1-3. Baikara bwaai ake a kaokoroa maten Iesu ma aomata nako?

 N TE bong teuana ae kaania 2,000 te ririki n nako, e kataaki ni bukinaki te aomata temanna ae bon akea ana bure bwa aongkoa e karaoi mwakuri ni kakeru, ao e kammarakaki iai ni karokoa matena. Tiaki ai tibwa aei te moan tai ae e kamateaki iai te aomata n te aro ae ribuaka, ma e kananokawaki bwa iai naba imwina riki. Ma e bon rangi ni kaokoro te mate anne ma mateia aomata nako.

² I nanon ana tai te mwaane aei ni ngirangiraa marakina i nanon tabeua te aoa, ao e a anga te kanikina karawa ni kaotia bwa e bon rangi ni kakawaki te tai aei. E ngae ngke e a bwakarake tawanou, ma e a bon tii karina naba n rotongitong. E taku temanna te tia koro-rongorongo bwa “e mauna ootan taai.” (Ruka 23:​44, 45) Imwina riki imwain are e nang anaa kabanean ikena te mwaane aei, ao e taekin moa taeka aika e aki kona te aba ni mwaninga ae kangai: “E a tia!” Ni kaineti ma arona n anga maiuna, ao e katiaa iai te bwai teuana ae rangi ni kamimi. Ana angakarea aei are e a oti iai te mwakuri n tangira ae moanibaan te korakora are e a tibwa karaoaki iroun te aomata.​—Ioane 15:13; 19:30.

³ Te mwaane anne bon Iesu Kristo. E rangi n tanoata marakina ma matena n te bong ane rotongitong anne, ae Nitian 14, 33 C.E., ma iai te koaua teuana ae irekereke iai ae aki bati ni kubaraki. E ngae ngke e karawawataki ni kammarakaki Iesu, ma iai ae rangi ni maraki riki nakoina. Iai temanna te aomata ae anga nanona ae bati riki n angakarea n te bong anne, ni kaota ana tangira ae moanibaan te korakora ae akea ae e a tia ni karaoia n te iuniweeti. Tera te mwakuri anne? Kaekaara n aei e kauka te kawai nakon te maroro ae moan te kakawaki, ae taekan ana tangira Iehova.

4. E kanga n ataia tautian Rom temanna bwa e kaokoro Iesu ma aomata nako, ao tera are e taekinna?

⁴ E mimi tautian Rom temanna are e kaira kamatean Iesu, n te rotongitong are riki imwain raoi matena ao te mwaeiei are taorimwina n te aro are e a kangai: “Bon te koaua ba Natin te Atua Teuaei.” (Mataio 27:54) E teretere n anne bwa Iesu bon te aomata ae rangi ni kaokoro ma aomata nako. Are nanona bwa e a bon tia te tautia anne ni buoka kamatean ana Rikitemanna te Atua are Moan te Rietata! Abwakira tangiran te Nati aei iroun Tamana?

5. Mwaitira ana ririki te Nati ae e kabanea i karawa i rarikin Iehova, imwain maiuna i aon te aba?

⁵ E arana Iesu te Baibara bwa “te moa ni bung i buakoni baika karikaki ni bane.” (I-Korote 1:​15) Iangoa aei, e a kaman riki Natin Iehova aei imwain karikan te iuniweeti. Maanra ngkanne te Tama ma Natina aei n reitaki? A katautaua tabeman taan rabakau ni bwain te aonnaba bwa ai 13 ngkai te birion te ririki maanin te iuniweeti. Ko kona ni katautaua mwaitin te tai anne? E ngae ngkana e eti te katautau aei, ma te mwaiti ane 13 te birion te ririki anne e na bon uarereke riki nakon abwakin maiun Natin Iehova! Tera ngkanne ae e a boni kaakaraoia i nanon te maan anne?

6. (a) Tera ae e kaakaraoia Natin Iehova imwain rokona i aon te aba? (b) Te aeka ni kabaebae raa are i marenan Iehova ma Natina?

⁶ E kukurei te Nati ni beku ibukin Tamana bwa kaanga “te tia mwakuri ae rabakau.” (Taeka N Rabakau 8:​30) E taku te Baibara: “Ngke tao akea [te Nati], ao e aki karikaki te bwai teuana ae karikaki.” (Ioane 1:3) Mangaia are imwin karikan Iesu, a uaia ni mwakuri Iehova ao Natina ni karaoi bwaai ni kabane. A uaia n rangi ni kukukurei. E na rangi ni bati ae kariaia bwa te tangira i marenaia kaaro ao natiia, e bon rangi ni kamimi korakorana. Ao te tangira, bon “te bwai ni kabaebae are e riki ni moan te raoiroi te aomata iai.” (I-Korote 3:​14) Antai i buakora ae kona n ota n aron te iraorao ae kaan ae e a tia n teimatoa n te tai ae e a rangi ni maan ae akea kabotauan maanna? E teretere bwa e reitaki Iehova ae te Atua ma Natina n te bwai ni kabaebae ae rangi ni korakora ae te tangira ae akea ae e a tia ni karaoia mai mwaina.

7. E kanga Iehova ni kaota ana namakin ibukin Natina ae Iesu ngke e a bwabetitoaki?

 ⁷ Ma e ngae n anne, e kanakoa Natina te Tama bwa e na riki n aomata ni bungiaki i aon te aba. E nanonaki ni karaoan anne bwa e nang akea moa te reitaki i karawa i marenan Iehova ma Natina ae tangiraki i karawa i nanon tatabebwi ririki. E korakora nanona ngkai e tabe ni mamatakuakina Iesu mai karawa ngke e a tabe n ikawairake bwa te aomata ae kororaoi. E katautauaki bwa ngke e a koro 30 ana ririki Iesu ao e a bwabetitoaki. Ti aki kainnanoa katautauan ana namakin Iehova, bwa e boni kaota nanona te Tama aei ngke e taetae mai karawa ni kangai: “Aei natiu ae e tatangiraki, ae e bane nanou irouna.” (Mataio 3:​17, BK) N norakin ana kakaonimaki Iesu iroun Tamana ni kakoroi bukin bwaai ni kabane ake a a tia n taetae ni burabetinaki ibukina, e a bae n rangi ni kukurei iai Tamana!​—Ioane 5:​36; 17:4.

8, 9. (a) Tera are e rinanona Iesu n Nitian 14, 33 C.E., ao tera aron rotakin iai Tamana are i karawa? (b) Bukin tera ngkai e kariaia Iehova bwa e na karawawataki Natina ao e na mate?

⁸ Tera aron rotakin Iehova n Nitian 14, 33 C.E.? Tera ana kaantaninga ngke e a kamwaneaki Iesu ao e a katikaki irouia aomata ngke e a tairiki? Ao ngke e a kakeaaki Iesu irouia raoraona ao e kairoroaki bwa e na kaboowiaki n te boowi ae akea boutokana n te tua? Ngke e kabuakakaki, e bawareaki, ao e oreaki n te timoi ni bai? Ngke e karawawataki ao e raeruaaki nukana? Ngke a a bobitiaki baina ma waena i aon te boua ao ni katineaki iai ao n taetaebuakaki irouia aomata? Tera aron te Tama ngke e a takarua nakoina ma te maraki Natina ae tangiraki irouna? Tera aron Iehova ngke e a anaa kabanean ikena Iesu, ao ai tibwa te moan tai aei n riki nakoina mangke a karikaki bwaai, bwa e nang mate Natina ae tangiraki irouna?​—Mataio 26:​14-​16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:​38-​44, 46; Ioane 19:1.

⁹ Ti tei n aki kakarongoa n aki ataa te bwai ae ti na taekinna. E namakina te maraki Iehova ibukin maten Natina ao e a riaon ara konaa aroni kabwarabwarana. Ma e tii kona ni kabwarabwaraki bwa tera ae kaira nanon Iehova bwa e na kariaia karaoana. Bukin tera ngkai e kariaia te Tama bwa e na riki aei nakoina? E kaota te bwai ae rangi ni kamimi nakoira Iehova n Ioane 3:16 are kibun te Baibara ae rangi ni kakawaki, n te aro are e a atongaki bwa oin raoi nanon te Euangkerio. E taku te kibu aei: “E tangiriia aomata te Atua n te aro are  E anga Natina ae te riki-temanna iai, ba e aonga n aki mate ane onimakinna, ma e na reke i rouna te maiu are aki toki.” Mangaia are te bwai ae kaira nanon Iehova n aei bon te tangira. Ana bwaintangira Iehova ae kanakoan Natina bwa e na karawawataki ao e na mate ibukira, bon te mwakuri n tangira ae moanibaan te korakora.

10. Tera ae a kainnanoia aomata, ao tera ae riki nakon nanon te taeka ae “tangira”?

¹⁰ Tera ae nanonaki n te taeka ae te “tangira”? E kabwarabwaraki te tangira bwa te bwai ae rangi ni moanibaa ni kainnanoaki irouia aomata. E a boni moa naba kainnanoan te tangira man moani bungiakira ni karokoa matera. A ukoukora te tangira aomata, a maiu raoi ngkana e a reke irouia, ao a kona ni mamaara ke ni mate naba ngkana a aki tangiraki. Ma e ngae n anne, e bon rangi ni kangaanga kabwarabwaran raoi te tangira. E kakoauaki bwa e rangi ni bati n tataekinaki irouia aomata. Akea tokin mwaneweana n taiani boki, n taian anene, ao ai n taiani kario. Ma n taai aika mwaiti, e bon aki kona ni bwarabwara raoi nanon te tangira. E boni koaua bwa e rangi ni bati ni kakabonganaki te taeka anne n taai aikai n te aro are e a kani bua raoi nanona.

11, 12. (a) Ti na reirei taekan te tangira ae rianako iia, ao bukin tera? (b) Baikara rinanin te tangira ake a kabwarabwaraki n te taetae n Erene rimoa, ao tera te taeka ibukin “te tangira” ae kakabonganaki riki n te Baibara n Erene ni Kristian? (Nora te kabwarabwara ae i nano.) (c) Tera te a·gaʹpe?

¹¹ Ma e boni kabwarabwaraa raoi te tangira te Baibara. E taku te Expository Dictionary of New Testament Words ae koreaki iroun teuare Vine: “E kona n ataaki te tangira tii man mwakuri aika wai ma iai.” Rongorongon ana mwakuri Iehova ae koreaki n te Baibara e reireinira aron ana tangira ao ana mwamwannano nakoia ana karikibwai. N aron anne, iai riki te mwakuri teuana ae e kona ni kabwarabwaraa nanon te tangira, ni kabotauaki ma ana mwakuri n tangira Iehova ae akea n ai arona ae taekinaki i eta? Ni mwakoro aika imwin aei ao ti na nori iai katoto riki aika bati ni kaineti ma ana mwakuri n tangira Iehova. N reitaki ma anne ao ti kona ni karekea otara teutana naba man taeka aika a kabonganaki ibukin te “tangira,” n te taetae are e koreaki ngkoa iai te Baibara. N te taetae n Erene ngkoa ao iai taeka aika aua aika kaineti ma te taeka ae  “tangira.” * Te taeka ae kabonganaki riki mai buakon taeka aikai n te Baibara n Erene ni Kristian bon a·gaʹpe. E taekinaki n te rikitinare n te Baibara teuana bwa “te taeka aei e rangi ni moanibaa ni kakawaki nanona ibukin te tangira.” Bukin tera?

¹² Te tangira ae te a·gaʹpe e kairaki n te riai. Mangaia are e kakawaki riki nakon tii te namakin ke anaakin nanom iroun te aomata temanna. E rangi n raababa, ao e boto riki i aon te iango ma te babaire nakon te namakin. Ma ae kakawaki riki nakon anne, bwa e bon aki bangaaomata te tangira ae te a·gaʹpe. N aron ae ti na manga noria riki n Ioane 3:​16. Tera “te aba” ae e rangi n tangiria te Atua n te aro are e a anga Natina iai are te rikitemanna? Bon taekan te botannaomata ni kabane ae kona ni kamaiuaki n ikotaki naba ma aomata aika kaakaraoa ae bure ni maiuia. Ma te koaua bwa e tangiriia aomata Iehova n tatabemania nako n aron tangiran Aberaam irouna are te aomata are rangi ni kakaonimaki? (Iakobo 2:​23) E aki, ma e kaota te tangira Iehova n arona ni karababaa nako raoiroina nakoia aomata ni kabane, e ngae ngke e a rangi n taraa ni bubura boon karaoana irouna. E tangiriia aomata nako bwa a na rairi nanoia ao ni biti aroaroia. (2 Betero 3:9) A bati aika a karaoa aei ao e rangi ni kukurei Iehova ni butimwaiia bwa raoraona.

13, 14. Tera ae kaotia bwa e aki toki n irekereke te tangira ae te a·gaʹpe ma te mwamwannano?

¹³ E kaairua aia kaantaninga tabeman ibukin te taeka ae a·gaʹpe. A taku bwa te aeka n tangira ae e aki mwamwannano, ibukina bwa e aki nako man te nano ma e nako man te iango. Ma ni koauana, n taai aika bati te a·gaʹpe e kabonganaki ni kaineti ma te itangitangiri ae kaan i marenaia aomata. Ngke e korea Ioane ae kangai: “E tangira te Nati te Tama,” e kabonganaki irouna iai te taeka ae a·gaʹpe. Te koaua bwa akea te mwamwannano n te tangira  anne? Noria bwa e kangai Iesu: “Ba te Tama E tangira te Nati,” ao e kabonganaki iai te taeka ae reke man te taeka ae phi·leʹo. (Ioane 3:​35; 5:​20) E aki toki n irianaki ana tangira Iehova n te mwamwannano. Ma e ngae n anne, e aki tii kairaki ana tangira aei n ana namakin bwa e aki toki ni kairaki ni wanawanana ao ana kaetieti aika riai.

¹⁴ N aron ae ti noria ao a bane n rangi n itiaki aroaron nako Iehova, a kororaoi, ao a rota te nano. Ma ae bon rangi n riingaki riki iai nanora, bon ana tangira. Akea te bwai ae korakora riki nakon te tangira, n arona ni kairira nakon Iehova. Ma e kakukurei bwa aroarona ae te tangira, e korakora riki nakon aroarona nako. Ti kanga n ataa anne?

15. Tera te kibuntaeka are e taekinna te Baibara ibukin aroaron Iehova ae te tangira, ao tera ae e kaokoro iai te kibuntaeka aei? (Nora te kabwarabwara ae i nano.)

¹⁵ Iai te bwai ae e taekinna te Baibara ibukin te tangira ae aki kona n taekinna ni kaineti ma aroaron riki Iehova ake aua ake a kakawaki. E aki kona n taekinna bwa te Atua bon te mwaaka, ke te Atua bon te kaetitaeka ae riai, ke te Atua bon te wanawana. Iai aroaro aikai irouna, aika a boni bane n riki mairouna, ao akea kabotauaia. Ma ni kaineti ngkanne ma aroarona are te kaaua, iai te bwai ae kuneaki ae nano riki nanona ae kangai: “Te Atua bon te tangira.” * (1 Ioane 4:8) Tera ae nanonaki n anne?

16-18. (a) Bukin tera ngkai e taekinna te Baibara bwa “te Atua bon te tangira”? (b) Bukin tera ngkai e tau raoi te aomata n riki bwa kanikinaean aroaron Iehova ae te tangira?

¹⁶ Te taeka ae “te Atua bon te tangira” tiaki te bwai ae uarereke iangoana, are ai aron ae “te Atua titeboo ma te tangira.” Ti aki kona ni kaueea te kibuntaeka aei ni kangai: “Te tangira bon te Atua.”  Bon tiaki tii te aroaro ae te tangira Iehova. Bon te aomata ngaia ae rangi ni mwaiti aekakin ana namakin ao aroarona i rarikin te tangira. Ma e bon teretere bwa e rangi ni korakora te tangira irouna. E taku te boki teuana ni kaineti ma te kibu aei: “E boto aroaron nako te Atua i aon te tangira ao moanibaan te kakawaki irouna.” Ti kona n iangoia n aron aei: E kona ni karaoa ana mwakuri Iehova ibukina bwa iai mwaakana. E kabongana te kaetitaeka ae riai ao te wanawana ngkana e mwakuri. Ma bon ana tangira Iehova ae kairia bwa e na karaoa ana mwakuri. E aki toki naba n oti ana tangira ngkana e kabonganai aroarona ake tabeua.

¹⁷ E aki toki n taekinaki bwa e kaotiota raoi aron te tangira Iehova. Mangaia are ngkana ti kan reiakina taekan te tangira ae boto i aon te riai, ao ti riai ngkanne n reiakina taekan Iehova. Ti kona n nora te aroaro naba aei irouia aomata. Ma bukin tera ngkai iai te aroaro naba aei irouia? N tain ngkoa te karikibwai, ao e kangai Iehova nakon Natina: “Ti na karaoia aomata ba ai arora, ni katotongira.” (Karikani Bwaai 1:​26) Mai buakon nako bwaai aika karikaki n te aonnaba aei, bon tii mwaane ma aine aika a kona ni katotonga Tamaia are i karawa n tatangira. Uringnga are Iehova e kabonganai tabeua ana karikibwai n tei ibukin aroarona aika aua aika kakawaki. Ma Iehova e rinea ana karikibwai ae kakannato riki i aon te aba ae te aomata, bwa bannan aroarona ae kakawaki riki ae te tangira.​—Etekiera 1:​10.

¹⁸ Ngkana ti tatangira n te aro ae aki bangaaomata ao ae riai ma te kaetieti, ti katotonga iai aroaron Iehova ae rianako riki. Ti karaoa iai are e koreia te abotoro Ioane are kangai: “Ti tangira, ba E tangirira moa.” (1 Ioane 4:​19, BK) Ma n te aro raa ae e tangirira moa iai Iehova?

19. Bukin tera ngkai e taekinaki bwa e rangi ni kakawaki te tangira ni kaineti ma ana mwakuri ni karikibwai Iehova?

¹⁹ Tiaki te bwai ae boou te tangira. Tera ae kaira nanon Iehova ngkoa bwa e na moana ana karikibwai? Tiaki ibukina bwa e botu n tii ngaia ao e kainnanoa te tia kamarorooa. E boni kororaoi i bon irouna Iehova n te aro are e aki kainnanoa te bwai teuana are e kona ni karekea nakoina te aomata. Ma bon ana tangira  ae mwamwakuri ae kairia bwa e na kan tibwaa kakimwareirein te maiu ma ana karikibwai aika wanawana, ake a kona ni butimwaea te bwai n tituaraoi aei. “Moan ana karikibai te Atua” bon Natina are te rikitemanna. (Te Kaotioti 3:​14, BK) Imwina e kabongana Iehova te tia Mwakuri ae Rabakau aei ni kariki nikiran bwaai ni kabane, ni moa mairouia taian anera. (Iobi 38:​4, 7; I-Korote 1:​16) A kakabwaiaaki anera aika mwaaka aikai n anganaki inaaomataia, rabakauia ao aia namakin, ao a kona iai ni karekea te itangitangiri i bon i marenaia, ma ai moara ra riki aia reitaki ma Iehova ae te Atua. (2 I-Korinto 3:​17) Mangaia are a kona ni kaota te tangira ibukina bwa a tangiraki moa.

20, 21. Tera te bwai ni kakoaua ibukin ana tangira Iehova nakoia Atam ma Nei Ewa are a rinanona, ma tera aroia iai?

²⁰ Anne naba arona nakoia aomata. Ni moani karikaia Atam ma Nei Ewa e korakora te tangira ae kaotaki nakoia. A kona ni kakoauaa ana tangira Tamaia nakoia ni bwaai ni kabane ake a nori ni mwengaia are te Baretaiti i Eten. Nora ae taekinaki n te Baibara ae kangai: “Iehova ae te Atua E unika te ne n aroka i mainiku, i Eten; ao E kamaeka iai te aomata are E a tia n karaoia.” (Karikani Bwaai 2:8) Ko a tia ni mena i nanon te oo-n-aroka ae rangi n tamaroa teuana ke te tabo ni kamaangang? Tera are e rangi n anaaki nanom iai? Ootan taai ae bakarereiko rimarenan baan te aroka n te tabo ae nuu man te riringa? Uee aika kakaokoro nako karaia aika kirimatamata n te oo-n-aroka? Tangitangin bwarobwaron ranin te karaanga, tangiraoin bwanaia mannikiba aika anene, ao ai karongoaia maan ake a uarereke? Ao tera aron boiararan aroka, uaanikai ao uee? Bon akea aekakin taabo akanne ngkai aika a roko n tamaroan are i Eten. Bukin tera?

²¹ E bon unikaki te oo-n-aroka anne iroun Iehova! Ma ngaia are e bon riai n rangi n tikauarerei riki taraana. A bane iai aroka aika a rangi ni kakanikan ma ni kakangkang uaaia. E bati te ran n te oo-n-aroka aei, e tau mwawawan aona ao e bati aekaia maan iai. A bane bwaai iai n te aro are a kona n rauaki iai Atam ma Nei Ewa ao ni kakukureiia ni karaoan mwakuri aika uaana ngkai a a riki bwa raao aika kororaoi ngaiia. E bon moani kaota tangirakiia Iehova, ao ngaia are a riai ni kabooa mwin anne. Ma a boni kabwaka man karaoan anne. N onean mwin are a riai n ongeaba iroun  Tamaia are i karawa, a bangaaomata ni karitei nakoina.​—Karikani Bwaai, mwakoro 2.

22. E kanga ni kakoauaki bwa e kakaonimaki ana tangira Iehova, ae e kaotia n ana babaire are e karaoia imwin te karitei i Eten?

²² Ai boni kammaraki ra anne iroun Iehova! Ma e kaunaki nanona ae tatangira n te mwakuri ni karitei aei? E aki! “Akea tokin ana atataiaomata [ke, “ana tangira ae kakaonimaki,” NW, te kabwarabwara ae i nano].” (Taian Areru 136:1) Mangaia are e waekoa ni bairea te kawai n tatangira ibukin kamaiuaia natin Atam ma Ewa ake a raoiroi. N aron ae ti a tia n noria, babaire akanne a irekereke naba ma te karea ni kaboomwi are e karaoia Natina ae tangiraki, are e baireia te Tama e ngae ngke e a taraa n rawawata boon karaoana irouna.​—1 Ioane 4:​10.

23. Tera teuana bukina ae Iehova bon “te Atua ae kukukurei,” ao tera te titiraki ae kakawaki ae e na kabwarabwaraki n te mwakoro are imwina?

²³ Eng, bon Iehova ae kaotiota moa tangiraia aomata irouna. E a aki kona ni warekaki bwa mwaitira arona n “tangirira moa.” E kauekea te rau ao te kimwareirei te tangira, mangaia are e kabwarabwaraki iai Iehova bwa “te Atua ae kukukurei.” (1 Timoteo 1:​11, NW) Ma bon iai te titiraki ae kakawaki. E koaua bwa e bon tangirira n tatabemanira nako Iehova? E na kabwarabwaraki anne n te mwakoro are imwina.