1. Gete dedemɔ ha kera hio Juif ka ɛ kuɔ mbua nɛnɛ ha ma le nɛ tɛ nde?

 TERÊ ti aJuif anzere lani mingi. Jéhovah Nzapa “azia na bê ti Cyrus, gbia ti Perse” ti zi azo ti Israël so asara angu mingi na ngbâa na Babylone. Gbia ni atene so aJuif apeut ti kiri na kodro ti ala ‘na ti kiri ti sara da ti Jéhovah Nzapa ti Israël’. (Esdras 1:1, 3). So pendere mbela! A ye ti fa so aJuif ayeke wara lege ti kiri ti voro tâ Nzapa na kodro so lo mû na ala.

2. Gete bosi mɔ ga hio wi ka ɛ ndukoso mbua ha le bɛ mbua dea nde?

² Na ngu 537 kozo na ngoi ti e, akozo zo ni asi na Jérusalem, so ayeke li-kodro ti royaume ti Juda so ayeke na sud. A-Juif so akiri so akomanse hio ti kiri ti leke temple na ngu 536 kozo na ngoi ti e, ala hunzi fondation ni.

3. Hio gete wi ha gdɔki wal ha hio Juif? Mbua dea yo mɛng nde?

³ Gï so aJuif so akiri akomanse ti leke temple, azo mingi akomanse ti kanga lege na ala. Azo ti akodro so angoro ala “ayeke sara lakue ti tene bê ti azo ti Juda anze nga ala yeke zia mbeto na yâ ti ala si ala sara kua ti da ni pëpe.” (Esdras 4:4). Ye ni aga lani gï sioni sioni. Na ngu 522 kozo na ngoi ti e, Artaxerxès aga fini gbia ti Perse. * Awato ni abâ so, so mbeni fini gbia aga, ala peut ti kanga lege biani biani na kua ni na lege so ala “tourné yâ ti ndia ti ga na kpale na” aJuif (Ps. 94:20). Ala tokua lettre na Gbia Artaxerxès, ala tene so aJuif ayeke leke ti sara kpengba-li na lo (Esdras 4:11-16). Gbia ni ayeda na amvene ti ala ni na lo mû yanga ti tene a zia kua ti  lekengo temple ni (Esdras 4:17-23). Ndali ti yanga so lo mû so, kua ti lekengo temple aluti.—Esdras 4:24.

4. Getemɔ Jéhovah dea ha gdɔng ɛngɛ hio ngana gdɔka wal mɔ tɔ nde ɛ nduki ɛ bhɔngiri Temple? (Ésaïe 55:​11).

⁴ Apaïen so ayeke na yâ ti kodro ni nga na ambeni zo ti gouvernement ti Perse aleke lani na bê ti ala ti kanga lege na kua ti lekengo temple ni. Me Jéhovah aye lani ti tene aJuif ahunzi kua ti lekengo temple ni, na lo yeke sara lakue ye so lo leke na bê ti lo ti sara. (Diko Ésaïe 55:11.) Lo soro Zacharie ti duti prophète ti lo nga lo fa na lo apendere vision miombe. Na pekoni, Zacharie adoit ti sara tënë ti vision ni na aJuif ti kpengba ala. Avision so a-aidé aJuif ti bâ so ala bezoin ti sara mbeto ti awato ti ala ape nga akpengba ala ti ngbâ ti sara kua so Jéhovah aye ti tene ala sara. Na yâ ti oku vision ni, Zacharie abâ mbeni ye ti yongo lampe nga na akeke ti olive use.

5. Getemɔ ɔ be zɔk ha zang article kɛ?

⁵ E kue na ambeni ngoi e yeke découragé. Tongaso, e peut ti wara ye ti nzoni tongana e gbu li na ndö ti atënë so Jéhovah atene ti kpengba azo ti Israël na lege ti oku vision so Zacharie abâ. Tongana e mä yâ ti vision so apeut ti aidé e ti sara na Jéhovah be-ta-zo na ngoi so azo akanga lege na e, na ngoi so dutingo ti e achangé nga na ngoi so a fa na e mbeni ye ti sara so e mä yâ ni ape. E yeke bâ aye so kue na yâ ti article so.

6. Vision mɔ mɔ ka ɛ gde lampe ha yo fin nɛ hio te mɔ olive bua ka ɛ tɔa wena ha Zacharie 4:​1-⁠3 ngasasa hio Juif mɛng nde? (Zɔk foto mɔ couverture).

⁶ Diko Zacharie 4:1-3. Vision ti ye ti yongo lampe nga na akeke ti olive use akpengba aJuif ti ngbâ ti sara kua ti ala atâa so a kanga lege na ala. A kpengba ala tongana nyen? Eskê mo bâ so ye ti yongo lampe ni ayeke na mbeni ye so asara si mafuta ti yâ ni ahunzi ape? Mafuta so alondo na yâ ti akeke ti olive use so ayeke sua ague na yâ ti mbeni sembe. Na pekoni, mafuta ni ague na yâ ti alampe mbasambala so ayeke na ndö ti ye ti yongo lampe ni. Mafuta ni asara si lampe ni angbâ ti za lakue. Zacharie ahunda ndo, atene: “Nda ti aye ni so kue ayeke nyen?” Ange ni atene tënë so, so alondo na Jéhovah, atene: “‘Aye so kue ayeke si ande na lege ti aturugu pëpe, wala na lege ti ngangu pëpe, me na lege ti yingo ti mbi,’ tënë ti yanga ti Jéhovah ti aturugu la.” (Zach. 4:4, 6). Mafuta so alondo na yâ ti akeke so, so ahunzi ape so, aye ti sara tënë ti ngangu yingo vulu ti Jéhovah. Yingo vulu ti Nzapa ayeke ngangu mingi ahon aturugu ti Perse. So Jéhovah amû lani maboko na azo ti lekengo temple ni, ala yeke hunzi kua ni atâa kangango lege kue so ala wara. Tënë so akpengba zo mingi. Ye so aJuif ni adoit lani ti sara ayeke ti sara confiance na Jéhovah nga ti kiri ti komanse kua ni. A yeke tâ gï ye so ala sara lani la atâa so kangango lege ni angbâ.

7. Getemɔa passé soeki ka ɛ haa kɔ ha hio wi mɔ bhɔngiri Temple?

⁷ Mbeni ye apassé lani so a-aidé azo ti lekengo temple ni. Nyen la apassé? Na ngu 520 kozo na ngoi ti e, Darius I aga fini gbia ti Perse. Na use ngu ti komandema ti lo, lo ga ti bâ so kangango lege na kua ti temple ni ague nde na ndia. Tongaso, Darius ayeda ti tene a hunzi kua ni (Esdras 6:1-3). Desizion ti gbia ni ahon gbungo li ti azo kue, me lo ngbâ gï ge ape. Gbia ni amû yanga na azo ti akodro so angoro ala ti zia lege na ala ti sara kua ni nga ti mû na ala nginza nga na aye so ala bezoin ni ti hunzi kua ni (Esdras 6:7-12). A sara si aJuif ahunzi kua ti temple ni na yâ ti ngu osio tongaso, na ngu 515 kozo na ngoi ti e.—Esdras 6:15.

8. Hazu ge ga mɛ lɛm de key na ka hio wi gdɔka wal ha mɛ?

 ⁸ Laso nga kue, a kanga lege na awakua ti Jéhovah mingi. Na tapande, ambeni ayeke na yâ ti akodro so gouvernement akanga lege na ambeni kua ti e. Na yâ ti akodro tongaso, a peut ti gbu aita a ‘gue na ala na gbele agouverneur nga na agbia’ tongaso si ala wara lege ti fa tënë na ala (Mat. 10:17, 18). Na ambeni ngoi, tongana a changé akota zo ti kodro ni aita ayeke wara liberté ti voro Jéhovah ahon ti kozo. Wala mbeni juge so asara ye na nzoni bê apeut ti mû mbeni desizion so amû lege na e ti wara liberté ti voro Jéhovah ahon ti kozo. Ambeni Témoin awara ti ala mbeni kangango lege so ayeke nde. Ala yeke na yâ ti mbeni kodro so ala yeke na liberté ti voro Jéhovah, me azo ti sewa ti ala ayeke sara kue ti kanga lege na ala ti voro Nzapa ti ala (Mat. 10:32-36). Na yâ ti mingi ti aye ni, afami ti e ayeke zia ti kanga lege na e tongana ala bâ so ala lingbi pëpe ti forcé e ti zia ti sara na Jéhovah. Na yâ ti ambeni ye ni, azo so lani akanga lege na e ngangu aga aTémoin so ayapu na fango tënë. Tongana a kanga lege na mo, découragé ape. Sara mbeto ape. Jéhovah ayeke mû maboko na mo na lege ti ngangu yingo vulu ti lo, tongaso sara mbeto ti ye oko ape.

9. Hazu ge ngɔtɛ dea hio ma Juif ha ngimɔ ka mbua zɔka fondation mɔ mbombe Temple?

⁹ Na ngoi so a sara fondation ti fini temple ni, ambeni Juif so ayeke ambakoro atoto (Esdras 3:12). Ala bâ lani pendere temple so Salomon asara na ala bâ so fini temple ni ayeke “ye oko pëpe tongana a haka ni” na ti kozo ni so (Ag. 2:2, 3). Vundu asara ala lani mingi ndali ti so ala haka fini temple ni na ngbene ni. Vision ti Zacharie ayeke aidé ala ti hon ndö ti vundu so asara ala. Na lege wa?

10. Mɛng ga hio wen bɛ ange kɛ ka yo ha Zacharie 4:​8-10 haa kɔ soeki ha hio Juif mɔ pen zu ngɔtɛ kɛ ka pena zu mbua?

¹⁰ Diko Zacharie 4:8-10. So ange ni atene aJuif “ayeke duti ande na ngia ti bâ fil à plomb na maboko ti [gouverneur so ayeke Juif] Zorobabel”, lo ye ti tene nyen? Fil à plomb ayeke mbeni ye so amû lege ti hinga wala mbeni ye aluti droit wala ayeke droit. Atënë ti ange ni afa na azo ti Nzapa so atâa so na bango ni fini temple ni alingbi na ti kozo ape, a yeke hunzi ni nga a yeke duti ye  so Jéhovah ayeda na ni. Lo yeke duti na ngia ndali ti temple ni, tongaso a yeke nzoni aJuif nga kue aduti na ngia. Ye so ayeke lani kota ye na lê ti Jéhovah ayeke ti tene vorongo so a yeke voro na lo na yâ ti fini temple ni ague oko na aye so lo hunda. Tongana aJuif azia li ti ala na ndö ti vorongo Jéhovah na lege ni nga ziango ngia na bê ti lo, ala yeke kiri ti duti na ngia.

11. Getemɔ nɛ ngaya nɛ hio ma wa-tom bɛ Jéhovah mɛsɛ?

¹¹ Tongana dutingo ti e achangé, a yeke ngangu na mingi ti e ti yeda na ni. A changé kua ti ambeni ita so ayeke sara gï kua ti ngoi kue teti angu mingi. Ambeni adoit ti zia kua ti ala so ala ye ni mingi ndali ti ngu ti ala so ague na li ni. A yeke na lege ni ti tene vundu asara e tongana mara ti changement tongaso asi na e. Na tongo nda ni, peut-être e comprendre desizion ni kue ape wala peut-être e yeda na ni ape. E peut ti bâ so aye ti kozo ayeke lani nzoni mingi. E peut nga ti découragé na e pensé so fadeso e peut ti sara aye mingi ape ndali ti Jéhovah (aProv. 24:10). Tongana nyen la vision ti Zacharie apeut ti aidé e ti ngbâ ti sara ye kue so e peut ti sara ndali ti Nzapa ti e?

12. Mɛng ga vision bɛ Zacharie lɛma haa kɔa ɔ mɔ bhɔn mɔ dung nɛ tortɛ ka dungɔ nu bɔ changé nde?

¹² Tongana mbeni ye achangé na yâ ti gigi ti e, e yeke sara ye alingbi na ni nzoni mingi tongana e bâ aye ni tongana ti so Jéhovah abâ na ni. Lo yeke sara akota ye laso, na e yeke na kota pasa ti sara kua legeoko na lo (1 aCor. 3:9). Akua ti e apeut ti changé me ndoye ti Jéhovah na mbage ti e ayeke changé ape. Tongaso, tongana mbeni changement so a sara na yâ ti bungbi andu mo, mû pëpe ngoi mingi ti gi ti hinga ndani so a sara changement ni. Ahon ti tene mo ye mingi gï “ngoi ti ândö”, sambela ti bâ nzoni so ayeke na yâ ti changement ni (Zo-ti. 7:10). Gbu li na ndö ti aye kue so mo peut ti sara ahon ti gbu li na ndö ti aye so mo peut ti sara encore ape. Na lege ti vision ti Zacharie, e bâ so a yeke kota ye mingi ti ngbâ ti duti na nzoni bango ndo. Tongaso, e yeke ngbâ ti duti na ngia nga ti duti be-ta-zo atâa dutingo ti e achangé.

13. Hazu ge ga hio ma wi mɔ Israel lɛma soeki mɔ zɔk nde, ɛngɛ ka ɛ ana mɔ bhɔngiri Temple yo bo nɛ wala na?

¹³ A kanga lani lege na kua ti lekengo temple. Me ambeni koli so a zia ala ti mû li  ni, na tapande Kota prêtre Josué nga na Gouverneur Zorobabel, “alondo ti kiri ti leke da ti Nzapa”. (Esdras 5:1, 2). Na bango ni, na lê ti ambeni aJuif, desizion so ayeke na lege ni ape. Ala peut lani ti honde kua ti lekengo temple ni na lê ti awato ti ala ape, so ayeke sara kue ti kanga lege na kua ni. Josué nga na Zorobabel so ayeke mû li ni abezoin lani ti dë bê ti ala so Jéhovah ayeke mû maboko na ala. Ala sara ni tongana nyen?

14. Mɔ nɛ ndang nɛ Zacharie 4:​12, 14, gete gaa sila ga gasa pretre Josué fin nɛ Zorobabel kpaa nde?

¹⁴ Diko Zacharie 4:12, 14. Na yâ ti mbage ti vision ti Zacharie so, ange ni afa na prophète be-ta-zo ti Nzapa so akeke ti olive use so aye ti sara tënë ti “azo use so a soro ala”: Josué na Zorobabel. Ange ni atene so a yeke mo bâ mo tene akoli use so “ayeke luti na terê ti Seigneur ti sese kue”, Jéhovah. So kota pasa! Jéhovah asara confiance na ala. Tongaso, azo ti Israël apeut ti sara confiance na tënë kue so akoli so atene na ala, ndali ti so Jéhovah ayeke sara kua na ala ti mû li ni na ndö ti ala.

15. Mɛng ga ɔ lɛma osa nde ɔ zɔka nɛ ziɔa osa wal bɛ Jéhovah ka yo ha zang Bible?

¹⁵ Mbeni lege so Jéhovah angbâ ti fa lege na azo ti lo laso ayeke na lege ti Bible. Na lege ti mbeti so ayeke nzoni-kue so, lo fa na e ti voro lo na lege so lo yeda na ni. Tongana nyen la e peut ti fa so e bâ na nene ni fango lege so e wara na yâ ti Bible? Tongana e mû ngoi ti diko ni nzoni nga ti gi ti mä yâ ni. Hunda terê ti mo: ‘Na ngoi so mbi yeke diko Bible wala mbeni mbeti ti e, eskê mbi yeke luti mbi gbu li ti mbi na ndö ni? Eskê mbi yeke gi nda ti atâ tënë ti Bible so a “yeke ngangu ti mä yâ ni”? Wala mbi yeke diko ni gï na loro?’ (2 Pi. 3:16). Tongana e mû ngoi ti gbu li na ndö ti aye so Jéhovah ayeke fa na e, e yeke sara aye so lo fa na e nga e yeke fa tënë.—1 Tim. 4:15, 16.

16. Ka Ngbâa be-ta-zo so ake sar aye na ndara osa mamɔ ha ɔ mɔ de ka ɔ ze zanga fɛt na, getemɔ lɛma haa kɔa ɔ mɔ demɔ lɛm nɛ yo?

¹⁶ Mbeni lege so Jéhovah ayeke fa lege na e ayeke na lege ti “ngbâa be-ta-zo so ayeke sara ye na ndara”. (Mat. 24:45). Na ambeni ngoi, ngbâa so apeut ti fa na e mbeni ye so e mä yâ ni kue ape. Na tapande, a peut ti fa na e ambeni mbilimbili ye ti sara ti leke terê ti e ndali ti mbeni kota kpale so e pensé so apeut ti si na ndo so e yeke dä ape. Wala e peut ti bâ so ngbâa so asara hange ahon ndö ni na ngoi ti mbeni kobela so amû ndo. Nyen la a yeke  nzoni e sara tongana e bâ so afango lege so ayeke na lege ti ndara ape? E peut ti gbu li na ndö ti aye ti nzoni so azo ti Israël awara lani ndali ti so ala sara ye alingbi na wango so Josué na Zorobabel amû na ala. E peut nga ti gbu li na ndö ti ambeni mbaï ti Bible so e diko. Na ambeni ngoi, awakua ti Jéhovah awara afango lege so na bango ndo ti zo ayeke na lege ni ape, me so a sö fini ti ala.—aJu. 7:7; 8:10.

17. Vision mɔ mɔ ka ɛ gde lampe ha zua fin nɛ hio te olive bua dea soeki nɛ ge ha zu hio Juif nde?

¹⁷ Peut-être oku vision so Zacharie abâ lani ayo ape, me a aidé aJuif ti duti na nzoni bango ndo na ndö ti kua ti ala nga na vorongo so ala yeke voro na Nzapa. Na ngoi so ala sara ye alingbi na aye so Zacharie abâ, ala bâ so Jéhovah a-aidé ala nga lo fa lege na ala na ndoye. Jéhovah amû lani maboko na ala na lege ti ngangu yingo vulu ti lo ti ngbâ ti sara kua ti ala nga ti kiri ti duti na ngia.—Esdras 6:16.

18. Vision bɛ Zacharie lɛma haa kɔa mɛ mɛng?

¹⁸ Vision ti Zacharie na ndö ti ye ti yongo lampe nga na akeke ti olive use apeut ti sara ye mingi na ndö ti fini ti mo. Tongana ti so e bâ, a peut ti aidé mo ti wara ngangu so mo bezoin ni na ngoi so a kanga lege na mo, a peut ti aidé mo ti duti na ngia tongana dutingo ti mo achangé nga a peut ti aidé mo ti sara confiance na afango lege so mo wara nga ti sara ye alingbi na ni même tongana mo mä yâ ni ape. Nyen la a yeke nzoni mo sara tongana mo wara akpale? Kozo ni, bâ aye so Zacharie abâ ni lani, so ti tene aye so afa so Jéhovah ayeke bâ lege ti azo ti lo. Na pekoni, sara ye alingbi na aye so mo bâ, na lege so mo sara confiance na Jéhovah nga mo ngbâ ti voro lo na bê ti mo kue (Mat. 22:37). Tongana mo sara tongaso, Jéhovah ayeke aidé mo ti ngbâ ti sara na lo na ngia lakue.—aCol. 1:10, 11.