1-2. Deamɔ bɛ hio wan-le bua yo nɛtɛ nɛ bɛ may mɛng nde? Hio gete anamɔ ga ɔ be zɔk yo nde?

 ZIA e sara tënë na ndö ti agbia use so ayeke na fini ândö. Oko akomande lani na ndö ti royaume ti amara bale-oko ti Israël, na mbeni akomande na ndö ti royaume ti amara use ti Juda. Atâa so ala yeke na fini na angoi nde nde, gbâ ti aye so ala sara ayeke oko. Agbia so use kue asara kpengba-li na Jéhovah nga ala pusu azo ti lo ti sara siokpari. Ala use kue avoro ayanda nga ala fâ azo. Ye oko, kangbi ayeke na popo ti akoli use so. Oko asara asioni ye juska lo kui na ni, me oko achangé bê ti lo na a pardonné lo ndali ti asioni ye so lo sara. Akoli so ayeke lani azo wa?

² A yeke Achab gbia ti Israël nga na Manassé gbia ti Juda. Kangbi so ayeke na popo ti akoli so apeut ti fa na e ye mingi na ndö ti mbeni kpengba tënë: changengo bê (Kus. 17:30; aRom. 3:23). Changengo bê aye ti tene nyen? Zo ayeke fa ni tongana nyen? E bezoin ti hinga ni ndali ti so e ye ti tene Jéhovah apardonné e tongana e sara siokpari. Ti wara kiringo tënë na ahunda so, e yeke sara tënë na ndö ti aye so agbia use so asara na yâ ti gigi ti ala nga e yeke bâ aye so e lingbi ti manda na lege ti tapande ti ala. Na pekoni, e yeke bâ aye so Jésus afa na ndö ti changengo bê.

3. Achab soeki nɛ gete kandɔ wan-le nde?

³ Achab ayeke lani mbasambala gbia ti royaume ti amara bale-oko ti Israël. Lo sara mariage na Jézabel, molenge-wali ti gbia ti Sidon, mbeni gbata ti nord so ayeke na mosoro mingi.  Peut-être mara ti Israël awara mosoro mingi na lege ti mariage so. Me a buba nga songo ti azo ni na Jéhovah mingi. Jézabel ayeke voro lani Baal, na lo wa Achab ti pusu azo ni ti voro nga Baal, ye so asara si ala sara ndumba na yâ ti temple nga ala mû même amolenge ti ala na sandaga. Na ngoi so Jézabel ayeke lani gbia-wali, fini ti aprophète ti Jéhovah kue ayeke na yâ ti kpale. Lo sara si a fâ aprophète mingi (1 aGbia 18:13). Achab “ayeke [lani] sioni mingi na lê ti Jéhovah ahon azo kue so ahon kozo na lo.” (1 aGbia 16:30). Jéhovah abâ lani aye so Achab na Jézabel asara. Me na nzoni bê, Jéhovah atokua prophète Élie ti wa azo ti Lo ti changé kozo si lege ti sara ni ayeke dä ape. Me Achab na Jézabel ake ti mä lo.

4. Gete kita Jéhovah gɔna soeki ha zu Achab? Achab deamɔ soeki mɛng?

⁴ Na nda ni, Jéhovah akanga bê encore ape. Lo tokua Élie ti fâ ngbanga na ndö ti Achab na Jézabel. A doit ti fâ ahale ti ala kue. Atënë ti Élie asara Achab nzoni oko ape. Mo ye ti bâ, koli so asara ye na baba so ‘asara terê ti lo kete’.—1 aGbia 21:19-29.

5-6. Gea osi nde Achab tɛ kifiri sila wa bhɔn na nde?

⁵ Atâa so Achab asara terê ti lo kete na ngoi ni so, aye so lo sara na pekoni afa so lo changé bê ti lo biani ape. Lo gi lani pëpe ti zi vorongo Baal na yâ ti royaume ti lo. Nga, lo wa azo ti voro Jéhovah ape. Ambeni ye nde so Achab asara afa so lo changé bê ti lo ape.

⁶ Ambeni ngoi na pekoni, na ngoi so Achab atisa Josaphat, nzoni gbia ti Juda, ti mû maboko na lo na yâ ti bira so lo sara na azo ti Syrie, Josaphat ahunda ti tene ala bâ mbeni prophète ti Jéhovah kozo si. Na tongo nda ni, Achab ake, lo tene: “Mbeni zo oko angbâ so e lingbi ti hunda tënë ti Jéhovah na yanga ti lo, me mbi ye tënë ti lo pëpe, ndali ti so lâ oko lo tene nzoni prophétie na ndö ti mbi pëpe, me gï asioni ni.” Atâa so kue, ala bâ prophète Micaïah. Achab ayeke na raison. Zo ti Nzapa so afa so sioni ye ayeke si na Achab. Ahon ti tene Achab, sioni zo so, achangé bê ti lo nga lo gi pardon ti Jéhovah, lo bi prophète ni na kanga (1 aGbia 22:7-9, 23, 27). Atâa so gbia ni akanga prophète ni, lo lingbi pëpe ti kanga lege na prophétie ni ti ga tâ tënë. A fâ Achab na yâ ti bira ni.—1 aGbia 22:34-38.

7. Jéhovah tɔa nde ge ha zu Achab ha gdong fio bɛa nde?

⁷ Na peko ti kuâ ti Achab, Jéhovah afa ye so lo pensé na ndö ti lo. Na ngoi so nzoni Gbia Josaphat asi nzoni na yanga-da, Jéhovah atokua prophète Jéhu ti suku na lo ndali ti so lo te mbele na Achab. Prophète ti Jéhovah atene: “Zo ti sioni la mo yeke mû maboko na lo? nga azo so ake Jéhovah la mo yeke ndoye ala?” (2 Chron. 19:1, 2). Fadeso gbu li kete: Tongana fade Achab achangé bê ti lo biani, ka prophète ni ayeke tene ape so lo yeke sioni zo so ake Jéhovah. A yeke polele so, atâa so Achab afa so lo regretté, lo changé bê ti lo kue lâ oko ape.

8. Getemɔ ɔ lɛma yamba hazu kiforo sila nɛ wal exemple bɛ Achab?

⁸ Nyen la e peut ti manda na lege ti tapande ti Achab? Na tongo nda ni, na ngoi so Achab amä tënë ti ye ti vundu so Élie atene ayeke si na ahale ti lo, lo sara terê ti lo kete. Ye so lo sara ayeke nzoni. Me aye so lo sara na pekoni afa so lo changé bê ti lo ape. Tongaso, changengo bê angbâ gï pëpe na ndö ti tenengo pardon, mbi sara sioni. Zia e bâ mbeni tapande nde so ayeke aidé e ti comprendre ye so tâ changengo bê aye ti tene.

9. Manassé soeki nɛ gete kandɔ wan-le nde?

⁹ Manassé aga gbia ti Juda ngu ngbangbo use tongaso na pekoni. Peut-être lo yeke  même lani sioni mingi ahon Achab. Bible atene: “Lo sara aye mingi so ayeke sioni na lê ti Jéhovah ti son bê ti lo.” (2 Chron. 33:1-9). Lo leke agbalaka na anzapa ti apaïen, na lo zia même mbeni yanda so a leke na kode na yâ ti temple ti Jéhovah. Peut-être yanda ni so aye ti sara tënë ti vorongo nzapa ti bungbingo koli na wali. Lo sara magie, lo bâ mbadi nga lo sara yorö. Lo “fâ nga gbâ ti azo so tënë ayeke na li ti ala pëpe”. Na yâ ti sioni fango azo so, “lo gbi amolenge ti lo ti koli” na sandaga na anzapa ti wataka.—2 aGbia 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Jéhovah punir soeki Manassé mɛng? Wan-lea deamɔ soeki mɛng?

¹⁰ Tongana ti Achab, Manassé asara kpengbango-li lo sara sanka ti awango so Jéhovah amû na lo na lege ti aprophète ti Lo. Na nda ni, “Jéhovah asara si amokonzi ti aturugu ti gbia ti Assyrie aga na bira na terê ti [Juda], na ala gbu Manassé na mbeni wen so ayeke tongana kongi, ala kanga lo na chaîne use so a sara na cuivre na ala gue na lo na Babylone.” Na ngoi so Manassé ayeke sara kanga na Babylone, na bango ni, lo gbu li ti lo nzoni na ndö ti aye so lo sara. Lo “ngbâ ti sara terê ti lo tâ kete mingi na lê ti Nzapa ti akotara ti lo.” Lo sara ambeni ye encore. “Lo voro yanga na Jéhovah Nzapa ti lo ti sara nzoni bê na lo.” Ti tâ tënë ni, Manassé ‘angbâ lani ti sambela Nzapa’. Sioni koli so achangé lani. Lo komanse ti bâ Jéhovah tongana “Nzapa ti lo” na lo ngbâ ti sambela lo lakue.—2 Chron. 33:10-13.

11. Mɔ nɛ ndang nɛ 2 Chronique 33:​15, 16, mɛng ga Manassé osa nde a kiforo sila wa bhɔn nde?

¹¹ Ambeni ngoi na pekoni, Jéhovah akiri tënë na asambela ti Manassé. Lo bâ so koli so achangé bê ti lo, tongana ti so lo tene na yâ ti asambela ti lo. Manassé ahunda pardon na Jéhovah, Jéhovah amä lo na lo sara si lo kiri lo ga gbia. Manassé asara ye kue so lo peut ti sara ti fa so lo changé bê ti lo biani. Lo sara ye so Achab asara lâ oko ape. Lo changé sarango ye ti lo. Lo ke vorongo nzapa ti wataka na lo wa azo ti voro Jéhovah. (Diko 2 Chronique 33:15, 16.) Manassé abezoin lani ti sara ye na mbeto ape nga ti sara ye na mabe si lo sara ni, ndali ti so kozo si lo changé, lo zia sioni tapande na azo ti sewa ti lo, akota zo ti kodro nga na azo ti kodro ni teti ngu mingi. Me na yâ ti andangba ngu ti fini ti Manassé, lo gi ti leke ambeni ye ti sioni so lo sara lani. Peut-être lo zia nzoni tapande na âta ti lo, Josias, so aga mbeni nzoni gbia ambeni ngoi na pekoni.—2 aGbia 22:1, 2.

12. Getemɔ ɔ lɛma yamba hazu kiforo sila nɛ wal exemple bɛ Manassé?

¹² Nyen la e peut ti manda na lege ti tapande ti Manassé? Lo sara lani terê ti lo kete nga lo sara ambeni ye encore. Lo sambela Nzapa, lo voro yanga na lo ti sara nzoni bê na lo. Nga, lo changé asarango ye ti lo. Lo sara kue ti leke asioni ye so lo sara lani, lo gi ti voro Jéhovah nga lo mû maboko na ambeni zo ti sara nga tongaso. Tapande ti Manassé amû  beku na azo so asara aye so ayeke même sioni mingi. Ye so asi na Manassé afa so Jéhovah Nzapa ayeke ‘nzoni nga lo yeke nduru ti pardonné zo’. (Ps 86:5). A peut ti pardonné azo so achangé bê ti ala biani.

13. Ku ma exemple mɔ osi mɔ ka yo nɛ gasamɔ ha zang kiforo sila.

¹³ Manassé angbâ lani gï pëpe na ndö ti tenengo pardon, mbi sara sioni. Ye so afa na e mbeni ye so ayeke kota mingi na yâ ti changengo bê. Bâ tapande so: Mo gue ti vo gateau. Me zo ti kango gateau ni amû na mo para. A yeke nzere na mo? A yeke nzere na mo ape. Ka tongana zo ti kango gateau ni afa na mo so para ni ayeke mbeni kota ye so a mû a sara na gateau ni, a yeke aidé mo? A yeke nzere nga na mo ape. Legeoko nga, Jéhovah ahunda na mbeni zo so asara siokpari ti changé bê ti lo. Tongana zo ni atene pardon, mbi sara siokpari, so ayeke nzoni. So ayeke mbeni kota ye na yâ ti changengo bê, me a ngbâ gï ge ape. Nyen la mbeni zo so asara siokpari abezoin ti sara encore? Mbeni toli so Jésus atene so andu bê afa na e aye mingi na ndö ti ye so zo ni adoit ti sara.

14. Ha zang toli bɛ Jésus kɛ, hio gete bosi mɔ ga bem kɛ ka yɔa war dea mɔ osi nde a kiforo sila wa?

¹⁴ Na Luc 15:11-32, Jésus atene mbeni toli so andu bê mingi na ndö ti mbeni molenge-koli so agirisa lege. Mbeni maseka-koli asara kpengba-li na babâ ti lo, lo quitté yanga-da na lo gue na “mbeni yongoro kodro.” Kâ, lo sara aye ti kirikiri. Me na ngoi so gigi akpengba na lo, lo gbu li ti lo nzoni. Lo ga ti bâ so gigi ti lo ayeke lani nzoni mingi na ngoi so lo yeke na da ti babâ ti lo. Jésus atene so “li ti [maseka-koli ni] aga dä”. Lo mû desizion ti kiri na yanga-da na ti hunda pardon na babâ ti lo. A yeke lani kota ye so lo bâ so lo mû asioni desizion mingi. Me so alingbi awe? Ên-ën. Lo doit ti sara ambeni ye encore.

15. Mɛng ga bem kɛ ka yɔa war a osa nde akiforo sila wa bhɔn?

¹⁵ Molenge so agirisa lege afa so lo changé bê ti lo biani na peko ti aye so lo sara. Lo sara lani yongoro voyage ti kiri na kodro. Na ngoi so lo si nduru na babâ ti lo, lo tene: “Mbi sara siokpari na terê ti yayu nga na terê ti mo. Mbi kpa ti tene a iri mbi molenge ti mo mbeni pëpe.” (Luc 15:21). So maseka-koli ni afa asioni ye so lo sara na gigi na bê ti lo kue, a fa so lo ye lani ti leke songo ti lo na Jéhovah. Lo hinga nga so aye so lo sara amû vundu na babâ ti lo. Na lo yeke nduru ti sara kue ti kiri ti duti na nzoni songo na babâ ti lo. Ti sara ni, lo yeke même nduru ti sara kua tongana zo ti kua ti babâ ti lo (Luc 15:19). Toli so ayeke gï pëpe mbeni mbaï so andu bê ti zo mingi. Mbaï so a-aidé a-ancien mingi na ngoi so ala yeke gi ti bâ wala mbeni ita so asara mbeni kota siokpari achangé bê ti lo biani.

16. Hazu ge lɛma dungɔ nɛ ngaya nɛ hio ancien mɔ ing sima ma wi kiforo sila wa bhɔn?

 ¹⁶ A yeke kete ye ape na a-ancien ti hinga wala mbeni zo so asara mbeni kota siokpari achangé bê ti lo biani. Ngbanga ti nyen? A-ancien apeut ti hinga ye so ayeke na yâ ti bê ti zo ape, tongaso ala doit ti bâ aye so afa so bango ndo ti ita ni na ndö ti sioni so lo sara achangé. Na yâ ti ambeni ye, ye so mbeni zo asara apeut ti duti sioni mingi, a sara si a-ancien apeut ti bâ so lo changé bê ti lo biani ape.

17. Gete exemple osa peut-etre nde ma wi ka tɔa nde pardon mi dea gdangamɔ atɛ kifiri sila wa bhɔn na? b) Tuka ɛngɛ ɛ osa 2 aCorinthien 7:​11, getemɔ ga ma wi ka kiforo sila wa bhɔn doit mɔ de nde?

¹⁷ Zia e bâ mbeni tapande. Mbeni ita-koli asara lango-sioni na yâ ti angu mingi. Ahon ti gi mungo maboko, lo honde sioni ti lo ni na wali ti lo, akamarade ti lo nga na a-ancien. Na nda ni, sioni ti lo ni asigi. Tongana a-ancien afa na lo so aye ayeke dä so afa so lo sara sioni, lo yeda na ni nga na bango ni lo regretté mingi sioni so lo sara. Eskê so alingbi awe? A-ancien abezoin ti bâ aye mingi ahon vundu so asara lo. A yeke pëpe mbeni kota siokpari so lo sara gï fani oko ndali ti so lo sara ye na ndara ape, me lo sara ni na yâ ti angu mingi. Lo fa ni na gigi lo wani ape, mbeni zo la ahinga ni na afa ni na a-ancien. Tongaso, a-ancien abezoin ti bâ so lo changé biani bango ndo ti lo nga na asarango ye ti lo. (Diko 2 aCorinthien 7:11.) A peut ti mû ngoi mingi ti tene koli ni asara achangement so afa so lo changé bê ti lo biani. Peut-être a doit ti bi lo na gigi teti mbeni ngoi.—1 aCor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Mɛng ga ma wi ka ɛ pio wɛnɛ ha dɛl lɛma osa nde akiforo sila wa bhɔn? Mɔ gdonga nɛ ge nde?

¹⁸ Mbeni zo so a bi lo na gigi ayeke fa so lo changé bê ti lo biani na lege so lo ga lakue na abungbi, nga lo sara ye alingbi na awango so a-ancien amû na lo ti sambela nga ti manda ye lakue. Lo yeke sara nga kue ti kpe aye so ayeke pusu lo ti sara siokpari. Tongana lo sara kue ti leke songo ti lo na Jéhovah, lo peut ti hinga na bê ti lo kue so Jéhovah ayeke pardonné lo biani nga so a-ancien ayeke kiri na lo na yâ ti congrégation. Na ngoi so a-ancien ayeke gi ti bâ wala mbeni zo achangé bê ti lo biani, ala hinga so aye so asi ayeke nde nde, tongaso ala yeke bâ tënë ti aye nde nde so azo asara alingbi na aye so asi, na ala yeke fâ ngbanga na nzoni bê.

19. Kpasa kiforo sila ngoy mɔ tɔ nde ge nde? (Ézéchiel 33:​14-16).

¹⁹ Tongana ti so e bâ fade, tâ changengo bê angbâ gï pëpe na ndö ti tenengo pardon, mbi sara sioni. A ye nga ti tene so zo so asara sioni achangé pensé ti lo nga na bê ti lo nga lo sara aye so afa so lo changé bê ti lo. Lo doit ti zia lege ti asioni sarango ye ti lo na lo kiri lo sara ye alingbi na andia ti Jéhovah. (Diko  Ézéchiel 33:14-16.) Ye so ayeke kota ye na mbeni zo so asara siokpari ayeke ti kiri ti duti na nzoni songo na Jéhovah.

20-21. Mɛng ga ɔ lɛma haa kɔ ha ma wi ka dea ma gasa sɛmbɔ?

²⁰ Jésus afa na nduru tënë mbeni kota mbage ti kua ti lo ti fango tënë, lo tene: “Mbi ga ti iri . . . awasiokpari si ala changé bê ti ala.” (Luc 5:32). A doit nga ti duti ye so e kue e ye. Ka tongana e hinga so mbeni kota kamarade ti e asara mbeni kota siokpari, a yeke nzoni e sara tongana nyen?

²¹ Tongana e gi ti honde sioni so kamarade ti e asara, e yeke sara gï sioni na lo. E yeke wara lege ti honde ni ape ndali ti so Jéhovah abâ ni (aProv. 5:21, 22; 28:13). Mo peut ti aidé kamarade ti mo ni tongana mo tene na lo so a-ancien aye ti aidé lo. Tongana kamarade ti mo ni ake ti fa sioni so lo sara na a-ancien, fa ni na ala. Na sarango tongaso, mo yeke fa so mo ye biani ti aidé lo. Songo ti lo na Jéhovah ayeke na yâ ti kpale.

22. Getemɔ ɔ be zɔk ha zang article mɔ pata nde?

²² Ka tongana mbeni zo asara mbeni ye so ayeke sioni mingi na yâ ti angu mingi na a-ancien amû desizion ti bi lo na gigi? A ye ti fa so ala sara ye na lo na nzoni bê ape? Na yâ ti article ti peko, e yeke bâ tongana nyen la, na nzoni bê, Jéhovah ayeke suku na azo so asara siokpari nga tongana nyen la e peut ti mû tapande ti lo.