1. Ti na kanga ni kona n rotaki ni mwakuri n ribuaka?

 E BABAKANIKAWAIAKI ana mwane-n-tabwi te unaine ae e a tia ni mate buuna. E kitanaki te merimeri iroun tinana ae e babakaine. E kamatawarikaki te mwaane ae akea ana bure. Tera am kaantaninga n taian rongorongo aikai? Tao e boni bae n aki rauaki nanom n rongorongo aikai. E korakora iroura namakinan te kaokoro i marenan ae eti ao ae bure. Ngkana iai te mwakuri ae ribuaka ao ti na boni bae n rangi n un iai. Ti na tangiria bwa e na karekeaki te kaboomwi nakon te aomata are e karaoaki te ribuaka nakoina, ao e na katuuaeaki are bon te tia bure. Ngkana e aki riki aei, ao ti na boni bae ni kangai: ‘E aki nora te bwai ae riki te Atua? Bukin tera ngkai e a aki karaoa taekan aei?’

2. Tera aron Abakuka ni kaineti ma mwakuri aika ribuaka ake e nori, ao bukin tera ngkai e aki kabuakakaki iroun Iehova iai?

² A aki toki ana toro Iehova aika kakaonimaki ma rimoa n tititiraki n aron anne. N te katoto, e tataro ni kangai te burabeti ae Abakuka nakon te Atua: “Bukin tera ngkai ko katauai bwa N na nora te ribuaka ae riao? Bukin tera ngkai ko kariaia taabangakin te tiritiri, riaoakin te tua, mwakuri ni kakeru, ao ai te iowawa?” (Abakuka 1:3, Contemporary English Version) E aki kabuakakaa Abakuka Iehova n ana titiraki, bwa boni Ngaia ae karina i nanoia aomata tangiran te kaetitaeka ae riai. Eng, e a tia ni kakabwaiaira Iehova n anganira ataakin teutana ana kaetitaeka ae kororaoi.

3. Bukin tera ngkai e kona n taekinaki bwa e ataa riki taekan te ribuaka Iehova nakon ataakina iroura?

³ E aki mataki Iehova ni kaineti ma te ribuaka. E bon nori bwaai aika riki. E taekinaki ae kangai n te Baibara ni kaineti ma ana bong Noa: “Iehova E nori aia buakaka aomata ba a ababaki i aonaba, ao ba ti te buakaka nako naba iangoan aia taeka  nanoia.” (Karikani Bwaai 6:5) Iangoa ae nanonaki n te kibu-n-taeka anne. N taai tabetai otara i aon te ribuaka e boto i aon bwaai tabeua ake ti ongoraei ke a riki nakoira. Ma e kaokoro aron Iehova bwa e atai mwakuri n ribuaka ni kabane aika karaoaki n te aonnaba ni kabuta. Ao i rarikin anne, e nora naba nanoia aomata ao e atai iango aika kammaira aika aan taian mwakuri n ribuaka.​—Ieremia 17:10.

4, 5. (a) E kanga ni kaotia te Baibara bwa e tabeakinia Iehova te koraki ake e karaoaki ae ribuaka nakoia? (b) Tera te ribuaka ae e karaoaki nakon Iehova?

⁴ Ma iai te bwai ae karaoia Iehova i rarikin ae tii ataakin taekan te ribuaka. Bwa e bon tabeakinia naba te koraki ake a rotaki buaka iai. Ngke a bwainikirinaki ana aomata Iehova ngkoa, ao e tabeaianga ni “ngirangiraia irouia ake a karawawataia ma ni bainikirinia.” (Taani Motiki-Taeka 2:18) Tao ko a tia n noria bwa ngkana e a rangi ni bati aia tai aomata n nori mwakuri n ribuaka ni karaoaki, ao a na moanna n taneiai iai ao e na kekerikaki nanoangakia aomata ake a rotaki buaka iai. Ma tiaki aron Iehova anne! E a tia n nonora te ribuaka n te aonnaba aei i nanon 6,000 tabun te ririki, ao e tuai ma ni kerikaki ribaakina irouna. Ma e tuangira te Baibara bwa bwaai n aron “te newe ae kewekewe,” “baai aika katutua te raraa ae akea ana bure,” ao “te tia kakoaua ae uarao ae kewekewe,” a bon aki kona n taraaki irouna.​—Taeka N Rabakau 6:16-19.

⁵ Iangoa naba aron Iehova n rangi ni kabuakakaia mataniwin Iteraera ake a ribuaka. E kaira ana burabeti bwa e na titirakinia ni kangai: “Tiaki bon ami bwai te ata te kaeti-taeka?” Imwin kabwarabwaran raoi aroia ni kabongana buaka mwaakaia, ao e a taetae ni burabetiia mwin aia mwakuri mwaane aika buakaka aikai Iehova ni kangai: “A na tang nakon Iehova n te tai arei, ma E na aki kaekaia: eng, E na karaba matana nako ia n te tai arei, n ai aroia ngkai a karaoa ae buakaka n aia makuri.” (Mika 3:1-4) Ai bon riribaaki ra te ribuaka iroun Iehova. E a tia naba ngaia n rotaki iai! Ai ngaa ma ngaa ngkai te ririki maanin Tatan n ribuaka n arona ni kakanikoa Iehova. (Taeka N Rabakau 27:11) Ma i rarikin anne, e a bon rangi n rawawata riki Iehova n te mwakuri ae te kabanea n ribuaka ma ni kananokawaki, are  boni kamateakin Natina ae “aki karaoa ae buakaka,” ma e bukinaki bwa te tia bure. (1 Betero 2:22; Itaia 53:9) E mataata bwa tiaki aron Iehova bwa e na aki nora ke n aki kona n tabe ma aomata aika a karawawataki n te ribuaka.

6. Tera arora ngkana ti kaaitara ma mwakuri aika ribuaka, ao bukin tera bwa ti karaoa anne?

⁶ Ma ngkana ti nori mwakuri n ribuaka aika karaoaki, ke ngkana ti a bon rotaki iai, ao arora ti na boni bae ni kakorakora ni kaitaraa. Ti karaoaki ni katotongan te Atua ao te ribuaka, bon akea naba irekerekena teutana ma aron Iehova ni kabane. (Karikani Bwaai 1:27) Ma bukin tera ngkanne ngkai e tuai man katoka waakinan te ribuaka te Atua?

7. Kabwarabwaraa bwa e kanga ni kauntaekaki riain Iehova n tautaeka.

⁷ E irekereke kaekaan te titiraki aei ma te kauntaeka ibukin te riai n tautaeka. N aron ae ti a tia n noria, iai inaaomatan te tia Karikiriki n tautaekana te aonnaba ma aomata ni kabane ake a maeka iai. (Taian Areru 24:1; Te Kaotioti 4:11) E a kaman kauntaekaki riain Iehova n tautaeka i aoni bwaai ni kabane tabeua te tai imwin karikaia aomata. E kanga n riki aei? Ngke e tuangaki ngkoa te moan aomata are Atam iroun Iehova bwa e na aki amwarake, man te kai teuana n te oo-n-aroka are mwengana ae te Bwaretaiti. Ma tera ae na riki ngkana e aki ongeaba? E tuangnga te Atua ni kangai: “Ko na boni mate.” (Karikani Bwaai 2:17) E aki karawawataa Atam ke buuna ae Nei Ewa ana tua te Atua aei. Ma e ngae n anne, e mwamwana Nei Ewa Tatan are aongkoa e tataumatoa te Atua. Ma tera ae e na riki ngkana e amwarake man te kai? E tuangaki Ewa iroun Tatan ni kangai: “Kam na bon aki mate: ba E ataingkami te Atua ba n te bong ae kam na kanna iai, ao a na kaureaki matami, ao kam na riki ba kaanga te Atua n ata te raoiroi ma te buakaka.”​—Karikani Bwaai 3:1-5.

8. (a) Tera ae nanonna Tatan n ana taeka nakon Nei Ewa? (b) Tera ana kabuakaka Tatan ni kaineti ma ana tautaeka te Atua?

⁸ Ni kaineti ma aei ao e nanonna Tatan bwa e rawa Iehova n taekini bwaai ake e riai n ataia Nei Ewa, ma e boni keweia. E taratara  raoi Tatan bwa e na aki taekinna bwa bon tiaki te Atua te tia tautaeka i aoni bwaai ni kabane. Ma e boni kabuakakaa riaina n tautaeka, ao raoiroina. N taekana riki teuana, e kamatoaa n taku Tatan bwa e aki kabongana mwaakana Iehova n tautaeka n te aro ae riai ao n te aro ae a na kabwaia iai Ana toro.

9. (a) Tera mwin te aki ongeaba irouia Atam ma Nei Ewa, ao baikara titiraki aika kakawaki aika wai man ana kewe Tatan? (b) Bukin tera Iehova ngkai e aki kamaunaia taan rawa nakoina n te tai naba arei?

⁹ N tokina ao a aikoa ongeaba Atam ma Nei Ewa iroun Iehova, bwa a a uaia n amwarake man te kai are e katabuaki. Aia aki ongeaba aei e kairiia nakon katuuaeaia ae te mate, n aron are e a kaman kateituaia iai te Atua. Ana kewe Tatan e kauekei titiraki tabeua aika kakawaki. E koaua bwa bon iai iroun Iehova te riai n tautaekania te botannaomata, ke e riai ni bon tautaekanna te aomata i bon irouna? E kakabongana ana tautaeka Iehova n te aro ae te kabanea n raoiroi? E kona ni kabongana mwaakana ae korakora Iehova ni kamaunaia iai te koraki ake a rawa nakoina akekei, n te tai naba arei. Ma titiraki aika tabekaki iai a irekereke ma ana tautaeka te Atua, ao tiaki oin mwaakana. Mangaia are kamaunan Atam ma Nei Ewa, ao Tatan, e na aki kakoauaa raoiroin ana kairiri te Atua. Ma e na kona ni karikirakea riki te nanououa ni kaineti ma riain te Atua n tautaeka. Te anga ae raoiroi ibukin tuoan aroia aomata bwa a na kona ni kairiia i bon irouia n akea ana ibuobuoki te Atua, tii man karekean te tai ae tau maanna are a na waakini maiuia iai.

10. Tera ae e a tia n oti n rongorongon rimoa ni kaineti ma aroia aomata n tautaeka?

¹⁰ Tera ae oti imwin bwakanakon te tai? I nanon ririki aika ngaa ma ngaa mwaitiia, ao a a tia ni katei aeka n tautaeka aika kakaokoro nako aomata, n aron tautaeka aika tii kaka-temanna taan tautaeka iai, te tautaeka are e rineaki iroun te botannaomata, te aeka n tautaeka are bwaai ni kabane a riki bwa bon ana bwai te botannaomata, ao te tautaeka ni komuniti. E kaotaki mwin aia waaki tautaeka aikai ni kabane n ana taeka te Baibara ae mataata ae kangai: “Iai makan te aomata ni karawawataa raona.” (Te Minita 8:9, BK) E korea naba ae kangai te burabeti ae Ieremia ni kaineti ma bukina ae riai: “Iehova, I ata  kawain te aomata ba e aki mena i nanona: tiaki ana bwai te aomata ae nakonako te kaeti eueutakina.”​—Ieremia 10:23.

11. Bukin tera ngkai e kariaia Iehova bwa a na karawawataki aomata?

¹¹ E a kaman ataia Iehova n te moan tai bwa inaaomataia aomata ni boni kairiia i bon irouia, e na boni kairiia nakon te karawawataki. E ribuaka ngkanne ngkai e kariaia bwa e na waakinako te kangaanga aei ni karokoa tokina? E bon aki! E kangai kamatataana: Iangoia bwa aongkoa iai natim ae kainnanoa koreana bwa e aonga ni marurung man aorakina. Ko ataia naba bwa te korokoro aei, e na bon rinanon te maraki iai natim, ao ko rangi n rotaki n te nanokawaki iai. Ma ko ataia bwa e na rangi ni kukurei ao ni marurung riki natim imwina. N aekan naba anne, e ataia naba te Atua bwa ana kariaia ibukin aia kairiri aomata, e na bon irianaki n te maraki ao te karawawataki, ao e a kaman tia naba n taetae ni burabetinaki taekan aei. (Karikani Bwaai 3:16-19) Ma e ataia naba bwa e na reke te kukurei ae teimatoa tii ngkana e kariaia bwa a na bane aomata n ataa mwin te karitei nakoina. N te aro aei, ao e nang boni kaetaki ngkanne te kauntaeka ibukin riain te Atua n tautaeka n aki toki.

12. N aron ae kamatataaki n rongorongon Iobi, tera ae e bukinia iai aomata Tatan?

¹² Iai riki iteran te kangaanga aei. Ni kaineti ma kabuakakan raoiroin ma riain ana kairiri te Atua, e aki tii uaraoaki iai Iehova iroun Tatan ibukin Ana tautaeka, ma e bon uaraoiia naba ana toro te Atua ni kaineti ma aroia ni kakaonimaki. Nora te katoto n ana taeka Tatan nakon Iehova ni kaineti ma te aomata ae raoiroi ae Iobi: “Tiaki Ko a tia ni karaoa te o n otabaninia, ma ana auti, ma ana bwai ni kabane, ni kabuta? Ko kamateraoa aia makuri baina, ao a kabatiaki ana bwai i aon te aba. Ma Ko na arora baim ngkai, ao ring ana bwai ni kabane, ao e na taetaebuakaiko i matam.”​—Iobi 1:10, 11.

13. Tera ae kaotia Tatan n ana bukibuki ni kaineti ma Iobi, ao tera irekereken aei ma aomata ni kabane?

 ¹³ E bukinaki Iehova iroun Tatan bwa E kabongana mwaakana ni kamanoa Iobi bwa e na anaa nanon Iobi bwa e na onimakinna. Are nanona bwa e kabuakakaa ana kakaonimaki Iobi bwa aongkoa e tii tataromauria te Atua ibukin kabwaiana ae reke mai iai. E tua Tatan bwa ngkana e katokaki kakabwaian Iobi mairoun te Atua, ao e na boni kona naba te mwaane aei n taetaebuakaa te tia Karikia. E ataia Tatan bwa e bon rianako aron Iobi “ae moan te raoiroi ao e eti arona, ao e mamaka te Atua, ao e ririba te buakaka.” * Mangaia are ngkana e kona n uruaki ana kakaonimaki Iobi iroun Tatan, tera ngkanne nanon anne ni kaineti ma aomata ni kabane? E koaua bwa Tatan e boni kani kananououaa naba aia kakaonimaki te koraki ake a tangiria ni beku iroun te Atua ni kabane. Ni koauana, e kamataataa Tatan bwa e aki tii kaineti te bukibuki aei nakon Iobi ngke e kangai nakon Iehova: “Ane e na kabane ana bwai te aomata [tiaki tii lobi] n anga ba booni maiuna.”​—Iobi 1:8; 2:4.

14. Tera ae oti man rongorongon rimoa ni kaineti ma ana bukibuki Tatan ibukia aomata?

¹⁴ E a tia naba ni kaotia rongorongon rimoa bwa a bati aomata n aron Iobi aika a teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova, e ngae ngke a kaaitara ma kataaki aika bati, ni kaineti ma ana mwakuri Tatan. A a tia ni kakukureia Iehova n aia kakaonimaki ae bati, ao aia mwakuri aei e angan Iehova te kaeka nakon ana taeka ni kamoamoa Tatan are e na toki aia mwakuri aomata n toro iroun te Atua ngkana a a rotaki n te kangaanga. (Ebera 11:4-38) Eng, a na bon rawa n akuna te Atua te koraki ake a raoiroi nanoia. E ngae ngke a kaaitara ma te kangaanga ae te kabanea ni karawawata, ma a a bon tia n onimakina Iehova bwa e na angania te korakora bwa a aonga n nanomwaaka.​—2 I-Korinto 4:7-10.

15. Tera te titiraki ae e na wai ni kaineti ma ana motikitaeka te Atua rimoa ao n te tai ae e na roko?

 ¹⁵ Ma e bati riki ae irekereke ma te kaetitaeka ae riai iroun Iehova, nakon katiaan kauntaeka ibukin riain ana tautaeka ao aia kakaonimaki aomata. E koreaki n te Baibara rongorongon ana motikitaeka Iehova nakoia aomata tabeman ao botannaomata tabeua. E taekini naba taiani motikitaeka ake e na karaoi nakon taai aika a na roko. Bukin tera ngkai ti kona ni kakoauaa bwa e bon eti ana motikitaeka Iehova rimoa ao n taai naba aika a na roko?

16, 17. Baikara katoto aika a kaotia bwa iai tian otaia aomata ni kaineti ma te kaetitaeka ae riai ae koaua?

¹⁶ Akea te nanououa bwa e kona n taekinaki ae kangai ni kaineti ma aroaron Iehova: “Te kaeti-taeka ae riai ana aro ni kabane.” (Te Tua-Kaua 32:4) Akea i buakora ae kona n taekina anne ibukira, bwa ara atatai ae uarereke e kamaabubua otara i aon te eti. N te katoto, iangoa taekan Aberaam. E bubutiia Iehova ni kaineti ma kamaunakin Totom, e ngae ngke e a taabangaki te buakaka i aona. E titirakina Iehova ni kangai: “Ko nang uaia ni kamaunaia ake a raoiroi ma ake a buakaka?” (Karikani Bwaai 18:23-33) Ni koauana kaekan anne e bon aki. Ma e a tibwa karaoaki anne ngke e a tia ni kamanoaki te aomata ae raoiroi ae Rota ma natina aine n te aba ae Toa, bwa e a tibwa “kabwaka te burimton ma te ai n ai aron te karau mai karawa” Iehova nako aon Totom. (Karikani Bwaai 19:22-24) Ni kaitaraan anne, “e bati n . . . un” Iona ngke e a manga nanoangaiia kaain Ninewe te Atua. E riki aei ibukina bwa e a tia n tataekina kamaunakiia ngkoa Iona, n te aro are e nang kakatia n noriia ngkana a kamaunaki, ma a a manga aki ni kaineti ma aia rairannano.​—Iona 3:10–4:1.

¹⁷ E kamatoaa Iehova n tuanga Aberaam bwa e aki tii irekereke Ana kaetitaeka ae riai ma kamaunakia aomata, ma e irekereke naba ma kamaiuaia aika raoiroi. E riai n reireinaki Iona taekan are e bati ana nanoanga Iehova. Ngkana a a manga bitii  maiuia aomata aika buakaka, ao e tauraoi ni “kabarai bure.” (Taian Areru 86:5, BK) E aki katotongia aomata Iehova aika a maaku bwa a na taraaki bwa akea mwaakaia, ao e aki kona naba ni karaoa te motikitaeka ae buakaka, tii ibukin kaotan ae iai mwaakana. E aki kona n rawa naba ni kaota te nanoanga ibukina bwa e maaka are e na taraaki bwa e karako mwaakana. Arona bon tii te kaotiota te nanoanga ngkana e riai ni kaineti ma te bwai are e riki.​—Itaia 55:7; Etekiera 18:23.

18. Kaotia man te Baibara bwa e aki mutiakina te nanoanga Iehova n tii ngaia ngkana e kaetitaeka.

¹⁸ Ma e ngae n anne, e aki kamatakiaki Iehova n te nanoanga. Ngkana a a manga taonaki nako ana aomata n taromaurian boua, e kamatoa ana taeka Iehova ni kangai nakoia: “N na motika taekam n ai aroni kawaim nako; ao N na kabane mwin am bwai aika riai ni bati n ribaki ni karoko i aom. Ao e na aki ainga matau nako im, ao N na aki nanoangaiko naba: ma N na karoko mwini kawaim nako i aom.” (Etekiera 7:3, 4) Mangaia are ngkana a nanomatoa aomata n aia mwakuri, ao e a motika naba taekaia Iehova ni kaineti ma aia mwakuri. Ma e boto te motikitaeka aei i aon taian rongorongo ni kakoaua aika aki kona ni kakeweaki. Ma ngaia are ngke e a “korakora kabuakakaia” kaain Totom ma Komora i taningan Iehova ao e taku: “N na ruo ngkai, ao N na noriia ba tao e boraoi aroia ma kabuakakaia ae roko i Rou.” (Karikani Bwaai 18:20, 21) Ai boni kakaitau ra ngaira ngkai bon tiaki aroia aomata aika bati Iehova, ake a a boni karaoa naba aia moti imwain are a na bon ongora raoi tabwaninin te koaua! E bon eti ana kabwarabwara te Baibara ibukin Iehova ae kangai: “Te Atua ae kakaonimaki ae akea ana buakaka.”​—Te Tua-Kaua 32:4.

19. Tera ae ti na karaoia ngkana iai titiraki aika ti nanououa iai ni kaineti ma aron Iehova ni kaetitaeka n ae riai?

¹⁹ E aki kaekai titiraki ni kabane te Baibara ake a kaineti ma ana mwakuri rimoa Iehova, ke ni kabwarabwarai bwaai ni kabane ni kaineti ma aron Iehova ni motiki taekaia aomata ke botaki nako nakon taai aika na roko. Ngkana ti nanououa n  taian rongorongo ke taetae ni burabeti man te Baibara ike a karako iai taiani kamataata, ti kona naba ni katotonga aron te burabeti ae Mika ni kakaonimaki ngke e korea ae kangai: “N na kaantaninga Atuani maiuu.”​—Mika 7:7.

20, 21. Bukin tera ngkai ti koaua bwa e na bon teimatoa ni karaoa ae raoiroi Iehova?

²⁰ Ti kona ni koaua bwa e na boni karaoa ae eti Iehova n arona ni kabane. E berita ni kangai Iehova ngkana a aki tabe aomata ma te kaetitaeka ae ribuaka: “Au bwai te irantaanga ni kareke kai.” (I-Rom 12:19) Ngkana ti kaotiota te kaantaninga, ti na boni katotonga naba te abotoro Bauro ni kamatoaa ae kangai: “Tao e babakanikawai te Atua? E bon aki!”​—I-Rom 9:14, BK.

²¹ Ni karokoa te tai arei, ao ti a boni maeka i nanon “tai aika kamamate.” (2 Timoteo 3:1) Te ribuaka ao “karawawatan te aba” a a kariki mwakuri n iowawa aika bati. (Te Minita 4:1) Ma e bon aki bibitaki Iehova. E bon teimatoa naba n ribai mwakuri n ribuaka, ao e rangi ni mwamwannanoia te koraki ake a karawawataaki iai. Ngkana ti teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova ma ana tautaeka, ao e na bon anganira te korakora bwa ti na nanomwaaka ni karokoa te tai are e a tia ni baireaki, are e nang kaetii iai taian ribuaka ni kabane, i aan ana kairiri ana Tautaeka n Uea.​—1 Betero 5:6, 7.