1-3. Tera are e tangiria Iehova bwa e na noria Etekiera n te tembora are i Ierutarem, ao bukin tera? (Nora Itera 2 ni moan te mwakoro aei.)

NGKAI te burabeti ae Etekiera bon natin te ibonga, e ataa raoi te Tua Rinanoni Mote. Ngaia are e bae n ataa aron te tembora are i Ierutarem ao te taromauri ae itiaki ibukin Iehova ae riai ni karaoaki iai. (Etek. 1:3; Maraki 2:7) Ma ai 612 B.C.E. ngkai, ao te bae e riki n ana tembora Iehova e na boni kubanako iai te I-Iutaia ae kakaonimaki, ao Etekiera naba.

² E tangiria Iehova bwa e na nora buakakan te bae riki n te tembora Etekiera ao imwina e na tuangia “unimwaanen Iuta,” ake I-Iutaia ake taenikai naba ake a botaki n ana auti, taekan te baere e noria. (Wareka Etekiera 8:​1-4; Etek. 11:​24, 25; 20:​1-3) E kabongana taamneina Iehova n uotaanako iai Etekiera (n te miitara) man ana auti i Teraabiba ae uakaan ma te karaanga ae Keebara i Baburon, nako maeaon Ierutarem ae irabubua te maire raroana. E karuoa te burabeti aei Iehova n te tembora, ni mataroan oon te katawanang are mai nanona mai meang. Mai ikai are E a kaneweabaa naba n te tembora rinanon te miitara.

³ E a nori ngkai Etekiera baika aua aika rangi ni kamatauninga,  ake a kaota aroni kabarekaan aia taromauri ae itiaki te natannaomata aei. Tera ae e riki nakon te taromauri ae itiaki ibukin Iehova? Ao tera nanon te miitara anne nakoira ngkai? Ti na ira Etekiera n ana neweaba aei. Ma ti na iangoia moa bwa tera ae e kantaningaia Iehova mairouia taan taromauria.

4. Tera ae e tangiria Iehova mairouia taan taromauria?

⁴ Ruabubua tabun te ririki imwain ana bong Etekiera ao e katerea Iehova te bwai ae e tangiria mairouia taan taromauria. E kangai nakoia I-Iteraera n te kauoua n Tua n Tuua Ake Tebwina: * “Bon Iehova ngai ae Atuam ae te Atua ae I tua bwa N na taromauriaki n tii ngai.” (TeOti. 20:5) E kaotia Iehova n te taeka ae “taromauriaki n tii ngai,” bwa e aki kariaia taromauriaia atua riki tabeman. N aron ae ti noria ni Mwakoro 2 n te boki aei, te moanibwai ae kainnanoaki ibukin te taromauri ae itiaki bwa ti riai n taromauria Iehova. E riai ni moanibwai Iehova ni maiuia taan taromauria. (TeOti. 20:3) E kantaningaiia Iehova taan taromauria bwa a na itiaki n te onimaki, n aroia n aki rengana te taromauri ae koaua ma ae kewe. N 1513 B.C.E. ao a a kukurei I-Iteraera n rin n te berita n Tua. Ni karaoan anne, a a kukurei n taromauria Iehova n tii ngaia. (TeOti. 24:​3-8) E kakaonimaki ni koaua Iehova nakon ana berita nako, ao e tangira naba te aeka ni kakaonimaki anne mairouia ana aomata ake e karaoa te berita ma ngaiia.​—TuaKau. 7:​9, 10; 2Tam. 22:26.

5, 6. E aera ngkai e bon riai Iehova n taromauriaki n tii ngaia irouia I-Iteraera?

⁵ E riai iroun Iehova bwa e na tangira taromauriana n tii ngaia mairouia I-Iteraera? Eng, e bon riai! Boni ngaia te Atua ae Moan te Mwaaka, te tia Tautaeka i Aoni Bwaai ni Kabane, ao bon Nibwan te Maiu ao te tia Kateimatoa te maiu. (TaiAre. 36:9; Mwa. 17:28) Bon te tia Kamaiuia naba I-Iteraera Iehova. Ngke e angania Tuua Ake Tebwina, ao e kauringia ni kangai: “Bon Iehova ngai ae Atuam, ae I kairiko ni kaotinakoko man te aba are Aikubita, man te auti n toronaki.” (TeOti. 20:2) E teretere bwa bon tii Iehova ae a riai I-Iteraera n taromauria.

⁶ E aki bibitaki Iehova. (Maraki 3:6) E teimatoa n tangira taromauriana n tii ngaia. Iangoa ngkanne ana namakin ibukini baika aua aika kaun aika e a kaotii ngkai nakon Etekiera n te miitara.

7. (a) Tera are a karaoia I-Iutaia ake taan tannako man te koaua n te kawai n rin n te tembora are mai meang, ao tera aron Iehova iai? (Nora te taamnei ni moan te mwakoro aei.) (b) N te aro raa ae e tauaninne iai Iehova? (Nora te ka-2 ni kabwarabwara mai nano.)

⁷ Wareka Etekiera 8:​5, 6. E bae n rangi n tounako Etekiera! Ni mataroan oon te tembora are mai meang ao a a taromauria te bouannanti ke te banna I-Iutaia ake taan tannako man te koaua. Tao bon te kai ae tabu aei ae tei ibukin Nei Atera ae te atua ni kewe are a iangoia kaaini Kanaan bwa buuni Baara. N aki ongeia bwa tera te baenne, ma a urua aia berita ma Iehova I-Iteraera aika taan taromaurii bouannanti. Man taromaurian te banna irouia,  ae te bae riai ni karaoaki tii nakon Iehova, a a kauekea te tauaninne iroun te Atua, ao ni karokoa unna ae riai. * (TuaKau. 32:16; Etek. 5:13) Iangoa aei: E riaon 400 te ririki maanin te tai ae e reitaki iai te tembora ae tabu ma kaotin Iehova. (1Uea 8:​10-13) Ma ngkai a a tataromaurii bouannanti n aonon te tembora, a a kaira iai Iehova taan taromaurii bouannanti aikai bwa e nang ‘kararoaa ana tabo ae tabu.’

8. Tera nanon ana miitara Etekiera ae te kanikina ni katauaninne, n ara bong aikai?

⁸ Tera nanon ana miitara Etekiera ae te kanikina ni katauaninne, n ara bong aikai? Ti a uringia Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia, iroun Iuta are te tia tannako man te koaua. A taku Aaro aikai bwa a taromauria te Atua, ma akea bongan aia taromauri bwa a taromaurii bouannanti ke bannani bwaai. Kioina ngkai e aki bibitaki Iehova, ti aki nanououa bwa a a tia naba Aaro aikai n aron Iuta are te tia tannako man te koaua, ni karokoa unin Iehova ae riai. (Iak. 1:17) E bon raroanako Iehova ma te aeka n taromauri ae kairua aei ae aongkoa aia taromauri Kristian!

9, 10. Tera te reirei ni kauring ae ti kona ni karekea mairouia taan taromaurii bouannanti n te tembora?

⁹ Tera te reirei ni kauring ae ti karekea mairouia taan taromaurii bouannanti ake n te tembora? Ngkana ti na taromauria Iehova n tii ngaia, ti riai ni “birinako man taromauriani bouannanti.” (1Kor. 10:14) Ti kona n iango ni kangai, ‘I aki kona ni kabonganai banna ke kanikina n au taromauri nakon Iehova!’ Ma a kakaokoro teini banna ke kanikina, ao iai aika aki otara riki nakon ake tabeua. E korea ae kangai te boki teuana ae kabwarabwaraa te Baibara: “E kona n iangoaki taromauriani bouannanti bwa te taetae ni kaikonaki ibukini bwaai tabeua, ae te bwai teuana ae kakawaki ke te mwaaka ae ti moanibwaia riki nakoni moanibwaian te Atua.” E kona ngkanne n nanonaki n taromauriani bouannanti taekan am bwaikoraki, te mwane, te wene n taanga, te kaakibotu, aika kona ni moanibwai ni maiura ao n onea mwin taromaurian Iehova n tii ngaia. (Mat. 6:​19-21, 24; Ebt. 5:5; IKoro. 3:5) Ti riai n tarataraira man taromauriani bouannanti n aekana nako, bwa bon tii Iehova ae moanibwai i nanora, ao ti riai n taromauria n tii ngaia.​—1Ioa. 5:21.

¹⁰ Te moani bwai are e kaotia Iehova nakon Etekiera, e irekereke ma “baika rangi ni buakaka aika riribaaki.” Ma e kangai naba Iehova nakon ana burabeti ae kakaonimaki aei: “Ko na bon nori baika riribaaki aika rangi ni buakaka riki.” Tera ae rangi ni buakaka riki nakon taromaurian te bouannanti ni katauaninne n aonon te tembora?

11. Baikara bwaai aika kaun ake e nori Etekiera ngke e a rinnakoa te katawanang are mai nanona n uakaan ma baonikarean te tembora?

¹¹ Wareka Etekiera 8:​7-12. E kabwangabwangaa te oo Etekiera ao e rinnakoa te katawanang are mai nanona i rarikini baonikarean te tembora. E a nori ngkai taamnei aika kaaraki i aon te  oo aika a kaun ae “taamneia baika kawakawa, ao maan aika ribaaki, ma aia bouannanti ni kabane aika kamwara.” * A tei taamnei aika kaaraki aikai ibukia atua aika kewe. E a kaun riki te bae e noria Etekiera imwina: “70 mai buakoia aia unimwaane tibun Iteraera” a tei “n te rotongitong” ao ni kareani baika boiarara nakoia atua aika kewe. N te Tua ao a tei karea ni kabuekaki aika boiarara ibukin aia tataro aika butimwaeaki taan taromauri aika kakaonimaki. (TaiAre. 141:2) Ma a ribaaki iroun Iehova baika boiarara ake a kareani unimwaane ake 70 nakoia atua aika kewe. Ai aron ae a boiraa aia tataro irouna. (TaeRab. 15:8) A mwamwanaiia i bon irouia unimwaane akanne n iango ni kangai: “E aki norira Iehova.” Ma e bon noriia Iehova ao e kaota raoi te bae a karaoia n Ana tembora nakon Etekiera!

12. E aera ngkai ti riai n teimatoa ni kakaonimaki naba “n te rotongitong,” ao antai aika riai riki ni katea te banna ni katoto i aon aei?

¹² Tera reireiara man ana rongorongo Etekiera ibukia unimwaanen Iteraera ake 70 ake a kareani baika boiarara nakoia atua aika kewe? Ngkana e na ongo ara tataro te Atua ao ngkana ti na kateimatoa itiakin ara taromauri i matana, ti riai n teimatoa ni kakaonimaki naba “n te rotongitong.” (TaeRab. 15:29) Ti bia ururinga ae e nori baika ti karaoi Iehova. Ngkana ti kakoauaa bwa  bon iai Iehova, ti na aki karaoa te bwai ae e na aki kukurei iai ngkana tii ngaira. (Ebera 4:13) Ao ae moamoa riki, a riai unimwaane n te ekaretia ni katea te katoto ae raoiroi ni maiuakin ana boto n reirei te Baibara. (1Bet. 5:​2, 3) A kantaningaia kaain te ekaretia bwa te unimwaane ae tei i mataia ao ni kaira te taromauri, e maiuakin ana boto n reirei te Baibara “n te rotongitong” naba, ae nanona ngkana akea ae e noria.​—TaiAre. 101:​2, 3.

13. Tera ae a karaoia aine ake taan tannako man te koaua ake e noriia Etekiera ni mataroan oon te tembora?

¹³ Wareka Etekiera 8:​13, 14. Imwini baike uoua ake mwakuri aika riribaaki ao Iehova e a manga tuanga riki Etekiera ni kangai: “Ko na bon nori baika riribaaki aika rangi ni buakaka riki, aika a karaoi.” Tera are e a noria ngkanne te burabeti? N “te kawai n rin ni mataroan oon ana auti Iehova mai meang,” e a noriia “aine aika tekateka, ao a tanginiwenei ibukin te atua ae Tammuti.” Atuan Metobotamia ae Tammuti, e aranaki bwa Dumuzi n te koroboki n Sumeria ao e iangoaki bwa aongkoa buun te atua te aine ibukin te kakariki ae Ishtar. * E oti bwa a tanginiwenei ainen Iteraera, bwa kanoan naba te waaki n taromauri teuana ae irekereke ma maten Tammuti. Aroia aine aikai n tanginiweneia Tammuti n ana tembora Iehova, a a karaoa iai te katei ni beekan n te tabo ae nibwan te taromauri ae itiaki. Ma e aki kona ni karaoiroaki te waaki n taromauri ae kewe e ngae ngke e karaoaki n ana tembora te Atua. Ibukina bwa iroun Iehova, aine aika taan tannako man te koaua aikai, a karaoi “baika riribaaki”!

14. Tera reireiara n ana iango Iehova ibukin te baere a karaoia aine ake taan tannako man te koaua?

¹⁴ Tera reireiara n ana iango Iehova ibukin te baere a karaoia aine akekei? Ibukini kateimatoaan itiakin ara taromauri, ti aki riai n renganna ma waaki ni beekan aika kamwara. Ngaia are ti aki riai ni kairekerekeira ma bukamaru aika moan riki man te Aro ae kewe. E kakawaki ataakini moan rikia? Eng! Ni boong aikai ao a a taraa n aki karuanikai waaki tabeua aika irekereke ma te Kiritimati ao te Itita. Ma ti na uringnga ae e bon nori Iehova waaki ni beekan ake a kakaraoaki irouia Aaro ngkoa, ake a a riki ngkai bwa bukamaru aika kakaraoaki. Tiaki nanona bwa e a butimwaei waaki aikai Iehova ibukina bwa a a maan ni kakaraoi aomata, ke ibukina bwa a a renganna ma te taromauri ae itiaki.​—2Kor. 6:17; TeKao. 18:​2, 4.

15, 16. Tera are a karaoia mwaane aika 25 ni katawanangin te tembora are mai nanona, ao e aera ngke e rangi n un Iehova n aia mwakuri?

¹⁵ Wareka Etekiera 8:​15-18. E kaota Iehova te kaaua ao te kabanea ni bwai, n taeka aika okioki aikai: “Ane ko na nori baika riribaaki aika rangi ni buakaka riki nakon aikai.” E bae n iango ni kangai te burabeti: ‘Tera ae e na buakaka riki nakoni baika I a  tia n nori aikai?’ E a mena ngkai Etekiera ni katawanangin te tembora are mai nanona. E a noriia 25 mwaane aika bobaraaki n taromauria “taai i mainiku” n te kawai n rin n te tembora. A a tia mwaane aikai n rangi ni kauna Iehova. N te aro raa?

¹⁶ Kataamneia te baei: E kateaki ana tembora te Atua ma te kawai n rin iai ae katairaa mainiku. A rin n te tembora taan taromauri ni kaitaraa maeao ao n tinanikua otin taai mai mainiku. Ma mwaane ake 25 ake n te miitara, a “tinanikua [te] tembora” ao ni kaitaraa mainiku bwa a aonga n taromauria taai. Karaoan anne a a tinanikua iai Iehova, bwa te tembora anne bon “ana auti Iehova.” (1Uea 8:​10-13) Bon taan tannako man te koaua mwaane aika 25 aikai. A kitana Iehova ao a urua te tua are n Te Tua-Kaua 4:​15-19. A kauna te Atua are riai n taromauriaki tii ngaia.

17, 18. (a) Tera reireiara man rongorongoia taan taromauria taai n te tembora? (b) Baikara iraorao aika a urui I-Iteraera ake taan tannako man te koaua, ao bukin tera?

¹⁷ Tera reireiara man rongorongoia taan taromauria taai aikai? Ibukini kateimatoaan itiakin ara taromauri, ti riai ni butiia Iehova te ota ao te rabakau ni kaineti ma te onimaki. Uringnga bwa “Iehova ae te Atua bon taai,” ao ana Taeka bon “ootani” kawaira. (TaiAre. 84:11; 119:105) E anganira Iehova te rabakau rinanon ana Taeka ao booki aika aanaki man te Baibara aika n ana botaki. Ti na buokaki iai ni karaoi motinnano bwa ti aonga ni kukurei ni maiura ngkai ao ni karekea te maiu ae aki toki n te tai ae imwaira. Ngkana ti ukera rabakaun te aonnaba aei ibukini kairani maiura, ti a tinanikua iai Iehova. E na bon rangi n un n te waaki anne, ao ni kammaraka nanona. Ti bon aki kani karaoa anne nakon Atuara! Bon te kauring naba ana miitara Etekiera nakoira, bwa ti na rarawa nakoia taani kitana te koaua, ae taekaia taan tannako man te koaua.​—TaeRab. 11:9.

¹⁸ N aron ae ti a tia n noria, e nori raoi Etekiera baika aua aika rangi ni kamatauninga aika irekereke ma taromauriani bouannanti ao te taromauri ae kewe, ae oti iai korakorani kamwaraan aia taromauri te natannaomata ae Iuta ae taan tannako man te koaua. Ibukina bwa e a kamwaraeaki aia taromauri, a urua iai aia iraorao ma te Atua. Ma a kaai n airiri te taromauri ae aki itiaki ao karaoan te aroaro ae kamwara. E aki kamimi ngkanne ngkai taan tannako man te koaua aika I-Iteraera ake a karaoi aroaro aika kairua, e aki tii uruaki aia iraorao ma te Atua, ma bon aia iraorao naba ma tabemwaang. Ti na nora ngkai aron te burabeti ae Etekiera ni kairana iroun te taamnei, ni kabwarabwaraa aroni kerikaakin te aroaro ni maiu ae riai iroun te natannaomata ae Iuta ae tannako man te koaua.

19. E kangaa Etekiera ni kabwarabwarai aroaroia aika buakaka ana aomata Iehova ake E karaoa te berita ma ngaiia?

¹⁹ Wareka Etekiera 22:​3-12. E korakora te buakaka irouia taan tautaeka ao aomata nako. A kabonganai mwaakaia “mataniwi,” ke taani kairiri ni katutua raraaia aomata aika akea aia bure. E oti  bwa a kakairi aomata irouia aia tia kairiri ni kakeaa ana Tua te Atua. I nanon te utu, ataei “a aki karineia” aia karo ao e a taabangaki te kabwaroua. I Iteraera rimoa ao taani karitei ake I-Iteraera a babakanikawaia te aomata ae ianena, ao a bwainikirina te ataei ae akea tamana, ao ai te aine ae e a tia ni mate buuna. Mwaane aika I-Iteraera, a kamwaraeia aine ake buuia kaain rarikia. A kariaia aomata te nanonrang n aroia ni kamaraato, n aonikai ni kuribwai, ao ni kataarau ae bati te raka iai. Ai marakira Iehova n noraia ana aomata ake e karaoa te berita ma ngaiia, bwa a toutoua ana Tua ao ni kakeaa bongan ana tangira ae oti iai! E rangi ni maraki Iehova n aroaroia aika buakaka aikai. E kaira Etekiera bwa e na kangai nakoia aomata aika buakaka aikai: “[Kam] a boni mwaninga raoi taekau.”

20. E aera ngkai e irekereke naba nakoira ni boong aikai ana taeka Etekiera ibukin aroaron Iuta ae aki itiaki?

²⁰ E aera ngkai e irekereke naba nakoira ni boong aikai, ana taeka Etekiera ibukin aroaron Iuta ae aki itiaki? Aia mwakuri ae buakaka taan tannako man te koaua ake I-Iutaia, ti a kauringaki iai bwa ti a maeka n te waaki ae ai akea iai te aroaro ae itiaki. A kabongana buaka mwaakaia taan tautaeka ao a karawawataia aomata aika mangori. Mataniwi n Aaro, ae taekaia mataniwin Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia, a kakabwaiaia taani buaka aika karika mateia mirion ma mirion aomata. A a tia mataniwin Aaro ni  kamemeerea ana kaetieti te Baibara ae itiaki ao ni mataata ibukin te wene n taanga ae riai. Ibukin anne, e a kekerikaaki maiuakinan te aroaro ni maiu ae riai irouia aomata. E na bon taekina naba nakoia Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia Iehova te baere e taekinna nakon te natannaomata ae Iuta ake taan tannako man te koaua, ae kangai: “[Kam] a boni mwaninga raoi taekau.”

21. Tera reireiara man aroaron Iuta rimoa ae aki itiaki?

²¹ Tera reireiara ngaira aika ana aomata Iehova man aroaron Iuta rimoa ae aki itiaki? Ngkana e na butimwaeaki ara taromauri iroun Iehova, ti riai ni kateimatoa itiakin aroarora n aanga nako. E aki bebete karaoan anne n te aonnaba ae bati iai te buakaka. (2Tim. 3:​1-5) Ma ti ataa ana namakin Iehova n te aroaro ae buakaka n aekana nako. (1Kor. 6:​9, 10) Ti ongeaba n ana kaetieti Iehova ibukin te aroaro ni maiu ae riai ibukina bwa ti tangiria ao ana tua nako. (TaiAre. 119:97; 1Ioa. 5:3) Ngkana ti bwaini aroaro aika aki itiaki, ti kaotia iai bwa ti aki tangira Atuara ae tabu ma n itiaki. Ti bon aki tangiria naba teutana bwa e na kangai Iehova nakoira: “[Kam] a boni mwaninga raoi taekau.”

22. (a) Imwin rinanoan aron Iehova ni kaotaraea aron Iuta rimoa, tera ae ko a motinnanoa karaoana? (b) Tera ae e na maroroakinaki n te mwakoro ae imwina?

²² Ti a tia n reiakin reirei tabeua aika manena man aron Iehova ni kaotaraea kerikaakin ana onimaki Iuta rimoa ao aroarona ae raoiroi. Ti boni kakorakoraaki n ara motinnano ae ti na taromauria Iehova n tii ngaia, ae te bwai ae tau n reke irouna. Ti riai n tataraira man taromauriani bouannanti n aekana nako, ao ni kateimatoa itiakin aroaroni maiura, n uaa te toki. Ma tera are e karaoia Iehova nakoia ana aomata aika aki kakaonimaki? Ni kabanean neweabaan te tembora iroun Etekiera, ao e a kangai Iehova nakon ana burabeti: “N na karaoa te bwai teuana n uniu ae korakora.” (Etek. 8:​17, 18) Ti kan ataia bwa tera are e karaoia Iehova nakon Iuta are aki kakaonimaki, bwa anne naba aroni motikan taekan te waaki ae buakaka aei. E na kabwarabwaraaki n te mwakoro ae imwina aroni kakororaoan ana motikitaeka Iehova i aon Iuta.