Gadé sa ki adan

Ay adan lis a sé sijè-la

Ès ou té sav sa ?

Ès ou té sav sa ?

An tan a Labib, ès yo té ka sèvi èvè papiris pou konstwi bato ?

Déotwa papiris.

ONLO moun sav kè an tan lontan, an Éjipt, pli souvan ki rarman, yo té ka sèvi èvè on papyé ki fèt an papiris * pou ékri. Sé Grèk-la é sé Women-la osi té ka sèvi èvè papiris pou ékri. Men pawkont, pa ni onlo moun ki sav kè yo té ka sèvi èvè plant-lasa osi pou konstwi bato.

An Éjipt, yo touvé dé piti bato ki fèt an papiris adan on tonm.

Ja ni plis ki 2500 zan, pwofèt Izayi maké kè moun ki té ka rété koté ‘flèv a Létyopi’, voyé déotwa rèprézantan, é fò-yo té travèsé lanmè-la òbò ‘bato ki fèt an papiris’. Kèlkètan apré, pwofèt Jérémi anonsé kè sé Mèd-la é sé Pèws-la té ké pran vil a Babilòn é yo té’é mèt difé adan bato a sé Babilonyen-la, ki fèt an papiris, pou anpéché-yo chapé kò a yo (Iz. 18:1, 2 ; Jér. 51:32).

Konm Labib ka vin dè Bondyé, sa pé ké étoné on moun ki ka étidyé Labib kè sa sé awkéològ-la dékouvè ka bay laprèv kè, an tan a Labib, yo té ka sèvi èvè papiris pou konstwi bato (2 Tim. 3:16). Men ka yo dékouvè konsa ? Yo dékouvè onlo détay entérésan, ki té ka bay laprèv kè an Éjipt, yo té ka konstwi bato an papiris.

KIJAN YO TÉ KA FÈ ON BATO AN PAPIRIS ?

Adan tonm a sé Éjipsyen-la, yo penn é yo désiné sèwten biten, ki té ka montré kijan yo té ka rékòlté papiris-la, é kijan yo té ka sèvi èvè-y pou fè bato. Sé misyé-la té ka koupé tij a sé papiris-la, é yo té ka fè plizyè paké èvè sé tij-la, é apré yo té ka maré sé paké-la ansanm. Tij a sé papiris-la ka sanm on triyang, é lèwvwè yo maré-yo byen séré ansanm, sa ka bay on paké ki byen épé é ki solid. Dapré on liv ki ka palé dè listwa a Léjipt *, sé bato-la ki fèt an papiris la té pé miziré plis ki 17 mèt, kifè sa té ka pèwmèt-yo mèt 10 a 12 ram chak koté a bato-la.

On désen ki ka montré kijan yo té ka konstwi on bato ki fèt an papiris.

POUKWA SÉ MOUN-LA TÉ KA SÈVI ÈVÈ PAPIRIS POU KONSTWI BATO ?

An Éjipt, té ni onlo papiris owa Nil-la. Anplis, pou fè bato an papiris, sa pa té difisil, é menm lèwvwè bato an bwa vin lanmòd, sé péchè-la é sé chasè-la kontinyé sèvi èvè ti bato a yo an papiris.

Yo kontinyé sèvi èvè sé bato-lasa pannan plizyè lanné ankò. Plutarch, sé on moun ki maké liv é ki viv an Grès. I viv an tan a sé apòt-la, é i di kè an tan-lasa, yo té ka sèvi èvè bato an papiris toujou.

^ par. 3 Papiris-la sé on plant ki ka sanm banbou, é ki ka pousé adan marékaj é adan ti sous-dlo. I pé miziré 5 mèt hotè, é pyé a tij a-y pé fè 15 santimèt épésè.

^ par. 7 Alan Lloyd, A Companion to Ancient Egypt, Blackwell Publishing Ltd, 2010.