e wango ni. Mbeni ancien na Canada atene: “A yeke duti ngangu mingi na e ti gue na li ni tongana zo oko amû na e wango ape.” E kue e bezoin ti gi ti duti na lengo ti yingo nga ti ga mbeni nzoni wafango tënë nga mbeni nzoni wafango ye na ndö ti nzoni tënë.—Diko Psaume 141:5.

13. Meng ga ɔ lema zɔa ma mbɔla ka e haa ɔ?

¹³ Bâ wango tongana mbeni ye so afa so Nzapa andoye mo. Jéhovah aye ye so ayeke nzoni mingi ndali ti e (aProv. 4:20-22). Tongana lo mû wango na e na lege ti Bible, mbeni mbeti ti e wala mbeni Chrétien so akpengba, lo fa so lo ye e. A-Hébreu 12:9, 10 atene: “Lo yeke gboto mê ti e ndali ti nzoni ti e.”

14. Ha ngimɔ ka ɛ haa ɔ mbɔla, getemɔ ɔ lɛma gdea zu ɔ ha yo nde?

¹⁴ Zia li ti mo na ndö ti wango ni, me pëpe na ndö ti fason so a mû na ni. Na ambeni ngoi, e peut ti bâ so wango so e wara, a mû na e ni na nzoni fason ape. A yeke tâ tënë so zo kue so ayeke mû wango adoit ti gi ti mû ni na mbeni lege so a yeke ngangu ape ti yeda na ni (aGal. 6:1). * Me tongana e la a yeke mû na e wango ni, a yeke nzoni e bâ gï atënë so ayeke na yâ ti wango ni, me pëpe fason so a mû na ni. E peut ti hunda terê ti e, e tene: ‘Atâa so fason so a mû na mbi wango so anzere na mbi ape, eskê mbeni ye na yâ ni ayeke tâ tënë ape?  Eskê mbi peut ti sara sanka ti awokongo ti zo so amû na mbi wango ni na mbi manda ye na lege ti wango so lo mû na mbi?’ Tongana e gi ti bâ nzoni so ayeke na yâ ti wango kue so a mû na e, andâ e sara ye na ndara la.—aProv. 15:31.

15. Hazu ge yo nɛ dedea nde ɔ ani mbɔla?

¹⁵ Bible awa e ti hunda wango. A-Proverbe 13:10 atene: “Ndara ayeke na azo so agi wango.” Tënë so ayeke biani tâ tënë. Azo so ayeke gi wango ayeke mû ka anzoni desizion mingi ahon azo so aku ti tene azo la aga amû na ala wango. Tongaso, mû li ni ti gi wango.

16. Ha zang hio getemɔ ɔ lɛma kio mbɔla?

¹⁶ Na ngoi wa la e peut ti hunda wango na amba ti e aChrétien? Bâ ambeni ye so ndali ni e peut ti hunda wango. (1) Mbeni ita-wali ahunda na mbeni mba ti lo so ayeke fa tënë nzoni ti tene lo na lo ague asara étude ti lo, na pekoni lo hunda ita-wali ni ti bâ tongana nyen la lo peut ti maï akode ti fango ye ti lo. (2) Mbeni ita-wali kumbamba aye ti gue ti vo ambeni bongo, tongaso lo hunda mbeni ita-wali so akpengba ti fa na lo bango ndo ti lo polele na ndö ti abongo so lo peut ti soro. (3) Mbeni ita-koli adoit ti sara kozo diskur ti lo. Lo hunda na mbeni ita-koli so ahinga ti mû diskur nzoni mingi ti mä lo nzoni na ti fa na lo tongana nyen la lo peut ti mû diskur ni nzoni. Même mbeni ita-koli so amû diskur teti angu mingi apeut ti hunda wango na mbage ti aita-koli so ayeke na akode ti mungo diskur mingi na ti sara ye alingbi na wango ni.

17. Mɛng ga ɔ lɛma zɔka dedemɔ nɛ wal mbɔla?

¹⁷ Na yâ ti ayenga wala anze so ayeke ga, e kue e yeke wara ande wango droit wala na mbeni lege nde. Tongana a si, zia e girisa ape aye so e manda na yâ ti article so. Sara terê ti mo kete. Zia li ti mo na ndö ti wango ni, me pëpe na ndö ti fason so a mû na ni. Nga, sara ye alingbi na wango so a mû na mo. A dü zo oko na popo ti e na ndara ape. Me tongana e ‘mä wango nga e yeda ti tene a fa lege na e,’ Bible atene e yeke “ga zo ti ndara.”—aProv. 19:20.