1-3. (a) Tera te bwai ae kakamaaku are a rinanona taan rimwin Iesu n Namani Kariraia, ao tera are e karaoia Iesu? (b) Bukin tera ngkai e eti ngke e aranaki Iesu bwa te ‘Kristo ae mwaakan te Atua’?

 A RANGI ni maaku n te tai aei taan rimwin Iesu. A ieie n Namani Kariraia bwa a na nako n te itera are teuana ngke e a tii karina naba ni kare te angibuaka. Akea te nanououa bwa a a boni bae n tia n nonori angibuakan te nama aei mai mwaina, bwa tabeman mai buakoia bon taan akawa. * (Mataio 4:18, 19) Ma e “kare te ang ae e korakora” n te aro are e a karekea buakan taari ae bati. A takaka ni bweena te boti mwaane aikai, ma e a bon rangi n riao te buaka. A “baro nao i nanon te boti” n te aro are e a moanna iai n onrake n taari. E ngae ngke e bati te karongoa, ma e bon rangi ni matu nako Iesu i bukin te boti bwa e rangi ni kua imwin banen ana bong arei n angareirei nakoia aomata aika bati. A rangi ni maaka mateia ana reirei Iesu n te aro are a a kaututa Iesu ma n onnonia ni kangai: “Te Uea, kamaiuira! Ti nangi mate!”​—Mareko 4:35-38, BK; Mataio 8:23-25, BK.

² E aki maaku Iesu, ao e boni boaa te ang ma taari ni kangai: “Tai karongoa ao tai kakamakuri!” A waekoa n ira nanona te ang ao taari, n te aro are e a tii toki naba buakan taari ao a a mauna nako naba naao, ao “e a arikibenebene.” E karina ni waerakeia taan rimwin Iesu te maaku, ao a maningongo i marenaia n taku: “Ai antai Teuaei.” Ni koauana, antai te aeka n aomata aei ae kona ni boaa te ang ma taari, n aron ae kaanga e takua te teei ae aki kaakairaki?​—Mareko 4:39-41, BK; Mataio 8:26, 27.

³ Ma e rangi n okoro Iesu ma aomata nako. E bon roko  mwaakan Iehova i aon Iesu ao e kaotaki naba rinanona n aaro aika kamimi. E eti ngke e koreia te abotoro Bauro bwa “Boni Kristo makan te Atua.” (1 I-Korinto 1:24, BK) E kanga ni kaotiotaki mwaakan te Atua rinanon Iesu? Ao tera aron rotakin maiura n aron Iesu ni kabongana mwaakana?

4, 5. (a) Tera te kairiri ma te mwaaka are e anga ana Rikitemanna Iehova? (b) E kanga ni mwaatai te Nati aei ni kakororaoa ana kaantaninga Tamana ni kaineti ma karikani bwaai?

⁴ Iangoa mwaakan Iesu imwain rokona ni maeka i aon te aba. E kabongana “mwakana ae akea moana ma tokina” Iehova ngke e karika Natina ae te rikitemanna, are e a kinaaki n arana ae Iesu Kristo. (I-Rom 1:20; I-Korote 1:15) Imwina, Iehova e angan Natina aei te kairiri ma te mwaaka ae korakora, ike e a mwakuri iai Iesu ni kaineti ma kakororaoan ana kaantaninga Tamana ibukin karikani bwaai. E taku te Baibara ni kaineti ma te Nati aei: “A bane n riki bwaai rinanona, ao ngke akea ngaia, ao e aki karikaki te bwai teuana.”​—Ioane 1:3, NW.

⁵ E kangaanga iroura bwa ti na ota raoi n abwakin te mwakuri anne. Iangoa te mwaaka ae kainnanoaki ibukin karikaia anera aika mwaaka aika mirion ma mirion mwaitiia, te iuniweeti ma kanoana aika nna-n-itoi aika birion ma birion mwaitiia, ao ai te aonnaba ma te maiu ae bati ae mena i nanona. E kona ni kabongana te mwaaka ae te kabanea ni korakora i aon te iuniweeti te Nati ae te rikitemanna aei, ae mwaakan te Atua ae te taamnei ae raoiroi, ibukin katiaan ana mwakuri. E rangi ni kukurei te Nati aei n riki bwa te tia Mwakuri ae Rabakau, ae kabonganaki iroun Iehova ibukin karaoan bwaai ni kabane ake a karikaki imwin Iesu.​—Taeka N Rabakau 8:22-31.

6. Te kairiri ma te mwaaka raa are e anganaki Iesu imwin matena i aon te aba ao manga-utina?

⁶ Iai riki te mwaaka ma te kairiri ae raka ae e a manga anganaki te Nati ae te rikitemanna aei? E taku ana taeka Iesu imwin matena i aon te aba ao manga-utina: “I anganaki te mwaka ni kabanea i karawa ao i aonaba.” (Mataio 28:18) Eng, e a bon tia n anganaki Iesu te mwaaka ae e kona ni kabongana i aon te iuniweeti  ni kabutaa. Kioina ngkai “Te Tia Tautaekania Tan Tautaeka” ao “Aia Uea Uea” ngaia, e mwiokoaki bwa e na “kamaunai taian nakoa n uea, taian tautaeka ma taiani maka” aika kona n noraki ao aika aki, ake a kaitaraa Tamana. (Te Kaotioti 19:16, BK; 1 I-Korinto 15:24-26, BK) E baireia te Atua bwa “bon akea te bai teuana ae e na aki mena i an ana tautaeka” Iesu, ma bon tii Iehova.​—Ebera 2:8, BK; 1 I-Korinto 15:27.

7. Ti kanga ni koaua raoi bwa e bon aki kona ni kabongana buaka mwaakana Iesu are e anganaki iroun Iehova?

⁷ Ti riai n raraomaeakina ae e na kabongana mwaakana Iesu n te aro ae aki riai? Ti bon aki! E rangi n tangira Tamana Iesu ao e na bon rawa ni karaoa te bwai ae e na aki kukurei iai. (Ioane 8:29; 14:31) E ataia Iesu bwa e bon aki kona Iehova ni kabongana buaka mwaakana ae korakora. E a tia n noria Iesu bwa e ukoukora arona Iehova ni “kaotia ba E korakora i bukiia akana a moa n eti nanoia nako Ina.” (2 Rongorongo 16:9) Ni koauana, e reke naba iroun Iesu tangiraia aomata n aron are e karaoia Tamana, ngaia are ti kona n onimakina Iesu bwa e boni kona ni kabongana mwaakana n te aro ae raoiroi. (Ioane 13:1) E kororaoi ana mwakuri Iesu ae e a tia ni karaoi ni kaineti ma aei. Ti na iangoa ngkai mwaakana ngke e mena i aon te aba, ao tera ae kaira aroni kabonganana.

8. Imwin kabiran Iesu n te taamnei ae raoiroi, tera are e kamwakaaki bwa e na karaoia, ao e kanga ni kabongana mwaakana?

⁸ E kakoauaki bwa e aki roko n te karaoi kakai Iesu i nanon ana tai n ikawairake i Natareta. Ma e a bitaki arona imwin bwabetitoakina n 29 C.E., ngke tao e a koro 30 ana ririki. (Ruka 3:21-23) E tuangira te Baibara ni kangai: “E kabiria te Atua n te Tamnei ae e Raoiroi ao n te maka. E nakonako Iesu ni kakaraoa ae e raoiroi ma ni kamaiuia aomata ni kabaneia ake a tauaki i ani makan te riaboro.” (Mwakuri 10:38, BK) Tiaki te koaua bwa e nanonaki ngkanne ni ‘karaoan ae raoiroi,’ bwa e kabongana raoi mwaakana Iesu? Imwin kabirana n te taamnei ae raoiroi, ao e a riki bwa “te burabeti ae e mwaaka n ana taeka ma ana makuri.”​—Ruka 24:19, BK.

9-11. (a) E kaakaraoa iia ana reirei Iesu, ao tera te kangaanga are e kaitaraa? (b) Bukin tera ngkai a rangi ni mimi aomata n aron ana angareirei Iesu?

 ⁹ E kanga ni mwaaka Iesu n ana taeka? E aki toki n rereirei n taabo aika mwawaawa n aron are ni biken te nama, rarikin te maunga, ao n taiani kawai ma taabo ni bobwai. (Mareko 6:53-56; Ruka 5:1-3; 13:26) E kona n ae a a boni kanenei nako naba taan ongora irouna ngkana e aki rotaki nanoia n ana reirei. N taai akekei ngke a tuai ni boretiaki booki, ao a riai taan ongora n uouota ana taeka i nanoia ao n aia iango. Mangaia are aron Iesu n anga reirei e a riai n rota te nano, e riai ni mataata raoi, ao e riai ni kai uringaki. Ma akea angan aei iroun Iesu. Iangoa te katoto n ana Reirei i aon te Maunga.

¹⁰ N te karangaina teuana n 31 C.E., ao a bobotaki aomata i aon te tabuki i rarikin Namani Kariraia. A roko tabeman mai Iutaia ao Ierutarem, ae 100 nakon 110 te kiromita raroana. Tabemwaang a roko mai Turo ao Titon aika a maeka i meang n uakaan ma taari. A bati aomata aika a kaania ma Iesu bwa a na ringnga, ao a bane ni kamaiuaki. Ngke a a bane ni marurung aoraki, ao e a tibwa moana ana reirei. (Ruka 6:17-19) Ngke e a bane te bwai ae e na taekinna imwina riki, ao a a bane ni mimi n te rongorongo are a a tia n ongo. Bukin tera?

¹¹ Tabeua te ririki i mwina, ao e a korea taekan te reirei anne te aomata temanna ae mena naba ikekei n te tai arei ni kangai: “A mimi aomata n ana reirei: Ba E reireiia n ai aron ae mwaka.” (Mataio 7:28, 29) A kona n namakina mwaakan Iesu n angareirei aomata. E taetae ibukin te Atua ma ni boutokaa ana reirei man ana Taeka te Atua. (Ioane 7:16) A mataata ao a anainano ana taeka ni kaungaunga Iesu ao a aki kona ni kakeweaki ana kabwarabwara. A rangi ni kakawaki ana reirei ao a rotaki iai taan ongora. E reireinia aroia ni kona ni kunea te kakukurei, aroia n tataro, n ukoukora ana Tautaeka n Uea te Atua, ao ni karekea te maiu ni koaua nakon taai aika imwaia. (Mataio 5:3–7:27) E kaungai nanoia aomata ake a tabe ni kakaaea te koaua n ana taeka ma te raoiroi. Aomata n aron aikai, a kukurei ni ‘kaakeaia  n taona nanoia’ ao ni kitan bwaai ni kabane bwa a aonga n rimwina. (Mataio 16:24; Ruka 5:10, 11) Ai koaua ra mwaakan ana taeka Iesu!

12, 13. N te aro raa ae e “mwaka ni makuri” iai Iesu, ao tera kakaokoron nako ana kakai?

¹² E “mwaka ni makuri” naba Iesu. (Ruka 24:19) E ribootinna te Euangkerio bwa e raka i aon 30 ana kakai are e karaoia ni “mwakan” Iehova. * (Ruka 5:17) A rotaki maiuia aomata aika ngaa ma ngaa mwaitiia n ana kakai Iesu, n aron are kaamwarakeaia mwaane aika 5,000 mwaitiia ao are imwina riki, mwaane aika 4,000 mwaitiia, i rarikia “aine ma ataei.” Nanona ngkanne bwa ikotaia aomata ni kabane tao e nakon 20,000!​—Mataio 14:13-21; 15:32-38.

¹³ E bati aekakin nako ana kakai Iesu. Iai mwaakana i aoia taimonio, ao e rangi ni bebete irouna kanakoaia. (Ruka 9:37-43) Iai naba mwaakana i aon bwain te aonnaba, n aron ae e bita te ran nakon te wain. (Ioane 2:1-11) A rangi ni miroaroa naba ana reirei n te taina ngke e a nakonako i aon Namani Kariraia n te tai ae rangi ni kare iai te ang. (Ioane 6:18, 19) Iai naba mwaakana i aon te aoraki, te mwauku, aoraki aika a wenemaan ao ai aoraki aika kamamate. (Mareko 3:1-5; Ioane 4:46-54) E karaoi kakamaiu aika kakaokoro nako. Tabeman aomata a kamaiuaki irouna n aorakia mai kiraroa ao bon iai naba ake a namakina ringakiia irouna. (Mataio 8:2, 3, 5-13) Tabemwaang a boni kamaiuaki n te tai naba arei, ao tabemwaang a a ririkirake ni marurung teutana imwin teutana.​—Mareko 8:22-25; Ruka 8:43, 44.

14. N te aro raa ae e kaotiota iai mwaakana Iesu ni kautiia maate?

¹⁴ E rangi n rianako mwaakan Iesu bwa e kona naba ni kautiia maate. Ni kaineti ma anne iai rongorongona aika tenua, n aron are e kauta te mate ae te nati te aine ae 12 ana ririki ao ni kaokia  nakoia ana karo. E kauta naba te tei ae te rikitemanna iroun te aine ae e a tia naba ni mate buuna, ao te mwaane temanna ae rangi n tatangiraki irouia mwaanena. (Ruka 7:11-15; 8:49-56; Ioane 11:38-44) Akea te bwai ae kakoauaki bwa e kangaanga irouna. E kauta te teinnaine are 12 ana ririki ae e a tibwa mate. E kauta natin te aine are e a tia naba ni mate buuna, mai aon baona ni mate n te bong are e mate iai. Ao e kauta Rataro man te ruanimate abong imwin matena.

15, 16. Tera te kakoaua bwa e boni kaota te tangira ni koaua Iesu ni kabonganan mwaakana?

¹⁵ Kataia n iangoia bwa tao te ribuaka raa ae na riki ngkana arona bwa te mwaaka are mena iroun Iesu e kona ni kabonganaki irouia taan tautaeka aika aki-kororaoi? Ma bon akea te kangaanga ae kona n riki, bwa e kororaoi Iesu. (1 Betero 2:22) E rawa nakon te bangaaomata, te kani kakannato, ao te mataai ni kani bwaibwai, aika aroaro aika kairiia aomata aika aki-kororaoi bwa a na kabongana mwaakaia ni kammarakiia iai raoia n aomata.

¹⁶ E kaotiota te tangira ni koaua Iesu n arona ni kabongana mwaakana, ma e aki karekea kaubwaina mai iai. Ngke e baki ngkoa ao e rawa naba ni bita te atibu nakon te bwerena bwa kanana. (Mataio 4:1-4) Karakon kaubwaina e kakoaua bwa e bon aki kani kabatiaa kaubwaina ni mwaakana. (Mataio 8:20) Iai riki bwaai ni kakoaua aika a kaotia bwa ana kakai a boto i aon te tangira ni koaua. Ngkana e karaoi kakai, ao bon iai te bwai ae anganako iai. E nako te mwaaka mairouna ngke kamarurungia aoraki. E namakina naba otinakon te mwaaka aei, e ngae ngke tii temanna ae kamaiuaki iai. (Mareko 5:25-34) Ma e ngae n anne e boni kariaia naba bwa a na kona n riinga rabwatana aomata aika mwaiti bwa a aonga ni kamaiuaki iai. (Ruka 6:19) Ai atataiaomata ra Iesu!

17. E kanga ni kaotiotia Iesu bwa e kabongana mwaakana n te aro ae riai?

¹⁷ E kabongana mwaakana Iesu n te aro ae riai. E aki kona ni karaoi mwakuri ni kakai n akea bukina ae riai ke ni karaoia ma te  kantiroaki. (Mataio 4:5-7) E rawa naba Iesu ni karaoi kanikina ake a na karaua nanon Erote are e kairua ibukin reberakena ni kan ataa arona. (Ruka 23:8, 9) E aki tangiria Iesu bwa e na taabangaki taekan mwaakana, n te aro are e aki toki n tua bwa e na aki kaotiotaki arona ni kakamaiu. (Mareko 5:43; 7:36) E aki tangiria bwa e na tii boboto kakoauana irouia aomata i aon rongorongona aika kamimi.​—Mataio 12:15-19.

18-20. (a) Tera ae kaira Iesu ni kaineti ma kabonganan mwaakana? (b) Tera am namakin n te katei are e karaoia Iesu ngke e katoka aorakin te aomata ae bonotaninga?

¹⁸ E rangi ni kaokoro te mwaane ae rangi ni mwaaka ae Iesu ma taan tautaeka aika kabongana buaka mwaakaia ni kakeaa bongaia aomata, n aki tabe ma kainnanoia ao karawawatakiia. E tabeakinia aomata Iesu. E rangi n nanoangaia aomata aika taonaki n taian kangaanga n te aro are e a kairaki bwa e na katoka rawawataia. (Mataio 14:14) E mutiakina naba aia namakin aomata ma kainnanoia, ao aron Iesu aei e kairia bwa e na kabongana raoi mwaakana. Te katoto teuana ae rangi n rota te nano, e kuneaki ni Mareko 7:31-​37.

¹⁹ A kaitiboo ma Iesu te koraki ae bati ao a uotii nakoina aomata aika aoraki aika mwaiti, ao e kamarurungia ni kabane. (Mataio 15:29, 30) Ma e rinea temanna te aomata Iesu bwa e na kamarurungnga n te aro ae kaokoro. E bonotaninga te mwaane aei ao e baebae newena. Tao e ataia Iesu bwa e kai nanako nanon te mwaane aei ke e mamaamaa. E iangoraoi Iesu bwa e kaira nako te mwaane aei mai buakoia aomata nakon te tabo ae akea kaaina. Imwina e kateitea kain ana taetae-ni-kawai Iesu nakoina ni baina, ni kaota te bwai are e nang karaoia. E “karin tabonibaina i nanon taningan teuarei, ao i muina e baware ma n ringa newen naba te aomata arei.” * (Mareko 7:33, BK) Imwina ngkanne, e tararake Iesu nako karawa ao e ikenrawa ma n tataro. E  kangai nanon kateitean kaai aikai nakon te mwaane aei: ‘Te bwai ae N nang karaoia nakoim e reke man mwaakan te Atua.’ Ngke e a tia ana mwakuri Iesu nakon teuaei, ao e a kangai naba: “Uki.” (Mareko 7:34) Ikanne are e a uki iai taningan te mwaane aei ao e a kona naba n taetae.

²⁰ Ai katekenano ra iangoan ae ngke e kabongana Iesu te mwaaka are e anganaki iroun te Atua ni katoka rawawataia iai aomata, ao e bon tabeakina naba aia namakin! E aki ngkanne karaunano ataakin aron Iehova, ni katuka mwiokon ana Tautaeka n Uea iroun te Mesia ae mwamwannano bwa e na kairiri iai?

21, 22. (a) A kaota bannan tera kakai ake e karaoi Iesu ngkoa? (b) Tera ae ti kariaa i aan ana kairiri Iesu n ana Tautaeka n Uea, ni kaineti ma arona ni kona n taua aroni bwain te aonnaba?

²¹ Kakai ake e karaoi Iesu i aon te aba, a kaota bannan te kakabwaia ae i aoni kawaina n roko i aan ana kairiri n ana tautaeka n uea. N ana aonnaba te Atua ae boou, ao e nangi manga karaoi naba kakai Iesu, ma ai ni katobibia ngkanne te aonnaba! Iangoi kaantaninga tabeua aika kakukurei aika a mena imwaira.

²² E nang boni kaoka aron kororaoin waakin ana otabwanin te aba Iesu. Uringa arona ni kaota mwaakana n taua aroni bwain te aonnaba irouna ngke e takua ngkoa te angibuaka. Ti kona ni kakoauaa ngkanne bwa i aan ana Tautaeka n Uea Kristo ao ai bon akea te aomata ae e nang manga maaka karuanikain te angibuaka, mwaingingin te aba, te warekeno ke bwaai riki tabeua n aron akanne. Kioina ngkai bon Iesu te tia Mwakuri ae Rabakau are e kabongana Iehova, ibukin karikan te aonnaba aei ma bwaai ni kabane aika maiu i aona, e boni mwaatai ngkanne n aron mwakurin te aonnaba. E ataa naba aroni kabonganan raoi kaubwaina nako. E na bon oneaki te aonnaba aei nakon te Baretaiti i aan ana tautaeka.​—Ruka 23:43.

23. E na kanga Iesu ni katoka kainnanoia aomata ngkai e a riki bwa te Uea?

²³ Ma tera aroni kainnanoia aomata? Ana konabwai Iesu ni kanuaia aomata aika ngaa ma ngaa, ni kabonganan amwarake  aika tii tabeua, e kakoauaa nakoira iai bwa e na boni katoka te baki ana tautaeka. Te amwarake ae taonako ae tibwatibwaaki n te aro ae riai, e nang boni katoka te baki. (Taian Areru 72:16) Mwaakana ni katoki aoraki, e kaotia nakoira bwa a na boni manga marurung n aki toki aoraki, mataki, bonotaninga, mwauku ao ake a mate bwain rabwataia. E na bon aki manga oki te aoraki. (Itaia 33:24; 35:5, 6) Kautakiia maate irouna ngkoa e kakoauaa bwa e na boni kautiia maate aika mirion ma mirion mwaitiia ake a uringaki taekaia iroun Tamana, ni mwaakana n Uea i karawa.​—Ioane 5:28, 29.

24. Ngkai ti iangoa mwaakan Iesu, tera te bwai ae ti uringnga ao bukin tera?

²⁴ Ngkai ti iangoa mwaakan Iesu, ti riai n ururingnga are e boni katotonga raoi Tamana. (Ioane 14:9) Aron Iesu ni kabongana mwaakana e kaotiotaki naba aron Iehova iai. N te katoto, iangoa aron ana atataiaomata Iesu ngke e katoka aorakin te rebera temanna. E rangi n nanoanga te mwaane are e rebera Iesu, n te aro are e a kairaki iai bwa e na ringnga ma n taku: “I kani kaitiakiko.” (Mareko 1:40-42) Ai aron ae rongorongo aikai a kaota ana taeka Iehova ae kangai: ‘Anne raoi arou ni kabongana mwaakau!’ E aki anaaki nanom bwa ko na kan neboa Atuara ae Moan te Mwaaka ao ni karabwaa n arona ni kabongana mwaakana n te aro ae tatangira?