1-3. (a) Tera reireiara n Taeka N Rabakau 13:20? (b) E aera bwa ti riai n rineiia raoraora ma te wanawana?

KO NONORA aron te teei ni matakuakinia ana karo? Imwain naba ae e kona n taetae, e tataui bwaai ni kabane ake e nori ma n ongo. Ngke e a ikawai ao e a katotonga aroia ana karo e ngae ngke e aki iangoia. E aki kamimi bwa ikawai naba a kona n iaiango ao ni karaoi bwaai n aroia aomata ake e babane aia tai ma ngaiia.

² Ti reiakina aei n Taeka N Rabakau 13:20: “Ane e nakonako ma akana wanawana ao e na wanawana.” Te “nakonako ma” temanna ae taekinaki ikai, e nanona kani kabanean am tai ma ngaia. E bati ae nanonaki riki iai nakon ae tii te memena i rarikina. E taku temanna te tia rabakau i aon te Baibara bwa te nakonako ma temanna, e irekereke ma tatangiran te aomata anne ao namakinani kaanin am reitaki ma ngaia. Ti kai iraraang riki irouia aomata ake e babane ara tai ma ngaiia, ao riki ngkana e kaan ara reitaki ma ngaiia.

³ A kona raoraora ni kairaraangira n te aro ae  raoiroi ke ae buakaka. E reitia ni kangai Taeka N Rabakau 13:20: “E na rotakibuaka ane e irekereke ma akana nanobaba.” Te taeka n Ebera ae “irekereke ma” temanna e kona n nanona te “iraorao” ma te aomata anne, ae nanona te riki bwa raoraona. (Taeka N Rabakau 22:24; Taani Motikitaeka 14:20) A na kaungaira raoraora aika tangira te Atua, bwa ti na teimatoa ni kakaonimaki nakoina. Ibukini buokara n rineiia raoraora ma te wanawana, ti na maroroakinna ngkai bwa aekara aomata ake e rineiia Iehova bwa raoraona.

4. E aera ngkai bon te kakabwaia te riki bwa raoraon te Atua? E aera Iehova ngke e arana Aberaam bwa ‘raoraona’?

⁴ E anganira Iehova ae te tia Tautaeka i aoni bwaai ni kabane, te konaa n riki bwa raoraona. Bon te kakabwaia aei. E taratara raoi naba Iehova n rineaia raoraona. E rineiia aika a tangiria ao n onimakinna. Iangoa Aberaam. E tauraoi ni karaoi bwaai nako ibukin te Atua. E okioki Aberaam ni kaotia bwa e kakaonimaki ao e ongeaba. E tauraoi naba ni kareana natina are Itaaka. E onimaki Aberaam bwa “e kona te Atua ni kauta Itaaka mai buakoia maate.” (Ebera 11:​17-19; Karikani Bwaai 22:​1, 2, 9-13) E kakaonimaki Aberaam ao n ongeaba, ao e aranna Iehova bwa ‘raoraona.’​​—Itaia 41:8; Iakobo 2:​21-23.

5. Tera ana namakin Iehova ibukia ake a kakaonimaki ni koaua nakoina?

⁵ E iangoiia raoraona Iehova bwa a rangi ni kakawaki.  A moanibwaia riki raoraona kakaonimakia ni koaua nakoina. (Wareka 2 Tamuera 22:26.) A kakaonimaki ni koaua ao a ongeaba ibukina bwa a tangiria. E taku te Baibara bwa te Atua “e kaan Ana iraorao ma akana raoiroi” ake a ongeaba irouna. (Taeka N Rabakau 3:32) E kaoia raoraona Iehova bwa iruwa aika rine n ana “umwanrianna.” E kaoia bwa a na taromauria ao n tatataro nakoina.​​—Taian Areru 15:​1-5.

6. Ti na kangaa ni kaotia bwa ti tangira Iesu?

⁶ E taku Iesu: “Ngkana iai ae e tangirai, ao e na kakairi n au taeka, ao e na tangiria Tamau.” (Ioane 14:23) Ngkana ti na riki bwa raoraon Iehova, ti riai naba n tangira Iesu ao ni karaoi baike e reireinira. N te katoto, ti ongeaba n ana kaetieti Iesu ae tataekinan te rongorongo ae raoiroi, ao reireinaia aomata bwa a na riki bwa taan rimwina. (Mataio 28:​19, 20; Ioane 14:​15, 21) Ibukina bwa ti tangira Iesu, ti a “toua raoi mwini mwanekana.” (1 Betero 2:21) E kukurei Iehova n norira ni kabanea ara konaa ni katotonga Natina, n ara taeka ao n ara mwakuri.

7. E aera ngkai ti riai n taraia raoi bwa raoraora bon raoraon Iehova?

⁷ A kakaonimaki ni koaua raoraon Iehova, a ongeaba, ao a tangira Natina. Ti raoraonia naba aeka n aomata ake e raoraonia Iehova? Ngkana a katotonga Iesu raoraom, ao a tabetabe n rereireinia aomata taekan Ana Tautaeka n Uea te Atua, a kona ni buokiko ni kanakoraoa riki maium, ao ni kateimatoa kakaonimakim ni koaua nakon Iehova.

8. Tera ae e anaa nanom n aia iraorao Ruta ma Naomi?

⁸ Ti kona ni wareki n te Baibara taekan iraorao aika bati, n aron ana iraorao Ruta ma Naomi are tinani buuna. A kakaokoro abaia ao rikiaia aine aikai, ao e rangi n ikawai riki Naomi nakon Ruta. Ma a rangi n itangitangiri ibukina bwa a uaia n tangira Iehova. Ngke e a kani kitana Moaba Naomi ao n okira abaia I-Iteraera, ao “Ruta e nimta neiei.” E taku nakon Naomi: “A na riki am koraki bwa au koraki, ao Atuam bon Atuau.” (Ruta 1:​14, 16) E rangi n akoi Ruta nakon Naomi. Ngke a roko i abaia I-Iteraera ao e mwakuri korakora Ruta ni boutokaa raoraona aei. Ao Naomi e rangi n tangira Ruta, ao e anganna taeka n reirei aika raraoi. E ongo Ruta irouna ao n tokina, a uaia ni karekei kakabwaia aika bati.​​—Ruta 3:6.

9. Tera ae e anaa nanom n aia iraorao Tawita ma Ionatan?

⁹ Tawita ma Ionatan bon te katoto naba teuana ibukia raao ni koaua, aika uaia ni kakaonimaki ni koaua nakon Iehova. Tao 30 te ririki ikawain Ionatan i aon Tawita, ao boni ngaia ae e na ruamwin tamana n uea i aoia I-Iteraera. (1 Tamuera 17:33; 31:2; 2 Tamuera 5:4) Ma ngke e a ataia ae Iehova e rinea Tawita bwa e na uea, e bon aki bakantang ke ni kaiangatoa. Ma e kabanea ana konaa Ionatan ni boutokaa Tawita. N te katoto, ngke e a reke n te kangaanga Tawita, ao e buokia Ionatan “ni karekea korakorana iroun Iehova.” E boni karuanikaia naba maiuna ibukin Tawita. (1 Tamuera 23:​16, 17) Bon te rao naba ae kakaonimaki ni koaua Tawita. E berita bwa e na tabeakinia ana  utu Ionatan, ao e kakororaoa anne, imwin naba maten Ionatan.​​—1 Tamuera 18:1; 20:​15-17, 30-34; 2 Tamuera 9:​1-7.

10. Tera reireiam ni kaineti ma te iraorao, man aia katoto taian Ebera aika teniman?

¹⁰ Tiateraka, Metiaka, ao Abeteneko, bon ataeinimwaane aika taian Ebera aika itangitangiri, ake a kairakinako mai abaia man uarerekeia. A raroanako ma aia utu, ma a ibuobuoki i marenaia bwa a na teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova. Ngke a a ikawai ao e a kataaki aia onimaki ngke e tua nakoia te Uea ae Nebukaneta bwa a na taromauria te boua ae te koora. A rawa n taromauria te boua anne Tiateraka, Metiaka, ao Abeteneko, ao a kangai nakon te uea: “Ti na bon aki toro irouia atuam ke n taromauria te boua ae te koora are ko kateia.” A teimatoa ni kakaonimaki ni koaua nakon Atuaia naaka teniman aikai, ngke e kataaki aia onimaki.​​—Taniera 1:​1-17; 3:​12, 16-28.

11. Ti kangaa n ataia ae a itangitangiri Bauro ma Timoteo?

¹¹ Ngke e kaitiboo te abotoro Bauro ma te teinimwaane ae Timoteo, ao e kona n nora Timoteo bwa e tangira Iehova ao e rangi n tabeakina te ekaretia. Ngaia are Bauro e a kataneia Timoteo bwa e na buokiia taari n taabo aika bati aika kakaokoro. (Mwakuri 16:​1-8; 17:​10-14) E rangi ni mwakuri korakora Timoteo bwa e kangai Bauro: E “kakorakora ma ngai ibukin te rongorongo ae raoiroi.” E ataia Bauro bwa e na ‘rangi n tabeakinia raoi’ taari Timoteo. N aia tai ni mwakuri korakora ibukin Iehova, e a rikirake iai aia itangitangiri.​​—I-Biribi 2:​20-22; 1 I-Korinto 4:17.

12, 13. (a) E aera ngkai ti riai n taratara raoi n rineaia raoraora n te ekaretia naba? (b) E aera te abotoro Bauro ngke e anga te kauring are n 1 I-Korinto 15:33?

¹² N te ekaretia, ti kona ni karekei reireiara mairouia taari ao n ibuobuoki i marenara bwa ti na teimatoa ni kakaonimaki. (Wareka I-Rom 1:​11, 12.) Ma ti riai naba n taratara raoi n rineaia raoraora ni kaan n te ekaretia. A bati tarira ao mwaanera aika raraoi ao ni kakaokoro nako kateia ma rikiaia. Tabeman a boou n te ekaretia, ao iai naba aika a beku iroun Iehova i nanon  ririki aika bati. E kainnanoa te tai ae maan karikirakean ana iraorao temanna ma Iehova, n aron naba te uaanikai ae kainnanoa te tai ae maan bwa e na tawaa. Ngaia are ti riai n taotaona nanora ao n itangitangiri, ao n ririneiia raoraora ma te wanawana.​​—I-Rom 14:1; 15:1; Ebera 5:12–6:3.

¹³ N tabetai ao e kona n riki te kangaanga ae kakaiaki n te ekaretia, ao ti riai n taratara raoi. E kona n ae te tari temanna e karaoi baike e taekin te Baibara bwa a bure. Ke tao iai ae e a karikirakea te anua ae te ngungurengure, ae e kona n rotakibuaka iai te ekaretia. Ti aki mimi n aei, bwa n te moan tienture ao iai naba kangaanga aika riiriki n te ekaretia. E bon anga te kauring te abotoro Bauro nakoia Kristian ngkoa ni kangai: “Tai burebureaki. A urui aroaro aika raraoi taian iraorao aika bubuaka.” (1 I-Korinto 15:​12, 33) E anga naba te kauring Bauro nakon Timoteo bwa e na taratara raoi n rineaia raoraona ni kaan. Ti riai ni karaoa naba anne ngkai.​​—Wareka 2 Timoteo 2:​20-22.

14. E kangaa n rotaki ara iraorao ma Iehova n rineaia raoraora?

¹⁴ Ti riai ni kamanoa ara iraorao ma Iehova. Bon te bwai ae moan te kakawaki ae e reke iroura. Ngaia are ti aki kan raoraona ane e kona ni kamamaraa ara onimaki ke n urua ara iraorao ma te Atua. N aron ae ti aki kona ni kateboa te ongantari n te beneka ao ni kariaa bwa e na on n te ran, ti aki naba ngaira kona n iraorao ma aika a kakaraoi baika bure, ao ni kariaa bwa e na bebete iroura karaoan ae eti. Ti riai n taratara raoi n rineaia raoraora ni kaan.​​—1 I-Korinto 5:6; 2 I-Tetaronike 3:​6, 7, 14.

15. Tera ae ko kona ni karaoia ibukini karekeaia raoraom ni kaan n te ekaretia?

 ¹⁵ Ko kona ni kuneia aomata aika tangira raoi Iehova n te ekaretia. A kona n riki bwa raoraom ni kaan. (Taian Areru 133:1) Tai kakaaeia raoraom tii i buakoia aika titeboo am ririki ke rikiam ma ngaiia. Uringnga are e rangi n ikawai riki Ionatan nakon Tawita, ao Ruta e rangi n uarereke riki nakon Naomi. Ti kani kakairi n ana taeka n reirei te Baibara aei: ‘Kamwaawawai nanomi.’ (2 I-Korinto 6:13; wareka 1 Betero 2:17.) Ao ngkana ko kabatiaa riki am tai ni katotonga Iehova, ao ane a na bati riki aika a na kan raoraoniko.

16, 17. Ngkana iai ae e kaunira n te ekaretia, tera ae ti aki riai ni karaoia?

¹⁶ A kakaokoro anuaia kaain utu nako, aia iango, ao aroia ni karaoi bwaai. Anne naba aron te ekaretia. Te kakaokoro aei e karika te maiu bwa e na kaunga riki, ao ti a kona ni karekei reireiara aika bati i marenara. Ma n tabetai ibukini kakaokorora, ti a kona n aki ota raoi irouia tarira ao n un irouia. N tabetai e kona ni kaunira temanna ke a maraki nanora. (Taeka N Rabakau 12:18) E riai bwa ti na kabwarai nanora ni kangaanga aikai, ke ni kararoaira ma te ekaretia?

¹⁷ E aki. E ngae ngkana iai ae e kaunira n aanga tabeua, ma ti aki riai ni kararoaira ma te ekaretia. Bon tiaki Iehova ae kaunira. E anganira te maiu ao bwaai riki tabeua. Ti bon riai n tangiria ao ni kakaonimaki ni koaua nakoina. (Te Kaotioti 4:11) Bon te bwaintangira mairoun Iehova te ekaretia ibukini buokara ni kateimatoa korakoran ara onimaki. (Ebera 13:17) Ti  na bon aki kakeaa bongan ana bwaintangira aei tii ibukin ae e kaunira temanna.​​—Wareka Taian Areru 119:165.

18. (a) Tera ae e kona ni buokira bwa ti na nakoraoi ma taari? (b) E aera bwa ti riai ni kabwarai aia bure aomata?

¹⁸ Ti tangiriia taari ao ti kan nakoraoi ma ngaiia. E aki kantaningaia aomata Iehova bwa a na kororaoi, ao anne naba arora. (Taeka N Rabakau 17:9; 1 Betero 4:8) Ti bane ni kakairua, ma e na buokira te tangira n “tauraoi n ikabwarabure.” (I-Korote 3:13) E na tukira te tangira mani karikan te aki ota ae uarereke bwa te kangaanga ae bubura. E koaua bwa ngkana iai ae e kaunira, e kona ni kangaanga mwanuokinana. E rangi ni kai rio te un ao tatauan ana bure temanna. Ma karaoan anne e na karekea nakoira te aki kukurei ao te rawawata. Ma ngkana ti kabwaraa ana bure te aomata are kaunira, ti na kona ni karekea raun ara iango, te katiteuanaaki n te ekaretia, ao ae kakawaki riki nakoraoin ara iraorao ma Iehova.​​—Mataio 6:​14, 15; Ruka 17:​3, 4; I-Rom 14:19.

19. N ningai ae ti riai ni katoka iai te reitaki ma kaain te ekaretia temanna?

¹⁹ A bane kaain te utu ae itangitangiri ni karaoi tabeia ibukini kakukureiaia i marenaia. Ma iangoia bwa iai temanna ae e a tii karitei naba. A okioki kaain te utu anne ni buokia, ma e rawa ni buokaki. Tao e a iangoa kitanan te mwenga, ke tao e a tuangnga atun te utu bwa e na mwaawa. E kona naba n riki anne n te ekaretia. E kona ni baireia temanna bwa e na  kakaraoi baika e aki kukurei iai Iehova ao n ruanikai iai te ekaretia. E rawa ni buokaki ao e kaotia n ana mwakuri bwa e a aki kani kaaina te ekaretia. E kona n rineia bwa e na kitana te ekaretia, ke tao e a bon riai ni kabaneaki. Ngkana e riki aei, e katerea te Baibara bwa ti riai ni “katoka te reitaki” ma ngaia. (Wareka 1 I-Korinto 5:​11-13; 2 Ioane 9-11) E kona n rangi ni kangaanga karaoan aei ngkana bon raoraora ke kaain ara utu. Ma ngkana e riki aei, e riai ni moanibwai riki ara kakaonimaki ni koaua nakon Iehova ao tiaki nakoia aomata.​​—Nora Kabwarabwaraana 8.

20, 21. (a) N te aro raa ae oti iai te tangira n te babaire ae te kabaneaki? (b) E aera bwa e kakawaki bwa ti na rineiia raoraora ma te wanawana?

²⁰ Boni kaotan te tangira ana babaire Iehova ae te kabaneaki. E kamanoa te ekaretia mairouia naake a aki tabe ma ana kaetieti Iehova. (1 I-Korinto 5:7; Ebera 12:​15, 16) E buokira ni kaota tangiran aran Iehova ae tabu, ana kaetieti aika rietata, ao Iehova. (1 Betero 1:​15, 16) Ao te babaire ae te kabaneaki, e oti iai tangiran te aomata ae ai tiaki ngkai kaain te ekaretia. E kona ni buokaki n te reirei ni kaetieti ae matoatoa aei bwa e na ataia ae e bure te bae karaoia, ao ni kairia bwa e na bitaki. A bati ake a kabaneaki ngkoa ae a a manga okira Iehova ao a butimwaeaki raoi n te ekaretia.​​—Ebera 12:11.

²¹ Ti kona n rotaki irouia raoraora n aanga nako. Ngaia are e kakawaki bwa ti na taratara raoi n rineaia. Ngkana ti tangiriia naake e tangiriia Iehova, a na bati aomata aika a na kona ni buokira n teimatoa ni kakaonimaki nakon Iehova n aki toki.