1. Kabwarabwaraa te bae a karaoia ana tia tantani Iehova aika burabeti ao baike a riki imwina.

E TEI te tia tantani i aon oon Ierutarem ao n nangoa matana man ootani bungin taai. E tataraa te oraitan. Akea bwa e a tabeka ana buu, e ikerake ao e a katangnga n anga te kauring ae e a roko ana taanga ni buaka Baburon! Ma a a oimwi kaain te kaawa aika tabwarabwara aikai n ira nanon tangin ana buu te tia tantani. I nanon irabwi te ririki ao e a tia Iehova ni mwiokoiia taan tantani ke burabeti bwa a na anganga te kauring ibukin rokon te bong aei. Ma a rawa n ongo aomata, ao ngkai e a otabwaninia te kaawa ana taanga ni buaka Baburon. Imwin otabwaniniana i nanon iraua namwakaina ao a a urua oon te kaawa tautia ao n rinnakoia ao a urua te tembora, ao a tiringia ke n tauia kaain Ierutarem aika akea aia onimaki aikai, aika taan taromaurii bouannanti.

2, 3. (a) Tera ae a a kaaitara ma ngaia ni boong aikai kaain te aonnaba? (b) Baikara titiraki aika ti na rinanoi?

² Ni boong aikai ao e a mwananga ana taanga ni buaka Iehova ni kaaitaraia kaain te aonnaba aika akea aia onimaki. (TeKao. 17:​12-14) E na riki te buaka anne bwa kabanean te rawawata ae moan te korakora ae tuai man noraki. (Mat. 24:21) Ma e bon reke naba ngkai aia tai aomata aika bati ni mutiakina te kauring ae a tataekinna taan tantani ake e mwiokoiia Iehova.

 ³ Tera ae e kaira Iehova bwa e na mwiokoiia taan tantani? Te rongorongo raa are e tatakaruaia te tia tantani? Antai ake a a tia ni mwiokoaki iai ao tera tabera iai? Ti na rinanoi ngkai kaekaan titiraki aikai.

4. E aera Iehova ngke e rineiia taan tantani? (Nora te taamnei ni moan te mwakoro aei.)

⁴ Wareka Etekiera 33:7. N taai ake a karakinaki n te Baibara ao a tetei taan tantani i aon oon te kaawa ibukini kamanoaia kaaina. E kakoauaaki iai ae e tabeakinia ana aomata te tia tautaekana te kaawa. E ngae ngke a kona n tounako taani matu ni karongoaan ana buu te tia tantani, ma e kona naba te karongoa anne ni kamaiuia te koraki ake a mutiakinna. N aron naba anne, e aki rineiia taan tantani Iehova bwa e kani kakamaakuia I-Iteraera n rongorongon te kabuanibwai, ma e bon tabeakinia ana aomata ao e kani kamaiuia.

5, 6. Tera te anga ae e oti iai ana kaetitaeka ae riai Iehova?

⁵ N rinean Etekiera bwa te tia tantani, e a kaotii iai Iehova aroarona nako aika kona ni kabebeteira. Iangoi tii uoua mai buakon aroarona akanne.

⁶ Te kaetitaeka ae riai: E oti ana kaetitaeka ae riai Iehova n arona n aki inanonano nakoira n tatabemanira nako. N te katoto, e ngae ngke a ongo te koraki ana rongorongo Etekiera ao a bati ake a rawa iai, ma e aki taraiia I-Iteraera ni kabane Iehova bwa taani karitei, ma e boni kan nora aron temanna ma temanna ni butimwaea te rongorongo. E okioki n taekina taekan te taetae ma te “aomata ae buakaka” ao ma “te aomata ae raoiroi.” Ngaia are e a taekina te motikitaeka Iehova ae boto i aon aron temanna ma temanna ni butimwaea te rongorongo.​—Etek. 33:​8, 18-20.

7. E boto i aon tera motikan taekaia aomata iroun Iehova?

⁷ E kona naba n noraki ana kaetitaeka ae riai Iehova n arona ni motiki taekaia aomata. A motikaki taekaia aomata n tatabemania nako tiaki man aroia ngkoa, ma man aroia nakon te kauring ae ngkai. E taku Iehova nakon Etekiera: “Ngkana I kangai nakon te aomata ae buakaka: ‘Ko na boni mate,’ ao e rairakinako man ana bure ao e karaoa ae riai ma n raoiroi, . . . e na bon teimatoa ni maiu.” E reita ngkanne te taeka ae kamimi aei Iehova ni kangai: “Akea ana bure teuana are e a tia ni karaoia ae e na bukinaki ao n ekakinako iai.” (Etek. 33:​14-16) Ma te koraki ake a toua te kawai ae raoiroi ngkoa, a na aki kantaningaia bwa e na tarariaoaki aia karitei ngkai n ongeabaia anne. E taku Iehova bwa ngkana te aomata “e onimakina oin raoiroina ao e karaoa ae kairua, ao akea ana mwakuri teuana ae raoiroi ae e na uringaki, ma e na mate ibukin te kairua are e karaoia.”​—Etek. 33:13.

8. Tera reireiara man aia kauring burabeti ibukin ana kaetitaeka ae riai Iehova?

⁸ E oti riki tangiran te kaetitaeka ae riai iroun Iehova n arona n anga te kauring imwain te bae e na karaoia. E moana ana mwakuri Etekiera onoua tabun te ririki imwaini kamaunaan Ierutarem iroun ana taanga ni buaka Baburon. Ma tiaki ai tibwa Etekiera n  tuangia ana aomata te Atua bwa a na motikaki taekaia. I nanon tebubua tabun te ririki imwaini kamaunaan Ierutarem, ao Iehova e kanakoia burabeti aika Otea, Itaia, Mika, Oteta, ao Ieremia bwa a na riki bwa taan tantani. E kauringia I-Iteraera Iehova rinanon Ieremia ni kangai: “I rineiia taan tantani ake a taku, ‘Kakauongo nakon tangin te buu!’ ” (Ier. 6:17) E na aki bukinaki Iehova ke taan tantani akanne ni buani maiuia aomata, ngke E a karokoa ana motikitaeka rinanoni Baburon.

9. E kangaa Iehova ni kaotiota te tangira ae koaua?

⁹ Te tangira: E kaotiota te tangira ae koaua Iehova ni kanakoaia ana tia tantani bwa a na anga te kauring nakoia tiaki tii ake a raoiroi, ma ake a buakaka naba ake naake a urua nanona ao ni kataekanabuakaa. Iangoa aei​—a ataaki I-Iteraera bwa ana aomata Iehova, ma a okioki n tannako mairouna ao n ririmwia atua aika kewe! E kaota korakorani marakina Iehova n te waaki aei ngke e kabotaua te natannaomata aei ma te buu te aine ae wewene ni kimoa. (Etek. 16:32) Ma e ngae n anne, e aki waekoa Iehova ni kaaki taekaia. E kan raoiakinia ao e aki kani karekekai. E angangania moa ana aomata aia tai ni karaoa te bitaki imwain ae e motikitaeka. Bukin tera? E taku nakon Etekiera: “I bon aki kukurei ni maten te aomata ae buakaka, ma I tangira riki ae e na bita kawaina te aomata ae buakaka ao e na teimatoa ni maiu.” (Etek. 33:11) Anne ngkoa ana namakin Iehova, ao anne naba ana namakin ngkai.​—Maraki 3:6.

10, 11. Baikara reireiara man aron Iehova nakoia ana aomata?

¹⁰ Tera reireiara man aron Iehova ni kaetitaeka n ae riai ao n  tatangira nakoia I-Iteraera? Reireiara teuana bwa ti na iangoiia naake ti uarongorongo nakoia bwa aomata aika riai n tabeakinaki n tatabemania nako, ao tiaki te koraki aika bane n titeboo aroia. Ai kairuara motikan taekan te aomata bwa e aki tau n ongo te rongorongo ibukin aroarona n taai aika nako ke ibukin ana reeti, ana baronga, kaubwain abana, ke ana taetae! E reireina te abotoro Betero Iehova te reirei ae manena naba ngkai ae kangai: “E bon aki inanonano te Atua, ma a butimwaeaki irouna aomata nako aika maakua ma ni kakaraoa ae raoiroi, mai buakoia natannaomata nako.”​—Mwa. 10:​34, 35.

¹¹ Reireiara riki teuana ae kakawaki bwa ti riai n tatarai raoi arora. A aki kona mwakuri aika raraoi rimoa ni kauarerekea rawawatan te kairua ae ngkai. Ti riai n uringnga ae ti kakairua naba n aroia naake ti uarongorongo nakoia. E kaineti naba nakoira te reirei ni kairiri are e anga te abotoro Bauro nakon te ekaretia are i Korinto, ae kangai: “Ane e taku bwa e tei, ao ke e tarataraia bwa e na aki bwaka. Akea te kaririaki ae e a tia n roko iroumi ae a tuai n rinanona aomata tabemwaang.” (1Kor. 10:​12, 13) Ti aki kan riki bwa aomata aika ‘onimakin oin raoiroia’ ao n iangoia bwa ti aki kona ni katuuaaeaki ibukini karaoan ae kairua, ngkai ti kakaraoi naba baika raraoi. (Etek. 33:13) N aki ongea maanra ni beku iroun Iehova, ma e kakawaki teimatoara n nanorinano ao n ongeaba.

12. Ngkana ti a tia ni karaoi buure aika kakaiaki rimoa, tera ae ti riai n uringnga?

¹² Ma tera arora ngkana ti a tia ni karaoi buure aika kakaiaki rimoa,  ao ngkai ti a uringaaba? Ti a ataia man ana rongorongo Etekiera bwa Iehova e na katuuaaeia taani bure aika aki rairi nanoia. Ma ti reiakinna naba bwa Iehova bon te Atua n tangira, ao tiaki te tia karekekai. (1Ioa. 4:8) Ngkana ti kaotia n ara mwakuri bwa ti raira nanora, ti aki riai ni manga iangoia ae e aki kona n nanoangaira te Atua. (Iak. 5:​14, 15) E tauraoi Iehova ni kabwarai aia bure I-Iteraera ake a taromaurii atua aika kewe ao e tauraoi naba ni kabwarai ara bure.​—TaiAre. 86:5.

13, 14. (a) Tera te rongorongo ae a na taekinna taan tantani? (b) Tera te rongorongo are e taekinna Itaia?

¹³ Wareka Etekiera 33:​2, 3. Te rongorongo raa are a na taekinna ana tia tantani Iehova? Iteran naba aia mwakuri ae kakawaki bon te anganga taiani kauring. Ma a uota naba te rongorongo ae raoiroi. Iangoi katoto tabeua.

¹⁴ E anga te kauring Itaia are beku tao n 778 nakon 732 B.C.E., bwa a na taua Ierutarem kaaini Baburon ao a na kairiia kaaina bwa taenikai. (Ita. 39:​5-7) Ma e kairaki naba bwa e na korea ae kangai: “Ongora! A kanenei bwanaaia am tia tantani. A botaki n takarua ni kimwareirei, bwa ane a na noria raoi ngkana e a ikotiia Iehova te koraki ake i Tion ni kaokiia.” (Ita. 52:8) E katanoataa te rongorongo ae te kabanea n raoiroi Itaia ae e na kaokaki te taromauri ae koaua!

15. Tera te rongorongo are e katanoataa Ieremia?

¹⁵ E tataekinaki Ieremia are beku n 647 nakon 580 B.C.E., bwa e tii tataekini “kabuanibwai.” Akea te nanououa bwa e boni karaoa te mwakuri ae rianako ngke e anga te kauring nakoia I-Iteraera ake a buakaka, ni kaineti ma kabuanibwai ake e na karokoi i aoia Iehova. * Ma e katanoataa naba te rongorongo ae raoiroi, ae taetae ni burabetinakin okia ana aomata te Atua nako abaia ao kaokan te taromauri ae itiaki iai.​—Ier. 29:​10-14; 33:​10, 11.

16. A kangaa ni kakabwaiaaki taenikai ake i Baburon n ana rongorongo Etekiera?

¹⁶ E mwiokoaki Etekiera bwa te tia tantani n 613 B.C.E., ao e taua mwiokoana n uaa 591 B.C.E. N aron are maroroakinaki ni Mwakoro 5 ao 6 n te boki aei, e ingainga Etekiera n anga te kauring nakoia I-Iteraera ibukin te kabuanibwai ae e na roko i aoia, are e a kaitiakia naba iai mani bukinana ni mateia aomata iai. Karaoan aei irouna e aki tii anga te kauring iai nakoia taenikai ae Iehova e na katuuaaeia taan tannako man te koaua i Ierutarem, ma e buokiia naba taenikai i Baburon ni kamatoaa aia iraorao ma Iehova bwa a na tauraoi nakon te mwakuri ae imwaia. N tokin te ka-70 n ririki n taenikai ao Iehova e na kamaekaia nikiraia taenikai i abaia I-Iteraera are e a manga okiraki. (Etek. 36:​7-11) Angia kaain te nikira aei boni kanoaia naake a ongo iroun Etekiera. N aron ae e katuruturuaki ni mwakoro ake n Itera 3 n te boki aei, a bati rongorongo aika raraoi ake e na tibwai Etekiera, ae a kamatoaa bwa e na boni kaokaki te taromauri ae itiaki i Ierutarem.

17. E mwiokoiia n ningai taan tantani Iehova?

¹⁷ Iai riki taai tabeua are e mwiokoiia iai burabeti Iehova bwa  taan tantani, ke e tii karaoa anne n 607 B.C.E., ngke a taetae burabeti nakoia ana aomata te Atua n taekina kamaunaan Ierutarem? Bon iai riki. N rikini baika kakawaki n tatabeua nako ngke e a kakororaoaki ana kantaninga Iehova, ao e mwiokoiia taan tantani bwa a na anga te kauring nakoia ake a buakaka ao ni katanoataa naba te rongorongo ae raoiroi.

18. Tera te mwakuri are e karaoia Ioane te tia Bwabetito?

¹⁸ N te moan tienture C.E. ao e karaoa te mwakuri n tantani Ioane te tia Bwabetito. E anga te kauring nakoia I-Iteraera bwa e nang kaakaki taekaia. (Mat. 3:​1, 2, 9-11) Ma e karaoa ae bati riki. E taku Iesu bwa Ioane bon te “tia uataeka” are e a kaman taekinaki, ae e katauraoa kawain te Mesia. (Maraki 3:1; Mat. 11:​7-10) Iteran naba te mwakuri anne boni katanoataan te rongorongo ae raoiroi ae e a tia ni kaoti “ana Tiibutetei te Atua” ae Iesu, are e na kamaunai “aia bure kaain te aonnaba.”​—Ioa. 1:​29, 30.

19, 20. N te aro raa are e riki iai Iesu ao taan rimwina bwa taan tantani?

¹⁹ E rianako riki Iesu i buakoia taan tantani ni kabane. N aron Etekiera, e kanakoaki iroun Iehova nakoia “tibun Iteraera.” (Etek. 3:17; Mat. 15:24) E anga te kauring Iesu bwa n te tai ae waekoa ao e nang aki butimwaeaki te natannaomata ae Iteraera ao e na kamaunaaki Ierutarem. (Mat. 23:​37, 38; 24:​1, 2; Ruka 21:​20-24) Ma tabena raoi bon tataekinan te rongorongo ae raoiroi.​—Ruka 4:​17-21.

²⁰ Ni menan Iesu n te aonnaba ao e tuangia taan rimwina ni kangai: “Teimatoa n tantani.” (Mat. 24:42) A ongeaba nakon ana kaetieti aei ao a riki bwa taan tantani, n aroia n anga te kauring ae e a rawa Iehova irouia I-Iteraera ao te kaawa ae Ierutarem. (IRom 9:​6-8; IKar. 4:​25, 26) Iai naba te rongorongo ae raoiroi ae a na taekinna n aroia taan tantani ake rimoa. Kanoan naba aia rongorongo bon te katanoata ae kamimi ae taekaia Tientaire ae a nang riki bwa ana Iteraera te Atua aika kabiraki n te taamnei, ao a nang karekea te kakabwaia ae buokani Kristo ni kaoka te taromauri ae itiaki n te aonnaba.​—Mwa. 15:14; IKar. 6:​15, 16; TeKao. 5:​9, 10.

21. Tera te katoto are e kateia Bauro?

²¹ E katea te katoto ae rianako te abotoro Bauro i buakoia taan tantani n te moan tienture. E karaoa raoi mwiokoana. N aron Etekiera, e ataia naba ae e na bure ni katuturaraa ngkana e aki kakororaoa mwiokoana. (Mwa. 20:​26, 27) E kakairi Bauro n aia katoto taan tantani ake tabeman n aki tii anga te kauring, ma e tataekina naba te rongorongo ae raoiroi. (Mwa. 15:35; IRom 1:​1-4) Ao e taekina te taetae ni burabeti are koreia Itaia ae kangai, ni kairana n te taamnei: “Ai tamaroara i aoni maunga waen ane e uouota te rongorongo ae raoiroi,” ao e kainetia nakon te mwakuri ae karaoaki irouia taan rimwini Kristo ngkai a tataekina Ana Tautaeka n Uea te Atua.​—Ita. 52:​7, 8; IRom 10:​13-15.

22. Tera are e riki imwini mateia abotoro?

²² Imwini mateia abotoro ao a a mwaiti koaua ake a rin n te ekaretia ni Kristian n aron are e a kaman taekinaki. (Mwa. 20:​29, 30;  2Tet. 2:​3-8) Ni waakinakon te tai ae maan ao a a ririkirake ni bati riki Kristian ni kewe ake ai aroia titania, nakoia taan rimwini Kristo aika kakaonimaki ake ai aroia uita, ao e a kamaabubuaki te rongorongo ae mataata ae taekan Ana Tautaeka n Uea te Atua n reirei aika kairua. (Mat. 13:​36-43) Ma ngke e a roko ana tai Iehova ni manga mwakuri i buakoia ana aomata aika n te aonnaba, e a manga kaota naba iai ana tangira ao ana kaetitaeka ae riai, n arona n rineiia taan tantani bwa a na tataekina te kauring ae mataata ao te rongorongo ae raoiroi. Antai aika kakoauaaki raoi bwa taan tantani akanne?

23. Tera aia mwakuri C. T. Russell ao raona ni beku?

²³ Imwain 1914 ao e riki Charles Taze Russell ma raona ni beku bwa kaanga te “tia uataeka” ae e na “kaitiaka te kawai” imwain tein te Tautaeka n Uea ae e na kairaki iroun te Mesia. * (Maraki 3:1) E karaoa naba ana mwakuri te tia tantani te kurubu anne, ni kabonganaan te maekatin ae te Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence n anga te kauring ibukin ana motikitaeka te Atua, ao ni kabutaanako te rongorongo ae raoiroi ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua.

24. (a) E kangaa te toro ae kakaonimaki ni karaoa te mwakuri n tantani? (b) Tera reireiam man aia katoto taan tantani ake rimoa? (Nora te taibora ae “Taan Tantani Ake A Rangi n Raoiroi Aia Katoto.”)

 ²⁴ Imwin tein te Tautaeka n Uea ao e a mwiokoa te kurubu teuana ae uarereke Iesu ae kaainaki irouia mwaane, bwa a na beku bwa te toro ae kakaonimaki. (Mat. 24:​45-47) Man te tai anne n uaa ngkai ao e a tia te toro ae kakaonimaki aei ae e a kinaaki bwa te Rabwata n Tautaeka, ni karaoa ana mwakuri te tia tantani. E aki tii kaira te waaki n anga te kauring ibukin te ‘bong ni karekekai,’ ma e katanoataa naba “ririkin akoan te aba iroun Iehova.”​—Ita. 61:2; nora naba 2 I-Korinto 6:​1, 2.

25, 26. (a) Tera te mwakuri ae a karaoia taan rimwini Kristo ni kabane, ao e kangaa ni karaoaki? (b) Tera ae ti na rinanona n te mwakoro ae imwina?

²⁵ Ngke e a kaira karaoan te mwakuri n tantani te toro ae kakaonimaki, ao Iesu e a tia ni mwiokoia taan rimwina “ni kabane” bwa a na “teimatoa n tantani.” (Mareko 13:​33-37) Ti ongeaba n te kaetieti anne n arora n teimatoa n taratara ni kaineti ma te onimaki, ao ni kakaonimaki ni boutokaa te tia tantani n taai aikai. Ti kaotia bwa ti teimatoa n taratara n arora ni kakororaoa mwiokoara ae te uarongorongo. (2Tim. 4:2) Tera ae e kaungai nanora? Teuana bukina, bwa ti kani kamaiuia aomata. (1Tim. 4:16) A na mwaitikurikuri aika a nang bua maiuia ibukina bwa a aki mutiakina ana wewete ni kauring te tia tantani n taai aikai. (Etek. 3:19) Ma bukina riki ae kakawaki, bwa ti rangi ni kan tataekina te rongorongo ae te kabanea n raoiroi ae e a kaokaki te taromauri ae itiaki! N ara bong aikai, ae “ririkin akoan te aba iroun Iehova” ao e a uki te mataroa nakoia aika bati riki, bwa a aonga n raonira n taromauria Atuara ae Iehova ae kaetitaeka n ae riai ao n tatangira. A nang kakabwaiaaki aomata nako aika kamaiuaki n tokin te waaki ae ngkai i aan ana kairiri Natina ae Kristo Iesu, ae aanaki n te nanoanga. Ai riaira ngkanne bwa ti na aki tabwarabwara ni buoka te tia tantani n taai aikai n tataekina te rongorongo ae raoiroi!​—Mat. 24:14.

²⁶ Imwain tokin naba te waaki ae buakaka ae ngkai ao e a tia Iehova ni katiteuanaia ana aomata n te aro ae kamimi. N te mwakoro ae imwina ao e na maroroakinaki iai te taetae ni burabeti ae irekereke ma kaai aika uaai ake a kaikonaka rikin anne.