1, 2. (a) Te aeka ni bwaintangira raa ae kakawaki bon nakoim? (b) Bukin tera bwa e kona n taekinaki te kaboomwi, bwa te kabanea ni kakawaki ni bwaintangira ae kona n reke iroum?

TERA te bwaintangira ae moanibaan te raoiroi ae e a tia n reke iroum? E aki kakawaki bobuakan te bwaintangira bwa ni koauana, kakawakin raoi te bwaintangira e aki nako man te kabanemwane i aona. Ngkana e kakukureiko te bwaintangira ke bon te bwai ae ko rangi ni kainnanoia, nanona ngkanne bwa e rangi ni kakawaki nakoim.

² Mai buakoni bwaintangira ake ko kona ni karekei, iai teuana ae okoro ae kakawaki riki nakoni bwaintangira nako. Bon ana bwaintangira te Atua nakon te botannaomata. E a tia Iehova n anganira baika bati, ma te bwaintangira ae moanibaan te kakawaki riki bon ana karea ni kaboomwi Natina ae Iesu Kristo. (Wareka Mataio 20:28.) N aron ae ti na noria n te mwakoro aei, te kaboomwi bon te bwaintangira ae moanibaan te kakawaki ae kona n reke iroum, bwa e kona ni karekea nakoim te kakukurei ae akea tokina ao e na katoki naba kainnanom nako. Te kaboomwi boni kaotan raoi ana tangira Iehova ae rangi ni korakora ibukim.

3. Tera te kaboomwi ao tera ae ti riai n ota iai bwa ti aonga n ataa kakawakin te bwaintangira aei?

³ Te kaboomwi bon ana babaire Iehova ibukini kamaiuakia aomata man te bure ao te mate. (I-Ebeto 1:7) Ibukini kaotaara n ana reirei te Baibara, ti riai ni kaoka ara ururing nakoni baika riki n te oo n aroka are i Eten. Ti na kona ni mataata ni kakawakin te bwaintangira ae te kaboomwi nakoira, tii ngkana ti ataa raoi te bwai are e kabuaa Atam ngke e bure.

4. Tera ae nanonaki n te maiu n rabwata ae kororaoi ibukin Atam?

⁴ Ngke e karika Atam, ao e anganna te bwai ae rangi ni kakawaki ae maiuna ae kororaoi. Iangoia bwa tera nanon anne ibukin Atam. E na bon aki kona n aoraki, ni kara, ke ni mate, bwa e kororaoi rabwatana ao ana iango. E rangi ni korakora ana itoman ma Iehova kioina ngkai te aomata ae kororaoi ngaia. E taekinaki n te Baibara bwa Atam bon “natin te Atua.” (Ruka 3:38) Mangaia are e kukurei n reitaki ma Atam Iehova ae te Atua n aron reitakin te nati ma tamana ae tatangira. E taetae Iehova ma Atam ae natina ae kaain te aba aei n anganna mwiokoana aika raraoi ao ni kaongoa baike a kantaningaaki mairouna.—Karikani Bwaai 1:28-30; 2:16, 17.

5. Tera ae nanonaki n te Baibara ngke e taekina ae e karaoaki Atam ni ‘katotonga’ te Atua?

⁵ E karaoaki Atam ni ‘katotonga’ te Atua. (Karikani Bwaai 1:27) Tiaki nanona bwa Atam bon aekan raoi te Atua. N aron ae ti reiakinna ni Mwakoro 1, Iehova bon te taamnei ae aki kona n noraki. (Ioane 4:24) Mangaia are akea rabwatan Iehova ae te iriko ma te raraa. Karaoan Atam ni katotongan te Atua, nanona bwa e karikaki ma aroarona aika titeboo ma aroaron te Atua, n aron te tangira, te wanawana, te kaetitaeka ae riai, ao te mwaaka. E katotonga naba tamana Atam n te aro ae kakawaki, n aron ae iai inaomatana n rinea ae e na karaoia. Mai ikai are e oti iai bwa tiaki aron te mitiin Atam are e tii kona ni karaoa te bae baireaki ibukina. Ma e kona ni karaoa ana motinnano ao n rinea ae eti ke ae kairua. Ngke arona bwa  e rineia bwa e na ongeaba iroun te Atua ao e na boni maiu n aki toki n te Bwaretaiti i aon te aba.

6. Tera are kabuaa Atam ngke e aki ongeaba iroun te Atua ao tera aron rotakia kanoana iai?

⁶ E teretere ngkanne bwa ngke e a aki ongeaba Atam iroun te Atua ao e a katuuaaeaki n te mate, are nanona e a kabuaa iai te bwai ae moan te kakawaki irouna. Uaan ana bure, e a bua iai maiuna ae kororaoi, ma kakabwaia nako ake a na reke mai iai. (Karikani Bwaai 3:17-19) E kananokawaki bwa e kabuaa te maiu ae kakawaki aei Atam bon nakoina ao nakoia naba kanoana ake a na riki. E taku ana Taeka te Atua: “Aron rokon te bure irouia kaain te aonnaba mairoun te mwaane ae tii temanna [ae Atam] ao rokon te mate n te bure, ao e a ituia aomata ni kabane te mate ibukina bwa a bane ni bure.” (I-Rom 5: 12) Eng, ti bane n ituaki n te bure mairoun Atam. Mai ikai are e a taekinna te Baibara bwa e “kabooaki nako” ma kanoana, nakon te bure ao te mate. (I-Rom 7:14) Ai akea ngkai te kantaninga ibukia Atam ma Nei Ewa bwa bon nanoia n rineia bwa a na aki ongeaba iroun te Atua. Ma tera aroia kanoaia n ikotaki ma ngaira?

7, 8. Baikara baika uoua ake a nanonaki n te kaboomwi?

⁷ E kamaiua te botannaomata Iehova rinanon te kaboomwi. Tera te kaboomwi? Iai baika uoua aika nanonaki n te kaboomwi. Te moan, te kaboomwi bon te boo are kabwakaaki ibukini kamaiuan te aomata ke manga kabooan te bwai are e a tia ni kabooakinako ngkoa. E kona ni kabotauaki ma te mwane ae kabwakaaki ibukini kainaomataan te aomata ae taenikai n te buaka. Te kauoua, te kaboomwi bon te boo ae boraoi ma te bwai are kabooaki. Titeboo ma te mwaiti are e kabwakaaki ibukini kabooani mwin te urubwai are karaoaki iroun temanna. N te katoto, e riai ni kabwakaa te boo ae boraoi ma boon te bwai are uruaki te aomata temanna ngkana e karika te kabuanibwai.

⁸ E na kangaa ni kabooaki mwin te bwai are e kabuaa Atam are e rangi ni kakaiaki nakoira ni kabane, ao ni kainaomataira  iai man te tautoronaki n te bure ao te mate? Ti na rinanon ngkai te kaboomwi are e katauraoia Iehova, ao n noria bwa tera ae nanonaki iai ibukira.

9. Te aeka ni kaboomwi raa ae tangiraki?

⁹ Akea te aomata ae aki kororaoi ae kona ni kabooa mwin te maiu ae kororaoi are e bua. (Taian Areru 49:7, 8) Te bwai ae kainnanoaki bon te kaboomwi ae boraoi kakawakina ma are e bua. E boraoi aei ma te reirei ae kaota aron te kaetitaeka ae kororaoi ae kuneaki n ana Taeka te Atua ae kangai: “Te maiu boona te maiu.” (Te Tua-Kaua 19:21) Mangaia are tera ae e na kabooa mwin te maiu ae kororaoi are kabuaa Atam? E tangiraki te maiu n aomata ae kororaoi naba bwa te “kaboomwi” ae boraoi raoi.—1 Timoteo 2:6.

10. E kangaa ni katauraoa te kaboomwi Iehova?

¹⁰ E kangaa ni katauraoa te kaboomwi Iehova? E kanakoa natina temanna ae te taamnei ae kororaoi arona nako aon te aba. Ma e aki kanakoa temanna te anera n aki akaka Iehova. E karaua n rinea ae te kabanea ni kakawaki irouna are bon Natina ae te rikitemanna. (Wareka 1 Ioane 4:9, 10.) E kukurei te Nati aei ni kitana mwengana are karawa. (I-Biribi 2:7) Ti reiakinna n te mwakoro are mai mwaina bwa e karaoa te kakai Iehova ngke e kamwainga maiun te Nati aei nako nanon biroton Nei Maria. Rinanon ana mwakuri te taamnei ae raoiroi mairoun te Atua, e a bungiaki Iesu bwa te aomata ae kororaoi bwa e aki ituaki n uaan te bure.—Ruka 1:35.

11. E na kangaa ni kona n riki te aomata ae tii temanna bwa te kaboomwi ibukia aomata aika mirion ma mirion?

¹¹ E na kangaa ni kona n riki te aomata ae tii temanna bwa te kaboomwi ibukia aomata aika mirion ma mirion? N aron anne, a na kangaa ni kona n riki bwa taani bure aomata aika mwaitikurikuri? Uringnga bwa e kabuaa Atam te bwai ae rangi ni kakawaki ae te maiu n aomata ae kororaoi n ana bure. Mangaia are e a aki kona ni kabutaanako maiuna are kororaoi arei nakoia kanoana, ma e a tii kona n angania te bure ao te  mate. E taekinaki Iesu n te Baibara bwa “Atam are te kabanea” ae te aomata ae kororaoi maiuna ao e aki bure. (1 I-Korinto 15:45) Ai aron ae onea mwin Atam Iesu bwa e aonga ni kamaiuira. Aron Iesu n anga maiuna ae kororaoi bwa te karea ao n teimatoa n ongeaba iroun te Atua, ai aron ae e a kabwakaa iai booni mwin ana bure Atam. Mangaia are e a karekea te kantaninga ae raoiroi Iesu nakoia kanoan Atam.—I-Rom 5:19; 1 I-Korinto 15:21, 22.

12. Tera ae noraki koauana mani karawawataan Iesu?

¹² E kabwarabwaraaki n te Baibara rawawatan Iesu are e rinanona imwaini matena. E kataereaki n te aro ae kakaiaki, e tauraki n te aro ni bangaomata, ao e mate n te aro ae rangi ni kammaraki i aon te kai ni kammaraki. (Ioane 19:1, 16-18, 30; Te Bukinibaa ae “Bukin Aki Kabonganan te Kaibangaki Irouia Kristian ni Koaua n Aia Taromauri”) Bukin tera bwa e kainnanoaki karawawataan Iesu n te aro ae kakaiaki? N te mwakoro ae imwina riki, ao ti na noria iai bwa Tatan e a tia ni karika te nanououa bwa a na iai ana toro Iehova aika aomata aika a na teimatoa ni kakaonimaki nakoina i aani kataakia ke akea. Ibukin aron Iesu ni kakaonimaki n nanomwaaka i aan te karawawataaki ae korakora, e anga te kaeka ae te kabanea n tamaroa nakon ana bukibuki ni kabuakaka Tatan aei. E kakoauaaki man ana katoto Iesu bwa e kona te aomata ae kororaoi ni kakaonimaki nakon te Atua n aki ongeia bwa tera ae karaoia nakoina te Riaboro. E boni bae ni kimwareirei Iehova ibukin ana kakaonimaki Natina are rangi n tangiraki irouna!—Taeka N Rabakau 27:11.

13. E kangaa ni kabwakaaki te kaboomwi?

¹³ E kangaa ni kabwakaaki te kaboomwi? N te ka-14 ni bongin aia namwakaina I-Iutaia ae Nitian 33 C.E., ao e kariaia Iehova bwa e na kamateaki Natina are kororaoi ao e aki bure. E anga karea Iesu ni maiuna ae kororaoi “n tii te taina.” (Ebera 10:10) N te katenibong imwini matena, e a manga kautaki iroun Iehova nakon te maiu n taamnei. Ngke e roko i karawa, e a kaota kakawakini maiuna n aomata ae kororaoi nakon te Atua are kareanna bwa te kaboomwi ibukia natin  Atam. (Ebera 9:24) E butimwaea Iehova kakawakin ana karea ni kaboomwi Iesu ae kainnanoaki ibukini kamaiuan te botannaomata man tautoronakia n te bure ao te mate.—Wareka I-Rom 3:23, 24.

14, 15. Tera ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga ni karekea “kabwaraan ara bure”?

¹⁴ E ngae ngke taani bure ngaira ma ti kona ni karekei kakabwaia aika rangi ni kakawaki man te kaboomwi. Ti na iangoi ngkai kakabwaia tabeua ake a tia n reke nakoira ao ake a na kona n reke nakoira nakon taai aika a na roko man ana bwaintangira te Atua ae moanibaan te raoiroi.

¹⁵ Kabwaraani bure. Ibukina bwa ti aki kororaoi, e kangaanga iroura kakaraoan ae riai. Ti bane ni bubure n ara taeka ao n ara mwakuri. Ma ti kona ni karekea “kabwaraan ara bure.” (I-Korote 1:13, 14) Ma karekeani kabwaraan ara bure e kainnanoa te raraoma ni koaua. Ti riai n nanorinano n onnon i matan Iehova ni butiia kabwaraan ara bure ae boto man onimakinan ana karea ni kaboomwi Natina iroura.—Wareka 1 Ioane 1:8, 9.

16. Tera ae katauira bwa ti na taromauria te Atua ni mataniwin nanora aika itiaki, ao tera kakawakin te aeka ni mataniwinnano anne?

¹⁶ Mataniwin te nano ae itiaki i matan te Atua. Mataniwin te nano ae aki rau ibukin buure ake a karaoaki iroura e kona ni karekea te bwarannano ao namakinan ae akea uaara. E ngae ngke ti aki kororaoi, ma e a tia n akoira Iehova ni katauira bwa ti na taromauria ma mataniwin nanora aika itiaki rinanon te karea ni kaboomwi. (Ebera 9:13, 14) Ibukin aei, ti a inaomata iai ni kona n taetae nakon Iehova n aki maaku. Mangaia are ti kona ni kawaria n te tataro n akea tukara iai. (Ebera 4:14-16) Kateimatoaan itiakini mataniwin nanora e karekea te raunnano, e boutokaira bwa ti na namakina ae iai bongara, ao e karekea te kimwareirei.

17. Baikara kakabwaia aika kakoroaki bukia ni maten Iesu ibukira?

 ¹⁷ Kantaningaan te maiu are aki toki n te aonnaba ae te bwaretaiti. E taekinaki n I-Rom 6:23 bwa “boon te bure te mate.” Ma e a a manga kangai riki te kibu anne: “Ma te bwaintituaraoi ae e anga te Atua, bon te maiu are aki toki rinanoni Kristo Iesu ae ara Uea.” Ni Mwakoro 3 ti maroroakin iai kakabwaia aika mena n te Bwaretaiti ae e na roko n te aonnaba. (Te Kaotioti 21:3, 4) A na bane ni koro bukini kakabwaia akanne, n ikotaki ma te maiu are aki toki ae kororaoi te marurung iai ibukina bwa e a tia ni mate Iesu ibukira. Ngkana ti na karekei kakabwaia akanne, ti riai ni kaotiota ara kakaitau ibukin te bwaintangira ae te kaboomwi.

18. E aera ngkai ti riai n rangi ni kakaitau nakon Iehova ibukini katauraoan te kaboomwi irouna?

¹⁸ E aera ngkai ti riai n rangi ni kakaitau nakon Iehova ibukin te kaboomwi? Eng, e rangi ni kakawaki te bwaintangira ae reke iroura ngkana e kabanea korakorana te tia anga bwaintangira, ni kareana ana tai iai, korakorana, ke ana kataumwane. Moan te rotaki nanora ngkai ti a ataia bwa te bwaintangira aei boni kaotan tangirara ni koaua iroun te tia anganira. Te kaboomwi bon te kabanea ni kakawaki ni bwaintangira, ibukina  bwa ni karaoana ibukira e anga iai te Atua te bwai ae moan te kakawaki irouna. E taku Ioane 3:16: “E rangi n tangiriia kaain te aonnaba te Atua, n te aro are e a anga Natina ae te rikitemanna.” Te kaboomwi bon te aro ae rangi n rianako are e kaota iai tangirara Iehova. E oti naba iai ana tangira Iesu ngkai e kukurei n anga maiuna ibukira. (Wareka Ioane 15:13.) Mangaia are te bwaintangira are te kaboomwi e riai ni kakoauaa nakoira n tatabemanira nako bwa ti bon tangiraki iroun Iehova ao Natina.—I-Karatia 2:20.

19, 20. Baikara aanga aika ko kaotia iai bwa ko kakaitau n ana bwaintangira te Atua ae te kaboomwi?

¹⁹ Ko na kangaa ni kaotia bwa ko kakaitau n ana bwaintangira te Atua ae te kaboomwi? Moana am waaki ni kakorakorako ni karekea ataakin riki te tia Anga ae Kakannato ae Iehova. (Ioane 17:3) E na buokiko reiakinan te Baibara n ikotaki ma ana ibuobuoki te boki aei ni karaoan anne. Ngkana e a rikirake am atatai n taekan Iehova, ao e na rikirake ni korakora naba tangirana iroum. Imwina riki ao e nang kairiko te tangira anne bwa ko na kani karaoa nanona ni kakukureia.—1 Ioane 5:3.

²⁰ Kaotia bwa ko onimakina ana karea ni kaboomwi Iesu. E taku Iesu: “Ane e onimakina te Nati ao e a reke irouna te maiu are aki toki.” (Ioane 3:36) Ti na kangaa ni kaotia bwa ti onimakina Iesu? Te aeka n onimaki anne e aki tii kaotiotaki n te taeka. E taku Iakobo 2:26: “Te onimaki . . . e mate ngkana akea ana mwakuri.” Eng, e kakoauaaki te onimaki ni koaua n te “mwakuri,” ae nanonaki iai ni baika ti karaoi. Te anga teuana ae ti kaotia iai bwa ti onimakina Iesu boni mani karaoan ara kabanea n raoiroi ni katotongnga, ma tiaki tii n arora n taetae ma n ara mwakuri naba.—Ioane 13:15.

21, 22. (a)  Bukin tera ngkai ti riai ni kaea kauringan Ana Katairiki te Uea ae katoa ririki? (b) Tera ae e na kabwarabwaraaki ni Mwakoro 6 ao 7?

²¹ Kaea kauringan Ana Katairiki te Uea ae katoa ririki. N tairikin Nitian 14 33 C.E., ao e karaoa te botaki ae okoro Iesu are e aranaki n te Baibara bwa “Ana Katairiki te Uea.” (1 I-Korinto  11:20; Mataio 26:26-28) Te botaki aei e aranaki naba bwa Kauringani mateni Kristo. E moana karaoana Iesu bwa e na buokiia ana abotoro ao Kristian ni kabane ake imwia, bwa a na ururingnga are ni matena e anga maiuna n aomata ae kororaoi bwa te kaboomwi. E tua Iesu ae kangai ni kaineti ma te botaki aei: “Kakaraoa aei bwa kanuringau.” (Ruka 22:19) Ti kauringaki ana tangira Iehova ao Iesu ae moan te bati ni kaineti ma te kaboomwi ngkana ti kaea te Kauring. Ti kona ni kaota ara kakaitau ibukin te kaboomwi ngkana ti kaakaea Kauringani maten Iesu ni katoa ririki. *

²² Ni koauana, e bon rangi ni kakawaki te bwaintangira ae te kaboomwi are e katauraoia Iehova. (2 I-Korinto 9:14, 15) A kona naba ni kakabwaiaaki aomata ake a tia ni mate n te bwaintangira ae moan te kakawaki aei. E na kabwarabwaraaki bwa n te aro raa ni Mwakoro 6 ao 7.