1. E aera ngkai ti reiakina taekaia anera?

E TANGIRIA Iehova bwa ti na kinaia ana utu. Anera boni kaain ana utu te Atua. A aranaki n te Baibara bwa “natin te Atua.” (Iobi 38:7) Tera ae a kakaraoia anera? A kangaa ni buokiia aomata n taai ake rimoa? A kona ni buokira ngkai?—Nora Kabwarabwaraana 8.

2. A riki mai ia anera, ao iraman mwaitiia?

² Ti riai n ataia bwa a riki mai ia anera. Ti tuangaki n I-Korote 1:16 bwa imwini karikan Iesu iroun Iehova ao a a karikaki “nikirani bwaai ake i karawa ao i aon te aba.” Ao a nanonaki naba iai anera. Iraman mwaitiia anera aika karikaki? E taekinaki n te Baibara bwa bubua ma bubua te mirion mwaitiia.—Taian Areru 103:20; Te Kaotioti 5:11.

3. Tera ae taekinaki n Iobi 38:4-7 ibukia anera?

³ Ti reiakinaki naba n te Baibara bwa e karikiia moa anera Iehova imwaini karikan te aonnaba. Tera aia namakin ngke a nora te aonnaba? E taekinaki n te boki ae Iobi bwa a kimwareirei. Bon te utu ae rangi ni kaan aia reitaki ao a katiteuanaaki ni beku iroun Iehova.—Iobi 38:4-7.

4. Ti kangaa n ataia ae a tabeakinia aomata anera?

⁴ A teimatoa anera n tabeakinia aomata ao a tabeakina naba ana kantaninga Iehova ibukin te aonnaba ao aomata. (Taeka N Rabakau 8:30, 31; 1 Betero 1:11, 12) A bae n rangi n nanokawaki ngke a karitei Atam ao Ewa. A a rangi n nanokawaki riki ngkai n noriia angia aomata n aki ongeaba iroun Iehova. Ma ngkana iai ae e raira nanona ao n okira Iehova ao a kimwareirei iai anera. (Ruka 15:10) A rangi n  tabeakinia te koraki ake a beku iroun te Atua. E kabonganaia ana anera Iehova ni buokiia ao ni kamanoia iai ana toro aika n te aonnaba. (Ebera 1:7, 14) Ti na nori katoto tabeua ni kaineti ma aei.

5. A kangaa anera ni buokiia ana toro te Atua n taai ake rimoa?

⁵ E kanakoia anera aika uoman Iehova bwa a na buoka Rota ma ana utu ni birinako mani kaawa aika Totom ma  Komora. (Karikani Bwaai 19:15, 16) Bubua ma bubua te ririki imwina, e a karenakoaki te burabeti are Taniera n te mwarua n raian, ma e aki ikoaki ibukina bwa “e kanakoa ana anera [te Atua] ao e kaini wia raian.” (Taniera 6:22) Imwina riki, ngke e karabuutinaki te abotoro Betero ao e kanakoa te anera Iehova bwa e na kainaomataa. (Mwakuri 12:6-11) A buoka naba Iesu anera ngke e mena n te aonnaba. N te katoto, imwini bwabetitoana ao “a tabeakina kainnanona anera.” (Mareko 1:13) Imwain raoi kamatean Iesu ao e a kaoti te anera nakoina “ni kakorakoraa.”—Ruka 22:43.

6. (a) Ti kangaa n ataia bwa a boni buokiia ana aomata te Atua anera ni boong aikai? (b) Baikara titiraki aika ti na kaekai ngkai?

⁶ A aikoa kona ni kaoti anera nakoia aomata ni boong aikai. Ma e teimatoa naba Iehova ni kabonganaia anera bwa a na buokiia ana toro. E kangai te Baibara: “E katea ana umwanrianna ana anera Iehova n otabwaninia akana maaka te Atua, ao e kamaiuia.” (Taian Areru 34:7) E aera ngkai ti kainnanoa te kamanomano? Ibukina bwa iai taani kairiribai nakoira aika korakora ao a kani karuanikaira. Antai ngaiia? A riki mai ia? A kangaa ni kataia ni karuanikaira? Ibukini kaekaan titiraki akanne, ti na nora moa te bwai ae riki teutana te tai imwini karikaia Atam ma Ewa.

7. Tera ae a a karaoia aomata imwini mwamwanaakia iroun Tatan?

⁷ Ti reiakinna ni Mwakoro 3 bwa iai te anera ae karitei nakon te Atua ao ni kani kairiri i aoia aomata. E aranaki n te Baibara bwa Tatan te Riaboro. (Te Kaotioti 12:9) E tangiria naba Tatan bwa a na karitei aomata nakon te Atua. E bon reke angana ni mwamwanaa Ewa, ao man te tai anne are e a mwamwanaiia naba iai angia aomata. Ma bon iai  tabeman aika teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova, n aron Abera, Enoka, ao Noa.—Ebera 11:4, 5, 7.

8. (a) A kangaa anera tabeman n riki bwa taimonio? (b) A kangaa taimonio n rawei maiuia n tain te Ieka?

⁸ N ana tai Noa ao bon iai naba anera tabeman ake a karitei ao ni kitani mwengaia i karawa ma ni maeka n te aonnaba n aroia aomata. Bukin tera? Ti tuangaki n te Baibara bwa a kani karekeia buuia. (Wareka Karikani Bwaai 6:2.) Ma e bon aki riai te baere a karaoia ngkai anera ngaiia. (Iuta 6) A katotongia naba anera akana buakaka akanne angia aomata n te tai anne, n aroia ni buakaka ao n iowawa. Ngaia are e a iangoa kamaunaaia aomata aika buakaka Iehova n te ieka are kabutaa aonnaba. Ma e kamaiuia ana toro aika kakaonimaki. (Karikani Bwaai 7:​17, 23) A okira karawa anera aika buakaka aikai ibukin raweani maiuia. A aranaki anera aika buakaka aikai n te Baibara bwa taimonio. A rineia bwa a na raona Tatan ni karitei, ao e a riki te Riaboro bwa aia tia tautaeka.—Mataio 9:34.

9. (a) Tera are riki nakoia taimonio ngke a okira karawa? (b) Tera ae ti na reiakinna imwina?

⁹ Ibukin aroia taimonio ni karitei, a aikoa butimwaeaki iroun Iehova bwa a na kaaina ana utu. (2 Betero 2:4) A aikoa kona taimonio aikai ni bitii rabwataia nakon rabwataia aomata, ma a bon teimatoa naba ni “burebureiia kaain te aonnaba ni kabutaa.” (Te Kaotioti 12:9; 1 Ioane 5:19) Ti na reiakina ngkai aroia ni kona ni mwamwanaiia, ke ni burebureiia aomata aika rangi ni bati.—Wareka 2 I-Korinto 2:11.

10. A kangaa taimonio ni mwamwanaiia aomata?

¹⁰ A mwamwanaiia aomata taimonio n aanga aika bati. Ngkana a reitaki aomata ma taimonio ao a karaoa anne n aroia ni bon taetae ma ngaiia ke rinanon te aomata temanna,  n aron te tia katoki aoraki n te tabunea ke te aomata ae rereitaki ma maate. E aranaki te reitaki ma taimonio bwa te tabunea. Ma e tua nakoira te Baibara bwa ti riai ni kararoaira mani baika irekereke ma aia waaki taimonio. (I-Karatia 5:19-21) Bukin tera? N aron te tia kaeman ae kamanena te bwai ni kamwane n raweiia iai maan, a kamanena naba taimonio te mwamwanaa te aba ni kamwaneia iai aomata ao ni kairiria iai.—Nora Kabwarabwaraana 26.

11. Tera te kaiwa ao bukin tera ngkai ti riai ni kararoaira mai iai?

¹¹ Teuana naba aia anga ni mwamwanaa te aba e aranaki bwa te kaiwa, ae kamanenaani mwaakaia taimonio ni kakaaei kanoan taai aika a na roko ke te bwai teuana ae aki ataaki. E kona temanna ni karaoa aei rinanon taraakin itoi, ukoukoran taiani kanikina, te kabwarabwara n te kaati, kabonganaan te booro ae te kiraati, ke ni warekan rainin nanoni bain te aomata. A iangoia aomata aika bati bwa a aki karuanikai mwakuri aikai, ma e kairua anne bwa a rangi ni karuanikai. N te katoto, e kaotia te Baibara bwa taan taekini kanoan taai aika a na roko a mwamwakuri ma taimonio. Ni Mwakuri 16:16-18 ao ti wareka iai rongorongon “te taimonio ae kakaiwa” are buoka te aine temanna bwa e na “kakaiwani kanoan taai aika a na roko.” Imwini kanakoan te taimonio aei iroun te abotoro Bauro ao ai akea naba ana konabwai neiei ni kaiwani kanoan taai aika a na roko.

12. (a) E aera ngkai e karuanikai ngkana ti kataia n taetae ma maate? (b) Bukin tera ngkai a aki riai n irekereke ana toro te Atua ma aia katei taimonio?

¹² Iai riki aia anga taimonio teuana ni mwamwanaa te aba ae a kamwaneia iai aomata. A kataia ni kairira bwa ti na kakoauaa ae ti kona n taetae ma maate, ao naake a a tia ni mate bon iai te tabo ae a teimatoa ni maiu iai, ao a kona n reitaki ma ngaira ke ni kammarakira. N te katoto, tao iai temanna ae mate raoraona ke ana koraki, ao e a nakon te  aomata temanna ae te tia rorokoia taimonio are taku bwa e kona n taetae ma maate. E kona te tia rorokoia taimonio n tuanga te aomata anne taekan raoraona ke ana koraki are e a tia mate ke e kona ni katotonga raoi bwanaan te aomata are e a tia ni mate. (1 Tamuera 28:3-19) A bati katei n taunimate aika boto naba i aon te reirei are a teimatoa ni maiu maate n te tabo teuana. E kona naba n irekereke ma te katei ae te botaki n taunimate, kauringaan te bong ni mate, angakarea ibukia maate, ke katei tabeua ni kaineti ma manga teiraken taamneia maate. Ngkana a rawa ni karaoi katei aikai Kristian, a kona aia utu ao kaain aia kaawa ni kabuakakaia, ni kakanikoia, ke ni katinanikuia. Ma a ataia Kristian ae akea te tabo teuana ae a maiu iai maate. Ko aki kona n taetae ma ngaiia ao a aki kona ni kaikoakira. (Taian Areru 115:17) Taratara raoi ao tai kataia n taetae ma maate ke taimonio, ao tai irekereke naba ma aia katei taimonio.—Wareka Te Tua-Kaua 18:10, 11; Itaia 8:19.

13. Tera ae a a kona ni karaoia aomata aika bati ake a mamaakuia ngkoa taimonio?

¹³ A aki tii mwamwanaiia aomata taimonio ma a kakamaakuia naba. Ni boong aikai ao e ataia Tatan ma ana taimonio bwa e a ‘kimototo aia tai,’ ngaia are a a rangi ni kaiowawaaia riki imwain ae e kamaunaia man te aonnaba te Atua. (Te Kaotioti 12:12, 17) Ma e ngae n anne, iai aomata aika nga ma nga ake a mamaakuia ngkoa taimonio ma a aikoa ngkai maakuia. A kangaa n inaomata mani maakakia taimonio?

14. Ti na kangaa ni kainaomataaki mairouia taimonio n aroia Kristian ake n te moan tienture?

¹⁴ Ti tuangaki n te Baibara aron te rarawa ao te inaomata mairouia taimonio. N te katoto, iai tabeman n te kaawa  ae Ebeto ake a rereitaki ma taimonio imwain reiakinan te koaua. A kangaa ni kainaomataaki? E kangai te Baibara: “A mwaiti naba taan tabunea ake a ikotii aia boki ao a kabueki i mataia te koraki ni kabane.” (Mwakuri 19:19) Ibukina bwa a kan riki bwa Kristian, a a kabueki aia boki n tabunea ni kabane. E riai ni karaoaki naba anne n ara bong aikai. A riai aomata nako ake a kani beku iroun Iehova ni kanakoi baika irekereke ma taimonio. E nanonaki naba iai booki, maekatin, bwaai ni kaiwa, taamnei, katangitang, birimin taiani keim, ao korobanna aika kaunga iangoan ae e aki karuanikai ao e kakukurei te tabunea ao aia mwakuri taimonio ke mwaakaia taimonio. N ikotaki naba ma baika a kakabonganai aomata ibukini kamanoaia mairoun te riaboro.—1 I-Korinto 10:21.

15. Tera riki ae ti riai ni karaoia bwa ti aonga n rarawa nakon Tatan ao taimonio?

¹⁵ Tabeua te ririki imwini kabuekan aia boki n tabunea naake i Ebeto ao e a manga koroboki te abotoro Bauro nakoia n tuangia bwa a na teimatoa ni “kabokorakora” ao ni buaka ma “taanga n taamnei aika buakaka.” (I-Ebeto 6:12) Eng, e ngae ngke a a tia ni kabueki aia boki ma a boni kataia naba taimonio ni karuanikaia naakai. Ngaia are tera riki ae a riai ni karaoia? E tuangia Bauro ni kangai: “Taua te otanga ae bubura ae te onimaki bwa kam aonga ni kona iai n tiringi [ke, n tuki] kanoan nako ana kainikatebe aika uramwaaka teuare buakaka.” (I-Ebeto 6:16) E kona ni kamanoira ara onimaki, n aron naba te otanga ae kamanoa te tautia n te buaka. Ti na kona n rarawa nakon Tatan ao taimonio, ngkana ti onimakina raoi Iehova bwa e boni kona ni kamanoira.—Mataio 17:20.

16. Ti na kangaa ni kakorakoraa riki onimakinan Iehova?

¹⁶ Ti na kangaa ni kakorakoraa riki onimakinan Iehova?  Ti riai ni wareka te Baibara ni katoabong ao n reireinira onimakinana bwa e na boni kamanoira. Ngkana e nene raoi onimakinan Iehova iroura, a na bon aki kona Tatan ma taimonio ni karuanikaira.—1 Ioane 5:5.

17. Tera riki ae e na kamanoira mairouia taimonio?

¹⁷ Tera riki ae a riai ni karaoia Kristian ake i Ebeto? A maeka n te kaawa ae taabangaki iai te tabunea. Ngaia are e tuangia Bauro ni kangai: “Kam na teimatoa naba n tataro.” (I-Ebeto 6:18) A riai ni butiia Iehova ana kamanomano n taai nako. Ao ngaira tera arora? Ti maeka naba n te aonnaba ae taabangaki iai te tabunea. Ngaia are ti riai naba ni butiia Iehova ana kamanomano ao ti riai ni kamanena arana ngkana ti tataro. (Wareka Taeka N Rabakau 18:10.) E na boni kaekai ara tataro Iehova ngkana ti teimatoa ni butiia bwa e na kamaiuira mairoun Tatan.—Taian Areru 145:19; Mataio 6:13.

18, 19. (a) Ti na kangaa ni kona n tokanikai ni buakana Tatan ma taimonio? (b) Tera te titiraki ae e na kaekaaki n te mwakoro ae imwina?

¹⁸ Ti kona n rarawa nakon Tatan ma taimonio ngkana ti kanakoi bwaai ni kabane ni maiura aika irekereke ma te tabunea ao n onimakina Iehova bwa e na kamanoira. Ti aki riai ni maakuia. (Wareka Iakobo 4:7, 8.) E rangi ni mwaaka riki Iehova nakoia taimonio. E katuuaaeia ngkoa n ana bong Noa, ma e nang kamaunaia n te tai ae e na roko. (Iuta 6) Uringnga are bon tiaki tii ngaira n ara buaka aei. E kamanenaia ana anera Iehova bwa a na kamanoira. (2 Uea 6:15-17) Ti kona n onimakinna raoi bwa ti na bon tokanikai ni buakana Tatan ma taimonio, n ana ibuobuoki Iehova.—1 Betero 5:6, 7; 2 Betero 2:9.

¹⁹ Ma ngkana ngaia bwa a rangi ni karawawataira Tatan ma taimonio, e aera te Atua ngkai e tuai mani kamaunaia? E na kaekaaki te titiraki aei n te mwakoro ae imwina.