1-3. (a) Tera ana bwaintituaraoi Iehova teuana ae e anganira? N te aro raa ae ti kona ni kabongana n aki akaka? (b) N te aro raa ae ti riai iai ni kabongana te bwaintituaraoi ae te taetaenikawai?

E ANGA te bwatika te karo nakon natina ae te roro n rikirake. E angan natina te bwaintangira ae okoro aei ma te kukurei. Ma tera arona ngkana e bwatika n aki akaka te nati aei, ao n okaanako temanna ma ni kaikoakia? Tera ana namakin te karo iai?

² Iehova bon te tia Anga “bwaai n tituaraoi aika raraoi ma bwaintangira aika kororaoi.” (Iakobo 1:17) Ana bwaintituaraoi teuana nakoira bon ara konabwai n taetae. Man te bwaintituaraoi aei are ti a kona iai ni kaotii ara iango ma ara namakin. Ti a kona n taekini baika buokaki iai aomata ao ni kakukureiia naba. Ma ara taeka e kona naba ni karawawataia aomata ao ni kammarakiia.

³ A kona n rangi n rotaki aomata n ara taetaenikawai, ao e reireinira Iehova arora ni kabongana raoi te bwaintituaraoi aei. E kangai: “E na tai otinako te taeka ae buakaka mai wimi, ma tii te taeka ae raoiroi ae e na kateimatoa te aba n aron ae e kainnanoaki, bwa a aonga ni  buokaki iai akana ongora.” (I-Ebeto 4:29) Ti na nora ngkai arora ni kabongana ana bwaintituaraoi te Atua aei, n te aro ae e kukurei iai ao ae a kaungaaki iai aomata.

4, 5. Tera reireiara man aron rotakia aomata n ara taetaenikawai, n aron ae oti n ana taeka n rabakau te Baibara?

⁴ A kona n rotaki aomata n ara taeka, ngaia are ti riai n taraa raoi te bae ti taekinna, ao arora n taekinna. E kangai Taeka N Rabakau 15:4: “Bon te kai ni kamaiu te newe ae rau, ma e karekea te bwarannano te taetaenikawai ae aki eti.” N aron te aroka ae tamaroa ae e kamarurunga te aba ao e anga te maiu, taeka aika kaota te akoi a kamarurunga naba te aomata. Ma taeka aika kamarakinano a kammarakiia aomata ao ni kananokawakiia.​—Taeka N Rabakau 18:21.

⁵ E taku Taeka N Rabakau 12:18 bwa “te taetaenikawai ae aki iangoaki raoi kaanga ai aron te ewa n te kabaang.” E kona te taetae ae aki kaota te akoi, ni kauruakinano ao n urua te iraorao. Tao ko kona n uringa temanna are taetae n aki kaota te akoi nakoim, ao n rangi ni kammarakiko. Ma e reitia ni kangai te taeka n rabakau anne: “Bon te bwai ni kamaiu neweia akana wanawana.” Te taetaenikawai ae iangoaki raoi e kona ni kabebetea te nano ao ni kanakoraoi iraorao ake a uruaki imwin te aki ota raoi. (Wareka Taeka N Rabakau 16:24.) Ngkana ti uringa ae e rorotaki te aba n ara taeka, ti na bon taraa raoi ara taetaenikawai.

6. E aera ngkai e kangaanga tiatianakin te bae ti taekinna?

⁶ Teuana riki bukina ae ti riai n taraa raoi ara taetaenikawai, bwa ti bane n aki kororaoi. “Nanoia [aomata] tii  te kani kakaraoa ae buakaka,” ao ara taeka e kaokaota te bae i nanora. (Karikani Bwaai 8:21; Ruka 6:45) E kona n riki bwa te oi ni kangaanga tiatianakin te bae ti taekinna. (Wareka Iakobo 3:​2-4.) Ma ti riai ni kataia ni katamaroaa riki arora n taetae nakoia aomata.

7, 8. A na kangaa ara taeka n rota ara iraorao ma Iehova?

⁷ Ti riai naba n taraa raoi ara taetaenikawai bwa ti na bon angan Iehova taekan arora n te bae ti taekinna ao n arora n taekinna. E kangai Iakobo 1:26: “Ma ngkana iai ae e taku bwa te tia taromauria te Atua ngaia, ma e aki taua aron newena, ma e teimatoa ni mwamwanaia i bon irouna, ao akea manenan ana taromauri.” Te moan taeka are rairaki bwa “akea manenan” e kona n nanona naba ‘akea uaana.’ (1 I-Korinto 15:17) Ngaia are ngkana ti aki taraa raoi ara taetaenikawai, ti kona n urua ao ni kabuaa ara iraorao ma Iehova.​—Iakobo 3:​8-10.

⁸ E oti raoi bwa iai bukina aika raraoi ae ti riai iai n  tarataraa raoi te bae ti taekinna ao arora n taekinna. Ibukini buokara ni kamanena te bwaintituaraoi ae te taetaenikawai n aron ae e tangirira iai Iehova, ti riai n atai taetaenikawai aika ti na rawa nako iai.

9, 10. (a) Te aeka n taetae raa ae e a kakabonganaaki riki ngkai? (b) E aera ngkai ti rawa ni kabongana te taetae ae kammaira?

⁹ A a kakabonganaaki riki ngkai taetae aika kammaira, ke aika bubuaka. A bati aika iangoia bwa a riai n tataboraa ao n taekin taeka aika kamatauninga ni kaota te bae a nanonna. Taani kamanga a a kakabonganai riki taeka aika kammaira ni kangareia iai aomata. Ma e taku te abotoro Bauro: “Kam riai . . . ni kaaki baikai ni kabane mairoumi, ae te un, te marakinnano, te buakaka, te taetae ni kamarakinano, ao te taetae ae kammaira mai wimi.” (I-Korote 3:8) E taku naba bwa “e na aki taekinaki” i buakoia Kristian ni koaua “te manikangare buaka.”​—I-Ebeto 5:​3, 4.

¹⁰ E aki kukurei Iehova ao naake a tangira Iehova, n te taetae ae kammaira. E kamwara ao n te Baibara e karinanaki te “kamwara” i buakon “ana mwakuri te rabwata.” (I-Karatia 5:​19-21) Te “kamwara” e kona n nanoni buure aika bati aika kakaokoro, ao te anua ae kamwara teuana e kairiri nakon teuana. Ngkana iai ae anuana kakabonganaan taeka aika rangi ni kamwara, taetae aika kammaira, ao e rawa ni katokia, e oti iai bwa e aki tau ni kaaina te ekaretia.​—2 I-Korinto 12:21; I-Ebeto 4:19; nora Kabwarabwaraana 23.

11, 12. (a) Tera te winnanti? (b) E aera ngkai ti riai n rawa n uaraoa temanna?

¹¹ Ti riai naba n rawa nakon te winnanti. Anuara bon te kan atai rongorongoia aomata, ao karakinan te rongorongo  nakoia raoraora ke ara utu. N te moan tienture naba ao Kristian rimoa a kan atai aroia taari, ao baika a kona ni buokiia iai. (I-Ebeto 6:​21, 22; I-Korote 4:​8, 9) Ma e kai bitaki maroroakinaia tabemwaang nakon te winnanti. Ngkana ti a manga taekina te baere e taekinaki, ti kona n taekini baika aki koaua ke baika aki riai ni kaotaki. Ngkana ti aki taratara raoi, te maroro ae aki raoiroi aei e kona ni bitaki nakoni bukibuki ni kewe ke te uarao. A uaraoa Iesu Baritaio ngke a bukinna ni baike e bon aki karaoi. (Mataio 9:​32-34; 12:​22-24) E kataekanabuakaa te aomata te uarao, ao e kauekea te kauntaeka ao te marakinnano, ao n urua te iraorao.​—Taeka N Rabakau 26:20.

¹² E tangirira Iehova bwa ti na kabonganai ara taeka ibukini buokaia ao kaungaaia aomata, ao tiaki ibukin uruakan aia reitaki naaka itangitangiri. E ribaiia taani “kauekei itabarara i buakoia taari” Iehova. (Taeka N Rabakau 6:​16-19) Teuare e moan uarao bon Tatan te Riaboro are uaraoa te Atua. (Te Kaotioti 12:​9, 10) E a taabangaki ngkai irouia aomata taekinan temanna n te aro ae kewe. Ma e aki riai n riki aei n te ekaretia. (I-Karatia 5:​19-21) Ngaia are ti riai n taraa raoi ara taeka ao n iango n taai nako imwain ae ti taetae. Imwain ae ko na manga taekina temanna, titirakiniko moa: ‘E koaua te bae N nang taekinna? E kaota te akoi? E ibuobuoki? I tangira te aomata ae I taekinna aei bwa e na ongo au taeka? Tera au namakin ngkana iai ae e taekinai n aron aei?’​—Wareka 1 I-Tetaronike 4:11.

13, 14. (a) Tera ae e kona n riki nakoia aomata man te tinaraa? (b) Tera te taetae n iowawa? E aera bwa a riai n rawa Kristian n taetae n iowawa nakoia aomata?

¹³ N tabetai ti taekin taeka aika ti a manga uringaaba  iai. Ma ti aki kan tiribureia tabemwaang ke n taetae n aki kaota te akoi ke n taekini baika kamarakinano. Bon akea nnen te tinaraa iroura. E taku Bauro: “Kam na kaaki te riribai ae korakora n aekana nako, te marakinnano, te un, te takakaa, ao te tinaraa.” (I-Ebeto 4:31) Baibara tabeua a raira “tinaraa” bwa “taeka aika bubuaka,” “te taetae ae kaun,” ao “te taetae ae kamatauninga.” Te tinaraa e kakeai bongaia aomata, ao e karekea irouia namakinan ae akea uaaia. A kai rotaki riki ataei, ngaia are ti kan taratara raoi riki bwa ti na aki urui nanoia n ara taeka.​—I-Korote 3:21.

¹⁴ E anganira te kauring te Baibara ni kaineti ma te aeka n tinaraa ae rangi n riao, ae te taetae n iowawa. Te taetae n iowawa bon te okioki ni kamangoriia tabemwaang ma iangoan ae ko na kammarakiia. Ai kananokawakira ngkana iai ae e karaoa aei nakon raona ke natina! Te aomata ae bon rawa ni katoka ana taetae n iowawa nakoia aomata, e bon aki tau ni kaaina te ekaretia. (1 I-Korinto 5:​11-13; 6:​9, 10) N aron ae ti a tia n reiakinna, ngkana ti taekin taeka aika kammaira, aika aki koaua, ke aika aki kaota te akoi, ti na bon urua iai ara iraorao ma Iehova ao tabemwaang.

15. Aeka n taetaenikawai raa aika a na kakorakoraa ara iraorao?

¹⁵ Ti na kangaa ni kabongana te bwaintituaraoi ae te taetaenikawai, n aron ae e tangiria Iehova? E ngae ngke e aki tuangira te Baibara te bwai ae ti riai n taekinna ao ae ti aki, ma e bon tuangira bwa ti na taekina “tii te taeka ae raoiroi ae e na kateimatoa te aba.” (I-Ebeto 4:29) Taetaenikawai aika kateimatoa te aba bon taeka aika itiaki, a kaota te akoi, ao a koaua. E tangiria Iehova bwa ti  na kabonganai ara taeka ni kaungaia ao ni buokiia iai aomata. E kona ni kangaanga karaoan aei. E kainnanoaki te kakorakora n taekinani baika raraoi, nakon taekinani baika kamarakinano ao baika aki iangoaki raoi. (Tito 2:8) Ti na maroroakin aanga tabeua aika ti kona ni kateimatoaia iai aomata n ara taeka.

16, 17. (a) E aera bwa ti riai ni kamoamoaia aomata? (b) Antai aika ti kona ni kamoamoaia?

¹⁶ A kani kakamoamoaia aomata Iehova ao Iesu. Ti kani kakairi irouia. (Mataio 3:17; 25:​19-23; Ioane 1:47) Kamoamoaan temanna ae e na unga raoi iai e irekereke ma iaiangoan te aomata anne ao tabeakinana. E kangai Taeka N Rabakau 15:23: “Ai raoiroira te taeka ae taekinaki n te tai ae riai!” A unga nanora ngkana iai ae e kamoamoaira raoi mai nanona ibukin ara kakorakora, ke ae e kakaitau n te baere ti karaoia.​—Wareka Mataio 7:12; nora Kabwarabwaraana 27.

¹⁷ Ngkana anuam tataraan raoiroia aomata, e na bebete riki iroum kani kamoamoaaia mai nanom. N te katoto, tao ko ataa temanna n te ekaretia bwa e katauraoa raoi ana kabwarabwara, ke e kekeiaki ni kaeka n te bobotaki. Tao iai ae ataei ae tei ibukin ana koaua n te reirei, ke ae e a kara ae irira te mwakuri ni minita. Am taeka ni kakaitau nakoia, e bae n ae bon te bwai ae a kainnanoia. E kakawaki naba iroun te mwaane bwa e na tuanga buuna ae e tangiria ao e kakawaki neiei irouna. (Taeka N Rabakau 31:​10, 28) N aron aroka aika kainnanoa otan taai ao te ran, aomata naba a kainnanoa namakinan ae a kakawaki. E kaineti riki aei nakoia ataei. Kakaaei aanga aika ko na kamoamoaia iai ibukin aroaroia aika raraoi ao aia kakorakora. Kamoamoaaia aomata e kona ni kateimatoa ninikoriaia ao onimakinan  aia konabwai, ao e kaungaia bwa a na kakorakoraia riki ni karaoa ae eti.

18, 19. E aera ngkai ti riai ni kabanea ara konaa ni kaungaia ao ni kabebeteia aomata? Ti na kangaa ni karaoa anne?

¹⁸ Ngkana ti kaungaia ao ni kabebeteia aomata, ti a kakairi iai iroun Iehova. E rangi n tabeakinia “akana mangori” ao “akana karawawataaki.” (Itaia 57:15) E tangiria Iehova bwa ti na ‘teimatoa ni kaungaunga i marenara’ ao n “taetae ni kabebeteia akana rawawata nanoia.” (1 I-Tetaronike 5:​11, 14) Ngkana ti kataia ni karaoa aei, e bon noria ao e kakaitau n ara kakorakora.

¹⁹ Tao ko nora temanna n te ekaretia bwa e bwara nanona  ke e rawawata. Tera ae ko na taekinna ae tao e na ibuobuoki? Tao ko aki kona ni katoka te kangaanga, ma ko kona ni kaota tabeakinana. N te katoto, ko kona ni bairea am tai ma ngaia. Ko kona ni wareka te kibu ae kaunganano man te Baibara ao n tuangnga naba bwa ko na tataro. (Taian Areru 34:18; Mataio 10:​29-31) Karaui nanoia bwa iai tariia n te ekaretia aika a tangiriia. (1 I-Korinto 12:​12-26; Iakobo 5:​14, 15) Ao taetae n te aro ae oti bwa ko nanoni raoi am taeka ao ni kakoauai.​—Wareka Taeka N Rabakau 12:25.

20, 21. A kangaa aomata ni kai butimwaea te taeka n reirei?

²⁰ Ti kateimatoaia naba tabemwaang ngkana ti anga  te taeka n reirei ae raoiroi. Kioina ngkai ti aki kororaoi, ti bane ni kakainnanoa te taeka n reirei. E kangai Taeka N Rabakau 19:20: “Kakauongo n te reirei ni kairiri ao butimwaea te reirei ni kaetieti, bwa ko aonga ni wanawana n am bong aika a na roko.” Tiaki tii unimwaane ni kona n anga te taeka n reirei ke te reirei ni kairiri. A riai naba kaaro ni kairiia natiia. (I-Ebeto 6:4) Ao a kona taari aine n anga te taeka n reirei ae raoiroi i marenaia. (Tito 2:​3-5) Ibukina bwa ti tangiriia taari, ti taraia raoi bwa ti na anga te taeka n reirei n te aro ae a na aki nanokawaki iai. Tera ae e na buokira n anne?

²¹ Tao ko uringa anganakim te taeka n reirei ae raoiroi iroun temanna, n te aro ae ko kai butimwaeia. E aera ngkai e rangi n ibuobuoki? Ko bae n namakinna bwa e rangi n tabeakiniko te aomata anne. Ke tao e taetae ma te akoi ao te tangira. (I-Korote 4:6) E bae n ae e boto man te Baibara te taeka n reirei anne. (2 Timoteo 3:16) Ngkana ti wareka te kibu man te Baibara ke ti tii kabwarabwaraa kanoana, ma e riai ni boto man te Baibara ara taeka n reirei. Akea ae e riai ni karina oin ana iango ke ni kabwarabuakaa te kibu ni kaangaraoia ma ana iango. Ururingan aron anganakim te taeka n reirei, e kona ni buokiko ngkana ko a anga te taeka n reirei nakoia aomata.

22. Ko na kangaa ni kabongana te bwaintituaraoi ae te taetaenikawai?

²² Bon te bwaintituaraoi mairoun te Atua te konabwai n taetae. Ti riai ni kairaki n tangiran te Atua bwa ti na kabongana raoi. Uringnga are a kona n rotaki aomata n ara taeka, bwa a kona n uruaki nanoia iai ke ni kateimatoaaki. Ngaia are ti bia kabanea ara konaa ni kabonganai ara taeka ibukini kakorakoraaia ao kaungaaia aomata.