1, 2. (a) Baikara titiraki aika ko kan titirakina iai te Atua? (b) Tera ana titiraki Mote nakon te Atua?

 KO A tia n iangoia bwa aongkoa ko kona n taetae-ni-kawai ma te Atua? Ai boni kamimi ra te iango anne ngkana aongkoa ko a taetae-ni-kawai ma te tia Tautaeka ae Moan te Rietata i aoni bwaai ni kabane! Ko na boni bae moa ni kubanrou ma n aki kakarongoaa, ma imwina riki ao ko nang kaeka ngkanne. E na boni bae ni kakauongo ma ni kaekako, ao e na buokiko naba bwa ko na aki mamaamaa n titirakinna bwaai ake ko kan atai. Tera ae ko na titirakinna?

² Ngkoangkoa ao bon iai te aomata ae riki aekakin anne nakoina. Aran teuaei Mote. Te titiraki are e rineia teuaei bwa e na titirakina iai te Atua, tao ko na boni bae ni kubanako iai. E aki titiraki i bon ibukina ma arona nakon taai aika a na roko, ke rotakin te botannaomata ni kangaanga aika mwaiti. Ma e kan ataa aran te Atua. Ko na boni bae ni mimi n anne ibukina bwa e a kaman ataa aran te Atua Mote. Ma, e oti bwa e nano riki ana titiraki iai. Ni koauana, akea riki te titiraki ae e kona n titiraki iai Mote ae kakawaki riki nakon anne. Ti bane n rotaki ni kaekaana ao e kona ni buokiko naba n toua te mwaneka ae kakawaki ibukin kaanian riki te Atua. N te aro raa? Ti na nora ngkai te maroro ane e rangi ni kamimi anne.

3, 4. Baikara bwaai ake a kaira Mote bwa e na taetae-ni-kawai ma te Atua, ao tera raoi oin aia maroro?

³ Ai boni 80 ana ririki Mote n te tai arei. E a tia ni kabanea 40 te ririki ni kitania ana aomata ake I-Iteraera, ake a tautoronaki i Aikubita. N te bong teuana, ngke e tabe n tararuaiia raoi ana nanai n tiibu taman buuna, ao akea bwa e a nora naba te bwai ae rangi ni kamimi. E nora te aroka teuana bwa e urarake ma e aki bue. E a bon tii teimatoa naba n ura i aon te maunga, n aron te taura ae e ootanako otana. E rangi ni kubanrou Mote bwa ngke e a tabe ni keerakeia bwa e na tuoa ao e a tii ongo naba te bwanaa man te ai arei! Maikanne are a a moana naba  iai aia taetae-ni-kawai ae abwabwaki te Atua ma Mote rinanon te anera. Ao n aron ae ataaki, e mwiokoa Mote te Atua n te tai arei bwa e na kitana ana tabo are e maiu raoi iai ao e na okira Aikubita bwa e na kaotinakoia I-Iteraera man tautoronakia.​—Te Otinako 3:1-12.

⁴ Ai bati ra ana titiraki Mote ae e kona n titiraki iai, ma aio te titiraki are e tabekia: “Noria, ngkana I roko irouia tibun Iteraera, ma n taku nako ia, E kanakomaiai Atuaia ami bakatibu nako imi; ao ngkana a kangai nako iu, Antai arana? Ao N na kanga nako ia”?​—Te Otinako 3:13.

5, 6. (a) Tera te koaua ae rangi ni kakawaki ae ti reireiaki iai man ana titiraki Mote? (b)  Tera te bwai ae buakaka ae e a tia n riki nakon aran te Atua? (c) Bukin tera bwa e rangi ni kakawaki ngkai e a tia ni kaota arana te Atua nakoia aomata?

⁵ E reke reireiara man te titiraki anne bwa bon iai aran te Atua. Ti aki riai ni kakeaa bongan te koaua aei. Ma e ngae n anne, a bati aika a kakeaa bongana. E a tia ni kanakoaki aran te Atua man angiin Baibara ao e a oneaki mwina n nakoa aika “te Uea” ao “te Atua.” Aio bon teuana mai buakon aia mwakuri Aaro ae rangi ni kananokawaki ma ni buakaka. Ni kaineti ma anne, tera te moanibwai ae ko kan ataia ngkana ko moani kaitiboo ma te aomata? Tiaki te koaua bwa ko kan ataa arana? Ai bon titeboo naba ma kinaakin te Atua. Tiaki nanona bwa akea arana, ke e raroa mairoura, ke ti aki kona ni kinaa ke n ota n aroarona. E ngae ngke e aki noraki rabwatana, ma bon te aomata ngaia ae iai arana ae Iehova.

⁶ Irarikina, ngkana e kaota arana te Atua ao e kona n reke iroura iai te kabwaia ae kakawaki ma n rangi ni kakukurei. E tangirira bwa ti na kinaa. E tangiria naba bwa ti na kaanira riki ma ngaia, bwa aio te babaire ae te kabanea n raoiroi ae ti kona ni karaoia. E boni kaota arana nakoira Iehova, ao i rarikin anne e a tia naba n reireinira taekan nanon aran te aomata anne.

7. (a) Tera raoi nanon aran te Atua? (b) Tera raoi are e kan ataia Mote ngke e titiraki aran te Atua?

⁷ E rinea arana Iehova ae rangi ni kakawaki nanona. Nanon  te ara ae “Iehova” n ae nanonaki ni kaineti ma “E Karaoia bwa e na Riki.” E boni kaokoro n te iuniweeti ni kabutaa bwa boni ngaia are e kariki bwaai ni kabane ao e kakororaoi ana kantaninga nako bwa a n koro nanoia. Ma te koaua bwa nanon arana e tii katereterea ae boni ngaia te tia Karikiriki? E teretere bwa e kan ataa riki are i aona Mote. Ko noria, e ataia ae Iehova bon te tia Karikiriki ao e ataa naba arana. E bon aki boou aran te Atua n te tai arei bwa a a kaman kakabongana aomata i nanon tienture aika bati. Ma e titiraki Mote ibukina bwa e kan ataa aroaron te aomata are arana arei, ao titeboo ngke e kangai: ‘Tera ae N na tuangia am aomata ake I-Iteraera ibukim ae a na onimakiniko iai, ao a na kakoauako ae ko na boni kaotinakoia?’

8, 9. (a) Tera aron Iehova ni kaekaa ana titiraki Mote, ao tera kairuan rairai tabeua iai? (b) Tera ae nanonaki n te kibu-n-taeka ae “N na bon riki bwa te bwai ae N na riki”?

⁸ Ni kaekaana, e a kaota rianakon aroarona Iehova ae iai irekerekena ma nanon arana. E taku nakoni Mote: “N na bon riki bwa te bwai ae N na riki.” (Te Otinako 3:14, NW) A bati Baibara ikai aika a korea ae kangai: “Ngai ae boni ngai.” Ma e kaotaki n te rairai ae eti raoi bwa e aki tii taekinna te Atua bwa bon iai ngaia. Ma e reireinaki Mote iroun Iehova ao ni karababaakinako te reirei anne nakoira ni kabane bwa e na bon “riki” Iehova ke n rineia bwa e na riki bwa te aekaki n aomata ae kainnanoaki ibukin kakoroan nanon ana berita nako. E kangai ana rairai J. B. Rotherham n te kibu aei: “N na boni Karaoa te Bwai ae I Kukurei Iai.” Temanna naba te tia rabakau i aon te taetae n Ebera ae kabonganaki n te Baibara, e kabwarabwaraa te kibu-n-taeka anne ni kangai: “N aki ongeia bwa tera ae riki ke tera ae kainnanoaki . . .  ma te Atua e na bon ‘riki’ bwa te tia karekea ae kainnanoaki iai.”

⁹ Tera nanon anne nakoia I-Iteraera? N aki ongeia bwa tera te kangaanga ae kaaitaraia, ao e ngae ngke e matoatoa te waaki are a rinanona, ma e na bon riki Iehova bwa nibwan kainnanoia, n te aro bwa E na kamaiuia man te tautoronaki ao ni kairiia nakon te Aba ni Berita. Ni koauana, te ara aei e karekea onimakinan te Atua. E kona naba ni karaoa ae aekakin anne nakoira ni boong aikai. (Taian Areru 9:10) Bukin tera?

10, 11. E kanga ni kairira nanon aran Iehova bwa ti na ataia ae bon te Tama ngaia ae mwaatai ni mwakuri nako ae akea kabotauana? Kabwarabwaraa.

 ¹⁰ E kangai kabwarabwarana: A ataia kaaro bwa a riai n tauraoi ni kaakaraoi mwakuri aika kakaokoro aika mwaiti ni kaineti ma ae kainnanoaki ibukin tabeakinaia natiia. N aron anne, tao n te bong ae tii teuana ao e kona ni kainnanoaki temanna irouia kaaro bwa e na neetinia ataei, e na kuka ibukia, e na reireinia, e na kateituaia, e na bairei taekaia, ao a a bati riki. A bati kaaro aika a taonaki n te rawawata ibukin tabeia ae bati are a riai ni karaoi iai. A taekinna bwa a rangi n onimakinaki irouia natiia ni bwaai nako. A aki nanououa natiia n aia koaua ae tamaia ao tinaia a kona ni kabebetea marakiia, a kona ni katoki bobuaka aika riki ni kabane, a kona ni manga karaoi aia bwai n takaakaro aika uruaki, ao ni kaekaekai titiraki aika a rio ibukin aroia n reberake ao ni kan atai bwaai nako. Ma tabeman kaaro a taku bwa a aki tau n onimakinaki irouia natiia, ao a bwara nanoia n uarereken aia konabwai iai. A namakinna bwa a aki tau nakon tabeia ae bati.

¹¹ Iehova bon te karo ae tatangira naba. E bon aki kona ni biritinaniku ana mwakuri ma are e a tia ni kateia n ana kaetieti aika kororaoi, ma e ngae n anne bon akea te bwai ae e aki kona ni karaoia ke ni karekea ngkana e kainnanoaki ibukin mwamwannanoakia natina aika i aon te aba. Mangaia are arana ae Iehova, e kairira bwa ti na iangoia bwa te Tama ngaia ae akea kabotauana. (Iakobo 1:17) A waekoa n noria Mote ma I-Iteraera aika kakaonimaki, bwa Iehova e boni karaoa ae boraoi ma ae nanonaki n arana. A mataku ni mwakuri ake e karaoi ma te mimi ae bati n noran arona n riki bwa Mataniwin te Taanga ni Buaka ae aki kokonaaki, te Uea i aon bwaai ni kabane, te tia Katei Tua ae kororaoi, te tia Moti, te tia Korea Taamnein te Kateitei, te tia Katauraoa te amwarake ao te ran, te tia Kateimatoaa raoiroin kunnikaia ma aia kau, ao a a bati riki.

12. E kanga ni kaokoro aroaron Barao nakon Iehova ma aroaron Mote?

¹² Mangaia are e a tia ni kaota arana ni koaua te Atua, e a tia naba ni kaotii baika kamimi ibukin te aomata  are arana anne ao e tia naba ni kaotia bwa a boni koaua baika e taekinna i bon ibukina. Akea te raraoma bwa e bon tangirira te Atua bwa ti na kinaa. Tera arora ae ti na karaoia iai? E rangi ni kani kinaa te Atua Mote n te aro are e a kairia te iango anne bwa e na bita maiuna ma ni kaania riki Tamana are i karawa. (Warekaia Iteraera 12:6-8; Ebera 11:27) E kananokawaki bwa tii tabeman aomata aika maiu n ana tai Mote, aika iangoa aekakin anne. Ngke e taekina aran Iehova Mote nakon Barao, ao e kaeka ma te un te uea ae kainikatonga aei ma n taku: “Antai Iehova?” (Te Otinako 5:2) E aki kan reiakina taekan Iehova Barao, ma e waekoa ni kakeaa bongan Atuaia Iteraera aei, n taku bwa e aki kakawaki ao akea uaana. Te aroaro anne ae e a taabangaki ngkai. E kamatakia aomata bwa a na aki ataa te koaua ae te kabanea ni kakawaki ae taekan Iehova ae boni Ngaia te Uea ae Moan te Rietata.

13, 14. (a) Bukin tera ngkai e bati nakoan Iehova n te Baibara, ao baikara tabeua mai buakoia? (Nora te bwaoki n iteraniba 14.) (b) Bukin tera ngkai bon tii Iehova ae tau n aranaki bwa te “Uea ae Moan te Rietata”?

¹³ A bati nakoan Iehova aika taekinaki n te Baibara. A aki kaunibetoa nakoana aikai ma arana; ma a reireinira riki bwa tera ae nanonaki n arana. N te katoto, e aranaki bwa te “Atua are Moan te Rietata.” (Taian Areru 57:2) Te nakoa ane rietata anne ae okioki n te Baibara, e kaota nakoira aron kakannaton Iehova. Bon tii ngaia ae riai n Tautaeka i aon bwaai ni kabane. Iangoia bwa bukin tera.

¹⁴ Iai kaokoron Iehova, bwa bon te tia Karikiriki ngaia. E taku Te Kaotioti 4:11: “Ko riai n anganaki te neboaki ma te karineaki ma te mwaka: ba Ko karaoi bwaai ni kabane, ao bon iai baikai i bukin nanom, ao a karaoaki iai.” A aki kona ni kaineti taeka aika rangi ni kakawaki aikai ma temanna riki. A bane bwaai ni karikaki iroun Iehova! Akea te nanououa bwa bon tii Iehova ae tau n anganaki te karineaki, ma te mwaaka, ao te neboaki, kioina ngkai bon te Uea ae Moan te Rietata ao te tia Karikiriki.

15. Bukin tera ngkai e aranaki Iehova bwa “te Uea ae aki totoki”?

 ¹⁵ Nakoan naba Iehova teuana ae onoti nakoina, bon “te Uea ae aki totoki.” (1 Timoteo 1:17; Te Kaotioti 15:3) Tera ae nanonaki iai? E kangaanga bwa ti na mataata iai ngkai iai tian otara, ma Iehova bon te Atua ae akea moana ma tokina. E taku Taian Areru 90:2: “Bon te Atua Ngkoe ma ngkoangkoa ao n aki totoki.” Mangaia are bon akea moan rikin Iehova, bwa bon iai ngaia ma ngkoangkoa ao n aki totoki. E bon tau ngkai e aranaki bwa “Teuare iai ma ngkoangkoa,” bwa ai boni kaman iai ngaia imwaia aomata nako ke imwain bwaai ni kabane! (Taniera 7:9, 13, 22) Iai ae kona n nanououa n riaina n taua te nakoa ae te Uea ae Moan te Rietata?

16, 17. (a) Bukin tera ngkai ti aki kona n nora Iehova, ao bukin tera ngkai ti aki riai ni mimi iai? (b) N te aro raa ae e rangi ni koaua riki iai aron Iehova nakon bwaai aika kona n noraki ke n riingaki?

¹⁶ Ma bon iai naba aika a rawa iai n aron Barao. Te kangaanga irouia aomata aika aki-kororaoi bwa a kaatuui aia iango i aon baika a nori. Ti aki kona n nora te Uea ae Moan te Rietata. Bon te aomata ngaia ae te taamnei ae a a aki kona n noria aomata ni mataia. (Ioane 4:24) Irarikin anne, ngkana e tei te aomata i rarikin Iehova ae te Atua, ao e a bon teke-mate naba. Bon Iehova ae kaongoa Mote aei ngke e kangai: “Ko aki kona n nora matau: ba e na aki norai te aomata ma ni maiu.”​—Te Otinako 33:20; Ioane 1:18.

¹⁷ Ti aki riai ni kubanako n anne, bwa Mote ngkoa ngke e a tibwa nora mimitongin Iehova teutana rinanon te anera, ao e a bon rotaki naba iai. Tera ae riki nakoina? E “raneanea” ubun Mote imwina i nanon tabeua te tai, ao a rangi n rotaki n te maaku I-Iteraera n te aro are a a aikoa kona n taraa ubuna. (Te Otinako 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Ai koaua ra ngkanne, bwa bon akea te aomata ae kona n taraa korakoran mimitongin te Uea ae Moan te Rietata! Nanona bwa titeboo ma ai bon akea te Atua kioina ngkai ti aki kona n noria ma n riingnga? Tiaki ngaia anne bwa n te katoto, ti kakoauaa naba bwa iai bwaai aika bati n aron te ang, tangin te reerioo, ao te  iango, e ngae ngke akea rabwataia. Irarikina, Iehova bon te Atua ae teimatoa n taai nako, ae ai bon aroarona nako naba, e ngae ngke ai iraua te birion te ririki n nako! N te aro anne ao e rangi ni koaua riki arona nakon bwaai ake ti kona n riing ke n nori, ibukina bwa bwaai aika noraki a kai mka. (Mataio 6:19) Ti riai ngkanne n iangoia bwa e aki kani booboo ma aomata, ke tii te Mwaaka Ngaia ae Riki i bon Irouna ae aki bati n ataaki? Ti na noria.

18. Tera te miitara are e noria Etekiera, ao a tei ibukin tera ubu ake aua ake ubuia “baika maiu” ake a mena i rarikin Iehova?

¹⁸ E ngae ngke ti aki kona n nora te Atua, ma bon iai n te Baibara, rongorongo aika kaunganano aika a kairira bwa ti na atai baika karaoaki i karawa. Te katoto teuana n aei e mena ni moani mwakoron Etekiera. E kamiitaraaeaki Etekiera ikai bwa e na nora ana botaki Iehova i karawa, ae rabwatanaki n te kaa tewaana ae totoa. Ma te bwai ae rangi ni kamimi riki, bon taekaia anera aika mwaaka ake a otabwaninia Iehova. (Etekiera 1:4-10) A mena i rarikin Iehova “baika maiu” aikai, ao taraakia, e anganira te reirei ae kakawaki ibukin te Atua are a beku ibukina. A bane n toa ma ubuia aika a kakaokoro aika kaka aua n aron ubun te kao-mwaane, te raian, te ikare ao ai te aomata, ao a tei ibukin aroaron Iehova aika rianako aika aua.​—Te Kaotioti 4:6-8, 10.

19. E tei ibukin te aroaro raa (a) ubun te kao-mwaane? (b) ubun te raian? (c) ubun te ikare? (d) ubun te aomata?

¹⁹ N te Baibara, e aki toki n tei te kao-mwaane ibukin te mwaaka, ibukina bwa bon te man ae aintoa. Te raian e kona n tei ibukin te kaetitaeka ae riai, ibukina bwa e tangiraki te ninikoria n te kaetieti raoi. E ataaki te ninikoria bwa e rereke irouia raian. Ni kaineti ma ikare, a rangi ni kinaaki maan aikai n aron noraabaia ae rangi ni korakora, ike a a kona n nori bwaai aika uangingi tabeua te maire n nako. Mangaia are ubun te ikare e tei ibukin wanawanan te Atua ae rianako arona. Ma e tei ngkanne ubun te aomata ibukin tera? N aron  ae ataaki, e karaoaki te aomata ni katotongan te Atua, ao bon tii ngaia naba are e kaokoro bwa e katotonga aron te Atua ae kakawaki riki ae te tangira. (Karikani Bwaai 1:26) Aroaron Iehova aika te mwaaka, te kaetitaeka ae riai, te wanawana, ao te tangira, a kona n atongaki bwa aroarona aika kakawaki riki ibukina bwa a okioki n taekinaki n te Baibara.

20. Ti riai n raraoma bwa e kona ni bitaki aroaron Iehova, ao bukin tera bwa ko kaeka n aron anne?

²⁰ Ti riai n raraoma bwa e kona ni manga bitaki aroaron te Atua ma are taekinaki n te Baibara imwin tabeua te ngaa te ririki? Ti aki, bwa e bon aki bibitaki aroarona. E tuangira ni kangai: “I aki bibitaki Ngai ae Iehova.” (Maraki 3:6) E aki kona ni bita ana iango Iehova n akea bukina ae riai, ma e kaotia n aroarona nako bwa bon te Tama ngaia ae te kabanea n raoiroi. E kaotiotii aroarona aika kakawaki riki aika kainnanoaki n te tai teuana ma teuana. Ni kaineti ngkanne ma aroarona ake aua, ao ae rianako mai buakoia bon te tangira. E oti ni bwaai ni kabane ake e karaoi te Atua. E kaotiota mwaakana, ana kaetitaeka ae riai, ao wanawanana n te aro n tangira. Ni koauana, e taekina ae kangai te Baibara ni kaineti ma aroaron te Atua ane rianako anne: “Te Atua bon te tangira.”  (1 Ioane 4:8) Noria bwa e aki taekinna bwa iai ana tangira te Atua ke e tatangira te Atua. Ma e taekinna bwa te Atua bon te tangira. Ibukina bwa bon te tangira ngaia, e iriana karaoan ana mwakuri ni kabane n te tangira.

21. Tera aron ara namakin ngkana ti a moanna ni kinaa riki Iehova ma aroarona?

²¹ Ko a tia n nora nanoroon te tei ae uarereke ni kamoamoaa tamana ni koteia nakoia raoraona ni kangai, “Ao bon taraa tamau”! A kona n namakina naba te aro anne taan taromauria te Atua ni kaineti ma Iehova. E taetae ni burabetina te tai te Baibara, are a nang kangai iai aomata aika kakaonimaki: “Noria, bon Atuara aei.” (Itaia 25:8, 9) Ngkana ko a moanna n rangi ni kinaa riki Iehova ao ko na bon namakinna naba bwa ko a kabwaia riki ngkai e a reke Tamam ae akea kabotauana.

22, 23. Tera kabwarabwaran taekan Tamara are i karawa n te Baibara, ao ti kanga n ataia bwa e tangirira bwa ti na kaania riki?

²² E aki bangaaomata te Tama aei, n aki kan tabeakinia aomata, n aron are a a tia n taekinna kaain Aaro tabeua ao taan rabakau ni karekeiango tabeman. Ti na bon aki kani kaania te Atua ngkana arona bwa e bangaaomata, ao e bon aki taekinna te Baibara bwa anne aron Tamara are i karawa. Ni kaitaraan anne e aranna bwa “te Atua ae kukukurei.” (1 Timoteo 1:11, NW) E kona n namakina te un ma e kona ni kaotiota naba te atataiaomata. E ‘mamaraki nanona’ ngkana a a manga urua ana tua ana aomata, ake e angania ibukin kanakoraoan maiuiia. (Karikani Bwaai 6:6; Taian Areru 78:41) Ma ngkana ti wanawana ni kaboraoa maiura ma ana Taeka, ao ti na boni ‘kakukureia nanona.’​—Taeka N Rabakau 27:11.

²³ E tangirira Tamara bwa ti na kaania riki. E kaungaira naba ana Taeka bwa ti na boni kunea ngkana ti kakaaea, bwa “E aki raroa mai roura n tatabemanira nako.” (Mwakuri 17:27) A na kanga aomata ni kona ni kaania riki te Uea ae Moan te Rietata i aon bwaai ni kabane?