1, 2. E kangaa Iesu n roko n rereuan Iutaia n tain te abue n 29 C.E., ao tera ae riki nakoina ikanne? (Nora te taamnei ni moan te mwakoro aei.)

N 29 C.E. n tain te abue, ao e mena Iesu n rereuan Iutaia, i meangin Taari ae Mate. E kairaki n te taamnei ae raoiroi nako ikai, imwini bwabetitoana ao kabirana n te taamnei. Bon te rereua ae riribwa ao ni mwaruarua te tabo aei, are e a kabanea iai 40 te bong n tiku n tii ngaia n aki mamatam, n tataro, ao ni kananoa ana iango. Tao e a reitaki ngkai Iehova ma Natina ao ni katauraoia imwaini baika a nang riki.

² E a mamaara ngkai Iesu bwa e a bora ni baki ao e a kawaria Tatan. Te bae riki imwina e kaota te bwai ae rangi ni kakawaki ae a irekereke iai aomata nako aika tangira te taromauri ae itiaki, n ikotaki naba ma ngkoe.

3, 4. (a) Tera ana taeka Tatan ake e taekin n ana moani kariri ake uoua, ao tao tera ae e kataia ni kananououaa iai Iesu? (b) E kangaa Tatan ni kabonganai naba ngkai aanga akanne?

³ Wareka Mataio 4:​1-7. E taekin ana moani kariri Tatan ake uoua n taeka aika karariki aikai, “Ngkana ngkoe temanna natin te Atua.” E nanououa Tatan bwa Iesu bon Natin te Atua? E aki. Te anera ae natin te Atua aei are karenakoaki mai karawa, e ataia raoi ae Iesu bon Natin te Atua ae ana moanibung. (IKoro. 1: 15) E bon atai naba Tatan taeka ake e taekin Iehova mai karawa ni bwabetitoan Iesu, ae kangai: “Bon Natiu ae I tangiria teuaei, ae I kakatonga irouna.” (Mat. 3:17) Tao e kani kananououaa Iesu bwa e boni kona n onimakinaki Tamana ao n tabeakinna raoi ke e aki. N ana moani kariri are e na bitii atibu nakon te amwarake, ai aron ae e kangai Tatan: ‘Ngkana Natin te Atua ngkoe, e aera Tamam ngkai e aki katauraoa kanam n te rereua aei?’ N ana kauoua ni kariri, are e na ewenako man oon te tembora, ai aron ae e kangai Tatan: ‘Ngkana Natin te Atua ngkoe, ko onimakina raoi Tamam bwa e na kamanoko?’

⁴ E kabonganai naba ngkai aanga akanne Tatan. (2Kor. 2:11) E tataninga te tia Kariri n uaa are a a mamaara ke ni bwarannano taan taromauri ni koaua, ao e a ekiianako naba, ao e kakaraoia n te aro ae raba. (2Kor. 11:14) E kataia ni mwamwanaira bwa ti na kakoauaa ae e aki tangirira Iehova ke n akoira. E kataia naba te tia Kariri aei ni kairira bwa ti na kakoauaa ae e aki tau n onimakinaki Iehova, ao e na aki karaoi baike e beritan n ana Taeka. Ma boni keewe aika iowawa baikai. (Ioa. 8:44) Ti na kangaa n rarawa nako iai?

5. E kangaa Iesu ni kaekai moani kaririana ake uoua?

⁵ Iangoa aron Iesu ni kaekai moani kaririana ake uoua. E aki nanououa n tangirana iroun Tamana ao e onimakinna raoi. E aki tabwara Iesu ma e a tuka naba Tatan n arona ni mwanewei ana Taeka Tamana aika kairaki koreaia n te taamnei. E bon eti aron Iesu ni mwanewei kiibu ake a kaota aran te Atua ae Iehova. (TuaKau. 6:16; 8:3) E kaotia Iesu bwa e onimakina Tamana n arona ni kabongana Arana. E okoro aran te Atua ao e kamatoaaki iai ae E na kakororaoi ana berita nako. *

6, 7. Ti na kangaa n rarawa nakon ana kakaaitara aika raba Tatan?

⁶ Ti kona n rarawa nakon ana kakaaitara aika raba Tatan, ni kabonganaan Ana Taeka Iehova ao ni kananoan ara iango i aon nanon arana. Ngkana ti kakairi ni kiibu aika kabwarabwaraa ana tangira Iehova ao arona n tabeakinia taan taromauria, n ikotaki ma akana mamaara, ti kona n ekaanako iai ana kewe Tatan ae aongkoa e aki kona n tangirira Iehova ao n akoira. (TaiAre. 34:18; 1Bet. 5:8) Ao ngkana ti ururingnga ae e kakakoroa nanon arana Iehova, ti na kakoauaa ae e bon tau n onimakinaki iroura te tia Kakororaoi ana berita.​—TaeRab. 3:​5, 6.

⁷ Ma tera raoi ae e moanibwaia Tatan? Tera raoi ae e tangiria mairoura? E a mataata te kaeka ngke e a tabeka ana katenua ni kariri Tatan nakon Iesu.

8. E kangaa Tatan ni kaota raoi te bae e tangiria n ana katenua ni kariri?

⁸ Wareka Mataio 4:​8-11. N ana katenua ni kariri Tatan ao e a kaota raoi te bae tangiria. E kaotii nakon Iesu (tao n te miitara) “tautaeka n uea nako n te aonnaba ma tamaroaia,” ao e aki kaotii  buakakaia nakoina. Ao e taku nakon Iesu: “N na anganiko baikai ni kabane ngkana ko katorobubua ni bobaraaki n taromauriai n tii teuana te tai.” * Te taromauriaki​—bon te bae tangiria Tatan! E tangiria Tatan bwa e na kitana Tamana Iesu ao n atuana te tia Kariri. E angan Iesu te rinerine ae taraa ni bebete. E kaotia bwa a kona n reke iroun Iesu taiani mwaaka ni kabane ma kaubwain te aonnaba, ao n aki karawawataaki moa n te bau ae kateketeke, n te rekenikai, ao n te kai ni kammaraki. E korakora te kariri aei. E aki nanououa Iesu n ae tautaeka n te aonnaba aei bon ana bwai Tatan! (Ioa. 12:31; 1Ioa. 5:19) E boni bae Tatan ni kan angan Iesu bwaai nako bwa e aonga ni katannakoa man te taromauri ae itiaki ibukin Tamana.

9. (a) Tera raoi ae e tangiria Tatan mairouia taan taromauri ni koaua, ao e kangaa ni kataia ni karirira? (b) Tera ae irekereke ma ara taromauri? (Nora te bwaoki ae “Tera te Taromauri?”)

⁹ E bon tangiria naba ngkai Tatan bwa ti na taromauria ke n ekaanako nanon Iehova. Ngkai ngaia “atuan te waaki ae ngkai i aon te aba” nanona bwa taromauri aika kairua ake a karaoaki irouia ana Aro Baburon ae Kakannato, e a neboaki iai. (2Kor. 4:4) Ma e aki rauaki irouia taan taromauri ni kewe aika birion ma birion, ma e kani kariria naba taan taromauri ni koaua bwa a na ekaanako nanon te Atua. E kataia ni katikira nakon ukeran te kaubwai ma te kakannato n te aonnaba aei, n oneani mwin ae ti na ukera te maiu ni Kristian ae kona n irianaki n te kammarakaki  “ibukin te raoiroi.” (1Bet. 3:14) Ngkana ti kariaia kaririakira ni kitana te taromauri ae itiaki ao n irekereke ma ana aonnaba Tatan, ai aron ae ti a bobaraaki iai n taromauria Tatan n tii teuana te tai ao n atuanna. Ti na kangaa n rarawa nakon te kariri anne?

10. E kangaa Iesu ni kaekaa kaririana are te katenua, ao bukin tera?

¹⁰ Nora aron Iesu ni kaekaa kaririana are te katenua. E kaota ana kakaonimaki ni koaua ae aki kaingingaki nakon Iehova, ngke e waekoa ni kanakoa te tia Kariri ni kangai: “An naako Tatan!” N aron are e karaoia ni moani kaririana ake uoua, e a manga mwanewea naba kanoan Te Tua-Kaua are e oti iai aran te Atua, ni kangai: “E koreaki ae kangai: ‘Ko riai n taromauria Iehova ae Atuam, ao ko riai n toro irouna n tii ngaia.’” (Mat. 4:10; TuaKau. 6:13) Mangaia are e rawa Iesu nakon tamaroan te nakoa ae bubura n te waaki ae kai mauna aei, ao nakon te maiu ae bebete ae aki karawawata. E ataia ae tii Tamana ae tau n taromauriaki, ao e ngae ngkana e ‘taromauria’ Tatan tii teuana te tai, ma e boni kaotia iai bwa e aantaeka nakoina. E teimatoa Iesu n rawa n atuana te tia Kariri ae buakaka aei. Ao e a “kitanna te Riaboro” ibukina bwa e teimatoa n rawa n ongo irouna. *

11. Ti na kangaa n rarawa nakon Tatan ma ana kariri?

¹¹ Ti kona n rawa nakon Tatan ao nakoni kariri man ana aonnaba ae buakaka aei, bwa n aron Iesu, ti kona naba ngaira n rinea te bae ti na karaoia. E a tia Iehova n anganira te bwaintangira ae kakawaki ae inaomatara. Ngaia are akea ae e kona n taumatoaira bwa ti na kitana te taromauri ae itiaki, e aki naba konaa teuare mwaaka ae te tia Kariri ae buakaka. Ngkana ti kakaonimaki ni koaua ‘n tei ni kaitaraa Tatan, ao ni kaneneira n te onimaki’ ai aron ae ti kangai: “An naako Tatan!” (1Bet. 5:9) Uringnga are e kitana Iesu Tatan ngke e teimatoa n rawa nakoina. N aron anne, e karaui nanora te Baibara ni kangai: “Rarawa nakon te Riaboro, ao ane e na birinako mairoumi.”​—Iak. 4:7.

12. E kangaa Tatan ni kaotia i Eten, bwa bon te tia kairiribai ngaia nakon te taromauri ae itiaki?

¹² N ana kabanea ni kariri Tatan, e a katerea iai bwa boni ngaia are moani kairiribai nakon te taromauri ae itiaki. Nga ma nga te ririki n nako n te onnaroka are Eten, ao e moani kaota iai Tatan ribaakin taromaurian Iehova. Ngke e mwamwanaa Ewa, ao Ewa e a manga kariria Atam bwa e na aki ongeaba n ana tua Iehova, e a kairiia iai naakai Tatan nako aan ana kairiri ao mwaakana. (Wareka Karikani Bwaai 3:​1-5; 2Kor. 11:3; TeKao. 12:9) E bon riki bwa atuaia ao ngaiia a riki bwa taan taromauria, e ngae ngke a aki ataia bwa antai raoi are e burebureiia. Irarikina, ngke e kauekea te karitei are i Eten Tatan, e aki tii kananououaa iai mwaakan Iehova n tautaeka, ke riaina n tautaeka, ma e a ekaanako naba iai te taromauri ae itiaki. N te aro raa?

13. E kangaa n irekereke te taromauri ae itiaki ma kananououaan te mwaaka n tautaeka?

¹³ Iai irekerekeni kananououaan te mwaaka n tautaeka ao te taromauri ae itiaki. E bon tau n taromauriaki n tii ngaia te tia  Tautaeka ni koaua, are Teuare “karikii bwaai ni kabane.” (TeKao. 4:11) Ngke e karika Atam ma Ewa aika kororaoi Iehova ao e kamenaia n te onnaroka ae Eten, ao e kantaningaia bwa teutana imwin teutana ao e na buta te aonnaba irouia aomata aika kororaoi aika kukurei n taromauria, n te taromauri ae itiaki ae nako man nanoia aika itiaki. (KBwaai 1:28) E kananououaa mwaakan Iehova n tautaeka Tatan, ibukina bwa e mataaiakina te kan taromauriaki, ae te bwai ae riai n reke tii iroun te Uea ae Moan te Rietata ae Iehova.​—Iak. 1:​14, 15.

14. E tokanikai Tatan n ekaanako te taromauri ae itiaki? Kabwarabwaraa.

¹⁴ E tokanikai Tatan n ekaanako te taromauri ae itiaki? E a tia ni katannakoa Atam ma Ewa mairoun te Atua. Ao man te tai anne are e a moana naba iai kaitaraan te taromauri ae koaua, ao ni kataia ni katannakoia aika a bati mairoun Iehova ae te Atua. E teimatoa Tatan ni kariria taan taromauria Iehova ake imwain aia tai Kristian. N te moan tienture C.E. ao e kaungaa te tannako man  te koaua, are e a kabarekaaki iai te ekaretia, ao n taraa ni maunanako iai te taromauri ae itiaki. (Mat. 13:​24-30, 36-43; Mwa. 20:​29, 30) Ni moan te kauoua n tienture C.E., ao taan taromauri a a taenikai ni kaineti ma aia onimaki irouni Baburon ae Kakannato, ae te botaki n Aro ae kewe ae katobibia te aonnaba. Ma e aki tokanikai Tatan n uruanakin ana kantaninga te Atua ni kaineti ma te taromauri ae itiaki. Akea ae e kona n tuka te Atua mani kakororaoan ana kantaninga. (Ita. 46:10; 55:​8-11) E irekereke iai arana, ao e kakakororaoa nanon arana n taai nako. Iehova bon te tia Kakororaoi ana kantaninga ae e aki kona ni kabwaka!

15. Baikara bwaai ake e karaoi Iehova i Eten nakoia taani karitei, ao ibukini kamatoaan ae e na boni kakororaoaki ana kantaninga?

¹⁵ E waekoa Iehova ni karaoi bwaai tabeua i Eten nakoia taani karitei, ao ni kamatoaa bwa e na boni kakororaoaki ana  kantaninga. (Wareka Karikani Bwaai 3:​14-19.) Ngke a boni mena naba Atam ma Ewa n te onnaroka, ao Iehova e a katuuaaeia naba taani karitei aika teniman aikai ni kaineti ma are e moani bure. E katuuaaea moa Tatan, imwina Ewa, ao te kabane Atam. Ni kaineti ma Tatan are te tia kauekea te karitei are a aki nora rabwatana Atam ma Ewa, e taetae ni burabetinna Iehova bwa e na iai te ‘kanoa’ ae e na kanakoraoa mwin te karitei anne. Te ‘kanoa’ ane beritanaki anne iai mwiokoana ae kakawaki, ni kakororaoan ana kantaninga Iehova ni kaineti ma te taromauri ae itiaki.

16. E kangaa Iehova n teimatoa ni mwakuria kakororaoan ana kantaninga imwin te karitei are i Eten?

¹⁶ Imwin te karitei are i Eten, ao e teimatoa Iehova ni mwakuria kakororaoan ana kantaninga. E karaoi babaire ibukia aomata aika aki kororaoi bwa a aonga ni kona n taromauria n te aro ae boraoi ma nanona, n aron ae ti na noria n te mwakoro ae imwina. (Ebera 11:4–12:1) E kairiia naba taani korea te Baibara aika mwaiti, n ikotaki naba ma Itaia, Ieremia, ao Etekiera, bwa a na korei taetae ni burabeti aika kakaongora ibukini kaokan te taromauri ae itiaki. Te boto n iango ae kakawaki n te Baibara boni kaokan te taromauri ae itiaki. A na bane ni kakororaoaki taetae ni burabeti akanne iroun te ‘kanoa’ ae taekan Iesu Kristo. (IKar. 3:16) Iesu bon te tia Boutokaa te taromauri ae itiaki, n aron are e katerea raoi n ana kaeka nakoni kaririana are te katenua. Eng, bon Iesu are e rineia Iehova bwa e na kakororaoi taetae ni burabeti ibukini kaokan te taromauri ae itiaki. (TeKao. 19:10) E na kamaiuia ana aomata te Atua mani kataenikaiaia ni kaineti ma te onimaki, ao ni kaoka te taromauri ae itiaki nakon arona.

17. E aera ngkai a kakawaki iroura taetae ni burabeti aika n te Baibara ibukini kaokan te taromauri ae itiaki?

¹⁷ E kaunganano ma ni kakorakoraa te onimaki neneran taetae ni burabeti ibukini kaokan te taromauri ae itiaki. A kakawaki iroura taetae ni burabeti aikai, ibukina bwa ti ingainga nakon te tai are a nangi bane iai ana karikibwai te Atua i karawa ao n te aonnaba ni katiteuanaaki n te taromauri ae itiaki, ae taromaurian te Uea ae Moan te Rietata ae Iehova. A anganira naba te kantaninga ae raoiroi taetae ni burabeti akanne, ibukina bwa iai tabeua taeka aika rangi ni karaunano iai aika n Ana Taeka te Atua. Antai i buakora ae e aki ingainga nakon norani kakororaoan ana berita nako Iehova, n ikotaki naba ma kautaia aomata aika tangiraki iroura, te aonnaba ae bwaretaiti ni kabutaa, ao ai te maiu n aki toki ae kororaoi iai te marurung?​—Ita. 33:24; 35:​5, 6; TeKao. 20:​12, 13; 21:​3, 4.

18. Baikara baika ti na neneri n te boki aei?

¹⁸ N te boki aei ao ti na neneri iai taetae ni burabeti aika kakaongora aika ni bokin te Baibara ae Etekiera. A mwaiti mai iai aika boto riki i aoni kaokan te taromauri ae itiaki. Ti na maroroakina aron irekereken ana taetae ni burabeti Etekiera ma taetae ni burabeti riki tabeua, aroni kakororaoaia rinanoni Kristo, ao irekerekera iai.​—Nora te bwaoki ae “Kabwarabwaraan te Boki ae Etekiera.”

19. Tera ae ko motinnanoia bwa ko na karaoia, ao bukin tera?

¹⁹ N rereuan Iutaia n 29 C.E., ao e kabwaka Tatan ngke e kataia ni katannakoa Iesu man te taromauri ae itiaki. Ma tera arora ngaira? E a kakorakoraa riki ngkai Tatan ni kani katannakoira man te taromauri ae koaua. (TeKao. 12:​12, 17) E bia buokira te boki aei ni kakorakoraa riki ara motinnano bwa ti na rarawa nakon te tia Kariri ae buakaka aei. Ao ti bia kaotia n ara taeka ao n ara mwakuri bwa ti bon nanoraoi ma taeka aikai, “Ko riai n taromauria Iehova ae Atuam.” Ao ti nang nora kakororaoan ana kantaninga Iehova ae moan te tamaroa, ike a nang katiteuanaaki iai kaaini karawa ma aonnaba n angan Iehova te baere e bon riai n reke irouna, ae taromauriana ae itiaki ma nanora aika itiaki!